- دارى باش له‌ڕێي به‌ره‌كه‌يه‌وه بناسن…مه‌سیح
كاتێك مه‌نسورى حه‌للاج به‌تۆمه‌تى زه‌نديقبوون و سوكايه‌تيكردن به‌خودا به‌ناو ئاپۆره‌ى حه‌شاماتدا بۆمه‌يدانى له‌خاچدانی ده‌به‌ن ، هه‌مووان به‌ردى تێده‌گرن به‌ڵام (شبلى هاورێى) گوڵێكى تێده‌گرێت، ئه‌ويش له‌قوڵايى دڵه‌وه ئاهێك هه‌ڵده‌كێشێت. كه لێيده‌پرسن؛ هۆى چيه؟ ئه‌و هه‌موو به‌رده‌ت تێگيرا ده‌نگت لێوه نه‌هات كه‌چى به‌و گوڵه‌ى شبلى له‌دڵه‌وه نيگه‌ران بوويت. له‌وه‌ڵامدا حه‌للاج ده‌ڵێت؛ ” ئه‌وانه‌ى به‌رديان تێگرتم نه‌زانن ده‌يانبه‌خشم چونكه نازانن چى ده‌كه‌ن، به‌ڵام شبلى ده‌زانێت ده‌بێت ئه‌و كاره نه‌كات)
سه‌چاوه؛ (عطار نيشابورى: 1386: 517).
شرۆڤه‌ی ئه‌و نيگه‌رانييه‌ى حه‌للاج له‌هاورێكه‌ى پرسيارى قوڵ دروستده‌كات له‌سه‌ر چه‌مك و ماهيه‌تى هاورێيه‌تى. ئاخر تراژيدييه هاوڕێكه‌ت له‌ڕيزى حه‌شاماتدا بينه‌رى ئه‌و هه‌موو نه‌فره‌ته بێت كه‌به‌سه‌رتدا ده‌بارێت. ئه‌وه چ كه‌سێكه زادى ئه‌وه ده‌كات وه‌ك ته‌ماشاكه‌رێك ببينێت هاوڕێكه‌ى له‌توپه‌ت ده‌كرێت و تفده‌كرێته ته‌وێڵى و تاپله‌ى شه‌يتان ناشيرين ده‌كرێت؟ ئه‌وه‌ى پرسيارى حه‌للاجيشه ئاماده‌بوونى شبلييه له‌ناو ئاپۆره‌ى عه‌وامى ئاشوبگه‌ر و تێگرتنى گوڵێكه كه‌به‌لاى حه‌للاجه‌وه ئازارى له‌هه‌موو ئه‌و به‌ردانه‌ى تييگيرا به‌سوێتربوو.
ئه‌م ڕووداوه‌ى حه‌للاج (ماچه‌كه‌ى يه‌هودامان )بيرده‌هێنێته‌وه. كاتێك يه‌هودا له‌به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنى سێ دراوى زيودا پێش جووه‌كان ده‌كه‌وێت و شوێنى مه‌سيحيان بۆ ئاشكرا ده‌كات و پێيانده‌ڵێت: ئه‌و كه‌سه‌ى من ماچى ده‌كه‌م ئه‌وه مه‌سيحه. به‌هۆى ماچه‌كه‌ى يه‌هوداوه عيسا ده‌ستگير ده‌كرێت و دواتر له‌خاچ ده‌درێت. يه‌هودا هاوڕێ و خوێندكارى مه‌سيحه، كاتێك سه‌ربازه‌كان دێن و قۆڵبه‌ستى ده‌كه‌ن، ئه‌ويش ڕوو ده‌كاته يه‌هودا و پێيده‌ڵێت ” يه‌هودا به‌ماچ ڕۆڵه‌ى مرۆڤ ده‌ده‌يت به‌ده‌سته‌وه..لۆقا: 22″ .
ئيدى ئه‌وه ماچى هاوڕێيه ده‌بێته خه‌نجه‌رێكى ژه‌هراوى و ده‌چێت به‌پشتى مه‌سيحدا و كۆتايى به‌ژيانى دێنيت. هه‌موو ئه‌و سوكايه‌تييه‌ى به‌مه‌سيح ده‌كرێت سه‌ره‌تا له‌ماچه‌كه‌ى يه‌هوداوه ده‌ستپێده‌كات هه‌رچه‌ند دواتر يه‌هودا په‌شيمانده‌بێته‌وه و سێ دراوه‌كه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ په‌رستگا به‌ڵام كاهينه‌كان ده‌ڵێن؛ ” ئه‌مه نرخى خوێنه ناشێت بۆمان بيخه‌ينه گه‌نجينه‌ى په‌رستگاوه..مه‌تتا: 27″ بۆيه زه‌وييه‌كى پێده‌كڕن و ده‌يكه‌ن به‌گۆڕستان بۆ بێگانه‌كان. يه‌هوداش له‌ئازارى په‌شيمانيدا خۆى هه‌ڵواسى وخۆى كوشت.
ڕووداوه‌كانى ناو ئه‌م چيرۆكانه ده‌مانبه‌نه‌وه سه‌ر ئه‌و پرسياره ئه‌خلاقييه گرنگه‌ى كه‌پابه‌نده به ژيانى مرۆڤه‌وه ، پرسێكی جه‌وهه‌رييه، ئه‌ويِش هاوڕێيه‌تيه. هاوڕێيه‌تى چيه؟ هاوڕێيه‌تى چى خزمه‌تێك به‌پرۆسه‌ى كامڵبوونى ئه‌قڵى و رۆحى مرۆڤ ده‌كات؟ هاوڕێيه‌تى هه‌ڵگرى چ به‌هايه‌كى ئه‌خلاقيه؟
ئه‌رستۆ يه‌كێكه له‌و فه‌يله‌سوفانه‌ى كه‌به‌قووڵى سه‌باره‌ت به‌هاوڕێيه‌تى قسه‌ى كردووه: ئه‌و پێيوايه هاوڕێيه‌تى فه‌زيله‌تێكه مرۆڤ ده‌توانێت له‌ڕێگه‌يه‌وه ئاسوده‌يى به‌ده‌ست بهێنيت كه‌دوا ئامانجى ژيانه. هاوڕێيه‌تى نه‌ك ته‌نها پێويستيه له‌ژياندا به‌ڵكو له‌هه‌مانكاتدا جوان و شه‌ريفانه‌يه، زياتر له‌مه هاوڕێيه‌تى وێكچوون و هاوبه‌شييه‌كى ويژدانييه. له‌كتێبى ( ئه‌خلاقى نيكۆماخۆس) دا ئه‌رستۆ هاوڕێيه‌تى بۆ سێ شێوه پۆلێنده‌كات به‌رئه‌ساسى سێ پره‌نسيپ كه‌بريتين له: (به‌رژه‌وه‌ندى) و ( چێژ) و ( فه‌زيله‌ت).
– هاوڕێيه‌تيه‌ك كه‌له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌رژه‌وه‌ندييه هاوڕێيه‌تيه‌كى ساده‌له‌وحانه‌يه به‌نه‌مانى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كه ئه‌ويش به‌كۆتا دێت.
– ئه‌و هاوڕێيه‌تيه‌ى له‌سه‌ر بنه‌مای چێژه ئاسان دروست ده‌بێت و به‌ئاسانيش له‌ناوده‌چێت پاش تێركردنى چێژ ياخود گۆڕينى سروشته‌كه‌ى.
– هاوڕێيه‌تيه‌ك كه‌پره‌نسيپه‌كه‌ى فه‌زيله‌ته باشترين جۆرى هاوڕێيه‌تيه كه‌به‌ربنه‌ماى وێكچوونى فه‌زيله‌ته و ته‌مه‌نێكى دوورودرێژى هه‌يه.( ارسطو: 1924 : 230)
لاى ئه‌رستۆ هاوڕێيه‌تى كاتێك ده‌گات به‌كه‌ماڵ كه‌هه‌رسێ توخمى ( به‌رژه‌وه‌ندى ، چێژ ، فه‌زيله‌ت) تيايدا به‌رجه‌سته بێت. ئه‌و پێيوايه هاوڕێيه‌تى راسته‌قينه كورت ده‌بێته‌وه له‌يه‌ك كه‌سدا چونكه فره په‌يوه‌ندى ناتوانێت خاوه‌ن قوڵاييه‌كى خوازراو بێت. سه‌خته كه‌سێك بتوانێت خۆشه‌ويستى زۆرترين كه‌س به‌ده‌ست بهێنێت و له‌ته‌كيشياندا له‌په‌يوه‌ندييه‌كى هاوڕێيه‌تى ته‌واودا بێت.
سه‌باره‌ت به‌و ناكۆكيانه‌ى له‌نێوان دوو هاوڕێدا دروست ده‌بێت، ئه‌رستۆ پێيوايه جياوازى ماهييه‌تى ئه‌و ناكۆكيانه په‌يوه‌سته به‌و بنه‌مايانه‌وه كه‌هاوڕێيه‌تيه‌كه‌ى له‌سه‌ر دروست بووه. ئه‌و هاوڕێيه‌تيه‌ى له‌سه‌ر بنه‌ماى فه‌زيله‌ته هيچ گازنده و سه‌ختييه‌كى تيا دروست نابێت چونكه له‌بنه‌ڕه‌تدا هاوڕێيه‌تيه‌كه له‌سه‌ر كرده‌ى چاك دروست بووه. هاوڕێيه‌تيه‌كيش كه‌به‌ربنه‌ماى چێژه هيچ ناكۆكييه‌كى تێدا دروست نابێت چونكه له‌حاڵه‌تى تێرنه‌كردنى چێژ هاوڕێيه‌تيه‌كه خۆى كۆتايى پێدێت. سه‌ختى و ناكۆكى له‌و شێوه هاوڕێيه‌تيه دروست ده‌بێت كه‌له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌رژه‌وه‌ندييه له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هه‌رلايه‌ك ده‌يه‌وێت زياتر له‌و به‌شه وه‌ربگرێت كه‌پێيدراوه. هاوڕێيه‌تيه‌ك كه‌له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌رژه‌وه‌ندى و چێژه ئه‌وا هاوڕييه‌تى نێوان خراپه‌كارانه نه‌ك مرۆڤى خاوه‌ن فه‌زيله‌ت( ارسطو: 1924: 235).
به‌بڕواى ئه‌رستۆ چۆنێتى په‌يوه‌نديمان له‌گه‌ڵ خودى خۆماندا سروشتى په‌يوه‌نديمان له‌گه‌ڵ ئه‌وانىديكه‌دا ده‌ستنيشان ده‌كات. كاتێك كه‌سێك چاكه و ئاسوده‌يى بۆهاوڕێكه‌ى ده‌وێت ئه‌وا بۆ خودى خۆى ده‌وێت چونكه له‌هاوڕێكه‌يدا خۆى ده‌بينێته‌وه. هاوڕێيه‌تى تاكه په‌ناگه‌يه كه‌مرۆڤ له‌كاتى خۆشبه‌ختى و به‌دبه‌ختيشدا په‌ناى بۆده‌بات. هه‌رچه‌ند ئينسان زياتر ده‌وڵه‌مه‌ند بێت و هه‌ست به‌هێز و تواناو شكۆ بكات هه‌ر پێويستى به‌وه‌يه هاوڕێكانى له‌ده‌ورى بن( ارسطو: 1924: 221).
ئه‌رستۆ په‌يوه‌ندييه‌ك دروست ده‌كات له‌نيوان عه‌داله‌ت و هاوڕێيه‌تيدا.به‌بۆچوونى ئه‌و ئه‌گه‌ر ئينسانه‌كان يه‌كتريان خۆشويست ئيدى هيچ پێويستيه‌ك به‌عه‌داله‌ت بوونى نيه چونكه باشترين دادپه‌روه‌رىيه‌ك كه‌له‌دونيادا هه‌يه به‌بێ بوونى هيچ ئه‌رگومێنتسازييه‌ك ئه‌و دادپه‌روه‌رييه‌يه كه‌له‌هه‌ست و خۆشه‌ويستيه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت.
( ارسطو: 1924: 221).
له‌ژێر كاريگه‌رى ئه‌رستۆدا ئيبن مه‌كسه‌وه‌يه‌ى به‌م جۆره ئه‌و سێ شێوه‌يه‌ى سه‌ره‌وه له‌هاوڕێيه‌تى وه‌سفده‌كات:
– هاوڕێيه‌تيه‌ك كه‌له‌سه‌ر بنه‌ماى چێژه به‌خێرايى دروست ده‌بێت و به‌خێرايش له‌ناوده‌چێت چونكه چێژ يه‌كێكه له‌و شتانه‌ى ده‌گۆڕێت. ئه‌م شێوازه له‌هاوڕێيه‌تى زياتر له‌ناو گه‌نجاندا به‌ربڵاوه.
– ئه‌و هاوڕێه‌تيه‌ى كه‌به‌ر ئه‌ساسى به‌رژه‌وه‌ندييه له‌سه‌رخۆ دروست ده‌بێت و به‌نه‌مانى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كه ئه‌ويش به‌خێرايى كۆتايي دێت. ئه‌م ته‌رزه له‌هاوڕێه‌تى زياتر هاوڕێيه‌تى نێوان پياوه به‌ته‌مه‌نه‌كانه.
– هاوڕێيه‌تيه‌ك كه‌بنه‌ماكه‌ى فه‌زيله‌ته به‌خێرايي دروست ده‌بێت و له‌سه‌رخۆ له‌ناوده‌چێت چونكه چاكه ده‌مێنێته‌وه له‌نێوان مرۆڤه‌كاندا. ئه‌مه شێوازى سه‌داقه‌تى نێوان مرۆڤه مه‌زنه‌كانه. ( د. اسامة سعد:1993: 20)
سوهره‌وه‌ردى مرۆڤ پۆلێنده‌كات بۆ سێ جۆر: جۆرێكيان وه‌ك خواردنه، كه‌ناتوانين ده‌ستبه‌ردارى بين. جۆرێكى ديكه‌يان وه‌ك ده‌رمان وايه، كه‌هه‌نديك كات پێويستمان پێيه‌تى. جۆرێكى تريان وه‌ك په‌تايه، كه‌هه‌ميشه لێيى ڕاده‌كه‌ين. ( هه‌مان سه‌رچاوه لا22).
ئه‌بووحه‌يانى ته‌وحيدى هاوڕێيه‌تى چاك و خراپ له‌ڕێگه‌ى به‌رئه‌نجامه‌كانييه‌وه ده‌ناسێنێت. ئه‌و پێيوايه هاوڕێيه‌تى پياوى مه‌زن ده‌بێته هۆى به‌ده‌ستهێنانى چاكه و هاوڕێيه‌تى خراپه‌كارانيش ده‌ستكه‌وتنى خراپه‌يه. ئه‌بووحه‌يان دوو شێوه هاوڕێيه‌تيمان پێده‌ناسێنێت: يه‌كه‌ميان هاوڕێيه‌تيه‌كه كه‌تيايدا كه‌سه‌كه به‌رامبه‌ر هاوڕێكه‌ى قسه‌ى چاك ده‌كات به‌بێ ئه‌نجامدانى هيچ كارێكى چاك. دووه‌ميان به‌پێچه‌وانه‌وه كارى چاك ده‌كات بۆ هاوڕێكه‌ى به‌بێ ئه‌وه‌ى هيچ قسه‌يه‌كى باش بكات به‌رامبه‌رى.
ئه‌بووحه‌يان هاوڕێيه‌تى به‌چاكه‌يه‌كى جوانتر و مه‌زنتر له‌ئيشق ده‌زانێت بۆ مرۆڤ. به‌بۆچوونى ئه‌و هاوڕێيه‌تى بۆ هه‌موو كات و بارودۆخێك گونجاوه، له‌كاتى جددى و گاڵته وگه‌پدا، له‌كه‌مى و زۆريدا هاوڕێيه‌تى چێژێكه بۆ عه‌قڵ و ڕۆح به‌ڵام عيشق چێژێكه بۆ چاو له‌هه‌مانكاتدا چێژێكه لێوانلێو له‌گومان و ڕاڕايي. پابه‌ندبوون به‌مه‌ئشوق ده‌بێته‌هۆى وروژاندنى هه‌ستى غه‌مبارى و نادڵنيايى و له‌زۆربه‌ى كاته‌كاندا په‌يوه‌ندى عاشق و مه‌عشوق درێژه ناكێشێت.( د. اسامة سعد: 1993: 24).
پارادايمێكى ديكه
پێچه‌وانه‌ى هاوڕێكانى حه‌للاج و مه‌سيح مۆدێلێكى ديكه‌ى هاوڕێيه‌تى له‌ئه‌فسانه‌ى گلگامێشدا ده‌بينين كه‌سه‌رچاوه‌ى ئيلهام و كامڵبوونى ڕۆحى مرۆڤه. خۆشه‌ويستى گلگامێش بۆ ئه‌نكيدۆى هاوڕێي ده‌ستپێكى ئه‌و پرساره قوڵه‌يه كه‌دواجار هه‌موو ژيانى گلگامێش گه‌ڕانه به‌دواى وه‌ڵامه‌كه‌يدا. مه‌رگى (ئه‌نكيدۆ) هه‌ژانێكى ڕۆحى قوڵه بۆگلگامێش، هۆشياربوونه‌وه‌يه‌كى وجوديشه له‌هه‌مبه‌ر چاره‌نووسى مرۆڤ و حه‌تمييه‌تى فانيبوونى له‌ژياندا.
له‌تابلۆى هه‌شته‌مدا گلگامێش له‌سه‌ر ته‌رمى ئه‌نكيدۆى هاوڕێي به‌مشێوه‌يه ته‌عبير له‌غه‌مباری خۆیده‌كات ؛
ئه‌نكيدۆ, هاوڕێ و خۆشه‌ويستى ساڵانى گه‌نجيم، ئه‌ى ئه‌و پڵنگه كێوييه‌ى كه‌لێره‌دا نوستووه و درێغى له‌هيچ شتێك نه‌ده‌كرد، پێكه‌وه به‌كێوى خوداكاندا سه‌ركه‌وتين تا مانگاى ئاسمانمان گرت و كوشتمان، خومبابامان له‌سه‌ر زه‌وى ڕاماڵى، ئه‌و كه‌له دارستانى سدر ده‌ژيا. ئێستا ئه‌م خه‌وه قووڵه چييه تۆى له‌باوه‌ش گرتووه؟ تۆ له‌تاريكيدا ده‌گه‌ڕێيت و ئيدى ئێمه نابينيت (گيلگمش, لوح هشتم: 67)
مه‌رگى ئه‌نكيدۆ بۆ گلگامێش ڕاچه‌ڵه‌كاندنێكى گه‌وره‌يه، ئه‌وان كه‌تا دوێنێ وه‌ك دوو هاوڕێی دڵسۆز ده‌ژيان و ڕووبه‌رروى دوژمن ده‌بوونه‌وه، ئێستا هيجره‌تى ئه‌نكيدۆ برينيكى قوڵى له‌ڕۆحى گلگامێشدا دروست كردووه. هه‌ر له‌تابلۆى هه‌شته‌مدا گلگامێش ده‌ڵێت :
(هاوڕێكه‌م كه‌له‌هه‌موو ياده‌وه‌رييه‌كاندا هاوبه‌شم بوو، شه‌ش رۆژ و شه‌ش شه‌و بۆى گريام تا رۆژى حه‌وته‌م به‌خاكم نه‌سپارد. چاره‌نوسى هاوڕێكه‌م زۆر سه‌خت و گرانه له‌سه‌ر شانم چۆن ده‌توانم ئارام بم، چۆن ده‌توانم هاوار بكه‌م؟ هاوڕێكه‌م كه‌خۆشمده‌ويست بووه به‌خۆڵ. ئه‌نكيدۆ هاوڕيى من بووه وه‌ك خاكى لێهاتووه)
(هه‌مان سه‌رچاوه – ل 69).
مردنى ئه‌نكيدۆ ئه‌و پرسياره ئه‌به‌دييه لاى گلگامێش زيندوو كرده‌وه كه‌له‌گه‌ڵ بوونى مرۆڤدا هه‌وڵدان بۆ ده‌ستكه‌وتنى وه‌ڵامه‌كه‌ى بوونى هه‌يه، كه ئه‌ويش پرسيارى نه‌مرييه. مرۆڤ چۆن ده‌توانێت جاويدان بێت؟ چ شتێك ئينسان له‌فانيبوون ڕزگار ده‌كات؟ ترس له‌مه‌رگ سامناكترين وێنه‌ى ناو خه‌ياڵدانى مرۆڤه، بۆيه به‌رده‌وام هه‌وڵده‌دات خۆى له‌م ترسه ڕزگاربكات. گلگامێش ترسى مه‌رگ وايلێده‌كات وێڵى نه‌مرى بێت، هه‌موو هه‌وڵى به‌ده‌ستهێنانى جاويدانه‌گييه. له‌تابلۆى نۆيه‌مدا ده‌ڵێت؛
( من هه‌روه‌ك ئه‌نكيدۆ نامه‌وێت بمرم، من ئازار دڵى شۆردومه‌ته‌وه, من له‌مه‌رگ ده‌ترسم. ئێستا به‌ره‌و ڕووى سه‌حراكان ڕاده‌كه‌م و ڕێگا ده‌گرم تا ده‌مگه‌يه‌نێته ئۆتناپيشتيم, ئه‌و كه‌ژيانى جاويدانى به‌خشيوه، ڕاده‌كه‌م تا به‌و ده‌گه‌م)
( گيلگمش, لوح نهم: ل71) .
به‌بڕواى من مرۆڤ به‌درێژايى ژيانى كه‌سانى وه‌ك يه‌هودا و ئه‌نكيدۆش دێنه ناو په‌يوه‌ندييه‌كانييه‌وه به‌ڵام دواجار ئه‌وه ئه‌قڵ و تێگه‌يشتنى خۆيه‌تى كاميان هه‌ڵده‌بژێرێت. هاوڕێيه‌تى گه‌وره‌ترين ده‌سكه‌وتى ژيانه به‌ڵكو به‌پێی (سيسيرۆ) له‌سه‌رو هه‌موو ئاستێكی ديكه‌ى مرۆییه‌وه‌یه. كه بێگومان خزمه‌تێكى گه‌وره به‌پرۆسه‌ى كامڵبوونى ئه‌قڵى و رۆحى مرۆڤ ده‌كات، بگره مه‌رجێكى سه‌ره‌كيشه بۆ به‌ده‌ستهينانى به‌خته‌وه‌رى. هه‌ر په‌يوه‌ندييه‌كيش پێچه‌وانه‌ى ناوه‌ڕۆك و ئامانجی ئه‌م هاوڕێيه‌تیه بوو، ئه‌وا وه‌ك ئه‌رستۆ ده‌ڵێت: په‌يوه‌ندى نيوان خراپه‌كارانه نه‌ك مرۆڤه مه‌زنه‌كان.
ته‌واو
سه‌رچاوه‌كان
١- فریدالدین عطار نيشابورى. تذكرة الاولياء ، انتشارات زوار، چاپ هفدهم، تهران 1386
٢- ارسطوطاليس. علم الاخلاق الى نيقوماخوس, جزء الثاني, ترجمة: احمد لطفي سيد, مطبعة دارالكتب المصرية بالقاهرة 1924.
٣- د. اسامة سعد ابو سريع. الصداقة من منظور علم النفس, سلسلة عالم المعرفة 179, كويت1993.
٤- گیلگمش. ترجمه به‌‌فارسی : دكتر داوود منشی زاده، نشر اختران، بدون سال چاپ.
ڕێنوس و خاڵبه‌ندی تایبه‌ته به‌نوسه‌ر خۆی
تێبینی كولتور مه‌گه‌زین؛ نوسینی گه‌نجان كه‌هێشتا له‌بواره‌كه‌دا قووڵ نه‌بوونه‌ته‌وه ، له‌م گۆڤاره‌دا بڵاوده‌كرێته‌وه، بێگومان دوای ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵیاندا ڕاوبۆچوون و سه‌رنج ده‌گۆڕینه‌وه، چه‌ند جارێك به‌ده‌قه‌كانیاندا ده‌چینه‌وه. ده‌رئه‌نجام بابه‌ته‌كه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌كه‌ین و بۆی ده‌نێرینه‌وه و دووباره له‌لایه‌ن نوسه‌رخۆیه‌وه ده‌ستكاری ده‌كرێته‌وه . ئه‌م میتۆده له‌گه‌ڵ زۆربه‌ی نوسه‌ره گه‌نجه‌كانماندا ، به‌تایبه‌ت له‌بواری نوسینی فیكریدا په‌یڕه‌و ده‌كه‌ین. به‌مجۆره ئه‌م گۆڤاره ده‌بێته شوێنێك بۆ هه‌وڵدانه جیدیه نوێیه‌كان.