ماركس ده‌ستكاری مه‌كینه‌ی كاپیتالیزم ده‌كات- له‌پشتیه‌وه‌ فه‌یله‌سوفێكی ڕۆشنگه‌ری!

فوكۆ و ماركس؛ دەسەڵات لای فوكۆ


Loading

 (وەختێک قسەو باس لە بارەی دەسەڵاتەوە دێتە گۆڕێ خەڵک ڕاستەوخۆ بیر لە بونیادی سیاسی دەکەنەوە، بیر لە حکومەت دەکەنەوە، بیر لە چینێکی کۆمەڵایەتی زاڵ و باڵا دەست دەکەنەوە، بیر لە سەروەرو ئاغایەک دەکەنەوە لە بەرانبەر کۆیلەدا…هتد، بەڵام من، کاتێک قسە لەبارەی پەیوەندییەکانی دەسەڵاتەوە دەکەم، هەرگیزاو هەرگیز، بە هیچ شێوەیەک بیر لەمە ناکەمەوەو خەیاڵم لای ئەمە نییە، بەڵکو مەبەستم لە دەسەڵات ئەوەیە کە؛ دەسەڵات هەمیشەو بەردەوام ئامادەیە لە ناو پەیوەندییە مرۆییەکاندا جا هەر فۆرمێکی هەبێت، چ لە ناو پەیوەندی و بەرکەوتنی زارەکییدا بێت وەک ئەوەی ئێمە ئێستاکە تێیداین و ئەنجامی دەدەین، یاخود پەیوەندییەکانی عیشق و خۆشەویستی، یان پەیوەندییە دەزگایی و ئابوورییەکان)
میشێل فوکۆ، سوژەو دەسەڵات -Michel Foucault, ” Le sujet et le pouvoir”, Dits et ÉCRITS, IV,P. 719 – 720.
تێڕوانینی دولوز سەبارەت بە دەسەڵات لای فوکۆ
ژیل دولوز لە بارەی تێزەکانی میشێل فوکۆە سەبارەت بە دەسەڵات، لە کتێبی فوکۆدا باس لە سێ لە دەرگادان دەکات:
ـ دەسەڵات لە بنەڕەتدا و بە شێوەیەکی بنەڕەتی سەرکوتکار نییە، دەسەڵات بەرهەمهێنەر و وروژێنەرە  داهێنەرە
ـ دەسەڵات مومارەسەو پراتیک دەکرێت وەک لەوەی خاوەندارێتی بکرێت. زیاتر مومارەسە کردنە
ـ دەسەڵا بە ناو هەژمونکارەکاندا دەڕوات و تێدەپەڕێت، وەک چۆن بە ناو هەژمون لە سەر کراوەکاندا دەڕوات و تێدەپەڕێت. دەسەڵات دەربڕو گوزارشتە لە پەیوەندی هێزەکان. ئەمەش کەڵکەڵەو مەیلێکی قوڵی نیتچەییە.
ژیل دولوز – Gilles Deleuze, Foucault, P. 77

 

لە میانەی لێكۆڵینەوە لە میكانیزمەكانی كۆمەڵگەی دیسپلینی، فوكۆ وێنەیەكی دیكەمان لە بارەی دەسەڵاتەوە دەداتێ. وێنەیەك كە جەوهەرێكی نەگۆڕو ئەبەدی نییە،جەوهەرێكی دابەشكراویش نییە لە نێوان كۆمەڵێك كەسی كەم لەسەر حسابی كۆمەڵێك لەكەسانی دیكە. دەسەڵات تایبەتمەندیی و كارێتێرێكی چینایەتیشی نییە (لێرەدا فوكۆ تەواو دژ بە ماركس دەوەستێتەوە) ؛ بە پێچەوانەی ئەمانەوە،  دەسەڵات لە هەموو پنتێكی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا هەیە، لەهەموو شوێنێكە بە (نا -بەرجەستەیی) و نا كۆنكرێتی و نا مەلموسی  هه‌یه‌.   دەسەڵات شتێك نییە بە دەستی كەسان و كۆمەڵێكەوە بێت،  بەڵكو ئەو ڕەگەزەیە كە بەناو دەست و بە ناو هەموواندا دێت و دەڕوات.  ئەمەش بە مەبەستی كۆكردنەوەو پەرشوبڵاوكردنیان لە یەككاتدا، لە پێناو كۆكردنەوەیان لە سەر ئەو شتەی كە جودایاندەكاتەوە. بەمشێوەیە ناكرێت (پەیوەندییەكانی هێز لابردرێت بۆ پەیوەندییەكانی دەسەڵاتێكی تاك لایەن و تاك ڕەهەند.دەتوانین بڵێن : دەسەڵات تۆڕێكی فراوان و هەمەچەشن و فرەییە،دەسەڵات لای فوكۆ دەتوانێت بەریەككەوتن و بەركەوتنە چینایەتییە چڕەكان تێپەڕێنێت،ئەوانەی كە بە شێوەیەك دەردەكەون ،كە، ناتوانرێت تێكبشكێنرێن بە بێ تێكشكاندن و درزخستە ناو پەیوەندییەكانی بەهرهەمهێنانەوە.دەسەڵات لێرەیەو لەوێیە لە هەموو شوێنێكە.دەسەڵات نابێت بە ئۆبژێیەك،نابێت بە بابەتَێكی بە بابەت بوو،بە تایبەت لە ناو دەزگاودامەزراوە دیاریكراوەكانی وەك دەوڵەت،حزب،چین…دا

 

دەسەڵات لە نێوان عاشق و مەعشوقدایە،لە نێوان كرێكارو خاوەنكار دایە،لە ناو خێزاندایە،لە نێوان باوك و منداڵدایە،لە نێوان كڕیارو فرۆشیارێكدایە، دەسەڵات لە نێوان مامۆستاو قوتابیەكدایە. ڕست و تۆڕێكی كۆمەڵایەتی ڕاستەوە نابێت تەنیا لە دۆخی ململانێدا نەبێت، ئەو كاتەی ستراتیژە تەقێنراو پارچەپارچەبووەكان دەكەون بەسەر یەكتردا، كاتێك تەكتیكەكان دەتوانن لە پەیوەندییەكەوە بۆ پەیوەندییەكی تر بگوازرێنەوە.بۆ  فوكۆ دەسەڵات خاوەندارێتی ناكرێت بە ڵكو پراكتیك دەكرێت.

سەرباری ڕەفزكردن و ئەفەرۆزكردنی ئەم پارادایمە جەوهەرییەی دەسەڵات “واتە دەسەڵات وەك شت”، فوكۆ نمونە و پارادایمی یاسایانەی دەسەڵاتیش ڕەفز دەكات. بەو پێیەی تۆڕێك بێت بۆ خویندنەوەی پەیوەندییەكانی دەسەڵات. بابەتی یاسا بەو شێوەیەی مانێفستبوونی بنەڕەتی دەسەڵاتە، لە كۆمەڵێك چەمكی كۆنتراكت پەیمان و گرێبەست و یاساییەوە پەیدا دەبێت، وەك چۆن ماركس لەو بڕوایەدابوو. بەمشێوەیە ئاراستەو شێوازی كاركردنی فوكۆ دژ بە دوو شێوازو گوتار دەبێتەوە :دژ وەستانەوەی فوكۆ بەرانبەر تیۆرو گوتاری پەیمان و كۆنتراكتی، بەو مانایەی دەسەڵات لە ئاشتی و پێكەوەژیان و ئاستی ئاشتیانەوە بەدینایەت، بەڵكو لە دۆخی جەنگەوە پەیدا دەبێت.  لەلایەكی دیكەوە دژ وەستانەوەی بەرانبەر “ماركس و ماركسیزم”  فوكۆ وای دەبینێت دسەڵات كاری چەپاندن و كەبتكردن و ملكەچیكردن نییە، بەڵكو كاری بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەیشە.

چەمكی دەسەڵات لای فوكۆ ڕوبەڕوی بڕێكی زۆری خراپ تیگەیشتن بووەتەوە، خراپ تێگەیشتنێك سەبارەت بە شوناس و فۆرم و یەكێتی دەسەڵات.دەسەڵات بریتی نییە لە “كۆمەڵێك دامەزراوەو دەزگا كە ملكەچی و ملكەچكردنی هاوڵاتیان لە خۆبگرێت و كاری سەپاندنی بە زۆرو ملكەچپێكردن بێت لە چوارچێوەی دەوڵەتێكدا.  مەبەستیش لیێ تەرزێكی ملكەچكردن و ملكەچپێكردن نییە كە پێچەوانەی توندوتیژی بێت، شێوەی بنەمایەك لە خۆ دەگرێت. وە مەبەست لە دەسەڵات سیستەمێكی گشتی هەیمەنە كردن بێت، كە ڕەگەزێك یان كۆمەڵە ڕەگەزێك مومارەسەی بكات بەسەر ڕەگەزێكی دیكەدا.

بەمشێوەیە فوكۆ ڕای وایە ڕۆڵی یەكەمی دەسەڵات “زەبروزەنگ و توندوتیژی نییە”،واتە “تەنیا ڕۆڵێكی نێگەتیڤیانەی هەبێت، بەڵكو دەسەڵات ڕۆڵی پۆزەتیڤیانەشی هەیە ئەویش: ڕۆڵی بەرهەمهێنانە بە بێ لەبیركردنی (زەبروزەنگ وەك مومارەسە) یان وەك چارەسەرێك كە دەسەڵات پەنای بۆ دەبات لە هەندێك جاردا. دەسەڵات لای فوكۆ كۆمەڵێك تایبەتمەندی و سیمای تایبەتی خۆی هەیە،لەوانە ؛  “كۆمەڵێك پەیوەندی هێزەكانە لە ناو ستراتیژێتێكی دیاریكراو و سنورداردا” ….ئەم پەیوەندییانەش بەو شێوەیە دیاریدەكرێن كە “ئیمانانت و هارمۆنی و پێكەوە گرێدراو و دژ بە یەكن”  و  دەچنە ناو “كۆمەڵێك ستراتیژ”ەوە كە لە دەزگای دەوڵەت،  یان لە داڕشتنی یاساكان،  هەیمەنەی كۆمەڵایەتی خۆی بەرجەستە دەكات. ئەوە لە یاد نەكەین كە، فوكۆ “وێنای دەسەڵات “ناكات لە “دەرەوەی بەرگری”،وەك چۆن “وێنای دەسەڵات ” ناكات لە دەرەوەی “ستراتیژێتی جەنگ”. هەر لێرەوە فوكۆ هەستا بەهەڵگێڕانەوەی وتەكەی كلۆزڤیتز كە دەڵێت؛ “جەنگ بەردەوامیدان و بەردەوام بوونی سیاسەتە بە ئامرازی دیكە” بۆ وتەی :” سیاسەت بەردەوامبوونی جەنگە بە ئامرازی دیكە”.

 

فوكۆ وای دەبینێت، “لەو شوێنەی دەسەڵات هەیە بەرگریش هەیە”.بەڵام ،”سروشتی ئەم بەرگرییە ناكەوێتە دەرەوەی دەسەڵاتەوە” ، چون “پنتەكانی بەرگری لە هەموو شوێنێك بونیان هەیەلە ناو تۆڕەكانی دەسەڵاتدا”.ئێمە كۆمەڵێك فۆرمی جیاواز و جۆراوجۆری بەرگری و بەرگریكردنمان هەیە لەوانە :ئەگەر و شیمانەبۆ كراو، بەرگری كوێرانەو پەرشوبڵاوی، بەرگری زەبروزەنگ ئامێزو توندوتیژ، بەرگرییەك كە كۆڕاوئیجماعی لە سەرە،بەرگری تەریك و گۆشەگیر،بەرگری دورخراوە…

 

ئەو تێزەی فوكۆ كە باس لە بوونی بەرگری دەكات لەهەموو شوێنێكی تۆڕەكانی دەسەڵاتدا،ڕاگەیاندن و بانگەشەكردنە بۆ ڕەفزكردنی “چەمكی دەسەڵاتی جەمسەرگیر كە لە سەر دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن وەستاوە”. فوكۆ چەمكێكی نوێی بۆ دەسەڵات دروستكرد ئەویش چەمكی “میكرۆ فیزیای دەسەڵاتەmicrophysique du pouvoir”. واتە نەبونی” یەك دەسەڵاتی”،واتە بوونی “فرە دەسەڵات” لە سەر جەستەی كۆمەڵایەتی،كە، هاوشانە لە گەڵ “بەرگری و بەرگریكردن “بەرانبەر سەرجەم فۆرمەكانی دەسەڵات.

 

فوكۆ – سارته‌ر و دولۆز – ١٩٦٨  له‌خۆپیشاندانێكی شه‌قامه‌كانی پاریس

بەمشێوەیە، دەسەڵات “بەرهەم و مناڵی چین و چینێكی تایبەت نییە،بەرهەمی هۆكارێكی ئابووری نییە”،بەرهەمی هۆكارێكی كۆمەڵایەتی نییە، بەڵكو بەرهەمی دەسەڵاتی جیاوازو بەش بەشەكین. دولوز وایدەبینێت كە،دەسەڵات شوێنگەیەكی هەیە كە شوێنگەی نییە “دەسەڵات شوێنگە و مەوقعێكی هەیە چونكە بە هیچ شێوەیەك سەراپاگیرو هەمەگیر نییە، شوێنگە و مۆڵگەی نییە چونكە ناتوانرێت لەشوێنێكی دیاریكراودا گەمارۆ بدرێت، چونكە بەربڵاوە”.هەر لەم سیمای دەسەڵاتەوە دەگەینە ئەو بڕوایەی كە دەسەڵات جەوهەرێك نییە و جەوهەری نییە، بەڵكو ڕیوشوێنگرتنەبەرە،پەیوەندی هێزە لە ڕێگەی چالاكییەوە مومارەسە دەكرێت، كۆمەڵێك پەیوەندی نا یەكسان و نا هاوسەنگ و جوڵاوە.ئەو ڕیگەیەیە كە، تەكنۆلۆژیای سیاسی كاری پێدەكات لە ڕێگەی جەستەی كۆمەڵایەتییەوە. كتیبێ (چاودێری و سزا)  پێشاندەری نمونەیەكی جوان و نایابە سەبارەت بەم وێناكردنەی دەسەڵات لە سەر جەستەی كۆمەڵایەتی.

 

ئەگەر كۆمەڵێك تیۆری سیاسی نوێ تەنیا ڕووی زەبروزەنگی و توندوتیژی دەسەڵات نەبێت،  ڕوی دیكەی نابینینن، دیاره‌  فوكۆ وایدەبینێت، كە؛  دەسەڵات هەڵگری هەردوو سروشت و سیمای “چەپاندن و بەرهەمهێنانیشە” هه‌روه‌ها فوكۆ لە شیكاركردنە مێژوییەكانیدا ئەم ڕووە پۆزەتیڤەی دەسەڵاتیشی نیشانداوە. گریمانەی چەپاندنی لە كتێبی “ئیرادەی مەعریفە”دا خستۆتە بەرباس و لێكۆڵینەوە، بە تایبەت ئەو كاتەی بوو بە ئیدیایەكی بەڵگەنەویست و چەسپاو لای ماركسیزم و فرۆیدیزم، فوكۆ جەخت لە سەر وەستانمان دەكاتەوە لەوەی وەسفی دەسەڵات بكەین بەگوزارشت و گوزارەی سەلبی و نێگەتیڤ لە وێنەی ئەوەی كە دەسەڵات كاری دورخستنەوەو چەپاندن و چاودێریكردن و ڕوتكردنەوەو باوەڕپێهینان و …هتدبێت. لەڕاستیدا دەسەڵات بەرهەمهێنەرەوەیە  و بەرهەمدێنێت، واقعی ڕاستەقینە بەرهەمدێنێت، كۆمەڵێك بژار لە بابەت، شتەكان و هەقیقەت بەرهەمدێنێت.

فوكۆ زۆر پێداگیری لەوە كردووە كە نابێت ئاست و ڕەهەندی بەهەمهێنان و شكڵبەندی دەسەڵاتمان لە بیربچێت لە بوارەكانی مەعریفەو تاك و كۆمەڵگەدا.”دەسەڵاتی دیسپلینی” نمونەیەكی زیندو بەرچاوە بۆ ئەم ڕۆڵگێڕانە، كە تێدا كۆمەڵێك پرۆسەو كردەی جۆراوجۆر و جیاوازی بە تاككردنی Individualisation لە جەستەی كۆمەڵایەتیدا تێدا بەرهەمدێت. لە نێو ئەوانەدا بە تایبەتی بەرهەمهێنانی تاك و مەعریفە سەبارەت بە تاك. زانستە مرۆییەكانیش هەر لەم كۆنتێكستەدا بوون و شەرعییەت و ڕەوایەتیبوون و بەردەوامی خۆیان دادەڕێژن، ئەمەش لە ڕێگەی بەرهەمهێنانی گوتارێك سەبارەت بە تاك و كۆمەڵگەیه‌ كە، “بانگەشەی زانستیبوونی” خۆی دەكات. دولوز ئەم ڕۆڵەی ڕونكردۆتەوەو دەڵێت :”دەسەڵات پێشئەوەی واقع بچەپێنێت بەرهەمی دێنێت،وەك چۆن هەقیقەت بەرهەمدێنێت پێش ڕوتكردنەوەی”. بەمشێوەیە وێناكردنێكی پۆزەتیڤ و ئیجابی بۆ دەسەڵات لە لایەن فوكۆ وە هاتە ئاراوە.

 

فوكۆ له‌ ساڵانی حەفتاكاندا چەندین فۆرمی دەسەڵاتی دیاریكرد لەوانە:دەسەڵاتی دیسپلینی،ئەمەش لە كتێبی (چاودێری و سزا ) كە بابەتی سەرەكی تێدا جەستە بوو: جەستەی سەرباز، جەستەی نەخۆش،جەستەی قوتابی،جەستەی كرێكار،جەستەی تاوانبار،..بە شێوەیەك جەستە ڕادەهێنرێت و ملكەچ دەكرێت بۆ گونجان و ڕاهێنان و سروشتیكردنەوە و زاوزێ و بەخشین .. لە پێناو بەرهەمهێنان و گەیشتن بەم ئامانجەش پرسەكە پێویستی بە شیكاری سیاسیانەی جەستە هەیە،anatomie politique du corps.

 

جەستەی مرۆیی بوو بە بابەتی شیكردنەوەو شیتەڵكردن و هەڵوەشاندنەوەی سیاسی، ئەمەش بە مەبەستی سودو ملكەچی و هەیمەنەكردن و بە زۆر سەپاندنی دەسەڵات، دیسپلین وەك تەكنیكێكی زۆر ئاڵۆزو جۆراو جۆر كاری بوو بە ڕەخساندنی هەلومەرجێك بۆ خولقاندنی جەستەی گوێڕایەڵ و ملكەچ. ئەمەش ئەو كارە یە كە قوتابخانە ئامادەییەكان و خەستەخانەكان،كارگەكان پێی هەڵدەستن، وەكو دەڵێت ؛ :” كۆمەڵێك تەكنیك كە بەهەمیشەیی ووردی دامەزراون، زۆربی جار بچوكن بەڵام، گرنگی خۆیان هەیە،چونكە نمونەیەكی بەكارهێنانی سیاسی جیاكردنەوەی جەستە دیاریدەكات،میكرۆفیزیایەكی نوێی دەسەڵات دیاری دەكات. ئەم تەكنیكانەش پشت ئەستورن بە كۆمەڵێك بنەما لەوانە:دابەشكردن،شوێنەكانی فەرمانبەری ،سەپاندنی چاودێری لە سەر چالاكییەكان،سزای دیسپلینكراو،تاقیكردنەوەو ئەزموون..

 

بەڕای فوكۆ دەسەڵاتی دیسپلینی وەڵامدانەوە بوو بۆ پێویستی و ناچارییە مێژوویی و ئابوورییەكان،لە نێو ئەمانەش دا بە دیاریكراوی ئەو گەشە دیموگرافیانە بوو كە زیادبونێكی زۆری بەخۆوە بینی لە سەرەتای سەدەی هەژدەهەمەوە. پێوست بوو لە سەر (تەكنیكەكانی دیسپلین)  هەستێت بە ڕێكخستنی دانیشتوان بە تایبەت لە پاش زیادبوونی ژمارەی قوتابیان، نەخۆشەكان،سەرباز،تاوانباران، هاوشان لە گەڵ گەشەو نەشونمانكردنی دەزگای ئابووری و ئاڵۆزی ئەم دەزگایە. هەر ئەمەش بوو بە هۆكاری دەركەوتنی سەرمایەداری. لە نێوان فۆرمە جیاوازەكانی ده‌سەڵاتی دیسپیلیندا، فوكۆ گرنگییەكی زۆری بە زیندان داوە، هەروەك چۆن سێكس پینتی جیابونەوەی دەسەڵاتی دسپلینی بوو، وەك شیكارییەكی سیاسیانەی جەستەی مرۆڤ،لە گەڵ بیۆسیاسی biopouvoir وەك دەسەڵاتیی زیندووی دانیشتوان.

فوكۆ وای دەبینێت؛ كە بە واقعی ئەم دەسەڵاتە هەیمەنەی بەسەر ژیاندا كرد لە سەدەی نۆزدەوە، ئەمەش بەوەرگرتن و پەنابردن بۆ دوو نافۆرمی، نا -دژ بە یەك. تەنانەت دوو جەمسەری نەشونماكردن پێكدێنن كە تۆڕێكی گەیەنەر لە پەیوەندییەكان بە یەكیانەوە دەبەستێتەوە؛

 هەرچی جەمسەری یەكەمە؛ چڕكردنەوەی میكانیزمەكانێتی لە سەر جەستە وەك ئامێرێك، گەشەپێكردنی، زیادكردنی تواناكانی بەرهەمهێنانی، لێسەندنەوەو داڕنینیلەهێزەكانی، گەشە و نەشونماكردن بە پێی بنەماو یاساو ڕێساكانی و خستنەناو سیستەمێكی چاودێری و ئابوری. كۆی ئەمانە ڕێوشوێنەكانی دەسەڵات پێی هەڵده‌ستا. ئەمەش سیاسەتێكی شیكاری و شیكارییەكی سیاسی بوو بۆ جەستەی مرۆیی،anatomie politique.

 

جەمسەری دووەم: كە تۆزێك پاش ئەمە دروستدەبێت، واتە لە ناوەڕاستی سەدەی هەژدە، سێنترالێبوونی بوو لە سەر “جەستە-ڕەگەزی” مرۆیی، لەبارەی جەستەیەكی دەرچوو، لادەر، بە میكانیزمێكی بونەوەرە زیندووەكە،دامەزاوەییكردنی لە چوارچێوەی كۆنتێكستە بیۆلۆژییەكاندا : زیادبونی دانیشتوان،زاوزێ، لە دایكبوون و مردن،  ئاستی تەندروستی،  ڕێژەی سنوو ری ژیانكردن و تەمەنی ژیانكردن، ئاوەدانكردنەوە،لە گەڵ سەرجەم ئەو هەلو مەرجانەی كە دەتوانێت ئەم دیاردانە بگۆڕێت،گرنگی پێدانیش لە ڕێگەی كۆمەڵێكی گەورە لە (دەستتێوەردان و چاودێری دیسپلینكراو) ەوە دەبێت، ئەمەش زیندە سیاسەتی دانیشتوانە “بیۆ سیاسەت”.

 

 

جه‌سته‌ وه‌ك پرۆژه‌یه‌ك بۆ چاودێریكردن و سزا و ده‌سه‌ڵات – كۆتایی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی نۆزده‌!

 

ئەم دەسەڵاتە نوێیە لای فوكۆ بە دوو ڕووكار دەردەكەوێت ،كە، بابەتەكەی زیندانە: یه‌كه‌م ڕووكارو ڕوویەكی دیسپلینی و دووهه‌م ڕووكارو ڕویەكی بیۆ سیاسی كە بابەتی سەرەكی دانیشتوانە. جا چ پەیوەست بێت بە دەسەڵاتی دیسپلینییەوە، یاخود دەسەڵاتی بیۆ سیاسەت، ئه‌وا  فوكۆ دەیخاتە ناو چوارچێوەی (وێناكردن و وێنەی گشتی)  سەبارەت بەو دەسەڵاتەی لە كۆتایی حەفتاكاندا ناوی لێنابوو “هونەری بەڕێوەبردن – حوكمتەداریكردن، حكومداریكردن ،Gouvernementalite  – بە مانای “ڕێگاكانی سەركردایەتی و ڕینیشاندەری و ڕێنومایی ڕەفتار و هەڵسوكەوتی ئەوانی دیكەیە”.  فوكۆ ئەم چەمكەی لە كۆرسێك لە كۆلێژ دو فرانسدا گەڵالە كرد لە ساڵی 1977- 1978 بە ناوی “ئاسایش ،هەرێم،دانیشتوان” مەبەستیشی ئەو فۆرمە جیاوازانەی فەرمانەڕەواییكردن بوو كە تاكەكان لە ڕێگەیانەوە حوكمی خۆیان دەكەن.

 

فوكۆ باس لە دەسەڵاتی شوانكارەیی Pouvoir pastoral دەكات، لە نێویشیاندا دسەڵاتی ئاینی وەك فۆرمێك لە فۆرمە مێژووییە یەكەمینەكانی دەسەڵات،  كە دەكەوێتە پێش دەسەڵاتی سزایی و بیودەسەڵاتەوە. هەر بە پێی شیكاری فوكۆ، تێكچون و پەرتەوازەبونی دەسەڵاتی شوانكارەیی بوو بە هۆی دەركەوتنی فۆرمی نوێی دەسەڵات وەك :دەوڵەتی دادپەروەر L’Etat de justice, لای قەشە تۆماس ئەكویین لە سەدەكانی ناوەڕاستدا، دەوڵەتی كارگێریL’Etat administrative، كە لە سەردەمی نوێدا دەركەوت بەرمەبنای بەرژەوەندی باڵای دەوڵەت و ماف و هەقی دەوڵەت Raison d’Etat ، وە دەركەوتنی دەوڵەتی لیبرال،L’Etat liberal، كە بە ناوی ئابووری سیاسییەوە بەربەستی لە بەردەم دەستێوەردانی دەوڵەتدا دروست دەكرد،پاشان دەركەوتنی كۆمەڵگەی مەدەنی و جیاكردنەوەی ئاین لە سیاسەت، وە كارو وەزیفەی دابینكردنی ئاسایش بوو بۆ كۆمەڵگە، وەك چۆن ئازادی ڕەگەزێكی سەرەكی و پێویست بوو لە حوكومداریكردندا،وە ئازادی پەرنسیپێكی لە پێشینەبوو،تەنانەت ئازادی بوو بە پرەنسیپێك بۆ ڕێگرتن و دیاریكردنی دەسەڵاتی دەوڵەت.

 

لیبرالیزم بە ڕای فوكۆ “بە ئازادی حوكمی دانشتوانی دەكرد، بە تایبەت ئازادی خاوەندارێتی و جێگۆڕین و هەبوونی ماف لە بەرگریكردن”. دەوڵەتی لیبرالی بە بەراوورد بە دەوڵەتی شوانكارەیی و دەوڵەتی كارگێڕی وەك “دەوڵەت بە لایەنی كەم دەركەوت le moindre Etat. بەر  مەبنای پێدانی ئەم جێگەو ڕێگە گرنگ كە بە “ئازادی وەك بەهایەكی ناو دەوڵەتی لیبرال”.  فوكۆ وەك “لایەنگرێكی لیبرالیزم دەركەوت”، ئەمەش لە وانەو كۆرسەكانی كۆتاییدا لە (كۆلێژ دو فرانس)  بەتایبەت لە میانەی ئەو شیكارو شیكردنەوەیەی بۆ دەوڵەتی لیبرالی دەیكرد، لەوانە سەبارەت بە لیبرالیزی ئەڵمانی و لیبراڵیزمی نوێ لە ئەمەریكا،ئەم شیكاریانەش لە دەسگوتاری “لە دایكبونی بیۆسیاسەتدا دەردەكەوێت “La naissance de biopolitique.

ئەگەر لە سەرەتاداو لە باس و خواسی شیكردنەوەی دەسەڵاتی دیسپلینی و (بیۆ سیاسیدا)  فوكۆ خۆی دوور گرتبوو لە پرسی دەوڵەت و حكومەتداری، لە دوا شیكردنەوەكانیدا گرنگی بە بابەتی “دەوڵەت “دابوو ،ئەمەش بە ناوی هونەری بەڕێوەبردن و حكومەتداریكردن كە بە واتای : ” كۆی ئەو دەزگاو پرۆسەو شیكاریی و ژمێریارییەیە كە ڕێگە دەدات بە مومارەسەكردنی ئەو فۆرمە تایبەت و ئاڵۆزەی دەوڵەت ،وە ئامانج و مەبەستی سەرەكی تێیدا (دانیشتوانە) “…ئەم تێكستەی فوكۆ جۆرێك بوو لە ڕاستكردنەوە لە چەمكی دەسەڵاتێكدا كە لە تێهەڵكێشكردنی هونەری بەڕێوەبردن و دەزگای دەوڵەتدا خۆی دەبینێتەوە. هەر لە میانەی باس و خواس و توێژینەوەكانیدا گرنگی زۆری بە كۆمەڵێك پرسد،ا لەوانەش پرسی “بە دەوڵەتكردنی كۆمەڵگە –  ETATISATION DE LA SOCIETE “

بەمشێوەیە، چەمك و پرسێكی گرنگ لە كۆرسەكانی دوایی فوكۆدا دەركەوت كە ئەویش “پرسی دەوڵەت  و حوكم كردن و حكومەتداریكردنە كە، پێشوتر و لای فوكۆی یەكەم بوونی نەبوو، بەڵكو زیاتر پرسی دەسەڵاتPOUVOIR” ” جێگەی قسەوباس و كاری فوكۆ بوو، دەكرێت بڵێن ئەمەش جۆرێكە لە دابڕان و گواستنەوەی فوكۆ لەوەی كە دەسەڵات بەرمەبنای پەیوەندی هێزەكان RELATION “RAPPORT DE FORCES خۆی بینا دەكات ،كە، لە مێژوودا چەندین فۆرمی دەركەوتنی هەبووە، لەوانە: دەسەڵاتی دیسپلینی و بیۆدەسەڵات و بیۆسیاسەت بۆ چەمكێكی فراوانتر كە، كۆی هونەرە جیاوازەكانی حوكەمەتداری و حوكمكردن و شێوەكانی دەوڵەت و دەوڵەتداری لە خۆ دەگرێت.

 

هەر سەبارەت بە دەسەڵات لای فوكۆ پرسێكی گرنگتر هەیە،ئەوەیش فوكۆ ناوی ناو میكرۆفیزیای دەسەڵات Microphysique du pouvoir.ئەمەش ئاستێكی ترە لە ئاستەكانی تێڕوانین لە دەسەڵات.

فوكۆ وایی دەبینێت شیكاركردنی دەسەڵات پێویستی بە كورتەیەك لە باس و خواسی نمونەی یاسایی دەسەڵات هەیە،چەمكی “سەروەری، La souverainete”، وەك ئەوەی پێشتر تاك وەك فەردێك دەناسێنێت كە خاوەنی مافی سروشتی و بنەڕەتی خۆیەتی، مەبەست لێی گوزارشتكردنە لە پێكهاتن و دروستبوونی چەمكی دەوڵەت، وەك چۆن وا لە یاسا دەكات بەرجەستەكردنێكی بنچینەیی دەسەڵات بێت.

فوكۆ تەواو بە پێچەوانەی ئەمەوە پێشنیازی ئەوە دەكات كە، لێكۆڵینەوە لە دەسەڵات، نە لە سۆنگەی سنوورە پێشینەیی و سەرەتاییەكانی پەیوەندییەكانیەوە بێت،بەڵكو لە سۆنگەی “خودی پەیوەندییەكانەوەیە” بەو پێیەی ئەم پەیوەندییانە سنووری ئەو ڕەگەزانە دیاریدەكات كە پەیوەستە پێیانەوە.لە بری گەڕان و لێكۆڵینەوە لەو شتانەی كە (سوژە – سوبێكت subjeckt) دەستبەرداری بووە یان لێی داماڵراوە لە ئازادی و دەسەڵاتەكانی، پێویستە لەوە بكۆڵینەوە كە چۆن پەیوەندییەكانی ملكەچكردن و ملكەچپێكردن دەتوانێت سوژەكان بخولقێنێت.

وەك چۆن لە بری توێژینەوەو گەڕان لەو فۆرمە تاك ڕەهەندییانەی كە پنتێكی سێنتراڵ و چەق دەگرن وە فۆرمەكانی دیكەی دەسەڵاتی لێوە دەبینرێت،  پێویستە بەو شێوەیە دەستپێبكەین كە فرەیی و جیاوازی و هەمەچەشنی بە هەند وەربگیرێت، لەو شوێنانەوە دەستپێبكرێت كە جیاوازیی و فرەییەكان دەردەكەون، یان پێویستە دەریانخەین. پێویستە وەك پەیوەندی بە یەكداچوو پێكەوە لكێنراو تەماشا بكرێن. بە شێوەیەك كە ڕەنگە بە لای یەكتردا چەمابنەوەو پێكەوە بن، یاخود بەو شێوەیەی كە لەململانێ و بەریەككەوتن و بەرانبەربوونەوەدان لە پێناو زاڵبوونی هەندێكیان بەسەر هەندێكی تریاندا. لە كۆتایشدا لە بری پێدانی پێشینەیی و بنەڕەتی بوونی پلە نایابی بە” یاسا” وەك بەرجەستەكردنی دەسەڵات، پێویستە كۆی ئەو” تەكنیكانەی ملكەچكردن” بە هەند وەربگیرێت كە پتەویانكردووە.

 

لێكۆڵینەوەی  (میكرۆفیزیكیه‌تی  دەسەڵات) ناچارماندەكات و  لەسەرمان پێویست دەكات وەك “ستراتیژێك “تەماشای بكەین،  كە، شێوازو فۆرم و تەرزەكانی خاوەندارێتی و ڕاوەستان و قەدەغەكردن و بەرەبەست دانان تێپەڕێنین،  بە شێوەیەكی چڕو قوڵ لە گەڵ كۆمەڵگەدا ئاوێزان ئاسۆكانی دەسەڵات لە سیستەم و ڕژێمی دەوڵەت و چین و یاسادا گەمارۆ نادرێن و چەقنابەستن.  بەمشێوەیە فوكۆ تێڕوانین و تەماشاكردنی” تۆتالی و سەراپاگیری دەسەڵات ” ڕەفز دەكات،   فوكۆ (وێناكردنێكی بەرزبوونەوەیی ) پێشنیاز دەكات، چونكه‌  بۆ فوكۆ ئێمە ناتوانین لە “چەمك و گوتارە گەوەرەكانی وەك بۆرژوازی و كاپیتالیزمەوە دەستپێبكەین و بتوانین لە ڕێگەیانەوە تەفسیری پەیوەندییە واقعییەكان” بكەین،بەڵكو بە پێچەوانەوەی ئەمەوە دەبێت لە “میكانیزمەكانەوە دەستپێبكەین”.

 

“ئەو بنەما بنچینەییەی كە، ئەم هەڵوێستەی لەسەر بیناكراوە لە ڕێگەی ژینالۆژیایەكەوە دەبێت كە ناچارە لە خوارەوە،لە بنەوە دەستپێبكات.”  بەمشێوەیە دەسەڵات كۆمەڵێك پەیوەندی هێزە “بە مانا نیتشەییەكەی”، نەك فۆرمێكی تایبەتی لە شێوەی فۆرمی دەوڵەت. وەك چۆن دەسەڵات پەیوەندی نێوان دوو فۆرم نییە “وەك مەعریفە”.وە دەسەڵات هەرگیز تاك و تەنیاو دابڕاو تەریك نییە بەڵكو دەكرێت، یان دەبێت لەگەڵ دەسەڵاتێكی تردا بە یەكدا بچن. بۆیە دەسەڵات وەك چەمكێكی “ترانسێندێنتاڵ “بوونی نییە، بەڵكو ناوێكی گشتگیرە سەبارەت بە گوزارشتكردنی لە هەلومەرجێكی ستراتیژی جوڵاو فرە و زۆر ،بە شێوەیەكی بەردەوام كە لە پەیوەندییەكانی هێزە لۆكاڵی و جیاوازو دابڕاو و چڕەكاندا دەنوێنرێت.

لە بری پشتبەستمان بە (ڕەهەندی ئاسۆیی دەسەڵات)  فوكۆ زیاتر گرنگی بە (ڕەهەندی شوێنی دەسەڵات) دەدات،  واتە بەشبوون و بڵاوبوونەوەی شوێنگەیی دەسەڵات لە فەزا جیاوازەكاندا لە ڕوی چەندێتییەوە.

دەسەڵات سەرچاوەكانی خۆی لە هۆڵەكانی پەرلەمانەوە وەرناگرێت، دەسەڵات سەرچاوەكانی خۆی لە دەزگاو بنكەكانی دەسەڵاتی سیاسی ەوە وەرناگرێت،بەڵكو لە ژووری خەستەخانەكاندایە، لەلای پەراوێزبوو تەریكبووەكاندایە،  دەسەڵات لە ناو كۆمپانیاو كارگەكاندایە،  دەسەڵات لە هۆڵی وانە وتنەوە دایە، دەسەڵات لە ناو دەزگاكانی كۆمەڵگەی مەدەنیدایە. دەسەڵات نە لە  سوژەكان و نە لە دەزگاكاندا هەڵگری نییە، بەڵكو خودی “سوژەكانیش پێكهاتوو فۆرمیولەكراو داڕێژراو شێوازبەندكراون لە ڕێگەی میكانیزمەكانی دەسەڵاتەوە “بەناو سوژەدا تێدەپەڕێت، بە ناویدا تێدەپەڕێت. دەەسەڵات كاراكتەرو سروشتی جەوهەری نییە،دەسەڵات ماهییەتی نییە،ناكرێت دەسەڵات وەك شمەكێك ببینرێت كە بتوانرێت خاوەندارێتی بكرێت،بتوانرێت ئاڵوگۆڕ وئاڵوێری پێبكرێت،ناتوانرێت كڕین و فرۆشتنی پێبكرێت،دەسەڵات سامانێك نییە تا بنتوانین لە ڕێگەی “پەیمانێكی كۆمەڵایەتی یەوە”و لێی دابەزین و دەستبەرداری ببین.

دەستەواژەی دەسەڵات ، دەستەواژەیەكی زۆر ئاڵۆزوە و بەكارهێنانی زۆر واتایی و پەتیی و ڕوتە و ئاماژەیە بۆ “بارودۆخ و هەلومەرجێكی ستراتیژی كراوە كە لە ناو پەیوەندی هێزەكاندا پێكهاتووە،هەمیشە نا جێگیرو نا دامەزراوەییە”.

لەم كۆنتێكستەدا ،فوكۆ ئەوە ڕادەگەیەنێت كە دەسەڵات مەعریفە بەرهەمدێنێت، دەسەڵات و مەعریفەش بۆ یەكتر ناچاری و پێویستییەكی تەنگاو تەنگیان بەیەكترەوە هەیە. هیچ پەیوەندییەكی دەسەڵات بوونی نییە ئەگەر كایەیەكی مەعریفی فۆرمولە نەبوبێت، كە ،پەیوەندی بەم دەسەڵاتەوە هەبێت،وەك چۆن مەعریفەیەك نییە، كە ،لە هەمانكاتدا پەیوەندییەكانی دەسەڵات نەسەپێنێت.پەیوەندی مەعریفە-دەسەڵات،Savoir-pouvoir، لە سوژەی عارفی ئازادو سەربەخۆوە دەرناچێت لە بەرانبەر دەسەڵاتدا.بەڵكو تەواو بەپێچەوانەی ئەمەوە،  دەبێت دان بەوەدا بنێن كە ئەو سوژەیەی كە دەزانێت، وە بابەتی زانراو پەیپێبراو و فۆرم و شێوازی مەعریفەكەش ،كۆی ئەمانە،سەرجەمیان پاشماوەی بە یەكداچووە بنەڕەتییەكانی نێوان مەعریفەو دەسەڵاتَ و گۆڕانكارییە مێژووییەكانیانن.

دەسەڵات بە بێ خاوەندارێتیكردن و فراوانبوون و دابەشبوونی مەعرفەیەك مومارەسە ناكرێت

 

كۆتایی به‌شی سێهه‌م؛

فه‌رموون له‌گه‌ڵ به‌شی دووهه‌م ؛ به‌شی یه‌كه‌م له‌ناو دووهه‌مدایه‌.

 

فوكۆ و ماركس؛ كێشەی مێژوو و ده‌سه‌ڵات لای میشێل فوكۆ