نووسینی: لیدیا پرایزۆڤیج
ئامادەكردن و شرۆڤەلەسوێدیەوە : هەندرێن
– بۆ دایكم، هێدی باران و شایەن
من هەموو جار دووبارەی دەكەمەوە كە من هەست بە ڕق دەكەم لە بەرانبەر هاوبەشایەتی فێمێنیستیدا. هەست بە داڕزانێكی ناچاریی دەكەم لە بەرانبە فێمێنیزمدا …من ناتوانم هاوبەشایەتی ئەو فێمێنیستیەبم كە ناتوانێ هەموو دیوەكانی من وەربگرێ. دەبێ دایكم لەگەڵ ئەو فێمینیستیە بێت… “لیدیا پرایزۆڤیج”
خاتوو لیدیا پرایزۆڤیج (Lidija Praizovic) نوسەر و فێمێنیست لە ١٩٨٥ لە دایكبووە، خاوەن رۆمانێكە بە ناوی “Spegelboken (كتێبی ئاوێنە یان ئاوێنە كتێب) كۆشیعرێك بەناوی “Porr för Valda پۆڕنۆ بۆ ڤالدا ” و دوا بەرهەمیشی، ئەنتۆلۆگییەكی شیعرییە بەناوی “Blå blixt هەربروسكەی شین “. كتێب و نووسینەكانی بوونەتە مایەی ورووژاندنی ئەو فێمێنسیتانەی كە سەر بەچینی ناوەندن، نووسەرانێكێش كە حەز بە بوونی بێگانە لە سوێددا ناكەن. لیدیا كە خۆی یەكێك بووە لەو دەستەیە، لەم نووسینەیدا، كە دوای ئەوەی لە پشوی حەفتە لە ٢٠١٣.١.٢٠ دا دەستەیەك لە فێمێنیستە هونەرمەندەكان بە بەشداری چەندین نووسەر و فێمێنیستی ناسراوی سوێدیی كۆبوونەتەوە. دەستپێكی كۆبوونەوەكەیان بە گۆرانییەكی ناسراوی فێمێنیستەكانی حەفتایەكان دەستپێكردووە كە كۆپلەیەكی ئەوهایە:
“هۆ كچەكان هۆۆۆۆۆ كچەكان
دەبێ دەنگمان بەرز بكەینەوە تاكوو
ببیسرێین…”
لە ئاكامی ئەمەشدا، بنەمایەكیان بۆ بەرهەمگەلێكی فراوانتری هاوبەش پێكهێنا. لێدیا ڕەخنە لەو تەرزە فێمێنیستە دەگرێ كە سەر بە چینی ناوەندن. چونكە بە ڕای وی، دەبێ خەباتی ژنان هەموو ژنان بە خۆیەوە بگرێت نەك تەنیا ئەو ژنە فێمنیستانەی كە لە ژیانێكی ڕازاوەدا دەژین.
لێدیا لەم نووسینەیدا باسی ئەو هەستی بەختەوەریی و گریانی خۆشییەی خۆی دەكا كە توانیەتی لە كۆبوونەوەی ئەو دەستە هونەرمەندەدا بەشداربێت. لە هەمان كاتیشدا باس لە ئازارێك دەكا بە هۆی ئەوەی كە هەموو ژنەكانی تر بواری ئەوەیان نەبووە لەو كۆبوونەوەیەدا ئامادەبن. بەڵام وەك لیدیا دەڵێ: “گریانی زۆری من بریتی بوو لەوەی چونكە من بیر لە دایكم دەكەمەوە، كە ئەو وەك هەمیشە لە ماڵەوە دابنیشێ و وەك هەمیشەش نەساغە و بە دەست ئازاری جەستەیەوە دەتلێتەوە…” لێرەدا مەبەستی لیدیا ڕەنگە هەر تەنیا دایكی راستی خۆی نەبێ، بەڵكە مەبەستی كۆی ئەو ژنانە بێ كە چ لە سوێد و چ لە بەشەكانی تری جیهاندا بە هۆكردی نەداریی و ڕێگریی لە ئازادییان لە كۆمەڵگەی بابسالاریدا، كە بواریان نییە وەك فێمێنیستە لوكسوسەكان، لوكس، خۆرازاوەكراوەكان بەشداری ئەو جۆرە كۆبوونەوە خۆشانە و بزاڤی ژن بن و ڕەنگە هەر ناوی “گرووپی 8″یشیان نەبیسبێ. گرووپی ٨ ناوی بزاڤێكی كارا و ناسراوی فێمێنیستەكانی سوێدە كە لە حەفتایەكانی سەدەی رابردوو دروست بوو.
بۆیە لێدیا لە غەمی دایكیی و كۆی ئەو ژنە پەراوێزخراوانەوە دەڵێ: ” من قەت لە فێمێنیستە سوێدییەكان نابوورم. ئەوە ئێوە بوون دایكی منتان لە دەرەوەی ئەو بزاڤەی ژنانەوە بەجێهیشت…” چونكە وەك لیدیا دەڵێ، دایكی لە منداڵییەوە بە گۆرانیی و هاودەمبوونیی لەگەڵییدا، هەموو كۆمەكیەكی كردووە، تا لەو كۆبوونەوەدا ئامادە بێت، كەچی دایكی پێڵاوی وەرزشی و جوانترین جل و خواردنیشی بۆ خۆی نەدەكڕی.
لە درێژەی نووسینەكەیدا باس لە ڕۆژانی كۆبوونەوە دەكا، گفتوگۆی ڕۆژی دووەمی كۆبوونەوەی ئەو گرووپە ژنە فێمینیستە بریتبی بووە لە: “بۆ تۆ “فێمێنیزم مانای چییە؟” وەڵامی لیدیا بۆ ئەم پرسیارە ئەوهایە: ” من هەموو جار دووبارەی دەكەمەوە كە من هەست بە ڕق دەكەم لە بەرانبەر هاوبەشایەتی فێمێنیستیدا. هەست بە داڕزانێكی ناچاریی دەكەم لە بەرانبە فێمێنیزمدا …من ناتوانم هاوبەشایەتی ئەو فێمێنیستیە بم كە ناتوانێ هەموو دیوەكانی من وەربگری. دەبێ دایكم لەگەڵ ئەو فێمینیستیە بێت…”
دوای ئەوە لە درێژەی كۆبوونەوەكەیاندا، یەكێك لە ژنە فێمینیستەكان،(ماریە سڤێلاند) باس لە سێ ژنە فێمێنیستی بە ڕەگەز بیانی دەكا، كە وەك دژە فێمێنیزم ناودێریان دەكا. (وەك لە كۆمێنتەكان خوێنەرانێك ئاماژەی بۆ دەكەن، كە یەكێك لەو ژنە بیانییە رەنگە (دڵشا دمیربەگ) بێت، كە كوردێكی باكوورە و وەك فێمێنیستیێكی سەر بە كۆنەپارێزەكان پێناسە دەكرێ). لیدیا بە تاوانباركردنی ئەو سێ ژنە بیانییە بە دژە فێمێنیزم و بێدەنگبوونی ئامادەبووان لە بەرامبەر ئەو دەربڕینەدا تووڕە دەبێت، خۆشی لەوێدا لەوە بێدەنگ دەبێت، بەڵام لە نوسینەكەیدا ڕووبەڕووی دەبێتەوە و لە سڤێلاند دەپرسێ: ” لە بری ئەوەی ئەوها دڵڕەقانە ڕەخنە لەو سێ ژنە بیانییە بگرێ دەبوو لە خۆی بپرسێ، بۆچی ژنانی تر حەز ناكەن جەخت لە لوكس فێمێنیستی سپی سوێدیی بكەنەوە؟ دەبوو فێمێنسیتەكەی خۆی بخاتە ژێر پرسیار كە ناتوانێ ئەو ژنانە بە خۆیەوە بگرێت…”
بەمجۆرە وەك خاتوو لیدیا باسی دەكا، كۆبوونەوەكە بە مارشی سەمای لێزبیەكان كۆتایی هاتووە. لیدیا لە دوا بەشی نووسینەكەیدا باس لەوە دەكا، كە ئەو زیاتر حەزی لە ئەدەبە، نەك ئەو جۆرە كارە هونەرییانە. هاوكاتیش باسی ئەوە دەكا كە لە ڕیگەی گەڕانەوەیدا لەگەڵ چەند لە ژنە هاوڕێیەكانی بەرەو ستۆكهۆلمەوە، چۆن بە شۆخییەوە باسییان لە نووسەرە پیاوەكان كردووە.
ئەو چەند كۆپلەیەی سەرەوە بەشێكن لە كۆی نوسینەكەی. ئەو نوسەرە دوای ئەزمونی خۆی لە گەڵ ئەو دەستە نووسەرە فێمێنیستە دەخوازێ بڵێ كە ئەو تەرزە فێمێنیستە، كە سەر بە چینی ناوەندی سوێدییە و وەك وێنەیەك لە فێمێنیستی خاوەن دەسەلات، كە هاوشانە لەگەڵ مۆدەی سیستەمی لیبرالیزمی بالادەستی سوێدیدا، تەنیا نوێنەری خۆیان دەكەن. ئەو جۆرە فێمێنیستانەش خۆیان لە ژیانێكی لوكس، خۆش و رازاوەدا دەژین و دوورن لە ئازار و غەمی ئەو ژنانەی وەك دایكی نووسەر و ئەو ژنە لە مێرد جیاوبووانەی كە لە سوێد بلاوە و بە هۆی ئەركی بەخێوكردنی منداڵ و كاری رۆژانە بوارییان نییە بێنە دەرەوە و وەك ئەو ژنە لوكس فێمێنیستانە بەشدار بن لە خەباتی ژن و خۆش بژین وەك ئەوان… ئەڵبەت بەشێكی ئەو نووسینە پەیوەندی بە هەڵاواردن و بە كەمگرتنی ژنی بێگانەوە هەیە، بۆیە لیدیا بە فێمێنیستی رەنگ سپی سوێدی ناودیریان دەكا. ئەوانەش ژنە فێمێنیستە بیانییەكان بە كیشەدار و بابسالار و بەشێك لە غەیرە رۆژئاوایی سەیر دەكەن. بۆیە لیدیا پێی وایە خودی ئەو دەستە فێمێنیستە چین ناوەندەی سوێدیش جۆرێكە لە بابسالاریی، چونكە ژنانی تر قبووڵ ناكەن و بەس خۆیان بە نوێنەری توێژێك لە چین و رەگەزی سپی دەزانن…
دیارە جێگەی ئاماژەیە كە ئەو جۆرە لوكس فێمێنیزمە بابسالارەی كە لیدیا باسی دەكا، بە جۆرێكی ترو لە ئاستێكی تردا، لە ناو ژنی كوردییشدا لە ئارادەیە. ئەو ژنگەلەی كە خۆیان كردۆتە دەمڕاستی ژنی كورد. ئەو ژنە خاوەن رێكخراوانەی كە بەناوی “فێمێنیزم”ی كوردیی خۆیان دەناسێنن، كە راستییەكەی دەكرێ بە چاڵاكی ژنان ناودێر بكرێن نەك فێمێنیست. چونكە لە كوردستاندا بزوتنەوەیەكی فێمێنیزمی خاوەن پێناسە، هزری كوردیی، مێتود و خەسڵەتی فێمێنزم نییە، بەڵكە ئەوەی هەیە پارتەكان دروستی كردوون و بەشێكیشیان لە ڕۆژئاوا، بۆ نموونە لە سوێد، دوای كوژرانی فاتیمە شەهینداڵ و پێلا، مێدیا و دەسەلاتی سوێدیی بابەتی شەرەفییان كرد بە گەورەترین كێشەی كۆمەڵگەی سوێد و بەمەش بودجەیەكی باشیان تەرخانكرد بۆ ژنی بیانیی، بە تایبەتیش چونكە كیشەی شەرەف لە سوێد بوو بە هاومانای كورد، بۆیە ژنانێك كە زیاتر كۆمۆنیستی سێكت، عەقیدەیی بوون و هاوكاتیش زانیارییەكی ڕووكەشی ماركسییان هەبوو لەسەر ئازادی ژن و بێكار بوون، لە سوێدی لیبرالەوە خەباتی كرێكارییان كرد بە خەباتكردن بۆ بنەڕكردنی دیاردەی “شەرەف” لە سوید و كوردستاندا. بەمجۆرە ئەو فرسەتەیان قۆزتەوە و بوون بە هاوپەیمانی سیاسەتی لیبرالسیتی دەسەلاتدار و ماسمێدیایەكانی سوێد و بە بوودجەی تەرخانكراوی سوێد بوون بە خاوەن رێكخراو یان بەناو شەڵتەری ژنان… كێشەی ئەوانە ئەوەیە، وادەزانن، چەوسانەوەی ژن تەنیا كوشتنییەتی لەسەر شەرەف، ژنانی ئەنفالكراو، هەزاران ژنی نەخوێندەوار و هەزاران ژنی وەك دایكی من، وەك دایكی لیدیا، كە تا مردن بێبەش بوو لە هەموو خۆشییەكی ژیان، بۆ ئەو ژنە خاوەن رێكخراو و بەناو چاڵاكی ژنان، غەمێك نییە. هەروەك دیاردەی كچگەلێكی ئازا و ئازاد كە لە چیایەكاندا لە پێناو ئازادی ژن و بندەستی كورد خەبات دەكەن، جێگەی بەڵێیەكی ئەرێنی، شكۆمەندی ژنی كورد نییە. دیارە وێڕای كێشەكانی ئەو جۆرە خەباتەش، لێ بوونی ئەو هەموو كچە لە چیایەكاندا، بووەتە مایەی ویست و هاندەری ماعنەوەی بۆ زۆرێك لە كچ و ژنی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستاندا. جێگەی ئاماژەیە بە داننانی زۆرێك لە ناوەندە سایسیی و فێمێنیستیەكانیش، ئامادەبوونی كارا و ئازایانەی ژنی كوردانی باكوور لە سیاسەت و چاڵاكی سەر شەقام و رووبەڕووبوونەوەدا، ئاكامی ئەو خەباتەی كچانە لە چیایەكاندا.
بەڵام ئەو پێڕە لە خاوەن رێكخراوە بەناو فێمێنیستەی كورد لە دەرەوە و ناوەوە، چاوەڕوانن كچێك لەسەر شەرەف بكوژرێ تا بۆ حەفتەیەك دەست بكەن بە ستووننووسین و و قسەنووسینی سواو و دروشمی دووپاتەی رووكەش. دوای ئەوە ئیتر بوودجەكە قەڵەو دەكەن و دروشم و واژوو كۆكردنەوە كۆتایی دێت… هەنووكەش دوای مردنی ئەحلام مەنسوور خەریكن خۆیان بكەن بە میراتگری ئەحلام مەنسوور، كەچی ئاشكرایە ئەگەر ئەحلام تشتێكی هاوبەشی لەگەل ئەوانەدا هەبووایە، ئەوە كە لە ژیاندا بوو دەبوو بە ناوێك لە رێكخراوەكانیان و رۆژانە كۆڕ و داوەتیان كرد. لەوەش زیاتر، رێز لە وەسییەتی خودی ئەحلام ناگرن، كە دژی ئەوە بوو ئەوانەی كە لە كاتی لە ژیاندا بوو سەردان و غەمخۆری نەبوون، یادی بكەنەوە و پرسەی بۆ دابنێن. دیارە تا ئەحلام لە ژیاندا بوو، هیچێك لە ناوەندی نووسەران و رێكخراوەكانی ژنان، رێزیان لە بەرهەم و ئازایەتییەكانی وی لە رووبەڕووبوونەوەی كۆمەڵگەی باوی كوردستاندا نەگرت…
دیارە هاودژیی ئەو خۆ بە كۆمۆنیست زانانە ئەوەیە بە پێچەوانەی ژنە فێمێنیستە چەپەكانی سوید، باشترین لایەنگری ژنە فێمێنیست و دەستەڵاتی لیبرالیستی سوێدن… لەوەش زیاتر، كیشەی ئەو ژنە فێمێنیستە بەناو چەپانە ئەوەیە كە ئەوانە بێجگە لە ئەزبەركردنی چەند گوتە و قسەی ماركسیی و حیزبە كۆمۆنیستەكان، نەك كۆنتێكستی ئەو گوتە و قسانە، زانیاری قووڵیان لەسەر خودی ئەدەبیاتی ماركسیی و خودیی ماركسیش نییە. هەروەك ئەو ئەو ژنانەی تریش كە گوایە لیبرالیست یان نەتەوەیین یان سەر بەپارتەكانی دیكەن ، ئاگایان لە مێژوو و كۆنتێكستی بزاڤی فێمێنیزمی لیبرالیی و بگرە مێژووی كورد و ژنی كوردیش نییە، بۆیە ئەوانیش هەمان كێشەی ژنە چەپەكانیان هەیە. لە ئیسلامییەكانیش بگەڕێ، كە وەك یەكگرتوو و كۆمەلی ئیسلامی لاسایی ژنانی عەرەب و توركە ئیخوانییەكان دەكەنەوە. ئەڵبەت ئەوە بەو مانایە نییە من هەموو لایەنە باشەكانیان نەبینم. بەهەرحاڵ، ئەو باسە توولانییە.. لێرە تەنیا مەبەستم لەو جۆرە فێمێنیزمەیە كە وەك حیزبە دەستەڵاتدارەكان، هەڵگری گرفتی هەمان گرفتی رووكەشیی و گەندەڵیین..
هەروا لە كوردستانیش بە هەمان شێوەیە، راستە ئەو رێكخراوانە هەندێ كاری چاكەیان لەوێ و لێرە بۆ ژن كردووە، بەڵام كیشەكە ئەوەیە هەموو كار، كە زیاتر قسەكردنە لەسەر ئەو كیژانەی كە بە ئاشكرا لە دوو شاری هەولێر و سلێمانی دەكوژرێن، قسەیان هەیە. ئەگەرنا هەر یەك لەو بەناو رێكخراوە و پێڕە بۆ خۆی خەریكی كۆبوونەوە و بەزم و سەفەر و سەیرانن. بەشێكیش لەوانە بوونە بە مایەی تێكدانی كاراكتەری كیژانی كورد. راستییەكەی ئەوەیە كێشەی هەر سەختی ژنی كورد لە كوردستاندا لە دێهات و شارۆچكەكان و ئەو دەڤەرانەیە كە كوشتەی برینی ئەنفالن. لەوەش غەمگینر، وێنەی تەنیایی و گۆشەگیركردنی ئەحلام مەنسوورە لەم دۆخە فێمێنستیییە بابسالارەی كوردیەدا. هەموو دەزانن، رێكخراوێك یان ژنگەلێك لە نێوان ئەو هەموو رێكخراو و گرووپانەی كە لە كوردستان و دەرەوە دا هەن، كە رەنگە نزیك ٥٠٠ رێكخراوی ژن هەبن، كەچی رۆژێك هەستییان نەجوولا كۆڕێك، داووەتێك، سەردان، بابەتێك، سڵاوێك … هتد بۆ ئەحلام مەنسوور بكەن! بۆیە گەرەكە ئەو رێكخراوگەل و ژنانەی كە خۆیان بە چاڵاكیی ژن دەناسێنن، لە بری گرژبوون، بە خۆیان دابچنەوە كە ئەوانیش بەشێكن لەو كوێخاسالاریی و بابسالارییەی كە كۆمەڵگەی كوردستان دەڕەتێنێ؟ كێشە ئەوەیە، تۆ وەك پیاو بۆت نییە رەخنە بگری، خێرا تۆ یان بە دواكەوتوو یان ناسیۆنالیزت، یان نێرسالار و …هتد تاوانبار دەكەن و خۆشیان بێعەیبن، كەچی نازانن ئەو داخراوییە، بەشێكە لە ئاوەزی بابسالاریی و خێڵسالاریی كە گوایە ئەوان دژیینە…كەواتە ئەو دۆخەی لە كوردستاندا هەیە، كە لەوێدا توێژگەلێك لە كۆمەڵگە بوونەتە قوربانی ئەو سیستەمەی دەگوزەرێت . لەو دۆخەدا بەشێكی زۆر لە ژن كراون بە كاڵایەكی هەرزان و بەشێكیشی لەمدیوی چوار دیواری ماڵەوەدا، هیچ مافێكی نییە و بێبەشە لە هەموو خۆشییەكی ژیان، كەچی ئەو ژنانەی كە خۆیان كردۆتە دەمڕاستییان، خەریكی گەشتوگوزار و وەعزدانی ئەمدیوی شاشەكانن. بۆیە وەك چۆن لیدیا دەلێ كە فێمێنزمی سویدیی دەبێ هەموو ژنەكان بە خۆیەوە بگرێ، كە كێشەی ژنی سوێد لەگەل بێبەختی ژنی كورد بەراورد ناكرێت، بەهەما شێوەش ژنی كورد پێویسیتی بە بزاڤێكی بەرفرەی رۆشنگەریی و بەڕاستی ژندۆست و دژە بابسالاریی هەیە، هاوكاتیش ئەو بزاڤە ببسترێتەوە بە كۆی بزاڤە رۆشنبیریی و مەدەنییەكان.
لینكی بابەتەكەی لیدیا، لێرەدا بخوێنەوە:
http://www.dn.se/kultur-noje/debatt-essa/lyxfeminismen-har-alltid-struntat-i-min-mamma
بابه‌تی: گۆڤاری مه‌ده‌نیه‌ت ژماره ٣٠