مارکس دژ بە مارکسیزم

لە پێناوی مارکسدا؛ ‎دەبێت ماركس لێرە بێت، بەڵام كام ماركس ؟

جگە لەو حەوت به‌شه‌ی*  کە لە سەر فوکۆو مارکس نوسیمان و لە گۆڤاری (کولتور مەگەزین – ئۆنلاین)  و له‌ئه‌كاونتی خۆم  له‌ فه‌یسبوك دووباره‌ بڵاومكرده‌وه‌، لێرەو لەوێ نوسین و توێژینەوەی بڵاوکراوەو بڵاو نەکراوەی دیکەمان هەیە سەبارەت بە مارکس و مارکسیزم. جگە لەو حەوت ئەڵقە بڵاوکراوەیە کە بەشێکە لە توێژینەوەیەکی دوورو درێژتر، بابەتێکی دیکەی درێژترمان پاکنووس کردووە سەبارەت بە ڕەخنەو سەرنج و تێبینیێەکانی گەورە سۆسێۆلۆگی فەڕەنسی (پییەر بوردیۆ)، سەبارەت بە چینەکان و سەرمایەو کاپیتاڵ و ململانێ و ئەنتاگۆنیزمی چینەکان نەک تەنیا دوو چینی وەک بۆرژواو پرۆلیتاریا….. دەیان ڕەخنەی دیکە… کە هیوادارم  ده‌رفه‌تێك بڕەخسێت بۆ بڵاوکردنەوەیان.

حەوت به‌شه‌كه‌ی  (مارکس و فوکۆ)  کە زیاتر لە دوانزدە هەزار وشەی بڵاوکراوە لە بیست و پێنج هەزار وشە. سوپاس بۆ ئازیزان لە کولتور مەگەزین کە وەک دۆسیەیەک ڕێکیان خست و بە جوان و ڕێک و پێکی بڵاو کرایەوەو خوێنەرێکی باشیشی هەبوو.

• بۆ هه‌موو به‌شه‌كان فه‌رموون ؛

• 

له‌ڕاستیدا ئەو کارەمان بۆ ماوەیەکی زۆر ڕاگرتبوو لە بڵاوکردنەوەو دابەزاندنی، دواخستنیشی پەیوەندی بە یەک شتەوە هەبوو : چاوەڕوان بووین زیاتر و زیاتر خودی مارکس لە ناو فەزاو کایەی ڕووناکبیری ئێمەدا ببێتە سوژەی گفتوگۆی دیسپلینە جیاوەزاکانی مەعریفە و زانستە کۆمەڵایەتی و مرۆییەکان پێش ئەوەی پێغەمبەرێکی شۆڕشگێڕو گەشبین بێت.  هیواداربووم لە بری ئەوەی وەک پێغەمبەرێک بێت، وەک گەورە سۆسیۆلۆگ و ئابووریناسێک بهاتبایە زیاتر وەک شۆڕشگێڕێکی گەشبین.

کاتێک لە ڕێگەی (فوکۆ)وە مارکس دەخەینەوە ناو ئێپستیمی مۆدێرنەو سەدەی نۆزدە، هەمیشە دڵ و مێشکم لای پاریس و ئەو هەموو مارکس و پارچە پارچەکردنانەی مارکس بووە کە تا ئەم چرکەساتەش ئامادەیەو لێرەیە؛ مارکسی ئالتوسێرو بونیادخوازەکان، مارکسی سارتەر، مارکسی پۆست مۆدێرنەکان، مارکسی ڕادیکاڵەکان، مارکسی شۆڕشگێڕەکان، ‎ماركسی هیگڵیی، ماركسی ئەنتی هیگڵیی و دەرهێنراو لە چنگی هیگڵ، ماركسی هیومانیست، ماركسی ئێستاتیكاو شعرییەت……. لەوێ مارکس بە دەیانجۆرو بە دەیان فۆرمی خوێندنەوەو تەئویلکردن ئامادەیەو بەرهەم دەهێنرێتەوە، تا مارکسی دژە مارکسیزم و مارکسی دژە مارکس.

هەرچی دونیای بیابانیی و هەژاری ئێمەیە  له‌باره‌ی ماركسه‌وه‌ بە دەست چەندین کێشەوە دەناڵێنێت :

 

یەکەم؛ مارکسیزمێکی هاوردەکراوە لە دەستی دووەم و سێیەم و چوەرەم، مارکسیزمێک کە زیاتر لە ئاینەوە نزیکە تا تیۆرێکی شۆڕشگێڕی، مارکسیزمی ناو نزیکەی سەدەیەک ئەدەبیاتی فکری و سیاسی و شۆڕشگێڕی ئێمە کە مارکسێکی تواوەو مەقاشی دەستی لینین، ترۆتسۆی، ستالین ماو، ئەنوەرخۆجە، هۆشی منەو تێۆری شۆڕشگێڕیی چی گیڤارایە… مارکسیزمێک کە پێش هەر کەسێک خودی مارکس تێیدا قوربانییە، لێرە مارکسیزم ئاینە.

دووەم؛ غیابی کارە سەرەکیەکانی مارکس لە: سەرمایە، دەستنووسەکان، ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانی….لەم دوا دوایانەدا سوپاس بۆ هەوڵی هەندێک کەس کە نیمچە پرۆژەیەکی لەمشێوەیە ڕاگەیەنرا. ‎سەرباری جیاوازی گەورەی فكریی و میتۆدی كاركردن، سوپاس بۆ ماندوبوونی گەنج و لاوانێكیش كە لە دونیای خۆماندا وەك ماركسیست و كۆمۆنیست سەرقاڵی كتێب و گفتوگۆی جیدین لە ناو ئەم گەڕەلاوژەو ژاوەژاوەی دونیای ئێمەدا كە زۆربەی هەرە زۆریان هاوڕێی نزیكمن و خۆشیانم دەوێت. لێرەوە ڕەخنەی فوکۆ لە مارکس و مارکسیزمی سەدەی نۆزدە بە بێ ئاگالێبوون لە ئابووری سیاسیی مارکسیستیی خاڵێکی دیکەی خۆ وەستاندن بوو.

سێیەم: لەچەند شوێنێکدا ئاماژەم بەوە کردووە کە تەواوی مارکسیست و سۆیالست و چەپەکانی دونیا لە چوارچێوەی ناسنامەو دەوڵەتی خۆیاندا ناسیۆنالیستن و دەرگیرن بە پرس و کێشەو پڕۆبلیماتیکی تایبەت بە دونیای خۆیانەوە. وەک فەیلەسوفێکی فەڕەنسی ( ئەندرێ سپۆنڤیل) دەڵێت؛ کاتێک لە باوکمم پرسی جیاوازی نێوان ڕاست و چەپی فەڕەنسی چییە؟ باوکم گووتی : ڕاستی فەڕەنسی واتە گەورەیی فەڕەنسا، چەپی فەڕەنیس واتە بەختەوەریی فەڕەنساو فەڕەنسییەکان. لێرەوە مێژووی نزیکەی سەدەیەک لە مارکسیزمی هاوردەکراو لە ڕێکەی عەرەب و فارسەوە بۆ ئێمەو دوونیای ئێمە هەمیشە بە ئاشکراو زمنی لە خزمەت نەتەوەی داگیرکەرو نەتەوەی سەردەستدا بووە. بە تایبەت لە ناو گوتاری پان-ئێرانیزمدا، لە تودەوە بۆ مەنسوری حیکمەت و تێزی یانزدەش، ئێمە هاوڕێی مارکسیزمێکی پان- ئێرانیستین، تەنانەت مارکسێکی زاناو ماركسێکی شۆڕشگێڕێكی پان- ئێرانیست و مارۆس ناو عروبە بووە.

مارکسی مەعریفەو مارکس و مارکسیزمی ناو مەعریفەش لە ناو( گوتاری) بەرهەمهێنانەوەی هەژموون و زاڵبوونی ناسیۆنالیزمی عەرەب و تورک و فارسدا بووە. ئێستاو ئێستاش مارکسێکی کوردییمان نەبینی. هەر تایبەت بمپرسەوە ئەوەندەی دونیای کوردیی بە زۆری زۆرداری ڕاکێشراوەتە ناو مارکسیزمەوە، چارەکێکی ئەوە مارکس و مارکسیزم ڕانەکێشراوەتە ناو دونیای ئێمەوە؛ دونیای کێشەگەلێکی ناو پرسە نەتەوەیی و نیشتیمانییەکان، مارکسێک کە بە ئاگابێت لە دونیاو ئەنتاگۆنیزم و کاپیتاڵە جیاوازەکانی دونیای کوردی و کێشەکانی. دونیای ئینسانگەلێک کە سەدەیەکە کێشە و گیروگرفتی تایبەت بە خەبات و ئەکتی بەرگریی و بەرەنگاری خۆیانن. ‎خراپ تێگەیشتن و نەخوێندنەوەی وردی دونیای كوردیی. دونیای کۆنتێکستێک کە لە ستراکتورو بونیاددا جیاوازە لە سەدەی نۆزدەو ئەوروپاو ڕۆژئاوای ئێستاش، مارکسێکی کوردیی.

 

کە مارکس ڕادەکێشینە ناو ڕەخنەکردن و ڕەخنەلێگرتن ئەوەمان لە بەر چاوە کە مارکس پەیامبەرو ڕۆحی چەندەها بزووتنەوەو ئەکتی شۆڕشگێڕییە و ڕابەرایەتی چی ڕەوت و بزووتنەوەگەلێکی دژە نا عەدالەتی کردووە. مێژووی چەندین بزووتنەوەو سەدان هەزار ئینسانی گیانبەختکردووی ئەم ڕێبازە دەبینین لە قوربانیدان و گیانفیدایی، ‎ئاگاداری ئەو هەموو چاكسازیی و بە خۆداچوونەوەشم كە بە ئاستێكی گەورەدا بەرهەمی ماركس و ماركسیزمی ڕۆژئاوا و ماركسیزمی ڕۆژئاواییشە لە بیمە تەندروستیی و كۆمەڵایەتییەكان.  بەڵام لە گەڵ ئەمەشدا (کتێبی ڕەشی کۆمۆنیزمیش) دەبینین.

 

بڵاوکردنەوەی ئەو توێژینەوەیە لە سەر مارکس و فوکۆ و، توێژینەوە ڕەخنەییەکانی ئایندەشمان بڕێکی زۆر لەو شوێنەدا لە پێناو مارکسدایە کە؛ دەبێت مارکس لێرە بێت وەک مارکس نەک وەک ئاین و دیسپۆزیەیڤ و دەزگای ئایدیۆلۆژی؟ فاشیزمی فارس و تورک و عەرەب. پاشان دیسانەوە ترس لە بەرهەمهێنانەوەی مارکسیزمێکی شۆڕشگێڕیی کە هەم ناهەقییە لە مارکس و هەمیش سەرقاڵی (گەرادانانە) بۆ ستەمکاریی و فاشیزم و دەسەڵاتی سیاسیی و ئایدیۆلۆژی تۆتالیتێر.

مارکس کە ڕەخنە هەڵدەگرێت، ستایش و پێزانینیش هەڵدەگرێت، ئەو برینێکە لە جەستەی مۆدێرنەدا. مارکسی ڕادیکاڵ و ڕەخنەگر لە چەندین فۆرمی ستەمکاریی و نا عەدالەتی، مارکسی زەواڵی زوڵمی کاپیتالیزم و لیبرالیزم و نیولیبرالیزم تا شوێنێکی گرنگ قەرزارباری ڕەخنەکانی ئەوین.

دەبێت مارکس لێرە بێت، بەڵام کام مارکس ؟

(تا ئەم چركەساتەش دوورو نزیک هەستم نەکردووە کەسێکی مارکسیستیی بم لە ژیانمدا)