ئارمانج گوهەرزی؛ قفلبوونا ئەقلی د جیھانا ئیسلامێ دا

Loading

ئارمانج گوهەرزی
ئارمانج گوهەرزی

ئیسلام گەر دینەکێ رەحمێ یە، دینەکێ ئاشتیێ یە، ئەڤ کەرب و کوشتن و جەنگ بۆچی؟! بۆچ کارەکتەرێ مسلمان ژ دانوستاندنەکا ئەقلانی و لوژیکی درەڤیت؟ بۆچ نەبوویە دینەکێ وھا بێ شیر و بێ سەپاندنا ب زۆر بەربەلاڤ ببیت؟ بۆچ ھەردەم خەونا ب جیھانەکا خەیالێ ڤە دبینیت؟ ئەڤ و ب ھزاران پرسێن دن کو ماینە.. ئەمێ ھندەکێ بچینە دناڤ مێژوویێ دا، بەری ئیسلام ل گزیرتەیا عەرەبی پەیدا ببیت. خەلکێ وێ خەلکەکێ ھشک و سادە بوو، ژیانا وان ژی ب تالانکرنا ھەڤ دو کو یەک ژ کارێن ھەرە بەرنیاس و دیارە د مێژوویێ دا، یانی خوەدی یاسایێن دارستانێ بوون. یێ ب ھێز یێ بێ ھێز دخۆت، کەس نەشێت ئینکارێ ژ ڤێ درنداتیا وان د مژوویێ دا بکەت، ژ لایێ ئەخلاقی ژی ڤە گەلەکێ سست بوون، ھەر کەسێ ل وان پارچە شعرێن بەری ئیسلامێ ل سەر کەعبێ ھاتینە نڤیسین بخوینیت وێ ب رۆنی سەنگ و ئەخلاق و رەوشتێ وان دیار ببیت.

پشتی ئیسلام ھاتی و محەمەد ئەڤ دین چەسپاندی و کرییە دینەکێ رەسمی، لێ نکاری رێ ل بەر وێ درنداتیا عەرەبان بگریت، کو وان کەلتور و فەرھەنگا دەشتێ تەڤلی وی ئوولی نەکەن، دبێژن جارەکێ “ئەبوسوفیان” دچیتە نیک پێغەمبەری، دبێژنێ بێھنەکێ ل دەرڤە بمینە “محەمەد” یێ ب شولە، لێ دەمێ “بیلال حەبشی” دھێت ئیکراست دچیتە ژۆر بێی کو بھێتە راوستاندن، ل ڤر کەرب ئەبوسوفیانی دگریت و دبێژتە ھەڤالێ خوە: “دینەکێ کویلەکێ ژ مروڤەکێ وەک من مەزنتر دانیت ب کێری ژیانا مە ناھێت”، ئەڤ گوتن ب خوە بەلگەیە کو کەنکەنێن عەرەبان ئیسلام وەک دینەکێ ئاشتییێ و پێکڤەژیانێ و رەحمێ وەرنەگرتیە بەلکو ب ناچاری بوویە، لەورا ھەرتم ل دەلیڤەیەکێ گەریانە کو گەر دین بمینیت ژی لێ ل گۆری حەز و بەرژەوەندییا وان بیت نەک بەروڤاژی بیلالەک ژ ئەبوسوفیانەکێ مەزنتر و ھێژاتر بیت، لەورا پشتی کوشتنا خەلیفە “عوسمان”ی ئەو دەرفەت و دەلیڤە بۆ کورێ ئەبوسوفیانی “معاوییە”ی کو ل شامێ پێگەھێ خوە ب ھێز ئێخستییە و بوویە پاشایەکێ ب ھێز دەردکەڤیت، و جەنگێ ڤێ ھەڤرکییێ ب بەھانەیا کوشتنا “عوسمان”ی ب دەستێن “عەلی” دکەڤیتە دەستێ معاوییە، ئێدی ئیسلام دولایەنە، لایەنێ ریفرۆمخواز ب سەرکرداتیا “عەلی” کو خەلیفێ مسلمانانە و لایەنێ کەڤنپەرست و خوەدی رەوشت و تیتالێن عروبەتێ ل ژێر سەرکرداتیا “معاوییە”ی، معاوییە کو خوەدی پارەکێ زۆر و باندۆرەکا ب ھێز بوو، لێ پێدڤی ب رەواتییەکا کەسێن ئوولدار ژی ھەیە بۆ رەواتیدان ب خەلەفەتا وی، لەورا ھێدی ھێدی دەست ب کرینا مروڤێن بەرنیاس یێن ئوولدار دکەت، هەتا وھا لێ دھێت برایێ عەلی بخوە ژی دگەھیتە معاوییە و ئێدی سەردەمێ مەلاقییێ و دوروویا کارەکتەرێ مسلمان بازارەکێ گەرم ب خوەڤە دگریت، کوچکا معاوییەی دیسان وەکە جاران تژی ژ شاعر و کەسێن خوەفرۆش دبیت.

ئێدی دین دەسپێکێ دینەکێ عروبەتێ یە پاش جیھانی، ھەر مەلاقەکێ بشێت ل کوچکا پاشا حەدیسەکێ یان ئایەتەکێ دگەل کەلتور و فەرھەنگا عروبەتێ تەڤلی کەت، پاداشتەکێ مەزن وەردگریت، “ئەبو ھورەیرە” ژی دبیتە یەک ژ پالپشتێن معاوییەی، لەورا ئێدی ئەو پێکڤەژیان و رەحم، ھێدی ھێدی بەر ب کزبوونێ چوو، قوناغا دویێ.. ل سەردەمێ خەلەفەتا عەباسی گەلەک پەرتوکێن فەیلەسوفێن یونانی ھاتنە وەرگێران ئەڤ ژی بوو ئەگەرێ ھندێ کو زانایێن ئوولی ب چاڤەکێ فەلسەفی مێژوویی و ل سەر بنەمایەکێ لوژیکی_ئەقلانی ل تێکستێن قورئانێ بنێرن، لەورا بوو ئەگەرێ دەرکەتنا “موعتەزیلان” کو راستە راست ب خەلیفەی ڤە د گرێدای بوون.

یەکەمین بزاڤ بوو لوژیکیانە_ئەقلانە ل سەر حەدیس و تێکستێن قورئانێ راوستای، ئەڤ ژی بوو ئەگەرێ ھندێ کو بەغدایا نھا ببیتە بنگەھێ زانست زانینێ، وھا پێشدا چوون کو گەنگەشێ ل سەر “قورئانێ” ب خوە بکەن، ئەرێ قورئان (خالقە یان مەخلوق) لەورا گەھانە وێ باوەرییێ کو قورئان مەخلوقە، ما دەم قورئان ھاتییە چێکرن پێدڤییە وەک تێکستەکێ مێژوویێ لێ بنێرین، واتە نابیت تەنھا ل سەر خەت و نوقتەیان بھێتە شروڤەکرن، پێدڤییە ل رحا وێ بگەھین، وەک چاوا ڤۆلتەر و جان جاک رۆسۆ و سپینوزا.. دەقێن ئنجیلێ ئیخستنە بەر شروڤەیەکا مێژوو و فەلسەفی د رێنیسانسا ئەروپا دا، لەورا ژی ئەڤ قووناغ ژی ب قووناغا زێرین یا ئەقلی دھێتە دیتن کو جیھانا ئیسلامی تێرا دەرباز ببوو، گەر ئەڤ بزاڤە ب سەرکەتبا نھا ئیسلام وەک دینێ ئاشتی و تەناھیێ داھێتە مەیدانێ، لێ بەداخەوە پشتی مرنا وان خەلیفێن لایەنگرێن موعتەزیلان ھێزێن کەڤنەپەرێس و دەمارگیر دیسان رابوونەکا نوو ب خوەڤە گرت ب پالپشتییا خەلیفەی ھەمی پەرتوک و کەسێن ھەلگرێن بیروباوەرێن موعتەزیلان ھاتنە ژناڤ برن و “ئەبو حەسەن ئەشعەری” پەیوندی ب دوگماتیستا کر ئەڤ ژی دربەکا ھەرە ب ھێز وەشاندە ڤێ بزاڤێ ل دووف دا ژی “ئەبو حامد غەزالی” ب بیروباوەرێن خوە یێن ھشک دربەکا دن بوو و وی ب خوە ژی بەشداری د سۆتنا پەرتوکێن مەعتەزیلان دا کر ھەروھا نەھێلا خویندکارێن وی رێکا فەلسەفێ بگرنە بەر، بەلکو ژ وان خواست کو نێزیک نەبن ژبەرکو مرۆڤی ژ رێبازا ئوولی و خوەدێ دوور دکەن. لەورا ئێدی قووناغا ئیمان و ئیماندارییێ ب رێکا وەھمێ دەستپێکر دوور ژ مەنتق و ئەقلی، “ئبن تەیمییە” دبێژیت: “حەدیسەکا لاواز ژ ھزار بوچوونا چێترە و ب بھاترە” واتە رێبازا وان سەر ژ رێبازا مەعریفێ و ئەقلی و مەنتقی گرت، ئەڤ دەرد ژی تا نھا جیھانا ئیسلامی و ئەقلێ ئیسلامی بەرنەدایە.

دڤێت ل چەرخێ بیست وئیکێ ب رحێ دگەل حێشترێ بژی و ب ئەقلێ خوە ژی ھەر د جیھانا روژئاڤا دا! واتە د وارێ ھزرو بیران دا حێشترە و دوارێ ئەقلی ژی دا دکاریت وان ھەمی بەرھەمێ مودیرنێیەتێ بکار بینیت، لێ ژبۆ ژناڤبرنێ و وێران کرنێ، نە بەر ئەقلە بێژینە وان فێندەمێنتالیزمێن توندرەو یێن بورجێن ئەمریکا وێران کرین یان ل جەرگێ ئەوروپا چالاکییان دکەن ب بێ ئەقل بدەینە ناسین. بەروڤاژی ئەڤ زیرەکاتی و ماھرییا وان نیشان ددەت ل تێگەھشتن و بکارخستنا تەکنولوژییا نھا لێ ئاریشە ئەوە تەفسیرا وان ژبوو فەلسەفە و مەعریفە و زانستێ مودێرن ھەمان تەفسیرا ئەشەری، غەزالی، ئبن تەیمییە یە! لەورا جیھان ئیرۆ ل بەر کارەساتێن مەزنترە. ئەڤ ژی ب جەنگێ لەشکەری دەستێ زلھێزێن جیھانی ل جیھانا سییێ ب داوی ناھێت، بەروڤاژی ئاریشە ئاریشەیەکا ناڤخوەیی و دوگمابوونا ئەقلێ تاکێ مسلمانە کو وەک چەرخێن ناڤین ھزر د دونیایێ و ئاخرەتێ دا دکەت.

ئارمانج گوهەرزی

تایبه‌ت به‌ كولتور مه‌گه‌زین ڕێنوس و خاڵبه‌ندی تایبه‌ته‌ به‌نوسه‌ر خۆی - مافی بڵاوكردنه‌وه‌ بۆ نوسه‌ر و كولتور مه‌گه‌زین پارێزراوه‌
تایبه‌ت به‌ كولتور مه‌گه‌زین
ڕێنوس و خاڵبه‌ندی تایبه‌ته‌ به‌نوسه‌ر خۆی – مافی بڵاوكردنه‌وه‌ بۆ نوسه‌ر و كولتور مه‌گه‌زین پارێزراوه‌