“دل لە ناو سنگى ئەم جیهانە دا لێ نادات” ناڤ و نیشانێن گولبژێرەکا هەلبەستێن هەلبەستڤانێ کورد “ڕامیار مەحموود”ینە، هەلبەستێن د ئەڤێ گولبژێرێ دا جهێ خوە گرتین خودان تایبەتمەندیێن هۆنەرى و بوهایێن ئەدەبى و معریفى نە، ژبەرکو هەگەر ئەم ل پێکهاتا ئەڤان تێکستان بنێرن هەم ژ ئالییێ رۆخسارێ و ناڤەرۆکێ ڤە ب شێوازەکێ تایبەت و گونجایى هاتینە ئافراندن. بۆ نموونە ئەم باسێ ئالییێ دەرەکى ئانکو رۆخسارى وەک: زمان، وێنە، ڕیتم و مۆسیقا پەیڤان و ئاوایێ دارژتن و لێکدانا وان بکن. دێ خویابت کو نڤیسکارى ب ئاوایەکێ جودا و تایبەت بەرهەم هیناینە.
لڤێرێ ئەم دێ چەندەکێ باسێ زمان و تەکنیکێن دارژتنا پەیڤان و ئافراندنا هەلبەستێ کن، ژبەرکو ب زمانەکێ هونەرى یێ ئاسان هەلبەستڤانى دەربرین ژ کێشە و داباشێن تاکەکەسى و جڤاکى کرینە. کو خوینەر دکارت ب ئاوایەکێ راستەوخۆ دەربازى ناڤەرۆک و پەیاما بەرهەمى ببت، هەلبەت ئەڤ یەکە ژى پێدڤى ب شیان و شارەزایێ هەیە کو نڤیسکار بکارت ب شێوازێ خوە یێ تایبەت باندۆرێ ل خوینەرى بکت و پەیاما خوە ئاراستە بکت.
خالەکا دى یا گرنگ، کو ئەز دخوازم ئاماژەیێ پێ بدم، ناڤ و نیشانێن بەرهەمى و هەروەسان ناڤ و نیشانێن هەلبەستان بخوەنە. ل دەستپێکێ ئەم دێ باسێ ناڤ و نیشانێ سەرەکى یێ کو بەرهەم پێ هاتییە بناڤکرن کن و پاشان دەربازى پرا دى یا ناڤ و نیشانان بن.
ئەڤ بەرهەمێ ئەدەبى ل ژێر ناڤ و نیشانێ ” دل لە ناو سنگى ئەم جیهانە دا لێ نادات ” هاتییە بناڤکرن، هەلبەت ئەڤ ناڤ و نیشانە خودان چەندین واتا و دەلالەتێن جوداجودایە و هەر خوینەرەک ل دویڤ ئاست و پاشخانەیا خوە یا هزرى دکارت شرۆڤە و رونکرنێن تایبەت پێ ببەخشت. لێ ئەو واتایا هەر ل دەستپێکێ جهێ خوە د مێشکێ خوینەرى دا دکت و ژینگەهەک نە ئارام و دوور ژ بەختەوەریێ بەرجەستە دکت، ئەڤەیە کو خوینەر هەست ب ئەوێ چەندێ دکت کو هۆڤاتى و دڕندەییا مرۆڤان گەهشتییە ئاستەکێ هەرى بلند و وژدانا مرۆڤایەتیێ هاتییە سەرگونکرن، لەوران هەلبەستڤانى پەنا ژبۆ مرۆڤان نەبرییە، بەلکو ژبۆ جه و وارێ مرۆڤان کو ئەڤ جیهان و ژیانەیە و ئەڤە ژى ئاماژەیەکا نەراستەوخۆ یە و پەیامەکا واتادارە.
هەروەها دەربارەیى واتایا فەرهەنگى و هۆنەرى یا پەیڤێن د ناڤ و نیشانێ سەرەکى دا پشکداربووین وەک (دل، سنگ، جیهان، …)، هەگەر ئەم ل واتایا فەرهەنگى یا “دل”ى، بنێرن ب واتایا پارچەیەکا گۆشتى و کارێ وى ڤەگوهاستنا خوینێ یە، لێ ب واتایا هونەرى دەلالەتا دلۆڤانى و حەز و ڤیانێ ددت، لەوران هەلبەستڤانى ژبۆ مەرەما هشیارکرن و ڤەژاندنا دلۆڤانى و حەزکرنێ بکارهینایە.
پەیڤا “سنگ” ب واتایا فەرهەنگى ئانکو پارچەیەک گرنگ یا پێکهاتا لەشێ مرۆڤى و دل و ناخێ مرۆڤان د پارێزت. هەروەسا ب واتایا هونەرى ژى دەلالەتا پاراستن و جێبەجێکرنا ئەرکێن گران ددت، وەک پاراستن و ب خودان دەرکەڤت ل بێ خوەدان و دەربەدەران و ژبۆ ب ئاگاهى هینان و هشیارکرنا دل و وژدانا مرۆڤایەتیێ پێخمەت قۆرتالکرن مرۆڤان ژ نەهامەت و دەردەسەریێن مەزن، لێ دیارە د ئەڤێ پارێ دا “سنگ” ب ئەرکێ خوە رانەبوویە و وژدانا مرۆڤان ژى بەرزە و بێ ئاگەهە. پەیڤا “جیهان” هەلبەت ئەو ژى خودان واتایێن جوراوجورە ل دەستپێکێ ئەم دێ واتا فەرهەنگى وەرگرن “جیهان” ب واتایا ئەو جه و وارێ مرۆڤ و زیندەوەرێن دى لێ دژین و کار و کردەوەیێن خوە ئەنجام ددن، هەروەها ب واتایا هۆنەرى، هەلبەستڤان باسێ ژیان و جیهانا تایبەت یا مرۆڤان دکت، ژبەرکو لڤێرێ ب واتایا نەرێنى بکارهینایە و هەولددت مرۆڤان هایدار بکت ژ کار و کردەوەیێن نەرەوا و دوور ژ بنەمایێن مرۆڤایەتییێ.
سەبارەت ناڤ و نیشانێن هەلبەستان، ئەم دکارن ببێژن کو پێدڤى ب نڤێسین و ڤەکولینەکا تایبەتە هەیە. ژبەرکو ب فرەواتایان داگرتینە و هێڤێنێ نڤێسین و ل دویڤچوونێن تایبەتن، بەلێ لڤێرێ ئەز ب فەر دبینم چەند ناڤ و نیشانێن هەلبەستان ژ بۆ خوینەرى پێشچاڤ بکم. وەک “زمانم ئەگەرێنمەوە ناو دلم، ئەى ئینسانەکەى ناوەوەم، تەنیاى وەک سەهۆل ساردە، جیهان هەمیشە لە شوێنێکە و شاعێرانیش لە شوێنێکى تر، یەکەم شەوى باران، من ئادەم دروست ئەکەم ئادەمێک ترس لە دلیا نەبێت، ڕەشنووسى پیاوێکى ڕەش،…هتدد”
بنێرن، پرانیا ناڤ و نیشانان ب شێوازەکێ بالکێش و ب تەکنیکەکا پەخشانکى درێژ هاتینە نڤێسان، لەوران ئەم دکارن ببێژن کو ئاسوێن هزرکرن و تێهزرینێ تێدا بەرفرەهن. و ژبەر ئەڤێ چەندێ مە ژبۆ نڤێسینەک دى یان ڤەکولینەک تایبەت بجه هێلا.
ناڤەرۆکێن هەلبەستێن د ئەڤێ گولبژێرێ دا بەرجەستە دبن، پرانییا وان گرنگیێ ب تاکەکەسى ددن، هەروەها ئەو بابەتێن پشکدار و پرانییا جاران نڤیسکارى ئاماژەپێداین بابەتێن “یاخیبوون، خوەناسکرن، تەنهاتى، گەمژەیى، نشتیمانپەروەرى، ئاسووێن گەشبینى و بەختەوەرییێ، هێڤى و ئومێد، هەروەها جیهانا شاعێرى و بێزارى …هتدد” لەوران هزرا کوور و ڤەشارتى د ئەڤى بەرهەمى دا هەیە، ئەڤ چەندە ژى وەها ل خوینەرى دکت کو بەردەوام بەرهەمى بخوینت و چێژ و خوەشییا ئەپستمۆلۆژى ژێ وەربگرت.
لڤێرێ ئەم دێ چەند هەلبەستان وەک نموونە وەرگرن، و ناڤەرۆکێن وان لدویڤ رێبازەک شرۆڤەکارى روون و شرۆڤەکن.
د هەلبەستا “زمانم ئەگەرێنمەوە ناو دلم” هەلبەستڤان ب ئەڤى ئاوایى بابەتەکێ د ئازرینت و د پەیڤت:
” ئەشتوانیت وەک من بکەیت هەمیشە ئەلێم:
بە ئومێدەوە ئەژیم.
ژیان لەبەر ئەوە ناتەواوە
هەمیشە هیوایەک پێویستە
من دوور نارۆم ئەگەر بلێم
زۆر جار گێلى و خەفلەتیش پێویستە.”
هەلبەستڤانى ب ئاوایەکێ راستەوخۆ ئاماژە ب بابەتێ هێڤى و ئومێدان دایە و دبێژت، گەرەکە مرۆڤ بەردەوام د ژیانێ دا خودان هێڤى و ئومێد بت و هەولێن ژیانکرنێ بدت، ژبەرکو ژیان ب کار و هێڤییان ب تام و لەزەتتر دبت، هەروەها مرۆڤ پێکول و هەولێن بەرفراوان بدت تاکو ب هێڤى و ئومێدین خوە شاد ببت و نە تەمامییا ژیانێ ب دەستڤەئینانا ئارمانجێن خوە تەمام بکت. هەروەها د رێزکێن دوماهیکێ دا، هەلبەستڤان دبێژت، گەرەکە پەنجەرەیەک یان دەرگەهەک بەردەوام ڤەکرى هەبت و مرۆڤ تێدا هەر تشتى ببێژت و پارڤە بکت و ئەو پەنجەر یان دەرگەهە مینا بێهنڤەدانەکا دەروونى و هزرى بت.
د تێهزرینێن هەلبەستڤانى دا ئەوێن ل ژێر ناڤ و نیشانێ “هەمیشە ژیان شتێکى ترە” مژار و بابەتێن جوراوجور ب کێمترین پەیڤ و ب واتایێن بەرفرەه ئازراندینە، تام و چێژە تایبەت هەیە لەوران ئەم دێ هەولدن یەک ژ ئەوان تێهزرینان بەرچاڤ کن:
“خەریکە قۆل ئەبمەوە لە خۆما
کە قۆلیش بوومەوە وێل ئەبم”
هەلبەت شرۆڤەکرنێن جودا جودا ژبۆ ئەڤێ تێهزرینێ هەنە، ژبەرکو هەر خوینەرەک ئازادە د راڤە و ئەنالیزا خوە دا، لێ ئەو شرۆڤەکرنا ئەز پێشنیار دکم کو هەلبەستڤانى خواستى ئاماژەیێ پێ بدت، بابەت و مژارا خوە ناسکرنێ یە، کو گەرەکە ئەم هەموو هەولبدن ب کوورى دەربازى هوندرێ خوە بن و بزاڤێ بکن ئەو مرۆڤێ ئازا و بەدەو دناڤ خوە دا ببینن و ژ قەید و بەندێن مە ب خوە دروستکرین ئازاد بکن، داکو بکارن ب کێر خوە و مرۆڤایەتیێ بهێن. لەوران ئەڤ بابەتە ب قاسى هەبوونا مرۆڤان گرنگە و تایبەتمەندیا خوە هەیە.
ژ خوە بابەت و مژارێن وەلاتپارێزى و نشتیمانپەروەرى ژ هەلبەستێن وى ڤارێ نەبووینە و جهێ خوە دناڤ دا گرتینە، دەما هەلبەستڤان د هەلبەستا بناڤێ ” کە ژیان هات ئەبێت خۆت بە شتێکەوە بخلەفێنیت” ب شێواز و هزرکرنەک نوى و ب دیتنەکا ڕەخنەیى هزرا خوە پێشکێشکرییە. دەما دبێژت:
من ئەگەر جارێک ڕقم لە نیشتمانەکەم بێت
نیشتمانەکەم هەزار جار رقى لێمە.
د ئەڤێ پارچە هەلبەستێ دا، هزرەک نشتیمانپەروەرى ب شێوازەکێ نوى و رەخنەیى هاتییە پێشکێشکرن و چەندین پرس و پرسیاران لدەڤ خوینەرى د ئازرینت وەک: ئەرێ گەلۆ جارەکێ ژ جاران مە هزر کرییە، نشتیمانێ مە ئەم دڤێن ؟ ئەرێ مە کارییە تشتەکێ پێشکێشى وەلاتى بکن ؟ ئەرێ مە شییایە ئەرکێ خوە بەرامبەر ئاخ و نشتیمانێ خوە جێبەجێ بکن ؟ ئەرێ مە کارییە د دەرهەقا نشتیمان و گەلێ خوە دا دادپەروەر و راستگۆ بن ؟ خوەشى و تاما معریفێ ژ ئەڤێ تێکستێ دهێت و هزرا خوینەرى ددت کارى و هەولددت وژدانا نڤستى و ژ بیرکریى هشیار بکت. هەلبەت ئەڤە ژى یەکە ژ ئەرکێن جیهانا ئەدەبیاتێ.
د هەلبەستا ل ژێر ناڤێ ” دوو بەیانیش هەروەها … ” هەلبەستڤان ب شێوەیەکێ راستەوخۆ پەیامەک مرۆڤایەتى ئاراستەیى خوینەرى دکت، دەما دبێژت:
” لەم شارە رووناکەدا کە ئاپارتمانەکان دەستیان لە سنگى ئاسماندایە..،
دلى مرۆڤەکان تاریکە…..”
هەلبەت هەگەر وژدان مرۆڤان د گشت کار و کردەوەیان دا ئامادە نەبت، ل ئەوى دەمى پێخەمەت ئارمانجێ مرۆڤ دکارت هەر تشتى ب گورى بکت، هەروەک هزرمەند “میکافیلى” ئاماژەپێدایى. لەوران هەگەر مرۆڤ خوەدان دلەک مەزن و هزرەک مرۆڤایەتى نەبت، مرۆڤ نکارت هیچ تشتەکێ پێشکێشى مرۆڤایەتیێ بکت، لەوران هەلبەستڤانى د هەلبەستا خوەدا ئاماژە ب ئەوێ چەندێ دایە، کو گەرەکە بەرى هەر تشتەکێ دلەک مەزن ب واتەیا مرۆڤایەتى و بەختەوەریا مرۆڤان ل مرۆڤى ب خوەدان دەربکەڤت، ئەڤجار ل ئەوى دەمى گرنگ نینە ئاپارتمان و قەسر و قوسیر هەبن، لێ هەگەر وژدان نەبت ئاپارتمان و قەسر و قوسیر هەبن ل ئەوى دەمى تراژیدیا ل دویڤ تراژیدیایێ دێ دروست بن، پرسیارەک لڤێرێ رابوویە سەمایێ و دبێژت: ئەرێ ل وەلاتێ مە کیژان ئامادەیە، وژدان و دلەک مەزن و مرۆڤایەتى، یان ئاپارتمان و قەسر و قوسیر و سەرگونەیا وژدانێ ؟
د هەمان هەلبەستا هەلبەستڤانى دا مژارەک دن ژى هاتییە ئازراندن، ئەو ژى مژارا رووتین و دووبارەبوونێ، دەما ل رێزێن خوارتر دبێژت:
” ـ بەیانى ئەچین بۆ کار …
دووبەیانیش هەروەها…
وەرزێکى تر هەروەها ….
سالێکى تر هەروەها … ”
د ئەڤان رێزێن هەلبەستێ دا، هەلبەستڤانى ب ئاوایەکێ رێک و پێک دەربرین ژ ژیان و ئاوایێ ژینکرنا تاکەکەسى د جڤاک و دوورهێلێ مە دا کرییە، هەلبەت هەگەر ئەم ل ژیانا خوە بنێرن و پرسیاران ئاراستەیى خوە بکن و ب وێرەکى بەرسڤا پرسیارێن خوە بدن، ژبۆ مە خویا نابت کو ژیانا مە ڤالا و دووبارەیە ! ئەرێ نویاتى و داهێنان چەند ژ سەدێ د رۆژانێن ژیانا مە دا پشکدارە ؟ ئەرێ مە کارییە نویاتییەکێ پێشکێشى ژیانێ بکن ؟ یان هەر وەک هەلبەستڤانى ئاماژەپێدایى دووبارە و رووتینەک نۆرمال و ژیانەک ئاسانە.
ئەڤ بابەت و ناڤەرۆکێن بالکێش خوەجه بوون دناڤا ئەڤێ گولبژێرا هەلبەستان دا، لەوران پشتى خواندنێ من خواست ئەو چێژ و معریفا من ژێ وەرگرتى، خوینەرێن هێژا ژى مفایى ژێ وەربگرن و ژ دلکارى پوتەیى ب خواندن و ڤەخواندنا جیهانا بەرهەمێن ئەدەبى بدن.
ژێدەر:
دل لە ناو سنگى ئەم جیهانەدا لێ نادات: ڕامیار مەحمود، چاپى یەکەم، لە بلاوکردنەوەى رێکخراوى کۆنسێپت، سلێمانى، 2012.