ئەوەی وەک موعجیزەو وەک فەزڵێکی گەورە بۆ میشێل فوکۆ دەگەڕێتەوە و دەمێنێتەوە؛ دەستبەرداربوونی یەکجارەکی ئەو بوو لە نزیکبوونەوە لە کێشەو پرسە کلاسیکییەکانی دەسەڵات، دوورکەوتنەوە بوو لە دەسەڵات لە ناو بەدیارخستن و تیۆریزەکردنە کلاسیکییەکاندا؛ دەستبەرداربوون لەو تێڕوانینەی کە دەسەڵات لە سەر پارادایمەکای (ماف ـ دەزگایی) بینا کرابێت. دوور کەوتنەوەو دابڕان لە گەڵ پێناسەکانی حاکمیەت، سەروەریی، تیۆری دەوڵەت و پارادایمی یاسایی. موعجیزەی داهێنان و خولقاندنی چەمک و تێرمی” پارادایمی” بیو ـ دەسەڵات، Biopouvoir
بۆ فوكۆ، هەر سەردەم و چركەساتێكی ئپستیمی دەرئەنجام و دەرهاویشتەو شێوازی تایبەتی لەڕێكخستنی پەیوەندییكان هێنایە ئاراوە، به‌مانای جۆرێكی تایبەت و جیاواز لە ڕێكخستنی جەستەی سروشت و جەستەی كۆمەڵایەتی و جەستەی تاك و چۆنێتی بەرهەمهێنان.
میشێل فوكۆ هەمیشە بە ئاگامان دێنێتەوە لەوەی تەنیا ڕووی نێگەتیڤی دەسەڵات ببننین، ڕووی سەركوتكردن و چەپاندن و ملكەچكردن، دەسەڵات بەرهەمهێنەریشە، زیاد لەوەی سەركوتكار بێت، بەرهەمهێنەرە. سروشتی دەسەڵاتی شوانكارەیی و پێش سەدەی نۆزدە، پێش دەركەوتنی دابڕانێك لە گەڵ ئیپستیمی مۆدێرنەدا، و پێش دەركەوتنی زانستە مرۆییەكان، پێش دەركەوتنی ئەو مرۆڤەی كە تەمەنی لە سێ سەدە تێناپەڕێت و دراوێكی ناو ئپستمی مۆدێرنەیە، ئێمە فۆرمی دیكەی دەركەتن و مانێڤستبوونی بوونمان هەبوو.
لە سەدەی حەڤدەوە دەسەڵات بە سەر ژیاندا زاڵبوو، لە كاركردن و سەروكاری لە مەرگەوە، هاتە ناو ژیان و ڕێكخستن و بەرهەمهێنانی ژیانەوە. بەڵام دەبێت ئەوەمان لە بیر نەچێت، لێرەوە سەروكار لە گەڵ زیندووەكاندایە نەك خودی ژیان، ژیان هەرگیزاو هەرگیز پنت و پانتایی قسەكردن و لە سەر وەستان و بەچەقكردن نییە، بەڵكو لەكۆمەڵێك بوونەوەری زیندووەوەو ژیان دەبینرێت و پێناسە دەكرێت و مانا وەردەگرێت. واتە شتێك نییە لە ئاستێكی ئۆنتۆلۆژی و ئەبستراكت و پەتی و ڕووتدا بە ناوی ژیانەوە، ئەوەی هەیە كۆمەڵێك زیندەوەرە بە مرۆڤیشەوە، كە سەرەتاو كۆتایی ژیانەو ژیانیش هەر ئەمەیە. ئەمەش لە میانەی پارچەپارچەكدن و بەشبەشكردنی بوون و مرۆڤەوەیە بۆ بوونێكی بەشبەشكراو دابەشكراو.
سەروبەندی دەركەوتنی “بیۆلۆژیا و ئابووری و زمانەوانی”، سەروبەندی هاتنە ناو ژیانەوەیە، دەركەوتنی زیندووەكان بە پێودانیگی ئەو سێ بوارەی مەعریفە. دەسەڵات هەمیشە لە ڕێگەی جەستەوە، جەستەی سروشت و كۆمەڵگەو تاكەوە خۆی ڕەنگڕێژ دەكات، جوگرافیای خۆی دەنەخشێنێت، نەخشەی خۆی دەنەخشێنێت. جەستە تاكە وشێنی كاركدن و كارلە سەر كردنە بۆ دەسەڵات تا ئەم چركەساتەش كە ئێمەی تێدا دەژین ” هەربۆیە لای میشێل فوكۆ دەبێت بەرگریییەكانیش لە سەر جوگرافیاو نەخشەی جەستە بێت”. دەسەڵات لە ڕێگەی ڕاهێنانی جەستەو بەرهەمهێنان و بەرهەمهێمانی تواناو لێهاتووییەكانەوە ژیانی بەرهەم هێنا. كاركردنی لە سەر جەستە- جۆر وەك بنەمایەكی بیۆلۆژی، بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەو ڕێكخستن و پەرەپێدان بە تواناكانی جەستەو خستنە ناو چاودێریی و میكانیزمەكانی چاودێرییەوە. ئەڵبەتە پێشووتر مامەڵەیەكی “مۆراڵی و سزادان لە گەڵ جەستەدا بوون ی هەبوو” ، ئێستا تا ئاستی دابڕان ئێمە گۆمەڵگەی سزامان بەجێهێشتووەو سەروكارمان لە گەڵ كۆمەڵگەی كۆنترۆڵدایە.
دەسەڵات لە ڕێگەی ڕێكخستنی لە دایكبوون و جۆرو تۆماری مردووان و ئاستی تەندروستی و ساغڵەمی و رێژەو ئاستی تەمەن، دسەڵات شێواوزو مامەڵیەكی دیكەی لە گەڵ جەستەو بەرهەمهێنانەوەو ڕێكخستنی ژیاندا هەیە، هەم بەرهەمهێنانەوەی جۆرە ژیانێك كە خۆی دەیەوێت و (ئیرادەی هێز) دەیەوێت، هەمیش كۆنترۆڵكردنی جەستەی تاك و كۆمەڵگە لە ناو گوتارو میكانیزمێكی دیكەدا كە لە سەر فشارو سەپاندن و كەپتكردن و چەپاندن بەند نییەو خۆی بینا ناكات. دسەەڵات لە ڕێگەی ژیانێكی بە سیاسیكراوەوە، لە ڕێگەی ئەوەی مرۆڤ بوونێكە لە سیاسەتدا نەك بوونێكی سیاسی بێت، دێتە ناو بیۆ سیاسەتی دانیشتوان و ڕێكخستنیانەوە. لە ڕێگەی بەرهەمهێنان و ڕاهێنانی جەستەوە دەسەڵات چ سەروكارێكی لە گەڵ “كوشتن و بڕیندا” نامێنێت، بەڵكو كاری دەبێت بە بەرهەمهێمێنانی ژیان و شێوازێكی ژیانكردنی كۆنترۆڵكراو. پێچاوخستن و كاركردن لە سەر چاككردنی هەلومەرج و ڕێوشێون بۆ تەندروستی باش و منداڵخستنەوەو بە پیتكردنی مناڵ خستنەوەو، تەمەن و تەندروستنی باش ، دیاریكردن و بەپرۆگرامكردنی ئەو خواردن و شێوازی وەرزش و هونەرانەی دەبنە هۆی تەندروستییەكی باش و تەمەنێكی درێژتر.
جه‌نگی جیهانی دووهه‌م – نازیه‌كان و كۆنسێپتی ؛ جه‌سته كۆنترۆڵكردن- له‌ناوبردن و جیاكردنه‌وه.
تەنانه‌ت دیاریكردنی شێوازێكی تایبەتی نەوەخستنەوەو جۆری باش و بە كەڵكَ بۆ ژیان، “لێرەدا ڕاسیزمی لە ڕێگەی بیۆلۆژیاو سیاستەوە دەردەكەوێت لە هەڵبژاردن و خواست بۆ ڕەگەزو جۆرێكی تایبەت لە مناڵ و مناڵخستنەوە”. هاتنە ناوەوەی گۆكراو گوترێكی تایبەت بۆ سێكسوالێتی و خستنە ناو زانستە مرۆییەكان تا وەك زانستت مامەڵەی لە گەڵدا بكرێت و كۆنترۆڵیش بكرێت لە ڕێگەی دەرونناسی و دەرونشیكاری و سێكسناسی و چەندین دیسپلینی دیكەی بەرهەمهاتوو بە قازانجی دەسەڵات و خۆ بەرهەمهێنانەوە. دەستدان لە سێكس خولقاندنی جۆرێكی دیكەی مامەڵە لە گەڵ “چێژدا”، لە گەڵ گوتارو هەقیقەت و دەسەڵاتەكاندا. دەبێت لێرەدا ئەوە بووترێت كە تەحویلبوون و گۆڕانی دەسەڵات لە مەرگەوە بۆ ژیان لە هیومانیستی و مرۆیخوازی دەسەڵاتەوە نەهاتووەو نایەت، بەڵكو لە پێناو تەحویلبوون و گۆڕینی شێوازی پراتیكی دەسەڵات و تەكنیكەكانی پراتیكبوون. فوكۆ ئەم بابەتە لە كتێبی ” چاودێری و سزادا دەكات بە چەقی لێكۆڵینەوەو لە سەر وەستان، لەوێدا باس لە گۆڕان و تەحویلبوونی سزاو خوێنڕشتن و كوشتن و بڕین دەكات بۆ دەسەڵاتێكی كۆنترۆلكەرو ڕێكخەرو بەرهەمهێنان و زیندانی كردن و دانپێدانان و كلینیكە دەرونییەكان، دەسەتكاریكردن و هێنانە ئارای جۆرێكی نوێ لە ئەندازەی بیناسازی و شوێنی زیندانییەكان و چۆنێتی دابەشكردنی جەستە تاوانبارەكان تا ئەو شوێنەی خودی زیندانیكراوەكان بتوانن خۆیان چاودێری خۆیان بكەن.
لە ناو تەكنۆلۆژیای كۆنترۆڵكدن و مامەڵكردن لە گەڵ جەستەدا سەروكارمان لە گەڵ جۆرێكی نوێ لە بە بابەتیكردنی جەستەو پۆلێنركدن و ڕێكخستنیان هەیە بە پێی ئەو تەكنیك و میكانیزمانەی دسەڵات دەیەوێت. لێرەوە پێویستمان بە تەكنیكی نوێ هەیە كە بگونجێت و لەبار بێت لەگەڵ ئامانجە بەرهەمهێنانەكانی دەسەڵاتدا،جەستە جوگرافیاو شوێنی بەرهەمهێنان و ململانێ هێزەكان و خۆبەرهەمهێنانەوەیە. پەیوەندییەكانی دەسەڵات بەناو جەستەدا تێدەپەڕێت و خۆی بەرهەمدێنێتەوە، بەرهەمهێنانەوەیەی سیاسیانەی جەستە، بەرهەمهێنانی ماتریاڵیانەی جەستە بەشێوەی ماتریاڵی دیالێكتی و مێژووی نا، بەڵكو بە پێ بەرهەمهێنراوی ماتریالییانەی فیزیایی. وەك فوكۆ باسی دەكات، لە ڕێگەی تەكنیكەكانی چاودێرییەوە فیزیای دەسەڵات و هەیمەنەكردن بە سەر جەستەدا بە پێی یاساكانی بینین و میكانیك دەبێت لە ڕێگەی بە یەكداچوون و بەناو یەكداچوونی فەزاكان، هێڵ و شاشه‌كان، پشتێنەی ڕووناكی، گۆشەكان..،ئا لێرەوە ئەناتۆمی سیاسی دەردەكەوێت.
دەسه‌ڵاتێك ئاسایش و سەلامەتی و هێمنی و خۆشگوزەرانی دانیشتوانی گرتبێتە ئەستۆ، بە مافی خۆی دەزانێت دەست لە جەستە بدات و یارییان پێبكات. بە پێچەوانەی دسەڵاتەوە لە پێشووتردا، دسەەڵات بە ناوی مەلیك و پاشاوە قسە ناكات، بە ناوی شكۆی پاشاوە قسە ناكات، بەڵكو بە ناوی شكۆ و حورمەتی كۆمەڵگەو ئەمن و ئاسایشی كۆمەڵگەوە قسە دەكات، بە ناوی ژیانی هەمواانەوە قسە دەكات. لێرە بەدواوە ژیانی پادشا لە مەترسیدا نییە، بەڵكو ژیانی هەمووان، ژیانی كۆمەڵگە لە مەترسیدایە. دەسەڵات لێرەدا لە قووڵایی ژیان و زیندووەكاندا چەق دەبەستێت. ده‌سەڵات لێرەدا خۆی دژ بە مەرگ و سزای مەرگ دەوەستێتەوە، چونكە دەسەڵاتێك بانگەشەی پارێزگاریكردن لەژیان و ئەمن و ئاسایشی ژیانی دانیشتوان و هاوڵاتیان بكات، چۆن دەتوانێت لەگەڵ مەرگ و كوشتن و بڕیندا بێت، دەبێت تەواوی خەیاڵەكان بباتەوە سەر ژیان.
جەستە گۆڕەپان و مەیدان و پانتایی ڕووداوەكانە، ئا لێرەدا پێویستە لە سەر دەركیەوتنی پەیوەندییەكی تازە بوەستین/ پەیوەندی دەسەڵات و چێژ. تێكشكان و تێپەڕین بە ناو جەستەدا دوو ئاڕاستە لە خۆ دەگرێت بە شێوەیەك چێژ لە دەسەڵاتدا دابەش دەكات و دەسەڵاتی چێژیش دادەمەزرێنێت، ئەمەش لە ڕێگەی تۆڕێك لە ئیغراكردن و دەزگا باوەكان سەبارەت بە جەستەو بە سێكس لەوێنەی پشكنینی پزیشكی و چاودێری و بە دواداچوونی سایكۆلۆژی و پەیوەندییە پیداگۆژییەكان و چاودێری و كۆنترۆڵە خێزانییەكانه. ئەمانە هەموویان ئاماژەی دسەڵاتە، خاوەنی پرسیاركردن و بە پرسهێنان و چاودێری و پشكنین و دۆزینەوە و كەشفكردنن. بەڵام یەكتربڕە لە گەڵ چێژێك كە لە هەوڵی ڕزگاربووندایە لە ده‌سەڵات لە ڕێگەی فریودان و فێڵلێكردن و درز تێخستن و هەژاندنییەوە، بەمشێوەیە پەیوەندی نێوان دسەڵات و چێژ، پەیوەندیەكی پێداكێشان و دژبەیەكبوون و ڕووبەڕووبوونەوە نییە، ئەگەر وە نەبوایە ئێمە ئەو گردبوونەوە زۆرەی سێكسواڵێتی پەراوێزبوومان نەدەبینی، ئەم ڕێژە زۆرەی گوتارمان لە سەر سێكس نەدەبینی.
دەسەڵات. جەستە، سوبژێکتیڤیتێ
ئەگەر هێشتاکە لە ناو ئارکیۆلۆژیای مەعریفەدا فوکۆ وا خۆی دەبینێتێتەوە کە سەرقاڵی مەعریفەیە، ڕەخنە لە چەمک و تێکەی ئیدامەو بەردەوامی پێویستە خۆی سازو ئامادە بکات بۆ دەرخستن و بەیانکردنی گوتار وەک دەرکەوتەو کاریگەیی لە هەناوی کایەیەکی پەرشو بڵاو و کەرتبو. ئەم گرنگیدان و بە هەند وەرگرتەی ڕووداوی گوتاریی وایکرد پەیوەندی نێوان گوتارو ڕووداوە نا -گوتارییەکان هەڵپسێرێت، سڕی بکات. پەڕینەوە بۆ گیروگرفت و کێشەی دەسەڵات ، وەرچەرخایە سەر ڕەخنەگرتن لە ێژووی ترادیسیۆنێل لە بەرانبەربوونەوەی لە گەڵ مێژووی کاراو کاریگەر کەلە ناو چەندین کاری نیتچەدا هەڵتۆقیبوون. جارێکیتر پێویستە ئەرکەکە بە چرکەساتیی ببێت تا ڕووداوگەلە بچووکەکان بدرەوشێنێتەوە، ڕووداوگەلێکی وەها کە لای بتە مۆدێرنەکان داپۆشراون و شاردراونەتەوە: سوژە، ئەقڵ و پێشکەوتن.
لە كتێبی (نیتچە،ژینیالۆژیا، مێژوو) گەڕانێک هەیە، کەڵکەڵەو مەیلێکی گەڕان هەیە سەبارەت بە ئەسڵ و دەرئەنجامەکان لە سەر شەکەتی و ماندوێتی مێژووی ترادیسیۆن. جیاکاریی و جیایی نێوان ئەو دوو مێژووە ڕێخۆشکەر بوو بۆ فوکۆ کە چەند بە هەند وەرگرتنێکی میتۆدی بەدەستبهێنێت کە زیندون بۆ ئەو توێژینەوەو لێکۆڵینەوانەی کە پاشتر فوکۆ ئەنجامیدەدان. بە نزیکراوەیی فیلۆلۆژیی بوو لەبەرامبەر کۆمەڵێک بەکارهێنان و بەکارخستنی جیاوازی تێگەی ئەسڵ لاێ نیتچە. ژینیالۆژیای مێژوو لە پیرۆزخستنی زەمینە و زەوی بەڵێنپێدراوی مێژووناسان بوو. لە شوێنکەوتن و شوێن پێهەڵگرتنی نیتچەدا لە ژیننیالۆژیای مۆراڵدا، فوکۆ ڕووتوقووتی مێژووی کەشفکرد. مێژوونووسان و مێژووناسان بۆ هەەقیڤەتێکی ونبوو دەگەڕان لە ناو ئەسڵێکدا، هەرچی فوکۆی نییتچەیە گەیشتە ئەو دەرئەنجامەی کە ئێمە لە قوڵاییەکانی وشەکان و شتەکاندا جگە لە درۆگەلێکی هۆنراوە، هیچی تر نابنین.
سەرباری نا بەردەوامیی و سروشت و دۆخی ڕێکەوتی ڕووداوەکان. ژینیالۆژیست لاپەڕەکانی زەمەن هەڵدەداتەوە تاوەکو نا مانا و نا مەدلولی دەسپێک و دەستپێکردن بدۆزێتەوە. ئەگەر نەزمی گوتار ڕووخساری دەرەکی و دەرکەوتنی دەرەکی ڕووداوەکان بە هەند وەر بگرێت، ڕوخسارە دەرەکییەکانی پراتیکە ناـ گوتارییەکان لە ناودەرکەوتنە جیاوازو نا چووون یەەکەکانیدا. بۆ ئەوەی ئەم ئەرکە بە باشی بەڕێوە بچێت، فوکۆ سودی لە دوو تێرمی نیتچە وەرگرت : سەرچاوە ” ژێدەر”، و ئابووری. لە لایەکی ترەوە، فاکتێک نابێت بوونی گەمارۆدراو، قەتیسکراو بێت لە ناو زنجیرەیەک لە بەردەوامیی و بەردەوامبوون کە بگەڕێتەوە یەخود بیگەڕێنینەوە بۆ تەنیا پرەنسیپێک کە قابیلی گۆڕان وگۆڕانکاری نەبێت. لێرەوەئێمە لە ناو هێزو بەرکەوتن و ململانێی هێزەکانداین. هاتنەناوەوەی کتوپڕو زەبروزەنگئامێزی هێزەکانداین. بەرمەبنای پشتەستن و هاوڕێ لە کەڵ نیتچەدا، ” ئابوون” ئیمکانی کۆمەڵێک فرەیی مێژوو پێشنیاز دەخات.
ئیمکانی مۆڵتیپلیستێی مێژوو کە دەتوانن کۆمەڵێک بابەت لە خۆ بگرن کە هاوئاهەنگ و سازراو بن لە گەڵ ماتریالە نزمەکاندا، لە گەڵ دژ بە یەک و دژکەوتنەوەو دڵنەخوازەکاندا. لێرەدا جەستەش بە ڕووی مێژوودا خۆی دەکاتەوە، وە مێژوو لە سەر ئەم جەستەیە سوبژێکتیڤیتێ سەر ڕێکا دەخات. بۆ فوکۆ سوبژێکتیڤیتێ بوون و درواوێکی پێشەوختە نییە، داهێنان و دروستکردنە، یان وەک نیتچە دەڵێت خولقاندنێکە، بیناکردنێکە هەمیشە ناو ئەم پێکاهتن و دروستبوونەدایە، کەواتە ئێمە پێویستە لە سەرمان بینای بکەینەوە. بەڵام ئەوەمان لە یاد نەچێت کە: کە چۆن هەموو دروستکردن و بیناکردنێک ئامرازێکی دەسەڵاتە وەک چۆن ئامرازێکی زگاربوون و ئازادبوونیشە وەک ئەوەی فوکۆ لە ناو تەکنۆلۆژیای سوژەدا لە سەری وەستاوە. بۆ فوکۆ، سوژەیەکی پێشوەخت دروستکراوی مەعریفە بوونی نییە، بەڵکو، سوژە لێکەوتەو پێدراوێکە لە ناو پەیوەندیگەلێکی دەسەڵاتدا.
ڕۆح، ئەم گەوهەرەی ناو جیهانی مرۆیی، کارتێکراو و ئامرازێکی دەسەڵاتە. مێژووی جەستە، مێژووی قەد و هێزەکانێتی.(ێرەدا جێگەی وە بیرهێنانەوەیە کە ژیل دولوز لە سەر قەدو کردنەوەی قەدەکان بە چڕی دەوەستێت لای میشێل فوکۆ لە پاش لایبنیتز). پتەویی و لێهاتوویی، کارامەیی هێزەکان لە کتێبی چاودێری و سزادا، بە باشی لێی کۆڵیوەتەوە. ئەم ژینیالۆژیستە فەڕەنسییە بەو شێوەیە لە (دیسپۆزیتیڤ) دەڕوانێت کە تۆڕێکە لە نێوان پراتیکە گوتارییەکان و نا گوتارییەکاندا جێگیر بووەو، خۆی دامەزراندووە. لە ڕێگەی گوتارەکانەوە، لە ڕێگەی دەزگاو دامەزراوەکانەوە، پێودانگە ئیداڕییەکان، یاساکانەوە….هتد، پێکهێنراوە؛ ڕێگەیەک ستراتیژی هەژموون لە سەرکراوی هەیە، چونکە وەڵامدەرەوەیە بو لەناکاوییەکی سیاسی.
فوکۆ تێبینی گۆڕانکارییەکی لە مومارەسەکردنی دەسەڵات بۆ نەزمێکی مۆدێرن کردووە. پەڕینەوە لەپاداشت و سزایەکی شوانکارەییەوە بۆ پاداشت و سزا دیسپلینی، کە دەربڕی شۆڕشێکە لە ناو تەکنیکەکانی دەسەڵاتدا. گۆڕانكاریه‌ك لەو وەزیفانەی کە لێرە بە دواوە کۆنترۆڵیین، بە ئاگابوون و چاودێری، هاندانی جەستەو کارکردن و نەخشەکێشانێکی جیاواز لە سەر جەستە. دەسەڵات هێزگەلێک بەرهەمدێنێت، ڕێکیان دەخات و بەیەکتریان دەگەیەنێ. پاشان گرنگییدانەکەی وەرچەرخانە سەر ئیدارەدانی ژیان لە سۆنگەی دیسپۆزیتیڤەکانی سێکسواڵیتێوە. ئەمە دەربڕی ونبوون و ئاوابوونی جەنگەکان نییە، نەمانی خوێنڕشتن و کوتن و بڕینەکان نییە. بەڵکو لێرەدا، لە ئێستادا، بە ناوی ژیانەوە خۆیان بەرهەمدێنن، بە ناوی پاراستنی ژیان و بە سەر ژیانەوە بوون خۆیان بەرهەمدێنن، بە ناوی جەستەو ڕەچەڵەکەوە. بیو “بایۆ”ـ دەسەڵات بەو پێیەی کارکردنێکە لە سەر جەستە لە دوو زەمەندا شێوەی خۆی دەگۆڕێت: پێش هەر شتێک شیکاری و ئەناتۆمییەکی سیاسی جەستەی مرۆیی، ڕێکخراو لە دەوری دیسپلینگەلێک لە سەدەکانی حەڤدەو هەژدە، ئا لێرەدا خاڵی جەوهەری و سێنتراڵ جەستەیە وەک ماکینە. تەکنیکەکان ـ چاودێریی و پاسەوانیکردن، تاقیکردنەوەکان…ـ دەزگاکان تێدەپەدێنن و بە سەریاندا سەر دەکەون، فەزای کەم و زیاد داخراو؛ سەربازگە،قوتابخانە، نەخۆشخانە…..هتد. دواتر، ئەمە (بیوـ دەسەڵاتێکی بەرهەمهێنانە) کە لە سەدەی هەژدەوە سەر ڕێگا خراوە، لە ڕێگەی زنجیرەیەک هاتنە ناوەوە و کۆنترۆڵکردنی یاسایی و ڕێسایی ژیان: لە دایکبوون، مردن، درێژیی تەمەن….. هتد. لێرەدا بابەتەکە جەستە ـ فەزایە. دسپینگەلێک لە وێنەی دیموگرڵفی، دەروونپزیشکی…هتد
لەناو ئەناتۆمۆ ـ سیاسیدا، پەرش و بڵاویی و مۆڵتیپلیسیتێ کێشەن بۆ چارەسەرکردن. پرسیارەکە ئەمەیە؛ چۆن بگەینە ملکەچی و خزمەتکارییەکی خۆ ویستانەو ئارەزوو مەندانە لە ناو کۆمەڵگەگەلێکدا بە هێواشی و بە کاوەخۆ گرد دەبنەوە و دەبن بە خەڵک؟ چی بکرێت تاوەکو ئەم جەستانە کۆنترۆڵکراو بن، جوڵێنراو بن؟ چالاک بن و زیاترو زیاتر وەک ئامانجێکی ئاسانی مەعریفە بەرهەم بهێنرێنەوە، خۆیان بەرهەم بهێننەوە؟ جەستەیەک قابیلی شیکارکردن بێت، جەستەیەک یاری پێبکەین = جەستەیەکی بەرهەمهێنەر، ئەمەش ئامۆژگاری یۆتۆپیایەکی نوێیە.
پێکهاتن لە نێوان کەڵەکەبوونی جەسەتەکان و کەڵەکەبوونی سەرمایە کە ڕێخۆشکەرە بۆ کاپیتالێزم، هۆکاری ئەم کارو ئەرک و وەزیفە دیسپلینییەیە. پەیوەندییەکانی نێوان دەسەڵات لە ناو پەیوەندیەکانی بەرهەمهێناندا کەڵەکە دەبن. فوکۆ لە ڕێگەی ئەم شیکردنەوەوە فەزای نێوان کەڵەکەبوونی ئەسڵی و کەڵەکەبوونی سەرمایەی هێنایەوە مەیدان. شوێنێک کە لە ناو سەرمایەدا بەبه‌تاڵی دەمێنێتەوە. ئەو پرۆسێسیوسانەی کە لە ڕێگەیەوە تاکەکان زەمینەکانیان دەبڕن، وا دەکات دەستی کار پێکبهێنێت. پاڵنەرێی بەرهەمهێنەرو نزمکەرەوەی ساسییانەی ئەو جەستانەیە کە لە ڕێگەی ڕیتمەکانی کارەوە ڕەسمکراون. لە چەند شوێنێکدا لە کتێبی (چاودێری و سزا) دا، فوکۆ ئاماژە بۆ (کتێبی یەکەمی سەرمایە) دەکات و شتی لێوەردەگرێت، ئەمەش بە مەبەستی خستنە ناوپەیوەندی و بە پەیوەندگیری کردنی تەکنیکە دسپلینییەکان و ئیمکانەکانی کۆنترۆڵ و کۆنترۆڵکردنی خەڵکیی و گردبوونەوەکان لە ناو پرۆسسیوسی بەرهەمهێنەردا. فۆكۆ ده‌ڵێت:
” بۆ ئەوەی سوودو قازانج هەبێت، دەبێت دەسەڵات هەبێت، پێویستە بە هەمان ئاستی بوونی مرۆڤ، بەرگ و پۆشاکێکی دەسەڵاتی سیاسی میکرۆسکۆپی هەبێت، ئەمەش بە ئامانجی دامەزراندن و جێگه‌پێ قایمکردنی مرۆڤەکان لە گەڵ دەزگای بەرهەمهێناندا، تاوەکو وه‌هایان لێبکات بکەرو بریکاری بەرهەمهێنان بن، کارگەرو کرێکار بن”
Michel Foucault, ” La vérité et les formes juridiques” , Dits et Écrits, tombe II.
میکرۆـ فیزیک ژینیالۆژیای ئەو تەکنیکانەیە کە دەوڵەمەندبوونە لە خۆبوردووەکان کۆ دەکاتەوە. چونکە ئەمانە لە خزمەت ئەو پێکەوەبوونادەدان کە دەکەوێتە نێوان دامەزراوەو دەزگاکانی دەوڵەتەوە لە لایەکەوە، و لە نێوان جەستەو هێزەکانی لە لایەکی دیکەوە. ئا لێرەوە پرسی دەسەڵات بۆ (میشێل فوکۆ) لەوە دەردەچێت کە پرسی خاوەندارێتی و موڵکییەت بێت، وە لە ڕێکەی خاوەندارێتییەوە تێپەڕێت، بەڵکو پرسی دەسەڵات لە ڕێەی ئەو مومارەسانەوە تێدەپەڕێت کە کاریگەریەکانی هەمیشە بەرهەمی ڕێکخستن و نا یەکسانی پێگەو شوێنگەی هێزەکانن لە ناو پەیوەندییەکاندا. لێرەدا ئێمە هاوڕێی دژکەوتنەوەو نەیاربوونێکی دیکەی فوکۆین لە بەرانبەر مارکسدا کە دەسەڵات خاوەندارێتی نییە، دەسەڵات لای چینێک نییە، دەسەڵات لە پنتێکی تەعریفکراو و تایبەتدا نییە، بەڵکو لە خوارەوەو، لە هەموو شوێنێکە، لە پراكتیک و مومارەسەدا، لە ناو پەیوەندییەکاندا. دەسەڵات نە خاوەندارێتییە، نە پەیمان و کۆنتراکتە، نە لە سەرەوەیە، نە بە تەنیا لای دەوڵەت و دەزگاکانێتی، نە لای چین و توێژێکە. دەسەڵات لە ناو ئامادەگییە ستراتیژییە لۆکاڵییەکەیدایە.
كۆتایی به‌شی چواره‌م
