شەهید ئارام و کارەساتی هەکاری
ئیسماعیل حەمەئەمین
حەفتاکان ساڵانی پڕ نشوستی و هەڵسانەوە بوو لە باشووری کوردستان. نشوستی شۆڕشی مەلا موستەفا بارزانی و لەدایکبوونی خەونی شۆڕشێکی نوێ کە پرسی خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە دەستی چینی فیوداڵەوە بچێتە دەستی بۆرژوازی بچوک و لەڕێگەیەوە سۆسیالیزم وەک ئەڵتەرناتیفێک کاری بۆ دەکرا. شۆرشی نوێ و ئەڵقە ڕۆشنبیرییە مارکسی و لینییەکان وەک `کار و کارگەران` لە ئەڵقەوە بوونە `کۆمەڵەی مارکسی لینینی کوردستان` و دوایی بە پیلان ناوەکەی گۆڕا بۆ `کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان`.
گرنگترین خاڵ لەم چیرۆکەدا لەدایکبوونی کۆمەڵە بوو لە هەناوی کوردستاندا، نەک لەدەرەوەی کوردستان. لەوەش سەرنجڕاکێشتر تەمەنی `شاسوار جەلال`ی سکرتێری کۆمەڵە بوو، کە تەمەنێک بوو نوێنەری خەونی گەنج بوو، لە زەمەنێکدا بوو کە بێ هیوایی و شکستی باڵی بەسەر کوردستاندا کێشا بوو. بەدیوێکی تردا ئەوانەی لەو دیوو سنووری کوردستانەوە بوون، هەم مەلاییەکان بوون و هەم جەلالییەکان، بەخودی جەلال تاڵەبانیەوە کە لە قاهیرە دەژیا. نەوشیروانیش بەناوی خوێندن لە ڕێگەی بەغداوە ڕەوانەی نەمسا کرابوو. پارادۆکسەکە لێرەدایە، بەوەی، هەر کە کۆمەڵە دەبێتە هێزێک ئایدۆلۆژیی و هیواکانی لەسەر بونیاد دەنرێت و چاوەڕوانی گەشەکردنی لێ دەکرێت، گروپی ئەوروپا و دەرەوەی وڵات یەکێتی لە نەمسا و پاشان لە سوریا دادەمەزرێنن و خۆیان دەکەن بە کورستاندا و لێرەوە زۆرانبازی دەستبەسەراگرتنی کۆمەڵە لەڕێگەی پرۆژەی یەکێتی و فرۆمکردنەوەی کۆمەڵە دەستپێدەکات. لێرەوە دوو مۆدێل لە ناو کۆمەڵەدا لە ململانێدا بوون؛
مۆدێلی یەکەم؛ مۆدێلی تاڵەبانی بوو کە خەتی ماویی ( مۆدێلی چینی – ماو تسی تۆنگ)، ئەو زەمەنە بوو. مام جەلال وەک ماوییەک خۆی نیشاندەدا، بەڵام لە جەوهەردا درێژکراوەی مێژوویی شەستەکانی خۆی بوو. ئەمەش خەونی مام بوو بە جێگرتنەوەی پێگەی مەلا موستەفا بارزانی. بەمانای مام درێژکراوەی ئەو قوتابخانە کوردایتیە نەریتخوازییە بوو ، کە لە هەناویدا هەمان مۆدێلی تەکیە و شێخ و موردید، سەرکردی یەکەم و ڕەدوکەوتووی کوێر و هێزی چەکداری گەورەی هەیە، بەبێ هیچ خەتێکی سیاسی و فیکری دیاریکراو.
دیارە مام بۆ جێبەجێکردنی ئەم مۆدێلە، هەنگاو بە هەنگاو کاری کردووە؛ بۆ ئەمە دەبوایە `کۆمەڵەی مارکسی لینینی` سەرەتا لەسەر شێوازی ماویی `لە ئایدۆلۆژیی ڕووکەشیدا، نەک ماویی ڕاستەقینە` فۆرمولە بکرێتەوە. هەروەها لە ڕێکخستنەوەی هێز و کەسە گوێڕایەڵەکان و ڕایەڵەکانی ڕێکخستنەوە، `نەوشیروان موستەفا` جێبەجێکەری ئەم مۆدێلە بوو. بۆ ئەمە نەوشیروان موستەفا بەتایبەت لە نەمسا وە ڕێگە بۆهاتنەوەی مام جەلال لە قاهیرەوە بۆ کوردستان، خۆش دەکات.
لێرەوە نەوشیروان لە یادوەرییەکانیدا خۆی وەک پاڵەوانێک نمایشدەکات، بەوەی، کە ئەو ڕێکەوتنامەی توندکردنی سنووری هەرسێ وڵاتەکە تورکیا، سوریا و ئێراقی دوای نشوستی شۆڕشی ١٩٧٥، دەشکێنێت و سنوورە توندەکان دەبڕێت! بە جۆرێک ئەم سنوور دەبەزەنێت، کە هیچ یەکێک لە موخابەراتی ئێراقی و سووری میتی تورکی و ناتوانن کەشفی بکەن؟!… بە گووتەی خۆی هەر سێ سنوورەکەی بڕیوە، و دەگاتە `دۆڵی فشە` و چاوەڕێی مام دەکەن و لەوێ پێشوازی لێ دەکەن…هتد.
بەمجۆرە مام لە هەندەرانەوە دێتەوە بۆ دەستبەسەراگرتن بەسەر کۆمەڵەی ناو کوردستاندا و پێشتر تەشکیلەی یەکێتیان پێکهێناوە کە یەکێک لە دامەزرێنەرانی لە نەمسا موخابەراتی ئێراقی بووە (مونزیر نەقشبەندی) و لە جەولەی دووهەمدا ناوی ئەو لابراوە!
مۆدێلی دووهەم؛ مۆدێلی ئارام بوو، بابڵین مۆدێلەلی لینینی جەماوەریی بوو – بە مانای جەماوەریی و ئایدیۆلۆژیی بوو. پێشتر ساواکی حکومەتی شا و ئەمریکییەکان هەستیان بە بە مەترسی ئەم مۆدێلە کردبوو، تەنانەت ساواک پێشتر بە نامە ئەمریکی و حکومەتی ئێراقی بەکرد و سەدامی لە مەترسی کۆمەڵەی نێو کوردستانی، ئاگادارکردبۆوە.
ئەو مۆدێلە گەنجە لە کۆمەڵەی مارکسی لینینی ئارام و خودی شەهید ئارام دا بەرجەستە بوو، لەو زەمەنەدا ئەوەی دەیزانین ئەوەیە، کە شاسوار جەلال ( شەهید ئارام) دەیویست لە ڕێگەی گۆڤاری (ئاڵای شۆڕش)ەوە، بە ئاڕاستەی پێچەوانەی مۆدێلەکەی مام کاربکات. ئەویش خەباتی هۆشیاریی جەماوەریی بوو، خەباتی هۆشیاریی و ئیدۆلۆژی وەک خەباتی سەرەکی پەیڕەو بکات و خەباتی چەکداری وەک یارمەتیدەرەکی لاوەکی پارێزەری خەباتی جەماوەری بێت، نەک ئامانج و سەرەکی بێت. بۆئەمەش، بەهێزکردنی بنکەی ئایدۆلۆژی چەپ و پێداچوونەوەی تێوریی، و بڵاوبوونەوەی لە نێو جەماوەردا لە ئەدەبیاتی ئارامدا، بەو تەمەنە کورتەیەوە، جێگیەکی بەرچاوی هەبوو. هەروەها وەڵامدانەوەی پرسی قۆناغەکە و فۆرمی چەپ لەخەباتی نەتەوەیی دا، جێگەی بیرکردنەوەی هزریی ئارام بوو.
بێگومان لەم نێوەندەدا گرێ مێژوویەکە دەستپێدەکات بەوەی؛ ڕۆیشتنی شەهید ئارام بە دڵشکاوی و زیزی لە شارباژێڕەوە بەرەو قەرداخ و بەیەک پێشمەرگەوە، جێگەی پرسیارە. خۆی بە یەکێک لە گوندنشینەکانی گوندی `تەنگیسەر بەڕێز ` ئەحمەد سەعید دەڵێت؛ “ من دەستبەسەرم“… لێرەوە کەس لەم دێڕە پڕ ڕەمزە تێناگات، بەتایبەت وەک گاڵتەش هەژمار ناکرێت، بەتایبەت ئەو کەسەی پرسیارەکەی لێ دەکات، یەکمجارە ئارام ببینێت و تەنانەت ناویشی نازانێت… ئەمەش جێگەی گفتوگۆی مێژوویی و پرسیارێکی کراوەی بێ وەڵامە.
فاکتەرێکی تر ک دیار بوو ئەوەبوو کە “دانپێدانەنانی ئارام“ بوو بە تەشکیلەی یەکێتی و خودی نەخشەی مام جەلال و دابەشکردنی دەسەڵات و لێپسراوێتیەکان و شێوازی یەکێتی وەک بەرەیەک، جێگەی پرسیاری دووهەمی مێژووییە.
ئایا چی ڕوویداوە کە وەها بکات ئارام بە زیزی و بە تەنێ بچێتە قەرەداخ ؟! چی وای کرد بڵێت؛ من دەست بەسەرم؟ چی وایکرد وەها ئۆدیسۆسیانە لەم گوند بۆ ئەو گوند بە تەنێ بێت و بڕوات و بەتەنێ جێهێڵدرابێت بۆ چارەنوسی خۆی؟ ئەمانە پرسێکی کراوەی مێژووین و مێژوونوسانی کورد دەبێت بە ویژدانەوە بەدووی وەڵامدا بگەڕێن…
ئەوەی ئاشکرایە بۆ وەڵامدانەوەی بەشێک لەم پرسیارانە، ئەوەیە کە ئارام `گۆشەگیریەکی هزری` هەڵبژاردبوو. ناوچەی قەرەداخ شوێنی ئەو پێداچوونەوە هزرییەی مۆدێلە چاوەڕوانکراوەکەی بوو. ئارام دەیزانی شۆڕشی نوێ پێویستی بە هزر و تێۆرەی نوێیە، هەربۆیە دەیویست نەخشە و بیرکردنەوەی لە پڕۆژەی گۆڤاری `ئاڵای شۆڕش` دا، گوزارش لەخۆی بکات.
سەرەکیترین ئایدیا، وەک چۆن لە ئەدەبیاتی ئارام خۆیدا دیاربوو، خەباتی جەماوەریی بوو لە پێش پێش چەکداری. بە مانای خەباتی چەکداریی سەرەکی نەبوو، چونکە بەڕای ئەو دووبارەبوونەوەی ئەزموونی فیوداڵی کوردی و بونیادی خێڵەکیی بوو لە شۆڕشی نوێدا. چوونەوە سەر هەمان ڕێچکەی شۆڕشە تەقیلیدەیەکانی پێشوو دەبوو. ئارام لە هەڵسەنگاندنی نشووستی شۆرشی بارزانی ١٩٧٥ دا، ئەم بونیادی خێڵ و تەشکیلە سیاسیە دێرینەی بە مەترسیەک تێدەگەیشت بۆ چارەسەری کێشەی نەتەوەیی کوردستان. ئەو وەک لەئەدەبیاتی دا گوزارشی لێ کردووە، ڕای وابوو، هەر دەبێت چەپەکان پرسی ئاڵۆزی نەتەوەیی و دۆزی ڕزگاریخوازی میللەتی کورد بەڕێوەی بەرن، چونکە فیوداڵی کوردی لەوەدا فرسەتی خۆی وەرگرت و نشوستی هێنا. بەڵام چۆن ئەم نەخشە چەپە نەتەوەییە پابەند دەکرێتەوە بە خەباتی چینی هەژاران و کرێکاران لە شۆڕشی نوێدا؟! ئەمە پرسە هزرییە سیاسیەکە بوو کە دەبوایە کاری لەسەر بکات. بەداخەوە لەو کات هەستیارەدا، شەهید کرا ؟!
دیارە ئەم تێزەی ئارام تەواو بۆ ئەمڕۆی کوردستان دروستە، ئەوەتا ئەمڕۆ خێڵ و تەنانەت دەروێش و کۆیلایەتی تەکیەکان لەدایکبوونەتەوە. ئەوەتا تەکیە و هێزە خێڵەکیەکان ملیۆنەها دۆلاری سامانی ئەم میللەتە دەخۆن و پاڵپشتیان لەناو سیاسەتدا دەستە بەرکردوو. نەک هەر ئەوە، وا خەریکە بەهۆی بنەماڵچێتی نێو یەکیتیەوە، سەلەفیەت لەکوردستاندا و مەدخەلیەت باوەشی گەرمیان پێدا دەکرێت. تنانەت تەکیەی شێخ نەهرۆ کەسنەزانی کە خۆی و باوکی تاوانباری لیستی ئەنفالن، لە دادگای ئەنفال، گەشانەوە و بوونەتە ڕەمزی شاری سلێمانی، شاری ڕۆشنبیری!
لێرەدا ئەم تێزەی ئارام جێگەی سەرنج و دووربینی ئارامی گەنج بوو، لەدژی مۆدێلی تەقیلدی مام جەلال، کە ئێستا هاوتەریبی بەتاڵیی هزریی سیاسی و نەبوونی ئایدۆلۆژیی و سەرلێشواندنێکی سیاسییە.
بەڕای من لەو ساتەی بیرکردنەوەی ئارام کە چ تەشکیلەیەکی چەپ و مارکسی – لینینی بۆ خەباتی ڕزگاریی نەتەوەیی گونجاوە؟ چ مۆدێلێکی دیکە ئەڵتەرناتیفە؟ پرسی جەمسەرەکانی دونیای سۆسیالستی کورد و زۆریتر وەڵامی پێویست بوو. لەو گۆشەگیریە هزرییەی ئارامدا، ئارام بەتەنێ جێهێلدرا و شەهیدکرا!
دوا سەرنجم لەم نوسینە کورتەدا ئەوەیە؛ کە ئەز لە ڕۆمانی (گەندەڵی – کتێبی یەکەم) گریمانەیەکی مێژوویم لە خەیاڵی گێڕانەوەدا تانوپۆ کردووە، بەتایبەت لە بەشی `لۆردە پیدۆفایلەکان` هاتووم و ڕووداوەکانم لەبەرچاو بووە و لەبەردەم ئەم نەخشە زەمەنیەدا خۆم بینیەوە، بەوەی؛ شەهیدبوونی ئارام لە مانگی کانونی دووهەم ١٩٧٨ بوو، شەهیدبوونی سەرکردە دێرین و تەقلیدییەکانی نێو شۆڕشی بارزانی، کە هاتبوونە شوۆڕشی نوێی وە، لە مانگی حوزەیران ١٩٧٨ دا بوو، ئارام و عەلی عەسکەری و دکتۆر خالید و حوسێن بابەشێخی یەزیدی لە پێنج مانگدا لەناودچن؟! وەک دەزانن سەرکردەکانی وەک عەلی عەسکەری و دکتۆر خالید سەعید و حوسێن بابە شێخ کە شکستی شۆڕشی بارزانی ساڵی ١٩٧٥ دەهرییان دەکات، بەشدار دەبن لە هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێ، ئەمانە ڕێک چوار مانگ دوای شەهیدبوونی شەهید ئارام، ئەوانیش لەگەڵ سەدان پێشمەرگەی یەکێتی لە دۆڵی هەکاری شەهید دەبن!
بەمجۆرەیە هاوکێشەکە؛ هەم سەری گەورەی بزواتە چەپەکە کە شاسوار جەلالە لەناودەچێت. هەم بە دەستێکی تر، ئەو سەکردانەی کە ئەگەری ئەوەیان هەبوو لە داهاتوودا ڕکابەری مۆدێلەکەی مام جەلال و نەوشیروان بن و تەشکیلەی خۆیان هەبێت، بەتایبەت عەلی عەسکەری، ئەوانیش لەم ماوە زەمەنیدا، لەناودەچن. ئاوەها هەردووکیان، ئارام و سەرکردە تەقیلیدییەکان لە نێوان پێنج مانگدا لەناودەچن. بەئەمەش نەوشیروان دەچێتە جێگەی ئارام و دەبێتە سکرتێری کۆمەڵە و کۆمەڵە کۆنترۆڵ دەکات. هەروەها لە دوای شەهیدبوونی عەلی عەسکەری و دکتۆر خالید مام جەلال تەشکیلەکەی خۆی بێ ڕکابەر دادەمەزرێنێتەوە، کە `خەتی گشتی` و `بزوتنەوە` بوو. بەمجۆرە دووبارە لە دایکدەبێتەوە.
فەرموون لەگەڵ چاوپێکەوتنێکی کورت لەگەڵ وەزیرە خانمی خوشکی شەهید ئارام لەگەڵ عەلی مەحمود (عەلی سیاسی)، دەربارەی ئارام؛
https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2008/745/0001.MP4?ver=133196592715063873