میشێل فوکۆ، دەموچاوێکی ونبووی شۆڕشی گەلانی ئێران

دەموچاوی میشێل فوکۆ

 

ساڵی ( ١٩٧٨ ـ  ١٩٧٩ )  لەساڵە گرنگەکانی ڕەوتی بیرکردنەوەی فیکری  میشێل فۆکۆ  بوو [1]  بۆ یەکمجار بەڕای لێکۆڵەرێکی وەک (تۆماس لێمکەLemke ) چەمکی (حکومەت  و حوکمداری) لەموحازەرەکانیدا باسدەکرێت، دیارە (فۆکۆ) لەکتێبی  (جینالۆجیای مەعریفە) وە نەخشەی خۆی بۆ شرۆڤەکردنی چەمکی (دەسەڵات) دەستپێکردبوو، لەپاشان لەکتێبی (وشەکان و شتەکان) دا ئەم نەخشەیە لەسەر ئاستەکانی هەردوو چەمک  (دەسەڵات  و مەعرفە) کاری خۆی دەکات. زمانی (فۆکۆ) تەنها زمانێکی فەلسەفی ئەبستراکت نییە لەنوسینەکانیدا، بەڵکو گەڕانی ئەو لەسنوری چەمکەکان ناوەستێت و بازهەڵدەداتە دیارەدە کۆمەڵایەتیەکانەوە، لەبەرئەوە سەیر نییە لامان، کە دێباتەیەکی گەورەو جیدی هەیە لەنێوەندە ئاکادیمیەکاندا هەبێت، بەوەی (میشیل فۆکۆ) فەیلەسوف نییە، بەقەد هێندەی سۆسیۆلۆگە!.

دەمەوێت لێرەدا ئەوە بیری خوێنەری ئازیزم بهێنمەوە، کە پێگەیشتنی فیکری  (فۆکۆ ) بەڕای من دەگەڕیتەوە بۆ ئەوەی لە زانکۆدا قوتابی (لویس ئالتۆسێر ) بووە، (ئالتۆسێر) بەیەکێک لە بونیادگەرەکان (Strukturalist)  دەژمێرێت لەبواری مارکسیزمدا، ئالتۆسێر کاریگەری قوڵی لەسەر فۆکۆ  بەجێهشتووە، هەروەها قوتابی (مێرلۆبۆنتی) بووە، پلەی لیسانسی  (فۆکۆ) لەسەر (فیمنۆلۆژیای ڕۆح)ی  فەیلەسوفی ئەڵمانی (هێگڵ) بووە، لە ١٩٥١ فۆکۆ دبلۆم (بەراورد بە بکالۆریۆس) لە سایکۆلۆژیادا وەردەگرێت و هەوڵدەدات دووجار خۆی بکوژێت، بەڵام سەرکەوتوو نابێت [2]

 

وەک دەبینین (فۆکۆ) لەنێوان فەلسەفەو سایکۆلۆژیادا گەشتی سەختی خۆی دەستپێکربوو، بێگومان گەشتی ئەو لەئەزمونێکی سوبێکتیڤیەوە  بۆ تێزەکانی لەسەر دەسەڵات، لەوانەیە هەوڵدانی بۆ خۆکوشتن لەچوارچێوەی ئەو سوبێکتزمە (خودگەرایی) فیکرییە بێت، کەلەساڵانی دوایی تەمەنیدا، جارێکیتر دەگەڕێتەوە سەری، کەئەویش قسەکردنە لەسەر (تەکنیکەکانی خود). (فۆکۆ) جاریکێتر پێش مردنی لە١٩٨٤ دەگەڕێتەوە سەر چەمکەی (سۆکرات) دەربارەی (خود پاراستن) و تەکینکەکانی پاراستنی خود…بەگشتی  هەرگیز ژیانی (فۆکۆ) خۆی، دوور لەتێزەکانی ناخوێنرێتەوە، ئەمەش ئەو گەڕانە مەکۆکیەکمان بۆ ڕووندەکاتەوە کەلەژیانی ئاکادیمیا و ژیانی خۆی لەنێو ڕووداوەکاندا  گرتبوویە بەر. تێزەکانی بەردەوام پەرتکردنەوەی دەسەڵاتی خودە لەنێو دەسەڵاتدا، گەڕانە بەدووی دەم و چاوی مرۆڤدا  لەنیو دەسەڵاتەکاندا کەدەم وچاویان سڕیوەتەوە. لەبەرئەوە بەپێچەوانەی زۆر ڕای هەڵە کە(فۆکۆ) بەوە تاوانبار دەکرێت وەک هاوڕێ بونیادگەرەکانی بانگەشەی مردنی مرۆڤی کردووە، وەک چۆن لەڕەخنەی ئەدەبیدا بانگەشەی مردنی نوسەر دەکات، ئاوەها (فۆکۆ) بانگەشەی ونبوونی دەم و چاوی مرۆڤی کردووە  لەدونیای  مۆدێرندا. بەڕای من (فۆکۆ) بەپێچەوانەی ئەو بیروڕایانەی بەهەڵە تەفسیر دەکرێن، گەڕیدەیەکە بەدووی دەم و چاوی هەقیقی ڕاستەقینەی مرۆڤ، نەک مانیفێستی  ونبوونی دەم و چاوی مرۆڤ بکات . مردنی مرۆڤ لای (فۆکۆ) یەکسانە بە و هێزو وزەیەی کەدەگه‌ڕێت بەدوویدا.

 

 لێرەدا دەبێت هەڵوێستیەکی بچوک  بکەین لەسەر کۆی کاری شتروکتورالیستەکان، بونیادەگەران، کاری ئەوان گەڕان بووە بەدووی ئەو میکرۆ تێۆریانەی دونیای ئێمە هەراسان دەکەن و توخمی پێکهێنەری دەسەڵات و سوستێمن. گەڕانی (فۆکۆ) لەکارە تێۆریەکانیدا، لە چاوپێکەوتنە ڕۆژنامەوانی و نوسینەکانیدا، لەنێو ئەو میکرۆ دەسەڵاتخوازیەیە، کە سوستێم  وەک تەونێکی جاڵجالۆکە خۆی پێکیهێناوە،  لەدەسەڵاتی چاودێریەوە بۆ دەسەڵاتی مەعرفی، لەوێوە  بۆ لەدایکبوونی پراکسیس و عیادەکان،  لەوێوشەوە بۆ مێژووی سێکسوالیەت و پاشان گەڕان بەدووی ماناکانی وەک ڕەخنە چییە؟، ڕۆشنگەری چییە؟، ئازادی چییە؟… لەبەشێکی گرنگی ژیانی فۆکۆدا دەیبینین بیرمەندیکی چالاکەوانە  و لەهەر شوینێکی دونیادا بێت بەرگری لەئازادی مرۆڤ دەکات. ئاوەها خەمی (فۆکۆ) ونبوونی  دەم وچاوی مرۆڤ بوو، لەسەر لمی دەریاکانی مۆدێرنەدا. لەبەردەم دەسەڵاتەکانی  سیاسەت و کولتور و دیسپۆت و میکانزمەکانی تەندروستی و دەرووناسیدا مرۆڤ دەم و چاوێکە کۆنترۆڵکراوە و پێناسەیەکی پێدەبەخشن کەهی هەموو سوستمێکە تەنها هی خۆی نەبێت. ئاوەها مرۆڤ هەرگیز ئازاد نەبووە، مرۆڤ هەمیشە مەحکوم بووە بەدەسەڵات،  مادامەکی لەساناترین تێزدا زمان بەکاردێنێت، ئاوەها دەسەڵات سێکسوالیەتە کەپابەندمان دەکاتەوە بەجەستەمانەوە، دەسەڵات جەستە خۆیەتی کەکارمان لەسەر دەکات و کاری لەسەر دەکەین، دەسەڵاتەکان لەجەستەوە بۆ کۆسمۆس (گەردوون ) و بۆ گڵۆبۆس، ئەو تەنە خڕۆکەی لەسەری دەژین و دەسەڵاتەکان کاری لەسەر دەکەن، بەجۆرێک هەڕەشەی گەرمبوونی دونیاو ژینگەی کەوتۆتەسەر. ئەمە وەهامان لێ دەکات، بەتەعبیری (فوکۆ) کەدەم وچاومان وەک وێنەیەک وەهابێت لەکەنار دەریا، زۆر زوو لەگەڵ یەکەم شەپۆلدا ون ببێت…

 

ئەم گەڕانەی (فوکۆ) لەگەڵ تێزەکانیدا، وەها دەکات  لەچەندەها وڵاتی وەک ئەڵمانیا / هامبۆرگ. لە سوێد لەئوپسالا و لەوارشۆ خەریکی کارکردن بێت لەسەر کتێبە بەناوبانگەکەی  (شێتاتی و کۆمەڵگە )،  کەبێگومان ئەم کارەی بۆ نامەی دکتۆراەکەی بوو.  لەفەڕەنسا ئەم نامەیە ڕەتدەکرێتەوە  و لەدوایدا، لەسوێد دانی پێدادەنرێت. (فوکۆ) لەساڵی ١٩٦٠ ـ ١٩٦٦ دەبێتە پڕۆفیسۆر لەزانستی شیکاری دەروونی لە زانکۆی Clermont – Frerand  . بەگشتی دەتوانین بڵێن:  کە فۆکۆ سایکۆلۆژیستە و بەتایبەت لەبواری شیکاری دەروونی. ئەمەش وەها دەکات کەتێزەکانی لەدیاردەی کۆمەڵایەتیەکان و لەخودی تاک نێزیکتربن وەک لەهەر فەیلەسوفیکی دیکە.

 

گەشتی  (فۆکۆ) هەمیشە لەپێناو کریستالیزەکردنی دەسەڵات بووە ، چ وەک دەسەڵاتی زمان بێت بەسەر مرۆڤەکاندا، چ زمانی جەستە بێت، چ زمانی دەسەڵاتی جێبەکار و کولتوری کاپیتالیزم بێت بەسەر ژیانی کەسیدا. ئاوەها دەسەڵاتی یەکەم زمانە لەخودی خۆیدا وەک جەبرێک مرۆڤ پابەند دەکات بەگراماتیکی خۆیەوە، زمان وەک خۆی لەخۆیدا دۆزیکی فیکریە، بەمانای زمان تەنها هۆکارێکی دەربڕین نییە، بەڵکو بیرکردنەوە لەنێو زماندایە.   بونیادگەرەکان، بەتایبەت (کلۆد لیڤی شترواس )  لە لێکۆڵێنەوەکانیدا لەمەڕ مرۆڤە سەرەتاییەکان و زانستی مرۆڤ (ئانترۆپۆلۆژیا) کاریان لەسەر ئەم تێزە کردووە، هەموو میللەتان خاوەنی زمان و فیکرن گەر هاتوو زمانی نوسراویشیان نەبێت…(فوکۆ) سەرەتا لەگەڵ بونیادگەرەکان دەژمێردرا وکاریگەر بوو بەم تێزانە، بەڵام وەک ئاماژەم پێدا، بۆ گەڕان بوو بەدووی بونیادەکانی دەسەڵاتدا، بونیادەکانی دەسەڵات لەهەموو جومگەکانی ژیاندا.

 

ناولێنانەکان و تۆمتەبارکردنە فیکریەکان لەدژی (فۆکۆ) زۆربوون، بۆ نمونە؛ سەرەتا بەبونیادگەر، شتروکتورالیست  و دوایی بەپاش- بونیادگەر، پۆست -بونیادگەر،  ناودەبرا. فوکۆ خانەبەندکردنی  وەک (ئەنتی مۆدێرنە) یان (پۆست مۆدێرن)ی ڕەتدەکردەوە، ئەو خۆی بە (مۆدێرنیست) تێدەگەیشت. بەهەر حاڵ دەتوانین ئەوە بڵێین کە دەوڵەمەندی فیکری فۆکۆ و چالاکی ئەو لەپێناو ئازادی مرۆڤدا، بەشداریکردنی چالاکی ڕۆشنبیرێک بوو لەدونیای پڕ ناعەدالەتی و شۆڕشە یەک لەدوایەکەکانی مرۆڤ لەپێناو ئازادی وبەختەوەریدا، ئەمەش بەبێ ڕەخنەی توند و تاوانبارکردنی فیکری و نەیاری سیاسی تێپەڕنەدەبوو. لەبەر ئەوە هەمیشە (فۆکۆ) دەبینرا لەنێو دونیادا کاردەکات، هەمیشە بەرەو جیهان خۆی ئاڕاستەکردبوو، ئەو ڕۆشنبیر و فەیلەسوفیک نەبوو لەژوورەکەیدا خۆی قەتیس بکات، ئەو دەمێك لەسەر شەقام بوو لەگەڵ فەیلەسوفیکی وەک (سارتەر)، دەمێک دژی جەنگی ڤێتنام و تاوێکیش لەگەڵ خوێندکارانی شۆڕشۆچکەی ١٩٦٨ پاریس بەشداری گفتوگۆ و سەرنجەکانی خۆی بوو لەمەڕ بزوتنەوەکە. ئاوەها  کەشۆڕشی ئێران دژی ڕژیمی شای پەهلەوی هەڵدەگیرسێت، (فۆکۆ) دووجار سەردانی تاران دەکات و ڕووداوەکان لەنێزیکەوە دەژی و لەپاریس لەگەڵ خومەینیدا چەندەها گفتوگۆی دەبێت [3]. لەدوای ئەو سەردانەی بۆ تاران کار لەسەر چەمکی (ڕۆحانیەتی سیاسی  eine politische Spiritualität) دەکات و لەو چوارچێوە ئیتیکیە، ئەخلاقیە، نوێیەدا، شرۆڤەی پەیوەندی نێوان ئاین وەک کایەکەی ڕۆحانی شۆڕش دەکات، کە بێگومان لەبەشەکانی دیکەی ئەم نوسینەماندا دێینەوە سەری.

 

ئیدی لەکوێ (ڕووداوە گەرمەکان)، لەکوێ دەسەڵات هەبێت مرۆڤ بکات بەدووکەرتەوە و ئازاری بدات، لەوێ فۆکۆ وەک (ئەکتیڤیستێکی بیرمەند) ئامادە بوو. بۆ نمونە  (میشیل فۆکۆ)  بەشدار دەبێت لەدامەزراندنی کۆمیتەیەک بۆ (پاراستنی خەڵکانی نێو بەلەم)، ئەمانە  ئەو ڤێتنامیانە بوون بۆ کار و پەناهەندەیی لە تایلانەدەوە بۆ کەنداو فڕێندراوبوون، هەندێکیان دەکوژراون و ئافرەتەکانیش زۆرجار لەلایەن چەتەکانی دەریاوە  پەلاماردەدران و دەستدرێژیان دەکرایە سەر. (فۆکۆ) لەدژی بێدەنگی حکومەتەکانی ڕۆژئاوا، لەگەڵ چەندەها ڕێکخراو و کەسانی دیکەدا، بەشدار دەبێت  لەدامەزراندنی کۆمیتەیەک لە(جنێڤ) کورتکراوەکەی CICP  بوو، ئەمان خۆیان پاپۆڕ ئامادە دەکەن بۆ یارمەتیدانی (خەڵکانی نێو بەلەم). (فۆکۆ) لەدوای ئەو چالاکیەی نوسینیک دەنوسێت بەناوی (مافەکانی مرۆڤ لەبەرامبەر حکومەتەکاندا) ، ئەم تیکستە لەدوای مردنی فۆکۆ لە ١٩٨٤ لەمانگی یونی بڵاودەبێتەوە[4]

 

بەمشێوەیە دەبینین ئەم فەیلەسوفە فرە ڕەهەندە، بەشدارە بەمانای وشە لەڕووداوەکانداو پاسیڤ و ئاپاتی (نابەشدار نییە). هەتا دواساتەکانی مردنی بە(ئایدز)، لەنێو جەرگەی ژیاندا جەنگی بۆ ئازادی مرۆڤ کردووە، کۆی نوسینەکانیشی لەمەڕ سێکسوالیەت، تەنانەت هۆمۆسێکسوالێتی خۆیشی، لەو ڕەهەندە ئازادانە هاتووە کەلەجەستەوە دەستپێدەکات تادەگاتە دیاردە کۆمەڵایەتی و مێژوویەکان، بەجۆرێک کە شتروکتوری دەسەڵات لەهەموو شوێنێکدا لەزمانەوە بیگرە تا جەستە و سێکسوالیەت و شێتاتەیەتی و دەزگا کۆمەڵایەتی و حکومەتەکاندا گەمەی خۆی لەسەر مرۆڤ دەکات، میشێل فۆکۆ   لە ١٩٧٧ لەچاوپێکەتنێکدا دەڵێت: (هیچ هیوایەک نەماوە، هیچ شوینێک نەماوە بۆ مرۆڤایەتی…)  بەڕای  فەیلەسوفیکی  وەک  (ڤۆڵڤگانگ ڤێلش)، فۆکۆ مەبەستی ئەوەیە کەدەسەڵات چۆتە هەموو شوێنێکەوە، دەسەڵات لەجەستەوە دەستپێدەکات تاوەکو ووردەکاریەکانی ژیان.

 

  ئاوەها ئازیزانم لەسەدەی حەڤدەمەوە دەسەڵات دەبێتە زانستیک، دەبێتە ستراتیژ و خەمی ئەو جیهان نییە ، بەڵکو کۆنتڕۆلکرنی جیهانە.  ڕەخنەگرتنی (فۆکۆ) لەئەقڵانیەت، وەک ئەوەی کەقوتابخانەی فرانکفۆرت بەتایبەت (هابرماز بڕوای وەهایە کەئەقڵانیەت پڕۆژەیەکی ناتەواوە)، ڕەخنەیە لە (ئەقڵانیەی ئامڕازگەرا)، بەڵام لەهەموو ئەقڵانیەت نییە! بەمانای لەپڕۆژە ناتەواوەکەی ئەقڵانیەتە. بەپێچەوانەی  فرانکفۆرتیەکان،  (فۆکۆ) چیرۆکی ئەقڵانیەت دەنوسێتەوە لە لق و پۆپەکانیدا، چیرۆکی دەسەڵات، کە خۆی لەئەقڵانیەتی ئامڕازگەرا و سوودخوازی بەرجەستە دەکات. لای (فۆکۆ) ئەقڵانیەت دۆزێکی دەسەڵاتە و کاری ئەو لەسەر دەسەڵاتە کە ئەقڵانیەت خۆیەتی، نەک لەدەرەوەی ئەقڵانیەتەوە ئەقڵانیەت بکرێت بەئامڕازێک. (فۆکۆ) ڕای وەهابوو کە کاری  ئەو ڕه‌خنه‌گرتنە  له‌ئه‌قڵانیه‌ت،‌ فۆکۆ ده‌ڵێت: (که‌ من چیرۆکی دابه‌شبوون و لق وپۆپ لێبوونه‌و‌ەی (ئه‌قڵانیه‌ت)‌ ده‌نوسمه‌وه‌ به‌وه‌ی له‌ماکس ڤێبه‌ره‌وه‌ بیگره‌ تاوه‌کو تیۆره‌ زانستیه‌کان ته‌نها یه‌ک فۆرمی به‌رهه‌مهێناوه،‌ که‌ فۆرمی ده‌سه‌ڵاتگه‌ریه‌ و ئه‌م فۆرمه‌ فۆرمی ئه‌قڵانیه‌ته‌. ٤. ٤) ، ئەقڵانیەت لای (فۆکۆ) پابەندە بەمۆدێرنەوە، بە سوستێمی دەسەڵاتی مۆێردنەوە، ئەقڵانیەت مۆدێرنە بەرهەمدێنێت، مۆدێرنەش ڕۆژ بەڕۆژ لەڕاتسیونالیزەبوونی خۆیدا دەبێتە دەسەڵاتێکی ترسناک، دەبێتە (میکرۆ دەسەڵات) و دەچێتە نێو هەموو کەلێنەکانی مرۆڤەوە، لەنەخۆشیەکانەوە بیگرە تا کۆسمۆس و گەردوون، سوستێمی ئەقڵانی مرۆڤی تەواو لەکڵێشەکانی خۆیدا کۆنتڕۆڵ کردووە، لەگەڵ ئەم سوستێمی کۆنترۆڵەدا مرۆڤ دەربازبوونی نییە، ئەقڵانیەت لای (فۆکۆ) تەنها ئەقڵانیەتی ئامڕازگەرایە و هیچیتر.

 

 پێموایە (فۆکۆ) جەنگاوەری یەکەمی دژە دەسەڵاتە لەجیهاندا…ئەم دژە دەسەڵاتخوازیە، ئەم ئازادیخوازیە ڕەهایە، ئاماژەیە بۆ ئەو هەموو ئەو تۆمەتباریانەی دەدرێنە پاڵ (فۆکۆ)،  ئەمە لەوەوە هاتووە، کە (فۆکۆ) هەمەلایەنەیە و سەختە، بەیەک ڕوانگەی دیاریکراو  لەدونیا ناڕوانێت. ئاوەها سەختە بەتاک ڕەهەندیەوە لەمێژووی فیکری و نوسینی  نوسەرە فرە ڕەهەندەکان بڕوانین. مەبەستی ئەم نوسینەش ڕوونکردنەوەی ئەو تۆمتەبارکردنە کوێرانەی فۆکۆیە، کە گوایە کوێرانە پشتگیری ڕاپەڕینی گەلانی ئێرانی کردووە  لەدژی شای ئێران!، هەندێك دەڵێن لە حەماسیکی کوێرانەی چەپگەراییەکی ڕۆشنبیرانەوە پاڵپشتی لە شۆڕشی ئیسلامی ئێران کردووە، ئەم دیباتەیە  ئەوەندەی پڕە لەتۆمەتبارکردن، پڕ نییە لەگفتوگۆی ئەقڵانی و شرۆڤەی لایەنە جیاوازەکانی بیری فۆکۆ و ڕاکانی لەمەڕ شۆڕشی ئیسلامی ئێران، لەم گۆشەنیگایەوە لەم نوسینە کورتەدا ئەم بابەتە دەخەینە بەردەم گفتوگۆ.

 

 

فۆکۆ ڕۆژنامەنوسی ئایدیاکان

 

فۆکۆ بەهاوبەشی لەگەڵ ڕۆژنامەیەکی ئیتاڵیدا Corriere della Sara و لەچوارچێوەی پڕۆژەیەکی فیکریدا  ڕێدەکەوێت ڕیپۆرتاژ دەربارەی شۆڕشی ئێران بنوسێت. ئەم پڕۆژەیە لەژێر ناونیشانی (ژورنالیزمی ئیدیاکان) خۆی پێناسە کرد، مەبەست لەم پڕۆژە فیکریە (تەنها ئەوە نەبوو، باس لەمەزندەیی و بیرکردنەوەی (مرۆڤی سادە)بکات چۆن لەگەڵ ئیدیاکاندا مامەڵەدەکات، بەڵکو مەبەست لەم ڕیپۆرتاژانە لەوە زیاترە، چاودێری ئەوە دەکات کەچۆن ئیدیاکان لەکۆنێکستیکی کۆمەڵایەتیدا لەگەڵ ڕووداوە مێژوویەکاندا مامەڵە دەکات. ئەرکی ئەو ڕیپۆرتاژانە لەوەدابوو  (مانا پڕاکتیکیەکان) ئیدیاکان شرۆڤە بکات، جۆری مامەڵەی ئۆرگانیزەکراویان و مۆتیڤ و هێزەکانیان بخاتە ژێر چاودێری تێوری و شیکردنەوە…Lemke 1.2)

 

ئەم پرۆژەیە لەدایکبووی بیرۆکەیەکە  (فۆکۆ) و  هاوڕێکانی قسەیان لەسەر کردبوو، بەوەی جیهانی ئیدیاکان و مامەڵەی ئۆرگانیزەو هەڕەمەکی و کاردانەوەکانی لەسەر مرۆڤی سادە چۆن دەبێت؟، لێرەدا مەبەست لەمرۆڤی سادە ئەو مرۆڤەیە، کە کاردانەوەکانی لەسەر ئاستی پەرچەکرداری سادەیە، بەڵام  لەپشت ئەم کاردانەوانەیە چەندەها مۆتیڤ و هۆکاری جیاواز ڕاوەستاوە،  چرکە ساتی ڕوودانی کاردانەوە و مامەڵەی نائۆرگانیزەکراو  زۆر سروشتی  و  بێ بەرنامەیە، بەڵام چرکەساتی مێژووی  بەریەکەوتنی مرۆڤە لەگەڵ ڕووداوەکانە. لەمخاڵەوە دەتوانین  کەپرۆژەی (ڕۆژنامەوانی ئیدیاکان ) کەخۆی لە (ڕێپۆرتاژی ئیدیاکان ) بەرجەستە دەکرد، بەیەکێک لەکارە گرنگەکانی (فۆکۆ) تێبگەین.

 

ڕیپۆرتاژی ئایدیاکان (Reportage des Idee ) ئاستێکی باڵای ڕۆژنامەنوسیە، کەمامەڵە لەگەڵ ڕووداوە گرنگەکان دەکات، لەماناکانی، لە مۆتیڤەکانی، لە نۆرم و بەها کۆمەڵایەتی و ئاینیەکان، لەنۆرمە نوێیەکانی دیکە کەشۆڕش لەگەڵ خۆیدا دەیهێنت وئەوەشی بەرەو پوکانەوە دەڕوات..هتد.  ڕۆژنامەنوس دەبێت خاوەنی جیهانبینیەکی دەوڵەمەندی فیکری بیت، لە گۆشەنیگای فیکریەوە لەڕووداوەکان بڕوانێت، نەک تەنها لەسەر ئاستی سیاسەتی ڕۆژ و توێژاڵی سیاسی مامەڵە بکات. (فۆکۆ) ڕیپۆرتاژەکانی خۆی دەربارەی ڕاپەڕینی ئێران لەدژی شاهەنشای ئێران دەنوسی، بەشێکی زۆری ڕیپۆرتاژەکان نەک هەر لەڕۆژنامە ئیتاڵیەکە (کۆریە دیلا سارا) بڵاودەبۆوە، لەگەڵیشیدا  گۆڤاری Le Nouvel Observteu.r.   بەشێکی ڕیپۆرتاژی بەردەکەوت. بیرۆکەیەکی زیرەکانەو ئەرکێکی گرانە، هەوڵبدەیت لەزمانی نوسینی فیکری و فەلسەفیەوە دابەزیتە ئاستی زمانی ڕۆژنامەوانی، بەجۆرێک، کەناوەڕۆکە فیکری و فەلسەفیەکان جەوهەری خۆیان لەدەست نەدەن!.

لەلایەکی ترەوە گرنگیدان بەخوێنەری سادە،  گرنگیدانە بەکاردانەوەکانی مرۆڤی سادە لەبەرامبەر  ڕووداوە مێژوویەکاندا. لەم خاڵەوە (فۆکۆ) بەپڕۆژەی (ڕیپۆرتاژی ئیدیاکان) لەساڵی ١٩٧٨ دا خۆی دەکات بەئێرانداو بەچاوی فەیلەسوفێکەوە لەڕووداوەکان دەڕوانێت، فەیلەسوفێک نێزکتر لە (هاوڵاتی سادە) بەوەی کەخۆی مەزندەی ناکات، فەیلەسوفێک نێزکتر لەو پەیوەندە ئاڵۆزەی نێوان خەونەکانی مرۆڤی سادە و دەسەڵاتێک لەدژی راپەڕیوە و دەسەڵاتێکیش لەهەناوی ئەو ڕاپەڕینەوە لەژانی لەدایکبووندا شتێک بەرهەمدێنێت کەناوی (حکومەتێکی ئیسلامیە)..

حکومەتیکی ئیسلامی

 

ڕیپۆرتاژەکانی (میشێل فۆکۆ)  لەمەڕ  شۆڕشی ئێران لەدژی شای ئێران، مشتومڕێکی زۆری لەنێوەندە سیاسی و ڕۆشنبیری ئاکادیمیەکاندا هارووژاند، هەڵوێستی ڕەخنەیی توند لەبەرامبەر ڕیپۆرتاژەکان بەرامبەر بە بیروڕاکانی (فۆکۆ) دەربارەی شۆڕشی ئێران لەو ڕستەیەدا خۆی دووبارەدەکردەوە: کە میشێل فۆکۆ پشتگیری لە پرۆژەی (حکومەتێکی ئیسلامی ) دەکات!. بەجۆرێک کە حکومەتیکی دیکتاتۆر بە ئەویتر دەگۆڕێتەوە؟ (Lemke 1.3 ) . بێگومان ئەو ڕایە دوور و نێزیک  هەڵوێستی (فۆکۆ) نەبووە لەمەڕ ئەو چەمکەی پێیدەڵێین (حکومەتیکی ئیسلامی).

ئەوەی بەلای (فۆکۆ) گرنگە بەتێگەیشتنی من، دابەشبوونی دەسەڵات بووە بەسەر کایە جیاوازەکاندا، هەروەها شوێنی  مرۆڤ بوو لەنێو ئەم کایە دەسەڵاتخوازیەدا. گەر دەسەڵات خۆی لەخۆیدا گوتارێک بێت، دیسکۆرسێک بێت، مرۆڤ بەردەوام لەگەڵیدا مامەڵەدا بکات، ئەوا خودی مرۆڤ، سوبێکت لەپەیوەندیەکی تایبەت و میژووییەدایە لەگەڵیدا.

 

ئەم (پەیوەندیە تایبەتە) شێوازی مامەڵە دیاریدەکات لەگەڵ ڕووداوە مێژوویەکاندا، کەجێگەی مرۆڤە لەنێو ئەو گوتارەدا. لەم ڕوانگەیەوە، لەڕوانگەی پەیوەندی نێوان ( خود و دەسەڵات)، (فۆکۆ) چاودێری شۆڕشی ئێرانی کردووە.  (خود  Subjekt) جێگەی چی بووە لەنێو گوتاری دەسەڵات؟! خود جێگەی چی بووە لە نێو گوتاری دەسەڵاتی (موحەمەد ڕەزاشا)،  کەدرێژبونەوەی ڕژێمێکی شاهەنشاهیە؟، کە لەسەفەویەکانەوە تا قاجاری لەدوایدا تاوەکو حوکمی بنەماڵەی ڕەزا شا خۆی دریژدەکردۆتەوە.  گوتارێکە کەخاوەنی نیزام و کۆنتڕۆڵ و نۆرم و  زمانی خۆیەتی، لە 1978 ئەم گوتارە چیتر جێگەی مرۆڤی تێدا نابیتەوە و بەرەو کۆتایی هەڵدەوەشێتەوە. جێگای (خود / سوبێکت) دەچێتە پەیوەندیەکی دیکەی تازە لەگەڵ گوتارێکی Diskurs دیکە، کە لەنێو خەڵکدا تەعبیر لەخۆی دەکات، ئەویش (حکومەتیکی ئیسلامی) یە،   ئەم ئاڵۆزیە فیکرییە  جێگەی چاودێری میشێل فۆکۆ بووە.

بەکورتی قسەکردن لە ڕاپەڕینی گەلانی ئێران لەدژی ڕژیمی شاهەنشا،  قسەکردنی (میشێل فۆکۆ) یە لەشوێنای خودی ئێرانی، لەبەرامبەر گوتارێکی دەسەڵات کە زیاتر لەدوو سەدە زیاتر خۆی درێژدەکاتەوە. گوتارێک هەر لەزەمەنی سەفەویەکانەوە درێژە بەخۆی دەدات، تاوەکو لە لەساڵی 1979 دوا شاهەنشا دەڕووخێت. لێرەوە بەڕای من میللەتانی ئێران (دابڕانێکی ڕیشەیی) دەکەن لەگەڵ گوتارێک کەچەندەها ساڵە گوتاری زاڵ بووە، لەم گۆشەنیگایەوە شۆڕشی ئیسلامی ئێران بەڕای من گرنگی مێژوویی و مەعرفی خۆی وەردەگرێت ، کە(فۆکۆ) چاودێری دەکات لەچوارچێوەی سوستێمی (گوتار) دا، جگە لەوە زمانی هاوبەش و هاکۆییەکی دیکە لەبەرامبەر (ئایدیاکان ) و (گوتاری نوێی دەسەڵات ) لەدایکدەبێت، مادامەکی شۆڕش خۆی لەخۆیدا هەوڵدانە بۆ بیناکردنی گوتارێکی نوێ.

دیارە گەر دەربارەی چەمکی (گوتار Diskurs) لای (فۆکۆ) بەسادەیی قسەبکەین، ئەوەیە کە گوتار (سوستێمی بیرکردنەوەیە)،  بەمانای  ئەو بیرکردنەوە زمانەوانەیەی کەکۆمەڵگە لەگەڵ یەکتریدا و لەنێویدا (بوون – Sein) خۆی تێدا دیاریدەکات، لای (یورگن هابرماز) فەیلەسوفی دیاری قوتابخانەی فرانکفۆرت،  گوتار پێناسەیەکی دیکە لەخۆدەگرێت،  مانای دۆزێکی ڕاتسیۆنالە و ئەقڵانیە لەنێوان کەسەکاندا، لەنێو جڤاتەکاندا ئامادەیە، بەمانای دیالۆگی ئەقڵانی کۆمۆنیکاتیڤی نێوان کەسەکان گوتار پێکدێنێت. لای (فۆکۆ) کۆی سوستێم و شێوازی بیرکردنەوەی سوستێم و زۆرانبازیەکانی  گوتار پێکدێنن. بەڵام (گوتار) خۆی لەخۆیدا بەڕای  فۆکۆ (دۆزیکی بوونگەرایی) گرنگە،  ڕوونتر قسەبکەم بوونی مرۆڤە لەنێو ڕاستیەکاندا، لەنێو هەقیقەتدا خۆی پێناسە دەکات، لەگەڵ واقعیکی کۆمەڵایەتی وئەخلاقی و ئاینی مامەڵە دەکات، کۆی ئەم ڕاستیە کۆمەڵایەتی و سیاسی و  ئیتیکی و  ئەخلاقیانە، گوتار پێکدێنن. (فۆکۆ) لەکتێبی (ڕێسابەندکردنی گوتار Ordnung des Diskurses )  دەڵێت:  (گوتار ، دیسکۆرس هەمیشە مێژوومان فێردەکات. گوتار تەنها وەرگێڕانی زمانی سوستێم و جەنگەکانی نییە، نەخێر زۆر لەوە زیاترە، گوتار ئەوەیە بۆچی و لەگەڵ چی جەنگ دەکەیت، ئەو دەسەڵاتەیە کەبەدووی داگیرکردندا دەگەڕێت.11.[5]) لەم پێناسەیەوە  چەمکی  (گوتار) مانای ڕاکێشانی سنورە ئەخلاقی وتابۆکانە، نەکردەکان وقەدەغە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکانە.

گوتار (دیسکۆرس Diskurs) لەدوو بواردا زیاتر دەردەکەوێت، یەکەمیان لە(سیاسەت) دا و دووهەمیان لە (سێکس ). ئەم دووبوارە، کایەی  گەمەکانی  دەسەڵاتە. کۆی ئاین و ئایدۆلۆژیاو بیروڕاکان لەنێو ئەم دوو کایە گرنگەی ژیانی مرۆڤدا گەمەی خۆیان دەکەن. کەواتە کاری فۆکۆ بۆ چاوێریکردنی ئایدیاکان بووە، بەوەی کامە سنور دەبەزێنرێت و کامەش سنووری نوێ، دەهێنێتە نێو خەیاڵی گشتیەوە، کامە ڕێسابەندی نوێیە دێتەوە نێو کڵێشەکانی خەیاڵی جەماوەریەوە. ئەم (خەیاڵە نوێیە)، ئەم سنور ڕاکێشانە نوێیە، لەدابڕانی ئەخلاقیانەدا خۆی بەرجەستەدەکات لەبەرامبەر گوتاری باوی بەسەرچوو کەخەڵکان لەدژی  هاتوونەتە سەر جادەو ڕاپەڕینی دژ بەرپادەکەن.  ئەم گوتارە نوێیە  خۆی لەخەونیکدا بەرجەستە کردبوو  کەناوی (حکومەتیکی ئیسلامی) بوو.

فۆکۆ دەڵێت : (ئێوە چیتان دەوێت ؟ ئەوەپرسیاری من بوو لەخەڵک. لەهەموو ئەو ماوەیەی  کەلەتاران بووم ، تەنانەت بۆ یەکجاریش گوێم لەوشەی  شۆڕش نەبوو بەڵام چوار تاپێنج  جار گوێم لەم وەڵامە بوو: حکومەتێکی ئیسلامی! …1.4 )

 

بەڕای (تۆماس لێمکە)  لەڕوانینی (فۆکۆ) بۆ جەماوەری ڕاپەڕیوی ئێران دوو چەمک ئامادەگیان هەیە ،  یەکەمیان (یۆیۆبیا) و دووهەمیان (ئیدیال). مۆدێلی (حکومەتێکی ئیسلامی) پابەندکردنی هیواکانە بەزیندووکردنەوەی نەرێتێکی کۆنی دەسەڵاتی لەدەست چووی ئەخلاقی وسیاسی لەچوارچێوەی سوستێمیکی سیاسی دواڕۆژدا. گەڕانەوە بۆ خەونی حکومەتی ئیسلامی لەڕاپەڕینی گەلانی ئێراندا لەدژی شای ئێران، گەڕانەوەیە بۆ ئەو یۆتۆبیا مەزنەی کە ئێران ئیمپراتۆریەتێکی گەورە بووە، لەبەرامبەر عوسمانیەکاندا هێزی دووهەم بووە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەمانای یۆتۆبیایەکی ناسیونالیستیە. ئیسلام  لەم ئەکتەدا (یۆتۆبیایەکی سیاسیە) بۆ بیناکردنی دەوڵەتێکی ئیدیالی چاوەڕوانکراو. دوورکەوینەوە لەم یۆتۆبیا سیاسیە، (فۆکۆ ) ڕای وەهایە، کە ئیسلام هێزیکە دەبێتە (ڕۆح) بۆ سیاسەت و لێرەوە دەتوانین بڵێین (سیاسەتی ڕۆحانی) دەبێتە مۆتیڤ و هەڵسوڕێنەری ڕاپەڕینی گەلانی ئێران.

 

گرنگی (فۆکۆ) لێرەدا ئەوەیە،  گەڕاوە بەدووی شێواز و میکانزمی ئەم دەسەڵاتە نوێیەی کەلەهەناوی گوتاری دەسەڵاتی کۆنینە لەدایکدەبووە،  گوتارێک  بەرەو لەناوچون دەڕۆیشت، و گوتاریکی نوێش لەقۆناغی ژانی لەدایکبووندا بووە.  گرنگی تێزەکانی فوکۆ لەوەدایە  نەیدەویست هەڵوێستی سیاسی  و (هەڵوێست وەرگرتن) سەرقاڵی بکات، بەقەد هێندەی گرنگی بە میکانزم و چۆنێتی و شێوازی بەکاربردنی ئیدیا نوێیەکان دەدا. ئەو گرنگیدەدا بە شتروکتوری ئەو گوتارە نوێیە، کەهێشتا لەنێو خەیاڵی ڕاپەڕیووی خەڵکدا گەمەی خۆی دەکرد. شێوازی نوسینی ڕیپۆرتاژەکانی (فۆکۆ) بەجۆرێک بوون، کە دوور لەڕەخنەی ڕاستەوخۆی سیاسیانە بوون، دیارە ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کەهەمیشە (فۆکۆ) سەرقاڵ بووە بەوەی (دەسەڵات لەکوێیە و چۆن کاردەکات ؟ )، وەک لەوەی دادگایی دەسەڵاتێک و گوتارێک  بکات.

 

من پێموایە و لەوەشدا لەگەڵ (فۆکۆ) یەکدەگرمەوە، کەشفکردنی میکانزمەکانی دەسەڵات خۆی لەخۆیدا کردنەوەی دەرگای واڵایە لەبەرامبەر ڕەخنەی جیدی لەدەسەڵات. دیارە هەڵوێستی (فۆکۆ) دەربارەی چەمکی (حکومەت) کەوەک ڕەچەتەی چارەسەر لەژێر ناوی ( حکومەتی ئیسلامی)  خۆی فۆرمولە کردبوو، هیچ جیاوازیەکی نییە لەو ڕەچەتانەی دیکە کە سوستێمی مۆدێرن و کاپیتالیستی بەرهەمیهێناوە، لێرەوە ڕەخنەی  (فۆکۆ) بەرامبەر حکومەتی ئیسلامی بەگشتی ئاشکرایە، کەئەوان بەرهەمێکن لەبەرهەمکانی مۆدێرنە و ڕاتسیونالیەتێک، ئەقڵانیەتێک، کە بۆتە سیستمیکی دڵڕەق، هەموو کون کەلەبەرەکانی مرۆڤی کۆنتڕۆڵکردووە، لەمبارەیەوە فۆکۆ دەڵێت:

( زۆر جار دەڵێن پێناسەی حکومەتی ئیسلامی، پێناسەیەکی وورد نییە، بەڵام بەپێچەوانەوە  پێناسەیەکی زۆر  ئاشنایە پێم، هەرچەندە ڕوونیەکی جێگەی هێوری نییە: بەمانای ئەمە فۆڕمال و ڕەچەتەیەکی بنەڕەتی دیموکراتیەتی هاوڵاتی و شۆڕشی دیموکراسیە کەلەسەدەی هەژدەوە واز لە خۆدووبارەکردنەوە ناهێنێت…1.4)

لەم  دێڕانەوە لەوە تێدەگەین، کە ڕەچەتەو ڕێگا چارەی حکومەتێکی ئیسلامی هەمان میکانزمی شۆڕشی بۆرژوازی و سوستێمی کاپیتالیستیە و  فۆکۆ لەو کاتیگۆریەدا پیناسەی دەکات، بەمانای هەمان شتروکتور و بونیادی سێنتڕاڵی شۆڕش و هێزە سیاسیەکانی دیکەی مۆدێرنەی هەیە. بێگومان هەمووان دەزانین کەچەندە (فۆکۆ) بەرامبەر ئەم مۆدێلانە ڕەشبینە لەوەی کەئازادی و یەکسانی بەمانا فراوانە فۆکۆییەکەی دەستبەر بکات، هەمان هاوکێشەش لەڕووی پراکتیکیەوە بەسەر ڕەچەتەی حکومەتیکی ئیسلامیدا پراکتیزە دەبێت. لێرەوە دەتوانین بڵێین: هەمان دیدی ڕەخنەگرانەی سەختی (فۆکۆ) لە کاپیتالیزم و گوتاری مۆدێرنە، هەمان دیدە کە ڕاپەڕینی گەلانی ئێرانی  پێ هەڵدەسەنگێنێت، بەهیچ کلۆجیک ناکەوێتە ئەو هەڵەیەی کە ڕژێمی شاهەنشا ، حکومەتێکی سێکۆلار و دیموکراسی بووە و ئەم هێزەش دواکەتووە، یان بەپێچەوانەوە !

 

 

لەدەوەرەی ئەو هاوکێشەیە و لەنێو میکانزمەکانی دەسەڵاتەوە کەلەسەدەی هەژدەوە ئامڕازەکانی کۆنتڕۆڵیان گەشەی سەندووە لەچەمکی حکومەتی ئیسلامی دەڕوانێت، هەمان فۆرمال و ڕەچەتەیە لەجیاتی دیموکراسیەتی ڕۆژئاوایی، حکومەتی ئیسلامی دەبێتە ئەڵتەرناتیڤ، هەڵبژاردنەکانی ئێران ئەوە دەسەلمێنێت کەئەم حکومەتە بەهەمان مێتۆدەکانی فۆرمی دیموکراسیدا تێدەپەڕێت، لەهەڵبژاردنەوە بیگرە تاوەکو ئازادی دیاریکراوی ڕۆژنامەوانی وبانگەشەی نێوان تەوژمەکانی ڕێفۆرمخواز و کۆنەخوازەکان..کۆی ئەم جوڵەیە لەکڵێشەکانی مۆدێرنەدا دەسوڕێنەوە کەلەسەدەی هەژدەوە خۆی ڕادەکێشێت تاوەکو ئێستا.  بەمانای ئەوەیە، ئەمە بەهیچ شێوەیەک زۆرانبازی نییە لەنێوان دوو مۆدێلی جیاوازدا، بەڵکو درێژکراوەی هەمان مۆدێلە، هەمان گوتارە بەڵام لەجەنگ و ململانێی و فۆرمێکی جیاوازدا کەلەسەدەی هەژدەوە خۆی درێژدەکاتەوە. بەکورتی  (حکومەتی ئیسلامی )  لای (فۆکۆ) هەمان درێژکراوەی کاپیتالیزم و حکومەتە ئیایدۆلۆژی و پۆست کۆلۆنیالەکانە کەبەرهەمهاتووی مۆدێرنەن، لەبەر ئەوە، بەڕای من  ڕەخنەی فۆکۆ  لە مۆدێرنە، هەمان ڕەخنەیە لە مۆدیلی حکومەتی ئیسلامی کەپرۆدیکتی هەمان گوتارە .

 

{ خەڵکان لەکاتێکدا  باس  لەحکومەتێکی ئیسلامی  دەکەن، کاتێکە لەسەر شەقامەکاندا لەژێر هەڕەشەی گوللەدا هاوار دەکەن. لەکاتێکدایە کەهەموو ڕێگە چارەسەر و پێشنیاری پارتە سیاسیەکان ڕەتدەکەنەوە، هەموو پێشنیار و ڕەچەتەی کۆنینە ڕەتدەکەنەوە، چونکە  ئەوان تەنها شتێکی دیکەیان لەدڵدایە، شتێکی دیکەیان لەمێشکدایە. من پێموایە ئەوان بیر لەواقیعێک دەکەنەوە کەلەخۆیانەوە نێزیکە، ڕیاڵێک کەخۆیان ئەکتەری سەرەکین تێدا.  مەسەلەکە بەوجۆرەیە؛ کە بزوتنەوەیەک هەیە هەوڵدەدات ڕۆڵێک ببەخشێت بەبونیادە  تەقلیدیەکانی کۆمەڵگەی ئیسلامی لەژیانی سیاسیدا.  حکومەتی ئیسلامی یەکێکە لەو هەزارەها خاڵە ئاگرینانەی کەلەنێو مزگەوت جڤاتە ئاینیەکاندا هەڵایسابوو، ئەم خاڵە ئاگرینانە بۆئەوە بوو خەڵکان بە ئەکیتڤ و چالاک بمێننەوە ودژی ڕژێمی شا خەبات بکەن….بەڵام مرۆڤ بیر لەبزوتنەوەیەک دەکاتەوە کەتەواو هاوپێچەوانە یان دیووی دووهەمی ئەو لایەنەیە، ئەو بزوتنەوەیە، کە ڕێگەدەدات ڕۆح دووریەکی هەبێت لەنێو ژیانی سیاسیدا، دووریەک کەدەتوانێت زامنی ئەو بکات کەژیانی سیاسی وەک جاران ڕێگر نەبێت لەبەرامبەر ڕۆحانیەت و شپریتوالیتێیت Spiritualität ، نەک هەر ئەوە بەڵکو ژیانی ڕۆحانی دەبێتە پەناگەیەکی ئارام، دەبێتە شانسێک لەژیاندا، دەبێت بەهەوێنێک .. (1.5)}

 من پێموایه‌ (میشێل فۆکۆ) لەم ڕیپۆرتاژەیدا جەخت لەدوو خاڵی گرنگ دەکاتەوە، یەکەمیان؛ ئەوەیە کەخەڵکانی ڕژاوی سەرشەقامەکان، کاتێک گیانی خۆیان دەخەنە مەترسیەوە، لەخەیاڵی ئەواندا شتێک بوونی هەیە کەناوی حکومەتی ئیسلامیە، حکومەتی ئیسلامی لەم فۆرمەدا ڕەچەتەی پێشنیارێکی سیاسی نەبووە، بەڵکو خۆی لەخۆیدا مۆتیڤ و پاڵپێوەنەرێک بووە بۆئەوەی  بەچالاکی بمێننەوە لەخەباتیاندا لەدژی ڕژێمی شاهەنشادا،  بێگومان ئەو خاڵە فەرامۆشە دەکات کەئەم پاڵپێوەنەرە لەخزمەتی چ ئامانجێکدایە!  بێگومان ئامانجی حکومەتی ئیسلامیە. (فۆکۆ) لەڕووداوەکاندا ئەوەندەی گرنگیدەدات بەمیکانزمی پاڵپێوەنەرەکانی شۆڕش ومانەوەی خەڵک بەئەکتیڤی لەدژی شاهەنشا، ئەوەندە چەمکی حکومەتی ئیسلامی بەهەند وەرناگرێت، لای (فۆکۆ) حکومەتی ئیسلامی پاڵپێوەنەری چوونە سەرشەقامە، بەڵام ڕەهەندەکانی لەداهاتوودا چۆنە ئەوە شتێکە لەو ڕێپۆرتاژانەیدا گفتوگۆی لەسەر ناکات !

لای (فۆکۆ) ئەو (فۆرمە نوێیەیە)  کەلەزەمەنی ڕژێمی شادا ڕێگری گەورەی لەبەرامبەردا بووە، (ژیانی ڕۆحی) مرۆڤەکان بووە. فۆرمی نوێی خەونی حکومەتی ئیسلامی لای (فۆکۆ) ئەوەندە گرنگی نەبووە بەقەد ئەوەندەی کەئەمە تەنها گەڕانەوی ئەو فۆرمەیە کە ڕێگری لەبەردەمدا بووە، هاتنە ناوەوەی فۆرمی نوێی گوتارێکە کەگوتاری هێزە ڕۆحانیەکانن لەنێو سیاسەتدا. ئەم فەرامۆشکردنە مانای پشتگیری یان ڕەتکردنەوە نەبووە، بەهیچ کلۆجیک (فۆکۆ) هەوڵی دادگایکردن و هەڵوێست وەرگرتن و شرۆڤەکردنی دیاردەیەک ناکات، کەهێشتا لەدروستبوون و نەشونمادایە. نابێت ئەوەشمان لەبیربچێت کەکۆی پرۆژەکەی فۆکۆ ڕەدووکەوتنی ئایدیاکانە لەنێو خەڵکانی سادە و مامەڵەی ئۆرگانیزەکراو و هەڕەمەکیانەی ئەوان لەگەڵ ئیدیاکاندا لەنێو کۆنتێکستێکی مێژوویدا.

قسەیەک هەیە دەڵێت؛ گەر فۆکۆ زیاتر بژیایە قوڵتر لەسەر دیاردەی ژیانی ئاینی و حکومەت دەینوسی، بەڵام ئەوەندەی بەندە شارەزای نوسینەکانی ساڵانی دوایی (فۆکۆ ) بم ئەوا ئەو لەساڵانی دوایی پێش مردنی سەرقاڵ بوو بە چەمکیکی دیکەی سوبێکتیزم و خودگەرایی، کەبۆ ئەو خۆی لەتەکنیکەکانی خود دا بەرجەستە دەکرد، زنجیرەیەک موحازەرەی گرنگ لەدوایدا خوێندکارانی (فۆکۆ) لەکتێبێکدا کۆی دەکەنەوە، بۆ یەکمجارە  باس  لەسوبێکت دەکات نەک لەکۆنتێکستێکی نێو دەسەڵات و نەبوویەک لەنێو گوتاری دەسەڵاتدا، بەڵکو وەک خودێک کەدەگەڕێتەوە بۆ چەمکی (خود- پارێزی) و دۆزینەوەی خود لەنێو مانەوەیەکی چالاکدا، تەکنیکەکانی خود بەڕای من درێژبونەوەی پڕۆژەی فۆکۆیە لەئاوڕدانەوە لەکۆی سوستێمەوە بۆ خود لەگەڵ خۆیدا و لەنێو خودی خۆیدا. لەوبڕوایەدام (فۆکۆ) لەچاودێریکردنی شۆڕشی ئێرانەوە بەدووی سوبێکتدا گەراوە، ئەوەندەی گوێ بداتە سوستێمی چاوەڕوانکراو و ڕەهەندە دەسەڵاتخوازیە نێگتیڤەکەی.

لەهەمانکاتیشدا دەتوانین ئەوە بڵیین؛ کە فۆکۆ پرسیاری ئەخلاق، ئیتیک دەهاروژێنێت، کەلێرەدا بەشێکی زۆری دەچێتە نێو پرسەکانی ئازادیەوە. لەکوێدا دیسپۆت هەبێت، لەوێدا گەندەڵی ئەکتەری سەرەکی ئەو شانۆگەریە دەبێت، لەوێوە پرسیاری شۆڕشی ئێران پرسیاری ئەخلاقێکی نوێیە کەلەڕێگەی (کایە ڕۆحانیە) ئایینەیەکانەوە تەعبیر لەخۆی دەکات، لەبەرامبەر ڕژێمێک خاوەنی بەندیخانەیەکی بەناوبانگی وەک (ئیڤن) و دەزگایەکی ترسناکی وەک (ساواک) بوو. شاهەنشای ئێران یەکێک بوو لەڕەمزەکانی گەندەڵی نەک لەئێراندا، بەڵکو لەدونیادا، چیرۆکی ژنەکانی و نەوەی دوای خۆی و دڵداریەکانی کەمیلۆنەها دۆلار لەسەر خەزێنەی دەوڵەت کەوتبوو، مانشیتی ڕۆژنامەکانی جیهان بوو.  لەساڵی ١٩٧٢  لەبەرلین خوێندکارانی جوڵانەوەی  ١٩٦٨ لەدژی  سەردانی شای ئێران بۆ بەرلین خۆپیشاندان دەکەن، پیاوانی سەفارەتی ئێران لەگەڵ پۆلیسی ئەڵمانی پەلاماری خۆپیشاندەران دەدەن و خوێندکارێک بەناوی (بینی سۆرگ) دەکوژن، چیرۆکی شای ئێران چیرۆکی تەخشانکردنی سامانی گشتی  و بەگەڕخستنی ماشێنی کوشتن وبەندکردن وئەشکەنجەدان بووە.  بێگومان (میشێل فۆکۆ) وەک بیرمەند و فەیلەسوفێک چاودێری ئەم جۆرە دەسەڵاتە هیرارکیەی کردووە کەلەژێر ناوی حکومەتیکی مۆدێرن و سیکۆلار و کراوە بەماڵ بەسەر پڕنسیبەکانی ئازادی،  لەئابووری جیهاندیدا خۆی وەک دەوڵەتێکی سێکولار و دیموکرات نمایشدەکرد. ئەمە لەکاتیکدایە کەمیللەتانی ئێران لەدژی ئەم ماشێنە درۆزن و ترسناکە ڕادەپەڕن، پرسیاری فۆکۆ کەدەیهارژێنێت ، پرسیاری ئەو (ئەخلاقە ونبووە) یە کەدەسەڵات هۆکاری بووە، لەبەرئەوە لای فۆکۆ ژیانی سیاسی لەو زەمەنەدا لەدژی (کایەی ڕۆحانی) بووە، چونکە لەگەڵ بوونی (ژیانی ڕۆحی) هەموو دادگاییە ئەخلاقیە گەورەکان لەبەرامبەر  فەسادی ئیداری ئەخلاقی دەتەقنەوە. لێرەوە پەیوەندی سوبێکت (خود) بەدەسەڵاتەوە لەو ڕایەڵە ونبووە خۆی بەرجەستە دەکات کەلەنێوان هەردووکیاندا لەسەر زەوی بەرپێیدا ڕزیوە، ئیدی گەڕانەوە بۆ ئیسلام و حکومەتی ئیسلامی لای (فۆکۆ) گرنگیەکەی لەو مۆتیڤە ئەخلاقیە گەورەیە کە پێشکەشی مرۆڤی ئێرانی دەکات. ژیانی سیاسی لەم مۆدێلەدا دەگەڕێتەوە بۆ ژیانی ڕۆحانی، لەم خاڵەوە وە گرنگی چاودێری ئەم فینۆمینە لای فۆکۆ خۆی بەرجەستەدەکات.

ئیرادەیەکی کۆلێکتیڤی

 

وەک ئاماژەمان پێدا گرنگیـپـێدانی (فۆکۆ) بەڕاپەڕینی  ئێران لەو هەڵوێست وەرگرتنەوە نییە، بەوەی کامە ڕاپەڕین چاکە و کامەش خراپە، ئەم دادگایکردنە مۆڕاڵیە تاڕادەیەک جێگەی سەرنجی فۆکۆ نەبووە، لەبەر ئەوە لەتێڕوانینی بۆ ڕاپەڕینی گەلانی ئێران لەدژی شای ئێران، لەدیدێکی سوبێکتیڤیزمانەوە بووە، وەک لەوەی دادگایی سیاسی ئەم ڕاپەڕینە بکات.   ئەو نەیویستووە هەڵوێست وەربگرێت، بەقەد هێندەی تێیگەیشتن لەدیاردەکە خۆی، لە کۆنتێکسێکی فیکری و لەبواری ئیرادەگەرانەی سیاسیدا شڕۆڤەی بۆ کردووە.

تێرمی (ئیرادەی گشتی) لای (فۆکۆ)  بەرامبەر ئەو چەمکی (ئیرادەی گشتیە) نییە کە (ژان ژاک ڕۆسۆ ) باسی لێوە دەکات وەک ئیرادەیەکی گشتی بەرەو (پەیمانێکی کۆمەڵایەتی)، بەڵکو بەو مانایە دێت کە کۆی کۆمەڵگە ئیرادەیەکیان هەیە بۆ (ویستنی شتێک). بەمانای ئیردادەیەکە دەیەوێت شتێکی تایبەت بەدیبهێنێت، ئیرادەیەکە کۆکە لەسەر بەدیهێنانی ویستێکی تایبەت. ڕوونتر بدوێم ئەم ئیرادەیە لەو ویستەوە نەهاتووە سەرەتا خاوەنی ئامانجێکی دیاریکراو و ئیرادەیەک بێت لەچوارچێوەی پەیمانێکی کۆمەڵایەتیدا، وەک چۆن لەشۆڕشی فەڕەنسیدا ئەزمونکراوە، بەڵکو ئیرادەیەکی خۆڕسکە، بەڵام داهاتووی خۆی و دونیابینی خۆی لەلاڕوون نییە،  جیاوازیەکانی خۆی یەکلانەکردۆتەوە و بێت لەیەک پەیامدا، لەیەک (گوتاری ئاڤانگاردیدا)  بەرامبەر تورانیەت و دیسپۆت بوەستێت. بەڵکو لەهەموو کون و کەلەبەرێکەوە دەڕژێتە سەرشەقام و بەرگری لەشوناسی خۆی دەکات، بێئەوەی گوتاری خۆی، جیهانبینی خۆی،  لەگەڵ ئەویتردا ڕێکخستبێت. ئەمەش دەبێتە ئەو ئیرادە کۆلێکتیڤەی کە(فۆکۆ) لەڕێپۆرتاژەکانیدا باسی لێوەکردووە. بەهەقەت گەر ئاوڕبدەینەوە لەڕاپەڕینی گەلانی ئێران، هەمووان بەشداربوون لەو ڕاپەڕینە جەماوەریانەدا،   کۆمۆنیستەکان کە بەتودە ناسراوبوون، بزوتنەوەی سیاسی کورد و کەمە نەتەوەیەکانی وەک ئازەر و عەرەب و ئیسلامیەکان، تێکرا لەدژی شاهەنشا هاتنە سەرجادە، بەمانای (ئیرادەیەک بۆ ویستن ) لەئاردا بوو، نەک ئیرادەیەکی گشتی بەچەمکی ڕۆسۆیانە بۆ گۆڕینی رژێمی شاهەنشای ئێران، پابەست بێت بەگوتارێکی دیاریکراوی باڵادەست، بەمانای پێشوەختە خەیاڵێک نەبوو بەرەو چ حکومەتێک دوای ئەوان دێتەکایەوە و کامە هێز دەبێت ئۆرگانیزەی بکات!. لێرەوە دەبێت بڵێین ئیرادەیەکی کۆمەڵی، ئیرادەیەکی کۆلێکتیڤی، بوونی هەبوو بۆ ڕووخانی ڕژیمی شاهەنشای ئێران. ئەم ئیرادە کۆلێکتیڤیە، مێگەلیە، خاوەنی پەیمانێکی کۆمەڵایەتی دیاریکراو نەبوو وەک چۆن لەشۆڕشی فەڕەنسیدا، نۆرمەکانی وەک (ئازادی، برایەتی، یەکسانی) کۆی کۆمەڵگەی فەڕەنسی بەرەو ئیرادەیەکی گشتی ڕێکخست!. گرنگی شۆڕشی ئێران  بەڕای (فۆکۆ) لەوەدا بوو کە (ئیرادەیەکی کۆمەڵی / مێگەلی ) یان بەمانایەکی دیکە (ئیرادەیەکی کۆلێکتیڤی) بوونی هەبوو. خەسڵەتی ئەم ئیرادەیە کەجیای دەکاتەوە لە ئیرادەی گشتی ئەوەیە، ئەم ئیرادە کۆلێکتیڤیە (ئۆرگانیزەکراو) نەبوو! شتێک بوو وەک ڕۆح ، وەک خوا بوونی هەبوو. (فۆکۆ) لەمبارەیەوە ئیرادەی کۆلێکتیڤی، بەو ڕۆح و خواوەندە پێناسە دەکات، کەوەک ڕۆح نابینرێت، بەڵام بوونێکی سیحری هەیە، لە چاوپێکەوتنێکیدا  له ‌لایه‌ن (كلایر بریێر) و (بیار بلانشێ)‌ سازكراوه‌ (فۆکۆ) دەڵێت: (ئیرادەی کۆلێکتیڤی وەک ئەفسانەیەکی سیاسی خۆی نمایشدەکات…کەس ئەم ئیرادەیەی نەبینیوە، من گەیشتمە ئەو بڕوایەی کە ئەم ئیرادەیە وەک ڕۆح  یان وەک خواوەند وەهایە، کەمرۆڤ بەرامبەری دەبێتەوە، من نازانم ئێوە لەگەڵ ئەم ڕایەی مندان، بەڵام من لەتاران و لەهەموو ئێراندا ئەو ئیرادە کۆمەڵی و مێگەلی و کۆلێکتیڤیەی میللەتانی ئێرانم بینی… 1.16)

 

هارووژاندنی ئەم خاڵە کە ئیرادەیەک هەیە وەک ڕۆح یان خواوەند، نەبینراوە بەڵام ئامادەیی هەیە، خاڵێکی گرنگە بۆ ڕەخنەگرتن لەمۆدێرنە. بەڕای من لەم خاڵەوە (فۆکۆ) دەیەوێت ئاماژە بەو قەیرانە ڕۆحیە گەورەیە بکات کەدونیای مۆدێرن بەرەو (هەستمردوویی) ڕاپێچدەکات، دونیایەک لەهەستمردوویەوە بەرەو جۆرێک لە داروینزمی کۆمەڵایەتی و خواردنی بەهێزەکان بۆ لاوازەکان خۆی کڵێشەسازدەکات. ئەم هەستمردووییە وەها دەکات بەڕای من، (فۆکۆ) بیربکاتەوە لەئیرادەیەک، کەوەک ڕۆح یان وەک خواوەند وەهایە، نەبینراوە و پێناسەنەکراوە، بەڵام ئامادەگیەکی سیحری هەیە.

(میشێل فۆکۆ) پێش سەفەری بۆ ئێران لەچاوپێکەوتنێکیدا ناڕەزایی و بێزاری خۆی دەردەبڕێت بەرامبەر بەچەمکی (ئیرادە) لەدونیای مۆدێرندا، کەبەرەو دوو ئاڕاستە هەنگاوی ناوە، یەکەمیان (ئیرادەیەک بۆ زانست) و دووهەمیان (ئیرادەیەک بۆ داپەروەری) . لەیەکەمیاندا ئیرادەیەکە بۆ هێزیک لەنێو سروشتدا، بۆ هێزدەرخستنی سروشت لەڕیگەی زانستەوە، دووهەمیان بۆ جیاکردنەوەی باش و خراپە، بۆ پۆڵینکردنی ئەم خراپ و ئەو چاکە، ئاوەها هەردووکیان دەبنە ئیرادەیەک بۆ دەستبەسەراگرتن و کۆنترۆڵکردن. ئەم دوو مۆدێلی ئیرادەیە بۆتە نەریتی بیرکردنەوەی خۆرئاوا بەرامبەر بەجیهان، ئەمەش بێگومان کۆی سوستێمی چاودێری پێکهێناوە. بەدیوێکی دیکەدا ماتڕیاڵیەتی خوڵقاندووە و کەڵەکەبوونێکی تەکنەلۆژی خوڵقاندووە، کەڕۆژ بەڕۆژ وەهای کردووە چیتر مرۆڤ لەگەڵ خۆیدا خۆی پێناسە نەکات، بەڵکو لەگەڵ فشارەکانی دەرەوەی خۆی، کەسوستێمی چاودێری ئابووری و جەستەیی پێکێهێناوە، مۆدیلەکانی خۆی نمایشکردووە و خەڵکان و جەماوەری شمەکخۆر لەژێر سێبەری وێنەکانی سوستێمی چاودێریدا، حەزو ئارەزووەکانیان لەژێر کاریگەی ڕێسابەندی ئەو سوستێمەدا، کڵێشەکاری دەکەن. نەک هەر ئەوە، ئەم ئیرادەیە بۆ کۆنترۆڵکردن کەنەریتەکانی مۆدێرنەن کارەساتی گەورەی لێکەوتۆتەوە، برسیتی دونیای سێهەم، داگیرکردن و کۆلۆنیالکردن، هەژاری و بێکاری و دروستبوونی شارە تەنەکەییەکان کەبە (سلامەکان) ناسراون  و دروستکردنی دیکتاتۆرەکان و سەرهەڵدانی توندڕەوی ئاینی و  ڕووخانی بۆرسەکان و یاریکردن بەچارەنوسەکان و..هتد.دەرئەنجامی ئەو ئیرادەیەن بۆ کۆنتڕۆڵکردن.

( فۆکۆ) وەک لەسەرەوە ئاماژەم  پێدا، حکومەتی ئیسلامی لەچوارچێوەی فۆرمی ئەو حکومەتانەدا دەخوێنێتەوە کەلەسەدەی هەژدەوە خۆیان بەچەندەها شێوە دووبارە دەکەنەوە. (حکومەتی ئیسلامی) کەخۆپیشاندەران لەتاران هاواریان بۆ کردووە ، گەڕانەوە نەبووە بۆ فۆرمی دەوڵەتی ئاینی خەلافەتی، بەڵکو حکومەتی ئیسلامی، هەمان فۆرمی حکومەتە، کەلەسەدەی هەژدەوە مرۆڤایەتی بۆ ئیدارەی خۆی وەک سوستمێکی چاودێری دووبارەی کردۆتەوە، حکومەتی ئیسلامی ئەڵقەیەکی دیکەی زنجیری حکومەتەکانی مۆدێرنەیە. ئیسلامی سیاسی بەم تێزەی (فۆکۆ) بەرهەمهاتووی فۆرمێکی ڕۆژئاوایی حوکمە لە بەرگێکی ئاینی و ڕۆحانیدا. دووبارە بوونەوەی هەمان میتۆدی ئیرادەیەکە بۆ چاودێریکردن و کۆنتڕۆڵکردن. بەدیوێکی تردا ئەم بیرمەندە گرنگی ڕاپەڕینەکە لای ئەو، لەو (ئیدیا)یە وە خۆی بەرجەستەدەکات، کەمۆدێلیکی دیکە نمایشدەکات، ئەویش ئیرادەیەکە کەپێدەگات بەرەو پەیمانی کۆمەڵایەتی. ئیرادەیەک خۆی لەنێو خۆیدا گەشە دەکات نەک لەدەرەوەی ئەو ئایدیایەک، پەیمانێکی کۆمەڵایەتیی و گوتارێک ئامادەبوونی هەبێت!، بەڵکو لەجوڵەی خۆیدا لەکۆنتێکستیکی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا تەعبیر لە ئیرادەیەک و پەیامێکی نوێ دەکات.  لێرەدا (بەڕای من) فۆکۆ  دەیەوێت کڵێشەیەک، نەخشەیەکی نوێ بۆ ئیرادەیەکی نوێ دابڕێژێت، لەو شێوەی بیرکردنەوە کەدەبێت لە (هەڵسوکەوتی ئیرادەگەریانە) بڕوانین، نەک مۆدیلێکی بەسەردا بسەپێنین. بەمانای لەجوڵەی کۆمەڵایەتی و نائۆرگانیزکراوەوە بڕوانین لەو ئیرادەیەی کەلەئەنجامی ڕووداوەکاندا خۆی دەڕسکێنێت، نەک لەپێشینەی کڵێشەیەک کەئیرادەیەک بەرەو ئەو کڵێشەیە خۆی ئامانجـخوازبکات. گرنگیەکە لەوەدایە کەڕاپەڕینی  گەلانی ئێران نائۆرگانیزاکراوە و دووهەمیان ئەوەیە شۆڕشی خەڵکی بێ چەک و بێ پارتی سیاسی و بێ ئۆرگانیزەکردنی پێشوەخت و جیهانببینی پێشوەخت بووە، هەموو یەکێک لەهەر گروپەیەکی ئاینی و ئینتی و نەتەوەیی بوایە، یەک ئامانج لەسەر شەقام کۆی دەکردنەوە، ئەویش ڕووخانی ڕژێمی شاهەنشا بوو.

ئەم ئیرادە خۆڕسکە، جێگەی چاودێری تیژی بیرمەندێکی وەک (فۆکۆ) بووە لەئێران، کە ئێمە دەتوانین لەچوار خاڵدا  کۆی بکەینەوە:

 یەکەم:  وەک ( تۆماس لێمکە) ئاماژەی پێدەدا، گرنگی ئەو شۆڕشە لەوەدابوو کەچەکدار نەبوو، شوڕشی خەڵکانی بێ چەک بوو بەرامبەر ڕژێمێک کەخاوەنی چەندەها ماشێنی زەبەلاحی ترسناکی ئەمنی و سوپایی بوو.

دووهەم:  دووهەم خاڵ ئەوەیە بزوتنەوەکە چەندها گروپ و نەتەوەیی جیاواز بو بێئەوەی (لەو کاتەدا) زۆرانبازی بکەوێتە نێوانیانەوە.

 

 سێهەم:  لای (فۆکۆ) ئەوە گرنگ بوو، کە ئەم بزوتنەوەیە خاوەن بەرنامەیەکی سیاسی دیاریکراو نەبوو، خاوەنی نموزەجیکی دیاریکراو نەبوو، بەڵکو گرنگیەکەی لەوەدایە، کەئەم ڕاپەڕینە کریستاڵیزەبوونی ئیرادەیەکە کەخۆیی و لەخۆڕسکی خۆیدا لەنێو جوڵەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتیەوە خۆی بەرجەستە کردووە.

 

 چوارەم:  (میشێل فۆکۆ) لەو بڕوایەدا بوو، ڕۆڵی ئیمام خومەینی تەنها لەوەدا کۆدەبێتەوە کەبۆتە (خاڵی ڕاکێشانی ئیرادەیەکی  کۆلێکتیڤی) و ڕۆڵێکی سومبولیانەیە، نەک کاریزمای سەرکردەیەک.

 

ڕەخنەکان لەم تێزانەدا لەوەدا کۆدەبێتەوە، کەتەفسیری هەڵەی (فۆکۆ) بۆ شۆڕشی میللەتانی ئێران لەوەدایە،  کەئیسلامیەکان و بزوتنەوەی شیعە مەزهەب خاوەنی ئامانجێکی دیاریکراو یان وەک (فۆکۆ) دەڵێت هیچ (نمونەیەکی مێژوویی) یان ئاڤانگاردێک نەبوون!. دیارە ئەمەش بیرکردنەوەیەکی سیاسیانەی هەڵەی فۆکۆ بووە . ڕاپەڕینی ئێران خاوەنی مۆدێلی (ولایەتی فەقێ ) بوو و هەتا ئەمڕۆش ئەم مۆدێلە لەناوچەکە ئامادەگی سیاسی وکۆمەڵایەتی ومەزهەبی خۆی هەیە. خاڵێکی دیکەی بەهەڵەدا چوونی (میشێل فۆکۆ) لەودا بوو ڕۆڵی کاریزمای (ئیمام خومەینی) بەتەواوەتی هەڵنەسەنگاند بوو، لای ئەو تەنها ڕۆڵێکی سۆمبۆلیانەو ڕەمزیە، ڕەمزیکە کەهەموو جیاوازیەکان بە حزبی تودەشەوە (کۆمۆنیستە ئێرانیەکان) لەدەوری کۆدەبنەوە. بەڵام ڕەوتی مێژوویی ڕووداوەکان پێچەوانەی ئەو ڕۆڵەی سەلماند.

 

خاڵێ ڕۆشنی  پڕۆژەی (فۆکۆ) پڕۆژەی ئیدیاکان بووە، ئەم پڕۆژەیە کاری بەرهەمهێنانی ئیدیاکانە لەکۆنتێکستیکی مێژوویدا، نەک مەحکومکردن و ڕۆڵی چاودێری سیاسی بینین. ئیرادەیەک (خۆڕسکانە) و (ڕۆحیانە) لەدایکدەبێت، مۆدێلێکە کەدەبێتە چەقی ڕەخنە گرتن لە مۆدێلی ئیرادەی چاودێریکارانەی مرۆڤ لەنێو سوستێمدا، بەمەش لەڕێگەی بیرکردنەوە لەمۆدێلێکی دیکەی ئیرادە لەدەرەوەی کڵێشە باوەکانی ئیرادەی زانستی و ئیرادەی داپەروەری یان لەتەنیشت ئەوانەوە بوونی هەبێت!. ئەم تێزە دەبێتە خاڵی ڕەخنەگرتنی (فۆکۆ) لەکۆی سوستێمی مۆدێرنە، دەتوانم بڵێم لەچاودێریکردنی مەیدانی ڕاپەڕینی گەلانی ئێرانەوە، (فۆکۆ) بیری لەو (کایە ڕۆحیە/ شپریتوالیانە) کردەوە، کەمرۆڤ لەمۆدێرنەدا ونیدەکات و لەپێچە مێژووەیەکاندا دەبێتە خاڵی سەرنجڕاکێشانی.

 

کایە ڕۆحانیە سیاسیەکان

 

ئەوەی لەشۆڕشی ئێراندا سەرنجڕاکێش دەبێت، گۆڕانکاریەکی مێژووییە لەنێوان (سوبێکت) و (میژوودا)، لەنێوان جوڵەی مێژوو و پەیوەندی مرۆڤ بەخۆیەوە. دیارە لێرەدا دەبێت هەڵوێستیەک بکەین لەسەر ئەو گۆڕانکاریە گرنگەی بیرکردنەوەی (فۆکۆ) لەپەیوەندی خود بە جوڵەی کۆمەڵایەتی و کۆنتێکستی سیاسیەوە، پێموایە ئەمە گرنگترین پێچە، بەوەی (فۆکۆ) تاوەکو ئەم پڕۆژەیە لەکارەکانیدا لەسەر شێتاتی و سوستێمی چاودێری و لەکتێبی وشەکان و شتەکان و لەدایکبوونی پراکسیس و تەنانەت لە کتێبی (ڕێسابەندی گوتار) و (چاودێری و سزا)  و کۆی کارەکانیدا تادەگاتە ئەزمونی ئەو لەتاران، فۆکۆ باس لە(خود/ سوبێکت) دەکات وەک بەرهەمهاتوویەک و پێکهاتەیەک لەسوستێم، یان لەژێر چاودێری سوستێمدا شتێک بوونی نامێنێت کەناوی خود، سوبێکتە!. سوبێکت لای فۆکۆ  ئەزمونە، وەک دەم و چاوێکی سەر لمی کەنار دەریایەک وەهایە، لەگەڵ هاتنی هەڵکشان و داکشانی شەپۆلەکان، ئەم دەم و چاوە وندەبیت!. بەپێی تێگەیشتنی کەمی من لەم تێزەی (فۆکۆ)  خود ونبووە و لەغیابیکی گەورەدایە، پەیوەندی مرۆڤ بەخودەوە پەیوەندی مرۆڤە بەخێوێکی ترسناک کەناتوانێت بیبینێت و هەمیشەش ئامادەیە لەژیانیدا. خود ئەو خێوەیە کەونیدەکەین و لەهەندێک پێچی ژیانماندا دەیدۆزینەوە یان دەم و چاوی خۆیمان نیشاندەدا. ئەم پەیوەندیە بەڕای (فۆکۆ) ئەوەندە لەنێو سوستێمی چاودێری کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و تەندروستیدا ونبووە،  کەچیتر مرۆڤ لەڕێگەی خودی خۆیەوە خۆی پێناسە ناکات، بەقەد ئەوەندەی لەڕێگەی سوستێمەوە خۆی دەناسێتەوە. بەمانای  خود، سوبێکت، لەمۆدێرندا بوونی نییە، ئەوەی هەیە دەم و چاوێکە لەسەر لمی دەریاکان، زۆر زوو لەگەڵ یەکەمین فشاری سوستێمدا وندەبێت.

 

بێگومان ئەم تێزەی (فۆکۆ) ڕەخنەگرتنێکی جیدیە لە دونیای مۆدێرن و بەهەقەت مرۆڤ لەڕۆژئاوادا وابەستەی ئەو کڵێشانەیە کەسوتێمی مۆدێرن لەمیدیاو لەبازاڕدا نمایشیدەکات. مرۆڤی مۆدێرن پەیوەندی خۆی بەجەستەیەوە لەڕێگەی شاجوان و فیگورە میدیایی و جلەکانەوە دیاریدەکات، لەشوشەبەندی ماگەزینەکانی جل و بەرگەوە، بۆت دەردەکەوێت کە دەبێت خاوەنی چ فۆرمێکی لەش و لاربیت، بۆئەوەی بتوانیت ئەو جلانە لەبەربکەیت. لەسەرجادە هەموو فۆرمی کیژەکان لەیەکتری دەچن، گەنجەکان بەخۆیان و سمارت فۆنەکانیەوە و پەنجە خێراکانیان لەسەر کیبۆردی مۆبایل و ئایپاد و ئایفۆنەکانیەوە، لەمسەر تائەو سەری دونیا یەک فۆرم لەگەنج پێکدەهێنن، تەنها لەڕەنگ و زماندا جیاوازن، بەڵام لەجل و هەڵس و کەوت و ڕوانینیان بۆ دونیای دەرەوە لەیەکدەچن، نەک هەر گەنجان، بەڵکو کۆی مرۆڤایەتی لەسوستێمێکی گلۆباڵی کاپیتالیستدا خۆی دووبارە دەکاتەوە. سوبێکت و مۆڕاڵ دوو شتن  لەم بازاڕی گڵۆباڵەدا ونبووە،  ئاوەها خود هەمیشە  پڕۆدیکتێکی فابریکی سوستیمی چاودێریە.

ئەم گرفتەی خود لەپەیوەندی لەگەڵ سوستمێدا زۆر جار وەها تەفسیردەکرێت، کەخود لەکارەکانی فۆکۆدا هیچ گرنگیەکی سێنتراڵی نییە، جەستە و سێکسوالیەتیش لەم تێزەدا کارلەسەرکراون بەقەد ئەوەندەی گەڕانێک بن بەدووی خودی ونبوودا، خود لەم تێزەدا بەندکراوێکی هەمیشەیی سوستێمە. بەڵام ئەم پەیوەندی نێوان خود و سوستێم و جیهان، لەچاودێریکردنی (فۆکۆ) بۆ جەماوەری ڕاپەڕیوی ئێران گۆڕانکاری گەورەی بەسەردێت، چیتر خود ئەو ڕۆڵە لاوەکیە نابینێت لە چەقی بیرکردنەوەی ئەم بیرمەندە، بەڵکو بازهەڵدەداتە نێو گۆڕانکاریە مێژوویەکانەوە،  لەچاودێریکردنی فۆکۆ بۆ ڕاپەڕینی گەلانی ئێران، ئیدیایەک گەشە دەکات ئەویش لە خاڵی (پەیوەندیەکی نوێ لەگەڵ خود ) خۆی بەرجەستە دەکات. بەمانای داواکاری خەڵکان بۆ (حکومەتێکی ئیسلامی) تەنها گۆڕینی حکومەتێک نییە بەئەویدیکە، بەڵکو گۆڕینی فۆرمی پەیوەندی کۆمەڵایتیە لەگەڵ یەکتردا لەڕێگەی سوبێکتیڤیزمیکی نوێ. گەر ئەم ڕستەیە ڕوونبکەمەوە دەگەمە ئەوەی کەسوبێکت، خود دەیەوێت لەڕیگەی جوڵەیەکی کۆمەڵایەتی و سیاسی جاریکی دیکە پەیوەندیەکی نوێ لەگەڵ (ئەویتر)، لەگەڵ خودێکی دیکە دروستبکاتەوە. ئەم دروستبوونەوەی پەیوەندیە کۆمەڵایەتی لەفۆرمێکی نوێدا، پشتە وێنەی پەیوەندی گروپە جیاواز و ئامانجە جیاوازە نائۆرگانیزەکراوەکانی شۆڕشی گەلانی ئێران بووە، کەواتە بارێکی گواستنەوە ڕوودەدات لەپەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان کەخود لەجوڵەیەکی مێژوویدا کاری لەسەر دەکات، ئەم داڕشتنەوەی پەیوەندیەی خود لەگەڵ خۆیدا پێویستی بە(کایەکی نوێ) هەیە، کە فۆکۆ بە (کایەی ڕۆحانی سیاسیە eine politische Spiritualität) پێناسەی دەکات ، ئەم (کایە ڕۆحانیە سیاسیە))  مانای (دووبارە ئاڕاستکردنەوەی خودە لەگەڵ جیهانی دەرەوەی خۆی).

ئەو (کایە ڕۆحانیە سیاسیە) نرخی ژیانێکی نوێیە کە مرۆڤ بەدوویدا دەگەڕێت، ئەو کایە ڕۆحانیەی کە ڕۆژئاوا لەقەیرانەکانی کریستوم و لەڕێنیسانسەوە لەیادیکردووە. (فۆکۆ) لەمبارەیە دەڵێت:

(دەبێت ئەم مەسەلەیە چ مانایەکی هەبێت بۆ ئەو مرۆڤانەی کەژیانیان بۆ ئەم مەسەلەیە تەرخاندەکەن و بەدوویدا دەگەڕێن، ئەو مانایەی ئێمە لەڕێنیسانس و قەیرانە گەورەکانی مەسیحیەت لەبیرمان کردووە، ئەوەش  کایە ڕۆحانیە سیاسیەکەیە…لێمکە ل٨)

 

بەپێی ئەم تێزەی سەرەوە ڕاپەڕینی گەلانی ئێران لەساڵی ١٩٧٨ دۆزێکی سوبێکتڤیزمە لەکایەکی ڕۆحانی سیاسیدا، بەمانای شۆڕش تەنها بۆئەوە نەکرا ڕژێمی شاهەنشای ئێران  بڕوخێت بۆ ڕژێمیکی دیکەی ئیسلامی سیاسی، بەڵکو دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندی فۆرمێکی دیکەی خودە لەگەڵ دەرەوەی خۆیدا. بەدیوێکی دیکەدا ئەکتێکی ئەخلاقی نوێی سوبێکتە بەرامبەر دونیای دەرەوەی خۆی!. من پێموایە ئەمەش نهێنی گەورەی کۆماری ئیسلامی ئێرانە کەڕەخنەگرانی (فۆکۆ) تێپەڕیان  کردووە، بەوەی   (فۆکۆ)  یەکەم دۆزەرەوەی دوورگە نهێنیەکانی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانە. لە تێزەکانیدا لەوەتێدەگەین بەوەی گۆڕانکاری لەم کۆمارەدا، نە بەهێزی سیاسی ڕوودەدات و نە بەهێرشی سەربازی، بەڵکو دەبێت لەنێو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە، فۆرمێکی دیکەی سوبێکتیڤزم، یان مۆدێلێکی نوێی سوبێکتیڤیزم لەڕێگەی ئەکتێکی سیاسیەوە خۆی نمایش بکات، بەجۆرێک کەبتوانێت جێگەی ئەو داڕشتنەوەیە بگرێت، کە (ئیمام  خومەینی) لەڕابەرایەتی ئەم جوڵانەوەیەدا پێشکەشیکرد. ئەم جوڵەیە ناوەکی و سوبێکتیڤ و ڕۆحانیە، تەنها سیاسی نییە بەڕای فۆکۆ، بەڵکو  کۆی مۆڕاڵ و ئەخلاق و پەیوەندی کۆمەڵایەتی و جێگای خود بەسوستێمەوە، گۆڕانی بەسەردا هاتووە. ئەم (کایە ڕۆحانیە) ئەو هێزە ڕۆحانیەی پێشکەش بەمرۆڤی ئێرانی کرد، بەوەی (مۆڕاڵێکی ونبوو) هەبوو ئەم کایە ڕۆحانیە سیاسیە ئەو مۆڕاڵەی بەخشیەوە بە مرۆڤی ئێرانی، لەبەرئەوە سەیر نەبێت لامان کەئەم کۆمارە تائێستا خاوەنی هێزو پێگەی خۆی بێت.

دیارە منیش لەم نوسینەمدا خۆم دووردەخەمەوە لە دادگایکردنی سیاسی ئەم ڕاپەڕین  و جوڵانەوەیە، بەڵام لەڕوانگەی فیکرو جوڵەی کۆمەڵایەتی و پەیوەندی نێوان خود و جیهان لێی بڕوانین، گرنگی ئەم شۆڕشە دەرکپێدەکەین  بۆ گەلانی ئێران، ئەم دۆزینەوەی (کایە ڕۆحانیە) دەبێتە هۆی توڕەیی دونیای مۆدێرن و داکۆکیکارە ڕۆژنامەوانەکانی، بێگومان ئەوەی کەلە مۆدێرنەدا کارەساتی گەورەی ناوەتەوە، وەک  لەزۆر شوێندا ئاماژەم پێداوە ونبوونی سەرسامی و پەیوەندی مرۆڤە بەخودی خۆیەوە، چیتر مرۆڤ لەخۆیەوە پێناسەی خۆی ناکات، بەڵکو لەپێناسەی مۆدێرنە وسوستێمەوە خۆی دەناسێتەوە. ونبونی ئەم (کایە ڕۆحانیە) قەیرانی گەورەی لەخودی مرۆڤ دروستکردووە، سەیر لەوەدایە (فۆکۆ) لەڕێگەی چاودێرکردنی لە(تاران)  هەست بەو ونبونە گەورەیە دەکات، لەهەمانکاتیشدا وەک ئاماژەمان پێدا گەڕانەوەی  چەمکی سوبێکتە بۆ نێو بیرکردنەوەی ئەم بیرمەندە گەورەیەی سەدەی بیست.

 

فوکۆ باس لەو (کایە ونبووە) دەکات کەڕۆژئاوا لەڕێنیساس و قەیرانە گەورەکانی مەسیحیەتدا ونیکردووە، ئەویش کایەی ڕۆحانیە سیاسیەکەیە، ئەم کایەی دووبارە پەیوەندی خودە لەگەڵ خۆیدا لەفۆرمێکی نوێدا.  ڕاپەڕینی گەلانی ئێران  لەساڵی ١٩٧٨ دووبارە ئاڕاستەکردنەوەیەکی سیاسی نییە، بەڵکو دووبارە ئاڕاستەکردنەوەی نوێی خودە لەگەڵ خۆیدا  لەکایەکی تایبەتدا. ئیسلامی سیاسی لەم دیدەوە فۆرمێکی دیکەی ژیانە لەنیو ژیانێکی دووبارەی بێزارکاری پڕ دیسپۆت، لەم تێزەدا ئیسلام دەبێتە ڕۆحێک وەک (فۆکۆ) وەسفی دەکات (ڕۆحێک لەزەمەنێکی بێ ڕۆحدا).

 

ئاین لەجوڵانەوەی گەلانی ئێران ڕەگەزیکی پۆزەتیڤە بۆ بیناکردنی ئەقڵانیەتی سیاسی، بەمانای نابێت لەوە بڕوانین کە گەڕانەوە بۆ فۆرمی حکومەتێکی ئیسلامی مانای ئەوە دەگەیەنێت کەدەگەڕێنەوە بۆ فۆرمی ئارخایی و کۆنینەی ئیسلامی خەلافەتیەوە، بەپێچەوانەوە فۆرمی حکومەتی ئیسلامی کەبۆ یەکەمجار لەجیهاندا لەبەردەم فۆکۆدا و لەسەر جادەکانی تاران تەعبیر لەخۆیدەکات، بەڕای (فۆکۆ) فۆرمێکی دیکەی ئەقڵانیەتی سیاسیە، نەک تەنها فۆرمێکی ئۆرتۆدۆکسانەی حوکمی خەلافەت و ئاینی بێت. لەم دۆزەدا (ئیسلامی سیاسی)  فۆرمیکی دیکەی دونیای مۆدێرنە نەک، وەک خۆی مەزندەی دەکات، بەئاڕاستەی پێچەوانەی ئەوەوە هاتووە. لەڕاپەڕینی  ئێراندا ئاین (ڕەهەندێکی ڕۆحی ) دەبەخشێت بە جوڵانەوە سیاسیەکە، بەمەش ڕۆحێک دەبەخشێت لەزەمەنی (بێ ڕۆحیدا) کەزەمەنی مۆدێرنەیە، بەمەش ئاین دەبێتە توخمیک لەتوخمەکانی سیاسیەت، دەبێتە هۆی فۆرمکردنەوەی سیاسەت بە ئەقڵانیەتێکی سیاسی. بۆئەوەی زیاتر لەم تێگەیشتینە نێزیک بینەوە دەتوانین بڵێین ئاین یان (کایەی ڕۆحانی) ئەو نێوەندە ئارامەی بۆ مرۆڤی ئێرانی خوڵقاند کەبتوانێت، یەکەم  پەیوەندی خۆی لەگەڵ خودی خۆیدا بدۆزێتەوە، و دووهەمیان پەیوەندی خۆی بەژیانەوە ڕێکبخاتەوە. کەواتە (فۆکۆ) لەڕوانگەیەکی سوبێکتیڤیزمیەوە، خودگەراییەوە، سەیری ئەم پەیوەندیەی دەکرد، لەم پەیوەندیەدا لەنێوان خود لەگەڵ خۆی و خود لەگەڵ جیهاندا، کایەکی ونبوو هەبوو، کەئەویش کایە ڕۆحانیەکەیە.

 

 لەم کایە ڕۆحانیەدا کەلەشۆڕشی گەلانی ئێراندا لەدژی شای ئێران خۆی نمایشدەکرد، مرۆڤ بەرامبەر فۆرمێکی دیکەی ژیان دەبووە وە، جیاواز لەو فۆرمەی لەژێر دەسەڵاتی ساواک و دیسپۆتی شاهەنشا و چینە ئۆرستۆکراتیە گەندەڵەکەی کەساڵانێک بوو پێشکەشیان کردبوو، لەفۆرمی ئاینیدا ئەقڵانیەتێکی سیاسی نوێ خۆی نمایشدەکرد، کەپەیمانی ژیانێکی نوی و فۆرمیکی نوێی ژیانی دەبەخشی بەمرۆڤی ئێرانی. ئەوەی ئەم (کایە ڕۆحانیەی) کردە هێزیکی سیاسی پۆزەتیڤ ئەو مۆڕاڵە نوێیە، ئەو ئەخلاقە نوێیە بوو، لەفۆرمی حکومەتیکی  ئیسلامیدا تەعبیری لەخۆی دەکرد. دیارە نابێت ئەوە لەبیربکەین کە چینە ئۆرستۆکراتەکەی شای ئێران، بۆ ژیانی خۆیان بەزۆر فۆرمێکی ژیانی ڕۆژئاواییان بەسەر ئێراندا سەپاندبوو، بەڵام دوور لەنۆرمەکانی دەوڵەتی مۆدێرن کە ئازادی و داپەروەری و هەڵکردنی جیاوازیەکان ڕووی دیاری بووە. ئێران مۆدێرن بووە لەڕووکەشدا، بەڵام بەجەوهەرێکی حکومەتیکی پۆست کۆلۆنیالی دیسپۆت. ئاوەها تەنورەی کورت لەقوتابخانەکاندا بوو بەڕێسا و کردنەوەی مەلهای زۆرو زەبەند و جۆرە ئازادییەکی بێ بنەما، لەتەنیشت ئەمەوە برسێتی و چەوساندنەوە و دەزگاکانی تیرۆر و بەندیخانەکانی وەک (ئیڤن) ژیانی هاوڵاتیانیان تیرۆردەکرد. ئەمەوە  وەهای کرد مرۆڤی ئێرانی لەو عەلمانیەتە میلیتانتە،  بێزاربێت، کەبە هێزی جێبەجێکاری حکومەتی بەسەر خەڵکدا داسەپاند بوو. فەسادی ئەخلاقی و بەڕەڵڵایی سێکسی و گەندەڵی ئیداری ڕووی دیاری ژیان بوون، ئەمانە لەئێرانی شاهەنشادا وەک فۆرمی دەوڵەتی سیکۆلار دەفراۆشرایەوە بەهاوڵاتیان.

لەتەنیشت ئەوانەوە بەهەدەربردنی سامانی گشتی و بەڕەڵایی چینی سەروو، چەوساندنەوە و تۆقین و بەندکردن و سەرکوتکردنی ئازادی بیروڕا و ئازادی سیاسی…هەموو ئەمانە وەهای کردبوو مرۆڤی ئێرانی لەو (هەژاریە ڕۆحیەدا) بژی کەئەم کەش و هەوایە خوڵقاندبووی. لەڕاپەڕینی گەلانی  ئێراندا ئەو بۆشاییە گەورە دروستدەبێت کەئاین وەک ئەکتێکی سیاسی ببێتە بەئەڵتەرناتیڤ، ببێت (کایەک – Sphäre) نەک تەنها مژدەی حکومەتێکی نوێ ببەخشێت بەڕاپەڕیوان، بەڵکو ببێت بە(فۆرمێکی نوێی ژیان) تێدا (خود) لەگەڵ خۆی و دونیادا ئاشتبێتەوە. وەک (فۆکۆ) لەگفتوگۆکەیدا لەگەڵ بلانشیدا ئاماژەی پێدەدا و دەڵێت:

(مرۆڤ  هەمیشە قسەکەی کاڕڵ مارکس دووبارە دەکاتەوە کە ئاین تلیاکی گەلانە، ئەم ڕستەیەی لێرەدا، لەم ئەزمونەدا بەڕاشکاوی ناگوترێت ئەوەیە، کە ئاین ڕۆحی جیهانێکی بێ ڕۆحە. کەواتە لێرەدا دەتوانین بڵیین: کەئیسلام لەساڵی ١٩٧٨ تلیاکی میللەت نەبووە، تەنها شت وەهامان لێدەکات ئەوە بڵیین ئەوەیە، کە ئیسلام لەئێراندا ڕۆحی جیهانێکی بێ ڕۆح بووە…بڕوانە ١ـ١٠    )

 

 

شتێک نییە بەناوی شۆڕشی ئیسلامی!

 

شۆڕش بەڕای (فۆکۆ) ئەو فۆرمەیە کەلەسەدەی هەژدەوە پێی ئاشناین، مانای بوونی ئامانجێکی دیاریکراوە، مانای بوونی هێزیکە، کەکۆی شۆڕش بەرەو ئامانجی گۆڕینی فۆرمێکی دەسەڵات بۆلای خۆی ڕادەکێشێت.  لەشۆڕشی فەڕەنسیەوە، لەسەدەی هەژدەوە،  فۆرمی شۆڕش Revolution خاوەنی جیهانبینیەکی ڕوونە بۆ جیاکردنەوەی باش لەخراپە، خاوەنی مانایەکی دیاریکراوە، شۆڕش خاوەنی ئەکتەری سیاسی و کۆمەڵایەتی خۆیەتی، خاوەنی کاراکتەری مێژوویی خۆیەتی، خاوەنی ئەو شتەیە کەدەتوانین بەچەمکی (گوتاری شۆڕشگێڕانە ) پێناسەی بکەین.  لەم کۆنتێکستەوە ڕاپەڕینی گەلانی ئێران   لەساڵی ١٩٧٨  بەڕای (میشێل فۆکۆ)  شۆڕش نییە،  بەڵکو (شۆڕشۆچکەیە)Revolte  .

 

فوکۆ دەڵێت: (گوتاری شوڕشگێڕانە خاسیەتی ئەوەی هەیە، کەدەرئەنجامەکانی تاک و تەنها و تایبەتە بەکورتی؛ گەر دەرئەنجامە کاراکتەریەکانی وەربگرین: ڕاپەڕین لە چوارچێوەیەکی  باڵادەستی  ئەقڵانی و مێژووییدا خۆی دەگونجێنێت. 1.11 ) .

کەواتە شۆڕش لەم پێناسەیەدا لەچوارچێوەکی ئەقڵانی مێژوویدا هەڵدەسوڕێت وخۆی ئاڕاستەدەکات، لەچوارچێوەی ئەقڵانیەتێکەوە، هیواو ئاوات بەداهاتوو کاراکتەریزە دەکات، (جیهانبینی شۆڕشگێڕانە) هەوڵدەدات مانایەک بدات بە کۆی پڕۆسێسە مێژوویەکە، مانایەک کەجیهانێکی دیکە نمایشبکات  بۆ داهاتوو. شۆڕش دەبێت کاتیگۆریەکی (مۆڕاڵی نوێ) دامەزرێنێت، نەک تەنها کایەکی ڕۆحانی !

 

 بەتێگەیشتینی من لە (میشێل فۆکۆ) ڕاپەڕینی گەلانی ئێران لەپاڵپێوەنانی خەڵکدا بۆ سەر جادە توانیویەتی بەشێک لەجوڵانەوەکە پێک بهێنێت، نەک هەمووی! بەمانای (کایەکی ڕۆحانی سیاسی) پێکدێت بۆ پاڵپێوەنانی جوڵە بەرەو پێشەوە، بەڵام ئەم (کایە ڕۆحانیە) پێش ڕاپەڕین خاوەنی گوتاریکی شۆڕشگێڕانەی دیاریکراو نەبووە!، مەلایەکانی ئێران بە(ئیمام خومەینیەوە) کەلەپاریس دادەنیشت، خاوەنی ئەو گوتارە شوڕشگێڕانە نەبوون بەڕای فۆکۆ، بەڵکو دەنگی ئەوان هەمان دەنگی کورد بوو لەدژی شاهەنشا، هەمان دەنگی ئازەریەکان بوو لەدژی ڕژێمی شاهەنشا، هەمان دەنگی پارتی کۆمونیستی ئێران (تودە) بوو لەئێران،  هەمان دەنگی نوسەر و هونەرمەند و ئازادیخوازانی ئێران بوو. بەمانای شتێک نییە له‌ڕووی ئەقڵانیەوەو کاتیگۆری ئەقڵانی و ڕاتسیۆنالەوە لێی بڕوانین  ناوی (شۆڕشی ئیسلامی ئێران) بێت ، بەڵکو ئەوەی کەهەیە، وەک (فۆکۆ) ئاماژەی پێدەدات، دەچێتە خانەی شۆڕشۆچکە و ڕاپەڕینەوە. لەشۆڕشۆچکە و ڕاپەڕین کاراکتەر و بەشداربوون  و تەنانەت جیهانبینیەکانی جیاوازن لەشۆڕش. من خۆم سەیرم لێدیت ڕەخنەگران لە(میشێل فۆکۆ) ئەو ڕەخنە جیدییەی  فۆکۆیان فەرامۆشکردووە و وەها تێگەیشتوون کە فۆکۆ ستایشی ئەم ڕاپەڕینەی کردووە و پشتگیری ئیمام خومەینی کردووە. ڕاستە ئەو پشتگیرییە دەبینین، بەڵام لەڕووی قسەکردن لەسەر ئەو  (کایە ڕۆحیە) کە ئیمام پێشکەشی ڕاپەڕینەکەی کرد،  وەک ڕوونیشمان کردەوە کایەی ڕۆحی لەڕوانگە سوبێکتڤیزمەوە، خودگەراییەوە باسدەکات، نەک ئەوەی کە(کایەی ڕۆحی سیاسی) خۆی لەخۆیدا ئەکتێکی شۆڕشگێڕانەو گوتارێکی شۆڕشگێڕانە بێت.

 

 بەگشتی بەڕای (فۆکۆ) شۆڕش لەدوو داینامیک پێکهاتووە: یەکەمیان شۆڕشێک لەنێو کۆمەڵگەدا، کەدژەکان، کۆمەڵ وجڤاتەکان لەدژی یەکترن. دووهەمیان بوونی پارتێکی ئاڤانگاردە، سەرکردەیە، ئەم دوو شتروکتورە، ئەم دوو داینامیکە، ئەم دوو توخمە، لەڕاپەڕینی ساڵی ١٩٧٨ دا لەدژی شاهەنشادا بوونی نەبووە. بەمانای غیابی گوتاریکی ئەقڵانی، کەئەم جوڵانەوەیە لەچوارچێوەیەکی مێژوویدا ئاڕاستەبکات.  (فۆکۆ) بۆ پێناسەی شۆڕش دەگەڕێتەوە بۆ چەمکی (ئەقڵانیەت/ ڕاتسیۆنالیزم)، دەگەڕێتەوە بۆ تێزی (ئەمانوێل کانت) ی باوکی قوتابخانەی ئەقڵانیەت و ئایدیالزمی ئەڵمانی، کەدەربارەی شۆڕشی فەڕەنسی ڕای وەهابوو، کەشۆڕشەکە لە گەیشتنی بەئامانجەکان و وەک خۆی گرنگ نییە، شۆڕش وەک خۆی هەرگیز گرنگ نییە، بەقەد ئەوەندەی ماناکانی گرنگن. بەقەد هێندەی ماناکای لەنێو خەڵکدا گرنگە، ئەو پرسیارە گرنگە وەڵامبدرێتەوە بەوەی، ئەوە چ مۆڕاڵێکە کەئەم شۆڕشە دەیگۆڕی و چ کەش وهەوایەکی دیکەیە دێتە نێو کۆمەڵگەوە. ئەمە گرنگیەکی ئەقڵانیە کە (کانت) لێی دەڕوانێت. گەر لەم تێزەی کانتەوە سەیری شۆڕشی فەڕەنسی بکەین دەتوانین بڵیین: کەشۆڕشی فەڕەنسی لەدەرئەنجامە سیاسیەکاندا ئەوەندە سەرکەوتوو نەبوو، بەقەد ئەوەندەی کەشێکی نوێی بۆ پێگەیشتنی ئایدیاکان  هێنایە نێو ئەوروپاوە. شۆڕشی فەڕەنسی سەرکەوت، لویسی شانزە سەری پەڕێندراو ئۆرۆستوکراتیەت کۆتایی پێهات، حوکمی کڵێسا بوو بەهەڵم، بەڵام لەچەند پێچێکدا یەکێکی وەک (ڕۆپسپێر) دەردەکەوێت وماشێنێکی سەرپەڕاندن دروستدەبێت بەناوی گیلۆتین  Guillotin نەیارانی شۆڕش سەریان بەردەبێتەوە نیو سەبەتەی نوێی شۆڕشەوە، جگەلەوە (ناپلیۆن پۆناپارت) شۆڕش دەکاتە ئەکتیکی دەسەڵات و جەنگی داگیرکردنی ئەوروپا و کردنی خۆی بەقەیسەر دەستپێدەکات و لەدواجاردا ناپلیۆن دەدەۆڕیت و نەفیدەکرێتە سەر دوورگەیەک *.

 

هەموو ئەمانە گەر لەڕوانگەی باوکی قوتابخانەی ئایدیالزمی ئەڵمانی  (ئەمانوێل کانت) شڕۆڤەی بکەین شۆڕش بوو، ئامانجە سیاسیەکانی، گوتاری خۆی بەئەنجام نەگەیاند، بەڵام مانای شۆڕشەکە لەئەوروپا گرنگ بوو، بەوەی مۆڕاڵێکی نوێ و ئەخلاقێکی نوێی پێشکەشی کۆمەڵگە کرد. بەهای نوێی وەک (برایەتی و داپەروەری و یەکسانی) ئەو نۆرمانەی کۆی دەم و چاوی ئەوروپای سەدەی ناوەڕاستی گۆڕی بۆ ئەوروپایەکی مۆدێرن. لەسەر ئەم بنەما تێوریەوە  (فۆکۆ) ڕای خۆی دەربارەی ڕاپەڕینی گەلانی ئێرانی ١٩٧٨ بیناکرد، بەوەی ئەوەی لەئێراندا ڕوویدا شۆڕش نەبوو، بەڵکو شۆڕشۆچکە بوو!.  سروشتی  ڕاپەڕین ئەوەیە کەچەندەها گروپی سیاسی و پارتی سیاسی وئاڕاستەی جۆراوجۆر تێکەڵ دەبن و پێکەوە یەک ئامانج کۆیان دەکاتەوە، کەڕووخانی سوستمێکە وگۆڕینی حکومەت و ڕژێمێکە و گوڕینێتی. بەمانای ڕاپەڕینەکان ئاڤانگاردی سیاسیان نییە و گوتارێکی سیاسی تایبەت و کڵێشەیەکی تایبەتی نییە، لەدوای سەرکەتن هێزە سیاسیەکان، جڤاتەکان، گروپەکان دیالۆگ و ململانێێان لەسەر دەسەڵات دەستپێدەکات. بەڵام هێزی شۆڕشگێڕ و شۆڕش خاوەنی گوتاریکی شۆڕشگێڕانەی دیاریکراوە، خاوەنی پارتی سەرکردەیە، خاوەنی کاریزمای پێشینەیە، بەگشتی ڕاپەڕین و جوڵانەوەکان جیاوازەیەکی بنەڕەتیان هەیە لە ڕاپەڕینەکان، لەبەر ئەوە سەیر نییە کەبزوتنەوەی ١٩٦٨ پاریسی بە شۆڕشۆچکە ناوببرێت، چونکە وەک ڕاپەڕینێک وەهابوو کەدەیویست سنwوری ئازادیەکان لەئەوروپادا فراوانبکات، لەساندێکای کرێکارانەوە بەشداربوون تێدا تاوەکو خوێندکارانی زانکۆ و پارتە مارکسی و گروپە هونەری و هیپی و سەوزەکان .

خوێندنەوەی یەکەمی  ئەم تێزەی (فۆکۆ) ئەوەیە: 

 

یەکەم: ڕاپەڕینی گەلانی ئێران شۆڕش نییە، چونکە خاوەنی ئاڤانگراد و دیدیکی شۆڕشگێڕانەو گوتارێکی شۆڕشگێڕانە نییە.

 

 دووهەمیان: ناچێتە نێو چوارچێوەی گوتارێکی ئەقڵانیەی مێژووگەراییەوە، وەک هەموو شۆڕشێک بەبوونی گوتارێکی پێشینەوە  نایەوێت ڕادیکاڵانە دونیا بگوڕێت.

 

سێهەم: ڕاپەڕین  وەک شکاندنی فۆرمێک وەهایە لەژیان، وەک دروستبوونی کایەکی ڕۆحی وەهایە کەمۆڕاڵ ناگۆڕێت، بەمانای مەرج نییە کاتیگۆری مۆڕاڵ بگۆڕێت.

 

ئەوەندەی لەم تێزەی فۆکۆ تێگەیشتبم، گوتاری (ئیسلامی سیاسی) ڕاستە (کایە ڕۆحیە سیاسیەکە) پێشکەشدەکات، ڕۆحێک پێشکەشدەکات بۆ ژیانێکی بێ ڕۆح، بەڵام لەڕووی ئەکتی مۆڕاڵەوە، لەڕووی دۆسیەی مۆڕاڵەوە پەلاماری هەمان ئەو نۆرم بەها ترادیسیۆنال وتەقلیدیانە دەدات، کەئیسلام لەدروستبوونیەوە لەکۆمەڵگەدا پاراستوویەتی. بەڵام دەبێت ئەوە بڵیین، ئەوەی کەسەرنجی (فۆکۆ) ڕادەکێشێت، ئەوەیە کە(ئیمام خومەینی) خاڵی ڕاکێشانی جوڵانەوەکەیە، سمبولە، ڕەمزە بۆ کۆی جوڵانەوەکە، بەڵام ڕابەری شوڕشێک نییە!. بەمانای لەتەنیشت ئەوەوە چەندەها ڕابەری دیکە ڕۆڵی خۆیان هەبوو، وەک (فۆکۆ) ئاماژەی پێدەدا هەندێک لەسەر شەقامەکانی تاران هاواریان بۆ (مەهدی بازرگان) دەکرد، بێگومان خەڵکانی دیکەش هەبوو بۆ پارتی کۆمەنیستی ئێرانی (تودە). بەگشتی ئەمە جوڵاوەنەوەکی نوێی مێژووییە وەک لەوەی شۆڕشێک بێت بەڕابەرێکەوە. ئەم خاڵە بەڕای من ڕەخنەگرانی فۆکۆ بەسەریاندا تێپەڕێووە.

 

 ناتێگەیشتن  لە فۆکۆ و هانا ئاڕێنت

 

ڕەخنەگرانی (میشێل فۆکۆ) تەنها ئەوە دەبینن، کە ئەم فەیلەسوفە لە ساڵی ١٩٧٨ پشتگیری (ئیمام خومەینی) و ڕاپەڕینی گەلانی ئێرانی کردووە، دەیانەوێت ڕستەی سیاسی و دادگایی سیاسی لەزاری بیرمەندێکەوە ببیستن بەبێ گوێگرتن لەکۆی کۆنێکستە مێژوویی وفەلسەفیەکە. لێرەدا من بیرمەندی ئەڵمانی بەڕەچەڵەک جولەکە (هانا ئاڕێنت) م بیردێتەوە کاتێک دەچێت بۆ ئیسرائیل و ئامادەی دادگایکردنی کۆنە نازیەکی وەک (ئادۆلف ئایشمان) دەبێت، ئەم پیاوە لێپسراوی ئیداری ترانسپۆرتی جولەکەکان بوو  بۆ سەربازگەکانی هۆلۆکۆست و ژەهراویکردن بەگاز. (هانا ئاڕێنت)  سەرەڕای ئەوەی خۆی یەکێک بووە لەقوربانیانی هۆڵۆکۆست، بەڵام  هەرگیز نایەوێت خۆی وەک (خودیکی بیرکەرەوە) لەجیهان داببڕێت، ئەرکی ئەو وەک ڕۆشنبیریک و بیرمەندێک ئەوە نییە تەنها (ئادۆلف ئایشمان Eichmann, Adolf)  ئیدانە بکات و داداگایی سیاسی و ئەخلاقی بکات، بەڵکو کاری ئەو دۆزینەوەی ئەو خاڵە قورسە بوو لەپرسیاری (خراپەکاریدا)، ئەوەی کەڕۆشنبیرە جولەکەکانی ڕۆژنامەی (نیورۆرکەر) لە (هانا ئاڕێنت) چاوەڕێیان دەکرد، ئیدانە و نیشاندانی ناشرینی (ئایشمان) بوو، وەک ئەدمنیستراتیڤیک، وجێبەجێکارێک، وەک فەرمانبەرێکی حکومی دەستی هەبووە لەتاوانی هۆلۆکۆست، بەڵام لێرەدا (هانا ئاڕێنت ) بەپێچەوانەی ڕای گشتیەوە، وەک نوسەرێک، وەک فەیلەسوفیک، وەک بیرمەندێک، هەروەها وەک ڕۆشنبیرێک، لەدیووی دووهەمی دیارەدەکان دەڕوانێت، ئەم تێڕوانینەی دەبێتە هۆی توڕەیی حکومەتی ئیسرائیل و جڤاتی جولەکە لەئەمریکا و جیهان!

 

(هانا ئاڕێنت) کۆی تێڕوانینەکانی خۆی  لەکتێبی (کاڵفامی خراپەکاران Banalität des Bösen) دەخاتە ڕوو، بەڕای (هانائاڕینت) خراپەکاری دۆزێکی ئەوەندە ئاسان نییە تێیـبگەین، لەبەرئەوەش دادگایکردنی خراپەکاران کارێک نییە بەئاسانی دادگاییبکرێت!، (هانا ئاڕێنت) سروستی خراپەکاران لەوەدا دەبینێتەوە کە (کەبەهیچ شێوەیەک گفتوگۆ لەگەڵ خۆیاندا ناکەن)، بەمانای خراپەکاری لەوەدا خۆی دەبینێتەوە، شکست دێنێت  لەوەی لەگەڵ خۆیدا بکەوێتە گفتوگۆوە. تێزیکی دیکەی (هانا ئاڕێنت) لەوەدایە، کە ئەقڵیەتی مۆدێرن ئیداریەک دروستدەکات بێ رۆح، بێ بیرکردنەوە،  بێئەوەی بتوانێت لە (ئیرادەیەکی ئازاد) وە مامەڵە لەگەڵ کارەکەیدا بکات. (ئادۆڵف ئایشمان)  بۆ ماوەی بیست ساڵێ ڕێک لێپسراوی ئیداری بووە، لەزەمەنی ناسیونال سۆسیالزم لێسپراوی  ترانسپۆرتی جولەکە بووە بۆ سەربازگەکانی ئاوشڤیتز و کوورەکانی گاز. لەوێدا بەپێی تەمەن و توانا و ژێندەر  جیادەکرانەوە، پاشان ئامادە دەکران بۆ کوشتن.  (ئایشمان) نەخشەکێشی چۆنێتی ترانسپۆرتکردن و جێگەبوونەوەی هەر فارگۆنێک و ژمارەی پاسەوان ومیتۆدەکانی ئیداری بوو. ئەم ئەقڵیەتە بیری لەتوانای بەرگەگرتنی مرۆڤەکان نەدەکردەوە، ئەوەی گرنگ بووە ئەم مرۆڤانە بەنەخشەیەکی توند و تۆڵ ڕەوانەی سەربازگەکان بکرێن، لەوێ چییان لێ بەسەر دێت، ئەوە شتێکە کە (ئایشمان) خۆی بەرپرس نازانێت!. تەنانەت ژوورەکانی گازاویکردن و مردن و توانای بەرگەگرتنی چەند نەفەریان هەبووە، لەئیدارەی (ئادۆلف ئایشمان) وە ڕێکخراوە ونەخشەسازی بۆکراوە، بەڵام ئەم پیاوە ئەوە بەگرنگ نازانێت، ئەم  مرۆڤانە بۆ کۆێ ڕەوانە دەکرێن، ئەو بەدادگا دەڵێت: وەک ئێوە، وەک هەر فەرمانبەرێک ئەرکی خۆم جێبە بەجێکردووە!

 

زمانی (ئایشمان)  لەدادگادا زمانی فەرمانبەرێک بووە کەیاسای جێبەجێکردووە، پۆزشی ئەو ئەوە بووە، گەر هاتوو هەر فەرمانبەرێک گوێڕایەڵی یاسا دانەرەکەی نەبێت، ئەوا شتێک بوونی نابێت بەناوی حکومەت و ئیدارەوە. لێرەوە (هانا ئاڕێنت) لەڕووی فیکریەوە باس لەو سوبێکتە، لەو خودە دەکات کەبیرناکاتەوە، کەناتوانێت گفتوگۆ لەگەڵ خۆیدا بکات. (ئاڕێنت) لەکتێبەکەیدا (کاڵفامی خراپەکاران) باس لەو ئەقڵانیەتە دەکات، کەمۆدێرنە لەکڵێشەی یاساوە، لەڕێگەی یاساوە  مرۆڤی پێ بەند دەکات. لە مۆدێرندا پابەستبوونی کوێرانە بە مۆدێلێکی ئادمنیستراتیڤ و ئیداری، قەیران بۆ خودیکی بیرکەرەوەی ئازاد دروستدەکات.  ئاوەها چەکەکان، ڕۆکێتەکان، ماشێنەکانی جەنگیش  بەڕێوە دەبرێن. ئەم کڵێشە ئادمنیستراتیڤە، ئەقڵانیە ئامڕازگەرایە، ڕێگە لەو ڕایەڵەی نێوان خود و بیرکردنەوە دەگرێت، ئاوەها تێگەیشتن لە سروشتی خراپەکاری بەپێی ئەم تێزە، تێگەێشتنە لەیاسا وجێبەجێکاری یاسا لەدەوڵەتی مۆدێرندا. سروشتی ئیداری کەجەنگ بەڕێوەدەبات و مەزندە نەکردنیان بۆ ئەو کارەساتانەی لێی دەکەوێتەوە، بڕواهێنان بەوەی کەمرۆڤ پێویستە لەدەوڵەتدا گوێ لەیاساکان بگرێت وئەرکەکان بەجێـبهێنێت ، چەندە پرسێکی گرنگی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگەیە، ئەوەندە مەترسیدارە بۆ مراندنی ئیرادەی ئازاد لەڕۆحدا. بەگشتی خراپەکاری دۆزێکە دەبێت تەنها لەڕوانگەی دادگایکردنەوە سەیری نەکەین.

 

دیارە ئەم ئاماژە بچوکەی بۆ (هانا ئاڕێنت) لەوەوە سەرچاوە هەڵدەگرێت، کەهەموو جولەکە لەدونیادا چاوەڕیی نوسینێک بوون لەسەر ئیدانەکردنی هۆلۆکۆست و ئیدانەکردنی (ئادۆلف ئایشمان). بەگشتی چاوەڕیی هەڵوێست بوون، بەڵام لە گوتارەکانیدا لە ڕۆژنامەی (نیۆرکەر) هانا ئاڕێنت لەگۆشەیەکی زۆر هەستیارەوە مامەڵە لەگەڵ دادگایکردنەکەی ئایشماندا دەکات، تەنانەت زۆربەی هاوڕێکانی بەتایبەت جولەکەکان چیتر قسەیان لەگەڵ (هانائاڕێنت) نەکرد، ئەوان لەو بڕوایەدا بوون کە کتێبەکەی (هانا ئاڕێنت)  (کاڵفامی خراپەکاران Banalität des Bösen) هیومانیزەکردنی خراپەکارانە. بەمانای هانا هەوڵیداوە ئەوە بسەلمێنێت کەهەموو ئەم تاوانە گەورانەی نازیەت لەخودێکەوە سەرچاوەی هەڵگرتووە  کەبیرناکەتەوە!، گەر بیریان بکردایەتەوە لەگەڵ خۆیاندا ئەو کارەیان نەدەکرد. بێگومان ئەم تێزە لای جڤاتی جولەکە مانای ئەوەیە کەئەمانە نابێت سزای توندیان بەسەردا بسەپێنرێت مادامەکی (لەبیرکردنەوەدا نشوستیان هێناوە)! دیارە نابێت ئەوە لەبیربکەین کە (هانا ئاڕێنت) خۆی پێشوازی لەبڕیاری سێدارەدانی ئایشمان کرد و بەبڕیارێکی عادیلانەی وەسفکرد. بەڵام لای ئەو کێشەکە لە دادگایکردنی ئەخلاقی و یاسایی قوڵترە، (هانا ئاڕێنت) تاوەکو کۆتایی ژیانی هەوڵیدا لەسروستی خراپەکاری تێبگات، نەک خۆی بە دادگایکردنی سیاسیەوە سەرقاڵ بکات.

 

 چەندەها ساڵ بەسەر کتێبی (کاڵفامی خراپەکاران)ی (هانا ئاڕێنت)  تێپەڕ دەبێت، بیرمەندێکی دیکە بەر شاڵاوی ناتێگەیشتنی دەبێت، ئەو بیرمەندە  (میشێل فۆکۆ)یە.  دوای ئەوەی ڕیپۆرتاژەکان بڵاوبوونەوە  بیرمەندێکی گرنگی وەک (میشێل فۆکۆ) بەر هەمان دادگایی سیاسی بووەوە. هەموو  ڕەخنەکان  لەدادگایکردن و مۆتیڤێکی سیاسی کۆبوونەوە.  ڕەخنەکان لەم خاڵەدا کۆبوونەوە، بەوەی (فۆکۆ) پشتگیری حکومەتێکی ئیسلامی دەکات!، فۆکۆ پشتگیری لەخومەینی دەکات!، فۆکۆ پێیوایە دەبێت ئاین بگەڕێتەوە نێو سیاسەت. (فۆکۆ) هێزی فیکری خۆی خستۆتە خزمەت حکومەتێکی ئیسلامیەوە !

 

دیارە وەک ئاماژەمان پێدا (فۆکۆ) لەڕوانگەی بیرمەندێکەوە سەیری ڕووداوەکانی کردووە، لەڕوانگەیەکی ئەخلاقی و مۆڕاڵیەوە سەیری ئەم ڕاپەڕینەی کردووە، ئەخلاقێک لەسەردەمی شای ئێراندا ونبوو بوو. ئاوەها ئەڵقەیەکی گەورە وندەبێت لەڕۆحی مرۆڤەکاندا کاتێک سوستمێک بەرەو گەندەڵی دەڕوات، بەرەو فەسادی ئەخلاقی و دیسپۆتیزم. ئەم بازنە ونبووە، ئەم مۆڕاڵە ونبووە لەئێرانی شاهەنشادا ئامادەگی هەبوو، ئەمەش خۆی لەخۆیدا پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانی خستبووە مەترسیەوە، چیتر مرۆڤ لەپەیوەندیەکی جێگیردا نەبوو لەگەڵ ئەویتردا، لێرەوە سیاسەتێکی ڕۆحانی ئەو نێوەندە بوو، ئەو کایە ونبووە بوو،  کەهەموو جیاوازیەکانی  کۆمەڵگەی ئێران و میللەتانی پێکەوە بەستبوو. لێرەوە بەڕای من، (فۆکۆ) یەکەم کەس بووە کەهۆکاری هەڵکشانی ئیسلامی سیاسی ناسیووە، بەوەی لەکوێ ئەڵقەیەکی مۆڕاڵی و ئەخلاقی ونبێت، لەکوێ مرۆڤەکان لەنێو هەژاری و دیسپۆت و فەسادی ئیداریدا بژین، لەوێدا سیاسەتیکی ڕۆحانی، یان کایەکی ڕۆحانی دەبێتە نێوەندێک، کایەیەک، سفێرەیەک، کە توانای دروستکردنی سیاسەتێکی نوێی هەیە لەفۆرمی خەونبینین بەدونیایەکی نوێ. یۆتۆبیایەک لەخەیاڵی کۆمەڵدا پێکدێت، کەدروستبوونی حکومەتێکی ئیسلامی بەئەگەرێکی قبوڵکراو تێدەگات.

 

بەگشتی (فۆکۆ) لەڕوانکەی سوبێکتڤ و مۆڕاڵ و پەیوەندی خود بەجیهانەوە ڕاپەڕینی گەلانی ئێران ١٩٧٨ شرۆڤە کردووە، نەک بیەوێت دادگایی سیاسی بکات، هەرچەندە لەدوایشدا بەتوندی ڕەخنە لەم حوکمەتە نوێیە دەگرێت. وەک گووتم ڕەخنەگرانی (فۆکۆ)  ئەو شرۆڤەیان بەسەردا تێپەڕێوە، یاخود نەیانویستووە فۆکۆسی لەسەربکەن.  بەدیوێکی تردا (فۆکۆ) لەگرنگترین پایە سیاسیەکانی حکومەتی ئیسلامی ئیران دەدات ، بەوەی ڕای وەها بوو، ئەم ڕاپەڕینە بەهیچ شێوەیەک شۆڕش نییە، وەک بانگەشەی بۆ دەکرا. چونکە نەخاوەنی گوتارێکی دیاریکراوە ونەخاوەنی پارتێکی ئاڤانگارد و نەخاوەنی جیهانبینیەکی ڕوون بووە بەرامبەر دواڕۆژ.

پێموایە لەدوو خاڵدا (فۆکۆ) دەتوانین ڕەخنە لەفۆکۆ بگرین،  یەکەمیان ئەوەیە، کەڕۆڵی ئیمام خومەینی لای ئەو تەنها ئەوەبووە کەسێک بووە هێزی ڕاکێشان و هێزی ڕاکێشانی جیاوایەکانی هەبووە بۆ خۆی، نەک سەرکردیەکی تاک و تەنیای شۆڕشێک بێت. بیگومان لەدوای ڕووخانی شا ڕۆڵێ ئیمام خومەینی تەواو پێچەوانەی ئەو بیروڕایەی فۆکۆ کەوتەوە، ئەمەش هەڵەیەکی گەورە بوو لەهەڵسەنگاندنی ڕۆڵی ئیمام لەڕاپەڕینی گەلانی ئێراندا. دووهەمیان ئەوەیە  کە(فۆکۆ) لەوبڕوایەدا بوو، کە ئیمامەکانی ئێران تەنها بەوە دەوستنەوە ڕۆڵی نێوەندیکی ڕۆحانی مۆڕاڵی ئاینی ببینین، خاوەنی جیهانبینی نوێ نین  بۆ داهاتوویەکی سیاسی. ئەمەش لەئیدارەو مامەڵەێ حکومەتی دوای ڕووخانی شا، تەواو پێچەوانە دەرچوو، ئیمامەکان توانیان تەواوی دەسەڵات بۆ خۆیان دەستەبەربکەن، پارتی کۆمەنیستی ئێران (تودە) یان توانەوە و مامەڵەی ئەوان لەگەڵ نەیارانی سیاسیان  و بەتایبەت کورد لەجیهانبینی (ولایەتی فەقێ) سەرچاوەی هەڵگرتبوو، بەپێچەوانەی ڕای (فۆکۆ) تائەمڕۆ ئیمامەکان ئۆراگانیزەترین فۆرمی حکومەت بەڕێوەدەبەن وزۆرانبازیەکان ئیدارە دەکەن. نەک هەر ئەوە بەڵکو بەشێکی گەورەن لەهاوکێشەی سیاسی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕواست.  سێهەم خاڵ ئەوەیە  (کایەی ڕۆحانی سیاسی) کە (میشێل فۆکۆ) باسی لێوە دەکرد، بەوە نەوەستایەوە ببێتە فاکتەرێکی پێکەوە گرێدانی ئەندامانی کۆمەڵگە پێکەوە، بەڵکو بووە هۆی دروستبوونی دیسپۆتیکی ئاینی هیرارکی، کەکۆی ناوچەکەی تەنیوەتەوە.

بەگشتی چۆن (هانا ئاڕێنت)  لەبەرامبەر شاوڵاێکی (هەڵە تێگەیشتن) بوەوە، ئاوەها بیرمەندیکی گرنگی وەک  (فۆکۆ) بەرامبەر هەمان هێرش کەوتەوە، (فۆکۆ) بەڕای من گرنگترین دەم و چاوە کەلە ڕاپەڕینی گەلانی ئێران تێگەیشتبوو، بەمەش دەبێتە گرنگترین بیرمەند کەدەرکی بەمەترسی و گەورەیی قەبارەی ئاین دەکات لەسیاسەتدا.

(میشێل فۆکۆ) لەم ئەکتەدا، لەنێو ئەم هەموو ڕەخنە سیاسیەی لێی گیرا،  دەم و چاوێکی ونبووی ئەم ئەکتەیە. پێموایە  (میشێل فۆکۆ)  دەم و چاوێکی گرنگی تێزی فیکرە لەمەڕ ڕاپەڕینی گەلانی ئیران و ئیسلامی سیاسی، بەجۆرێک  کەڕەخنەگرەکانی نەیانتوانی لەگەڵ شەپۆلی ڕەخنەکانیان بیسڕنەوە و ونیـبکەن…

 

تەواو

 

پەراوێزو سەرچاوەکان

[1] Thomas Lemke, „Die verrückteste Form der Revolte“ – Michel Foucault und die iranische Revolution, 1997, S316.

[2] Mazudar, Pravu, Foucault, Ausgewählt, Philosophie Jetzt von Peter Sloterdijk, s79

[3] Wolfgang Welsch, Philosophie seit 1945, Semester II , Foucault 3-4 (Audio- 19 CD)

[4]  Thomas Lemke, Freiheit ist die Garantie der Freiheit, Foucault und die Menschenrechte, s1

5 Michel Foucault, Die Ordnung des Diskurses, Fischer 2000,