“جەمشید خانی مامم کە ھەمیشە با لەگەل خویدا دەیبرد “ناڤ و نیشانێن رۆمانەکێ نە ژ رۆمانێن رۆماننڤیس “بەختیار عەلی”، ئەڤ رۆمانە ب قەبارێ خوە یێ ناڤنجی یە و ژ ھەشت دەروازەیان پێکدھێت. بەلێ ب ناڤەرۆک و گەوھەرێ خوە دەولەمەندە و خوەدی مژار و بابەتێن جوراوجورە. ب سایا سەرێ ئەڤێ رۆمانێ خوینەر دکارت ب ئاسانی حەقیقەتا گەلەک ئەجێندا و روودانان ل جوگرافیا مە و یا دەرەکی بۆ نموونە د بوارێن ” تاکەکەسی،جڤاکی، سیاسی، لەشکەری، ئابۆری، ئاینی ھتد …” بزانت.
دەربارەیی زمانێ نڤێسین و دارژتنا ئەڤێ رۆمانێ، ئەم دکارن بێژن زمانەک بالکێش و ھونەری بکارھینایە. کو خوینەر ھەر ژ رستەیێن دەستپێکێ و رۆپەلا یەکەمین دکارت بەردەوامییێ ب خواندن و شرۆڤەکرنا تەڤایا رۆمانێ بدت.
کارێکتەرێ سەرەکی یێ رۆمانێ “جەمشید خانە”، کو رۆمان ژی ھەر ل سەر ناڤێ وی ھاتییە ب ناڤکرن “جەمشید خانی مامم کە ھەمیشە با لەگەل خویدا دەیبرد”. بەری ئەم دەربازی ناڤەرۆکا بەرھەمی ببن، گرنگە چەندەکێ ل سەر ناڤ و نیشانێن رۆمانێ ب راوەستن، ژبەرکو ناڤ و نیشانی ژی د بەرھەمێ ئەدەبی دا گرنگی و تایبەتمەندیا خوە یا خوەسەر ھەیە.
ناڤ و نیشانێن ئەڤێ رۆمانێ چەندین پرس و پرسیاران لدەڤ خوینەری پەیدا دکت، وەک: جەمشید خان کییە؟ جەمشید خانی چ دڤێت؟ چاوان با جەمشید خانی دگەل خوە دبت؟ بایی چ ژ جەمشید خانی دڤێت؟ ئەرێ چەمشید خان مرۆڤە و چاوان با ل گەل خوە دبت ؟ ھتد … ژ ئەڤان پرسیارێن لۆژیکی و بەر ئاقل، ژبەرکو د پرۆسێسا خواندن و ڤەخواندنا ئەڤی بەرھەمی دا تەڤایا بەرسڤێن ئەڤان پرسیاران دھێنەدان.
جەمشیدخان مرۆڤەک کۆمۆنیست بوو، ل سالا ١٩٧٩ ژلایێ رژێما بەحسا دیکتاتۆر ڤە دھێتەگرتن و ب تۆندی دھێتە ئازاردان و رۆژ بۆ رۆژێ کێشا لەشێ وی بەرەڤ کێمبوون و دابەزاندنێ دچت، تاکو وەھا ل جەمشیدی دھێت مینا کاغەزێ با ل گەل خوە ببت. ئەڤ روودانە و کێمبوونا کێشا لەشێ وی دبت ئەگەرەک کو جەمشید ژ زیندانێ قۆرتال ببت و د کەشکەشانا فەلەکێ دا جە و وارێن سەیر و سەمەر ببینت. تشتێ ئەجێب ل جەم جەمشیدی ئەو بوو کو دگەل ھەر فرین و داکەتنەکێ بیردانکا وی نوی دبوو ڤە و کار و ئایدیۆلۆژییەک دی ل دەڤ پەیدادبوو وەک: دیندار، وەلاتپارێز، عاشق، قاچاخچی،ئاسایش، و جاران ژی نە دبوو چو. ئەڤ گورانکاریا کەسایەتی ھەم تەکنیکەک بالکێش و ھەم گرێدانا بۆیەرێن رۆمانێ یە ب ھەڤرا، لەوران خوینەر ژی چێژێ ژ ئەڤان روودانان دبینت ژبەرکو ب خەیال و ھزرکرنەک کوور ھاتینە دارێژتن و بەرھەمھینان.
ھەر وەک بەری نھا ژی مە ئاماژە پێدایی کو زمانێ ئەڤێ رۆمانێ وەھا ھونەری یە، کو خوینەری ب شێوەیەکێ راستەوخۆ دەربازی جەوھەرێ روودان و بوویەران دکت، بۆ نموونە دەما باس و وەسفا شەرێ دناڤبەرا ئیراق و ئیرانێ دا دکت، ب شێوازەکێ وەھا باسێ روودان و کوشتارا مەزنا ھەر دوو لایان دکت کو واقعەکێ روودایی ب شێوەیەکێ دراماتیکی پێشکێش دکت و دۆخەکێ خەمۆکی و خەمگینی ژ بۆ خوینەری دروست دکت، بەلێ سەرەرایی ئەڤێ چەندێ ژی وەھا دکت کو خوینەر دەستبەرداری خواندنا رۆمانێ نەبت، بەلکو ب ئاوایەکێ ھشیارتر خواندنا خوە ب دوومینت و خوەشیی و مەعریفێ ژ ڤەھاندن و دارشتنا ئەڤی بەرھەمی وەربگرت.
ل ڤێدەرێ، ئەز ب فەر دبینم چەندەکێ ل سەر ئاوایێ فڕین و جیھانا تایبەت یا کارێکتەرێ سەرەکی د رۆمانێ دا ب راوەستم، ژبەرکو جەمشیدخان وەک سیمبۆلەک تایبەت و جودا، دکاری د دەما فڕینا خوە دا تشتان ھەم ژ نێزیک و ھەم ژ دوور ببینت. لەوران نێرینەک تایبەت و جودا ھەبوو.
ل دەما فرینی دوو ھەڤال و ھەڤکار ل گەل بوون، داکو ب توندی جەمشیدی بگرن و ھێدی ھێدی وەک کولارەیان ل ئاسمانی بفڕینن و داببەزینن. پرانییا جاران ھەڤکارێن وی (سالار خان و سمایل خان) کو دوو برازایێن وی بوون و د گەلەک قۆناغێن ژیانێ دا وەک “جەنگ و کوشتار، تەقەلێکرن، بێوەفاییا بایی، خیانەتا سوزدارا وی سافینازێ …ھتدد. دگەل بوون. د روودانێن جوداجودا دا پەتەیێ گرێدانا جەمشیدی ژ دەستێ وان کەڤتییە و جەمشید ب تەنا سەرێ خوە د کەشکەشانا فەلەکێ و د گەشتێن درێژێن شەڤ و رۆژان دا ل ئاسمانی مایە و پاشان ل جە و وارێن نێزیک و ھەم دوور کەفتییە خوارێ.
ئەڤێ فرینا ئەنتیک، جاران جەمشید بەختەوەر دکر و جاران ژی د گەھاندە کوپیتکا نائومێدی و رەشبینیێ. ژبەرکو گەلەک جاران جەمشید ژبۆ بەرژەوەندێن تایبەت دھاتە فڕاندن و مینا سیخورەکێ ل ھندەک جھان ھاتن و چوون دکر. وەک فڕاندنا جەمشیدی ل شەڤێن ڕەشێن جەنگی و ئینانا پێزانینێن تایبەت و چەندین کار و کردەوەیێن دی ب سایا ئەڤێ فرینێ پێ ھاتینەکرن.
ھەتاکو ل داکەفتا داوییێ ژین و ژیارا جەمشیدی دکەڤت د دەستێ چەندین سیاسی و وەلاتپارێز و مەزنە بەرپرسێن کورد دا و مینا مەیموونەکێ ل جەمشیدی دنێرن و د گەلەک ھەلکەفت و شەڤبێریێن خوە دا جەمشیدی د فرینن و لەزەتێ ژ فرینا وی دبینن، ژبەرکو ئەڤ مرۆڤە چێتر بێژن ئەڤ سیاسیە وەک مرۆڤ ل جەمشیدی نانێرن، بەلکو مینا بالندەکێ د دیتن و ب ئەڤێ چەندێ ژی جەمشید تێرا خوە دئێشا و کەس ھایداری رەوشا وی نەبوو. ھەتاکو ل داوییێ دبیتە ئالاڤەک ژ ئالاڤێن بازرگانی پێکرنێ و د کۆمپانی و شارێن خوە یێن یاریان دا بکارھیناین.
ئەڤ یەکە پەیام و مەبەستێن جوراوجور دگەھینت، وەک نە ئامادەبوونا ئاقلێ مرۆڤی د دەم و ساتیێن پێدڤی دا، ھەروەھا بێرێزی ل ھەمبەر بھا و پرەنسیپێن مرۆڤایەتییێ و پشتگوە خستنا وژدانێ و دەرکەفیتنا روویێ راستەقینە یێ مرۆڤێن ھۆڤ، کو ب تنێ ل بەرژەوەندی یێن خوە یێن بەرتەنگ ب خودان دەردکەڤن و ئامادەنە پێخەمەت ئەوان بەرژەوەندان ھەر تشتی بکن و بوھایێن مەزن پۆچ بکن.
ھەتاکو ل داویێ، جەمشید ل جھەکێ بلند دھێتە فڕاندن و ب یەکجاری ژ سینۆرێ وەلاتی دەردکەڤت و ل جە و وارەکێ دی ئاکنجی دبت، کو ل بوھا و ناسناما مرۆڤان ب خودان دەردکەڤن. ل ئەوی جھی جارەسەریی بۆ جەمشید خانی دھێتە کرن و وەک ھەر کەسەکێ نۆرمال ئێدی دکارت ب تەکی تەنیایی ل سەر زەمینێ ب مەشت و با ل گەل خوە نەبت.
ھەلبەت ئەڤ یەکە ژی واتادارە و خوەدان پەیامەک ب ئێشە، ئەو ژی ئەوە کو ئەم نکارین د جەمشیدی بگەھن، مە نکاری گرنگییێ ب مرۆڤبوونا وی بدن، مە نکاری چارەسەرییەک گونجایی ژبۆ بکن، بەلێ یا ب تنێ مە کاری بکن ئەو بوو، کو مە جەمشیدی ژبۆ خواستەکێن خوە یێن تایبەت بکارھینا و مە بازرگانی ب ھەر تشتێ وی کر. لەوران رۆماننڤیسی کەسایەتییا “جەمشید خان”ی، وەک سیمبۆلەک د رۆمانێ دا بەرجەستەکرییە و ئەم ھایداری پرەنسیپێن مرۆڤایەتییێ و ژیانێ کریینە، لەوران گەرەکە ئەم ئاگەھداری کار و کریارێن خوە و ھەروەسا وژدانا خوە یا مرۆڤایەتی ببن، ژبەرکو دبت گەلەک جەمشیدێن دی ژی ل ناڤ مە ھەبن و ئەم نکارن تێبگەھن و وان ژی دناڤ خوە دا بکوژن.
دلێر کەمال
ڕێنوس و خاڵبه‌ندی تایبه‌ته به‌نوسه‌ر خۆی – مافی بڵاوكردنه‌وه بۆ نوسه‌ر و كولتور مه‌گه‌زین پارێزراوه