`غەڵبەغەڵبی زەمەن` ی جولیان بارناس، ڕۆمانێک لەمەڕ هونەرمەندە حیزبیەکان!
ئیسماعیل حەمەئەمین
لینین پێیوابوو؛ موزیک خەمۆکی دێنێت
ستالین وای مەزندە دەکرد لە موزیک تێدەگات و بەهای دەزانی
خرۆشۆف ڕقی لە موزیک بوو
کامە لەمانە خراپترینن بۆ کۆمپۆسەر؟*
`جولیان بارانس` یەکێکە لە ڕۆماننوسە هاوچەرخەکانی ئەدەبی ئینگلیزی، من خۆم لە ڕێگەی ڕۆمانی `توتییەکەی فلۆبێر` ئەم ڕۆماننوسەم ناسی. ڕۆمانێک دەربارەی ژیانی ڕۆماننوسی فەڕەنسی سەردەمی ڕۆمانتیک – سەدەی نۆزدە – `گۆستاف فلۆبێر` بوو. لە ڕۆمانی `توتیەکەی فلۆبێر` دا هاتووە؛ فلۆبێر پیاوێکی تەمەڵ بوو، بە خۆی دەگووت؛ من ورچی تەمەڵی نێو بەفرم… فلۆبێر توتیەکی ئیشکراوەی بۆ دێت، پێدەچێت کاتی خۆی لە `ئەستنبول` بەدەستی هێنابێت. ئەم توتیە پابەندە بە سەرکێشیەکی سێکسوالی فلۆبێر لەگەڵ ژنێکی تورکدا، هەربۆیە هەمیشە لە ژوورەکەیدا بوو. پەیوەندی فلۆبێر لەگەڵ ئەم توتیەدا ، لەگەڵ ژنەکانی دۆستی، پیاسەکانی، تەمەڵیەکانی، قەرزەکانی..هتد. وەک کۆمەڵێک وێنەی پارچە پارچەن، بارناس وەک کارتی پۆکەر فڕێدەداتە بەردەم خوێنەر. ئیدی خوێنەر لەشێوەی چەندەها چیرۆکی جیاواز کۆیان دەکاتەوە و یەک وێنەی ڕۆمانی بیۆگرافی لێ پێکدێنێت.
بە هەمان شێوە ڕۆمانی ` غەڵبەغەڵبی زەمەن – The noise of Time` باسی ژیانی کۆمپۆسەری سەمفۆنێی ڕووسی `دیمیتری شۆستاکۆڤیچ ١٩٢٥ – ١٩٧٥` دەکات کە لە ژێر تیرۆری و سانسۆری حکومەتی کۆمۆنیستی سۆڤیەتدا، لە ژێر فشاری ئەوەدا بووە؛ کە موزیکی ئەو لەگەڵ پێوەرەکانی وەزارەتی ڕۆشنبیری و کۆمیتەی مەرکەزی حزبی شیوعی سۆڤیتیدا ناگونجێت. دیمیتری شۆستاکۆڤیچ بەردەوام لەلایەن کۆمیتەی هونەرمەندان و موزیکارەکانی حیزبەوە `گدانۆڤ و نابۆکۆف` لێپرسینەوەی لەگەڵدا کراوە… ئەمەو زۆریتر کە تیرۆری سیاسەت نیشاندەدات لەسەر ئەدەب و هونەر لەژێر دەسەڵاتی حیزبدا.
ئەوەی سەرنجی منی ڕاکێشا لەم ڕۆمانەدا ئەوەیە، ئەم ڕۆمانە لە پەرەگرافی پچڕ پچڕ پێکهاتووە، زۆرجار تەنها دێڕ و نیوێک ڕووداوێکە و پاشان پەرەگرافی داهاتوو گێڕانەوەیەکی ترە، بە جۆرێک خوێنەر وندەبیت لەو وردەکارییانەدا کە لەپشتیەوە چەندەها بۆنە و ڕووبەڕووبونەوە و ترسی شۆستاکۆڤیچ دەرخستووە. هەموو ئەم فشارانە کاتێک تیژدەبێتەوە کە سەمفۆنیای ( خانمی ماکبێس لە میتسینک` Lady Macbeth of Mtsensk پێشکەش دەکات و بە دڵی جۆزیف ستالین نابێت** لەم سەمفۆنیایەوە وەک `نیو کلاسیک` دەکەوێتە بەر هێرشی ڕۆشنبیرانی و هونەرمەندانی پیاهەڵدەرانی حیزب و دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاریا و موزیشنە بێ بەهرەکانی.
بە دیوێکی تردا، ئەم ڕۆمانە نە پڕە لە ڕازاندنەوەی وشە و نە پڕە لە کۆتر و فریشتەی فڕیو و نە پڕە لە خوتبەی دوورو درێژ. ڕۆماننوس جاری وەهایە لە دووڕستەدا کۆی ڕووداوێک دەگێڕێتەوە.
ڕووداو چەقی ڕۆمانەکەیە، ڕووداوێک تایبەت بە سۆڤیەت و مۆرکی ژیانی ڕووسی تێدا بەرجەستەیە و ناوی پاڵەوانەکان خەیاڵی نین بەڵکو لەسەر زەوی ڕیاڵ بوونیان هەبووە. شانبەشانی ئەمەش لێرە و لەوێ سەرنجی گێڕەوەی یەکەم، بارانس خۆی، بە کورتی و بێ درێژدادڕی عیرفانی و پەخشانئامێزانە، لێرە و لەوێ ئامادەیە. ئەوەی لە `جولیان بارناس` دا بەدڵمە ئەوەیە، کە یەکێکە لەو ڕۆماننوسانەی کە سووچێکی تر، ڕەنگەکی تری کەسایەتیەک نیشاندەدات، بێئەوەی یەک وشەی زیادی تێدا بێت.
پەراوێزەکان
**فەرموون لەگەڵ ( خانمی ماکبێس لە میتسینک` Lady Macbeth of Mtsensk)
https://www.youtube.com/watch?v=7Mf6Q3m7erI
ڕۆمانەکە بە زمانی ئۆرگینالی خۆی – ئینگلیزی:
*Julian Barnas, The noise of Time, vintage 2016, P115.