فوكۆ و ماركس

فوكۆ و ماركس؛ كێشەی مێژوو و ده‌سه‌ڵات لای میشێل فوكۆ


Loading

دەستەواژەی مێژوو لە ژمارەیەكی زۆری كارەكانی میشێل فوكۆدا بەكارهاتووە. بەكارهێنانەكەشی لە سەر سێ جەمسەری جیاواز بینا كراوە؛

یەكەمیان؛ لە میانەی پشتبەستن و وەستانی فوكۆ لەسەر نیتچە، واتە ڕەخنەگرتن لە مێژوو وەك بەردەوامێتییەكی نەگۆڕو هەمیشەیی و خاوەن پەیام و ئامانجی جەوهەری. ڕەخنە لە مێژوویەكی لكێنراو و گرێدراو بە جەبرو حەتمییەت و بارگاوی بە مانای ئەبەدی. جا چ پەیامێكی ئیلاهی بێت، چی ئەقڵی هیگڵی، چ ململانێی چینایەتی ماركس.

ڕەخنەگرتن لە گوتاری مێژوونووسان و مێژوو ناسان وەك مێژوویەكی گەورەو باڵاو مەزن، سەروو مێژوو. ئەم خوێندنەوە نیتچەییەیە كەلە سەرەتای ساڵانی حەفتاوە ( ١٩٧٠) فوكۆ نەفەس و هەناسەی لێوەردەگرێت، ئەویش لە ناو چەمك و دەستەواژەی ( ژینیالۆژیدا).  واتە فوكۆیەك كە چیدی سەروكاری لە گەڵ ژینیالۆژیای دەسەڵاتدایە، نەك ئاركیۆلۆژیای زنستە مرۆییەكان. لێرەدا، كارەكە، مامەڵەكردن و سەروكار لە گەڵ مێژوودا دەبێت بە دۆزینەوەو كەشفكردنی ( نا بەردەوامی، ڕووداو، ناوازەیی و دانسقەیی، ڕێكەوتەكان) هه‌روه‌ها فۆرمیولەكردنی تایپێكی دیكەی مێژوو و ڕووداوی مێژوویی.

 دووهه‌م؛  جەمسەری دووەم فۆرمیلەكردنی ڕاستە و دروستییانەی ( بیركردنەوەیه‌ لە ڕووداو) بە شێوازێكی زۆر نزیك و هاوماڵیی لە گەڵ (ژیل دولوزدا) لە ناو هەمان سەردەمدا. واتە مێژووی كەمینەو كەمایەتی كە دەسبتەرداری ئامانجگەراو كۆتاییخوازی بوو بێت، كە ناچارە ئەدای بكات.  هه‌روه‌ها دووركەوتنەوە لە مێژووی بارگاوی بە چیرۆك و حیكایەتی گەورە، كۆمەڵێك (فراگمێنتی – بوون) و ناو بوون.

سێیەم؛ لە سۆنگەی ئەرشیفەوە مێژوو دەبینرێت و دەخوێنرێتەوە. فوكۆ سەرقاڵی بەگیروگرفتكردنی پەیوەندی نێوان فەلسەفەو مێژووە. دەرچوون و تێپەرین و بازدان بەسەر فەلسەفەی مێژوو / مێژووی فەلسەفە. لە ڕاستیدا وای دەبینی كە، گوتاری فوكو لە ناو دوو بەرکەوتندا وەستاوە، لە لایەكەوە مێژوو مەودایەك نییە، بەڵكو كۆمەڵێك مەودایە، فرە مەودایە، مەودای جۆراو جۆرن كە هەریەكەیان لەوی دیكەدا خۆی بەرهەمدێنێت. مێژوو وامان لێدەكات ئەم ئەفسانەو میتۆلۆژییە بیلۆژییە جێبێڵین سەباررت بە مەودا. ڕووداو لە خۆیدا سەرچاوەی نا بەردامبوون نییە؛ بەڵكو بە یەكگەیشتن و چاوتەقانی زنجیرەیی مێژوویی و زنجیرەیی ڕووداوە.

لێكۆڵینەوە لە دەرئەنجام و بەرهەمهێنراوەكان لە سۆنگەی دۆكیومێنت و ئەرشیفەوە بە شێوەیەك هاوكارو مۆڵەت پێدەرمان دەبێت لەوەی كۆمەڵێك دیسپۆزیتیف و ده‌زگا دروستبكەین و بیاندۆزینەوە، هاوشان لەگەڵ پنت و خاڵی دابڕان و پچڕان لە گەڵ یەكدا. ئه‌مانه‌ خوانگەلێكی گوتارو قسەی دەگمەن و ناوازەو دانسقەن.ستراتیژی دەسەڵات و ماڵی بەرگرییەكان. لێره‌دا ڕووداو، نابێت چاوەڕوانی تێگەیشتن و بەركەوتنی بڕیارێك بین، مێژوو بڕیاردان نییە،  بەڵكو كۆمەڵێك پەیوەندی هێزەكان كە ڕووبەڕووی یەكدی بوونەتەوە، ڕوو بەڕوو وەستاون، دەسەڵاتێكی زاڵ و هەژموونكار، هەیمەنەكردن و هەژموونێك كە تەنك و كاڵ بۆتەوە، لاواز بووە و لە پاشەكشەدایە، لە گەڵ دانەیەكی دیكە كە دەستی بڵاو دەكاتەوەو دەبێتە شوێنگرەوە.

لەلایەكی دیكەوە ، ئەم خواستەی مێژوویەك كە تەنیا وەك شیكردنەوەو شیكاری ڕابوردوو وەزیفە نانوێنێت، وەك شیكردنەوه‌ی مەودایەك وەزیفە ناگێڕێت، بەڵكو تەحویلبوون و گۆڕانی ڕووداوەكان ڕووندەكاتەوە و وەك مێژوویەكی ڕووداوی دەردەكەوێت بە ناو كۆمەڵێك سەرچاوی مێژووناسندا كە مێژووی ژیانی ڕۆژانە دەنوسنەوە.

بەمشێوەیە كاری میشێل فوكۆ بە فرەیی و جۆراوجۆركردنی (مەودا)و (ڕووداو) و پێناسەكردنەوەیانە وه‌ك بەیەكداچوونی مەودای جیاوازو فرە ڕەنگ. تێما و دەستەواژەی مێژوو وەك پرس و بەپرسهێنانی تەحویلبوون و گۆڕانەكانی ڕووداو لای میشێل فوكۆ لكێنراو و گرێدراوە بە ئەكتوێلیتێه‌وە (ئێستاكێیه‌وه‌)، ئەگەر مێژوو یادەوەری نەبێت بەڵكو ژینیالۆژیا بێت، كەواتە شیكردنەوەو شیكاری مێژوویی تەنیا هەلومەرجی مومكینبوون و ئیمكانی ئۆنتۆلۆژییایەكی ڕەخنەییە لە ئێستا. ئەم پێگەو شوێنگەیەش لە لای میشێل فوكو سەروكاری لە گەڵ خودی فوكۆدا هەیە ئەو كاتەی لە ژیاندا بوو، ئەمەش ئیدیۆلۆژیایەكی گەڕانەوەو گەرانەوەخوازی نەبوو، بەڵكو دیاریكردن و دەستنیشانكردن و دیاگنۆستیككردنی ئەو چركەساتانەی (گریكۆ- ڕۆمان)  بۆ چۆنێتی دیگنۆستیككردنی و پێناسه‌و دیاریكردنی  ئێستا، شوێنكەوتنی مۆدێلێ نەبوو. لێره‌دا  هێنانەوەی مۆدێل و پارادیگمێك نەبوو بۆ شوێن كەوتن، بەڵكو بۆ دیاگنۆستیككردنی ئێستاو ئێستای ئێمەو ئێمە كێین و لە كوێدابوونی ئێمەو ئێستای ئێمەیە…

پێویستە مێژوو ئێمە بپارێزێت لە مێژووخوازی و هیستواریسیزم كە ڕابووردوو دێنێتەوە بۆ تێگەیشتن و تەفسیركردنی ئێستا و كێشە هەنووكەییەكان.(ئەمەش لە ناو كارە دوایینەكانی میشێل فوكۆ و فوكۆی دواییندا دەبینین لە میانەی وەستان و هەڵوەستەكردنی لەسەر دەقی ( ڕۆشنگەری چییە؟) ی ئیمانوێل كانت، ده‌بینرا.

لێرەوە، لە ناو سەرقاڵبوونی فوكۆ بە دەقی ڕۆشنگەری و چەند دەقێكی دیكەی نا سێنتراڵی ئێمانۆیل كانتەوە، لەسەرو بەندی چاوپێكەتن و گفتوگۆی فوكۆ و هابرماسدا بووین، بەڵام مەرگی فوكۆ ئەو هەلەی نەڕەخساند…

 كۆتایی به‌شی دووهه‌م.

فه‌رموون له‌گه‌ڵ به‌شی یه‌كه‌م

فوکۆ و مارکس؛ مارکس لەناو ئپیستمی مۆدێرنەدا

تایبه‌ت به‌كولتور مه‌گه‌زین