دەسەڵات و بەرەنگاری لای فوكۆ

لە ئێستادا، بە بێ میشێل فوکۆ ناتوانین لە پەیوەندییەکانی دەسەڵات تێبگەین، وەک چۆن بە بێ هۆبزو لیڤیاتان ناتوانین لە دەسەڵات تێبگەین لە سەردەمی مۆدێرندا

(وەختێک قسەو باس لە بارەی دەسەڵاتەوە دێتە گۆڕێ خەڵک ڕاستەوخۆ بیر لە بونیادی سیاسی دەکەنەوە، بیر لە حکومەت دەکەنەوە، بیر لە چینێکی کۆمەڵایەتی زاڵ و باڵا دەست دەکەنەوە، بیر لە سەروەرو ئاغایەک دەکەنەوە لە بەرانبەر کۆیلەدا…هتد، بەڵام من، کاتێک قسە لە بارەی پەیوەندییەکانی دەسەڵاتەوە دەکەم، هەرگیزاو هەرگیز، بە هیچ شێوەیەک بیر لەمە ناکەمەوەو خەیاڵم لای ئەمە نییە، بەڵکو مەبەستم لە دەسەڵات ئەوەیە کە ؛ دەسەڵات هەمیشەو بەردەوام ئامادەیە لە ناو پەیوەندییە مرۆییەکاندا جا هەر فۆرمێکی هەبێت، چ لە ناو پەیوەندی و بەرکەوتنی زارەکییدا بێت وەک ئەوەی ئێمە ئێستاکە تێیداین و ئەنجامی دەدەین، یاخود پەیوەندییەکانی عیشق و خۆشەویستی، یان پەیوەندییە دەزگایی و ئابوورییەکان)

میشێل فوکۆ، سوژەو دەسەڵات

Michel Foucault, ” Le sujet et le pouvoir”, Dits et ÉCRITS, IV,P. 719 – 720.

لە میانەی لێكۆڵینەوە لە میكانیزمەكانی كۆمەڵگەی دیسپلینی،فوكۆ وێنەیەكی دیكەمان لە بارەی دەسەڵاتەوە دەداتێ.وێنەیەك كە جەوهەرێكی نەگۆڕو ئەبەدی نییە،جەوهەرێكی دابەشكراویش نییە لە نێوان كۆمەڵێك كەسی كەم لە سەر حسابی كۆمەڵێك لە كەسانی دیكە بیا کرابێت، دەسەڵات تایبەتمەندیی و كارێتێرێكی چینایەتیشی نییە (لێرەدا فوكۆ تەواو دژ بە ماركس دەوەستێتەوە). بە پێچەوانەی ئەمانەوە ،دەسەڵات لە هەموو پنتێكی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا هەیە،لە هەموو شوێنێكە بە نا بەرجەستەیی و نا كۆنكرێتی و نا مەلموسی.دەسەڵات شتێك نییە بە دەستی كەسان و كۆمەڵێكەوە بێت ،بەڵكو؛ ئەو ڕەگەزەیە كە بەناو هەمواندا دێت و دەڕوات. ئەمەش بە مەبەستی كۆكردنەوەو پەرشوبڵاوكردنیان لە یەككاتدا، لە پێناو كۆكردنەوەیان لە سەر ئەو شتەی كە جودایان دەكاتەوە. بەمشێوەیە ناكرێت پەیوەندییەكانی هێز وەلاوەنرێن بۆ پەیوەندییەكانی دەسەڵاتێكی تاك لایەن و تاك ڕەهەند.دەتوانین بڵێن : دەسەڵات تۆڕێكی فراوان و هەمەچەشن و فرەییە. دەسەڵات لای فوكۆ دەتوانێت بەریەككەوتن و بەركەوتنە چینایەتییە چڕەكان تێپەڕێنێت،ئەوانەی كە بە شێوەیەك دەردەكەون كە، ناتوانرێت تێكبشكێنرێن بە بێ تێكشكاندن و درزخستە ناو پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنانەوە.دەسەڵات لێرەیەو، لەوێیە، لە هەموو شوێنێكە.دەسەڵات نابێت بە ئۆبژێیەك،نابێت بە بابەتَێكی بە بابەت بوو،بە تایبەت لە ناو کۆمەڵێک دەزگاو دامەزراەی دیاریكراوی وەك دەوڵەت،حزب،چیندا.،دەسەڵات لە نێوان عاشق و مەعشوقدایە،لە نێوان كرێكارو خاوەنكار دایە. لە ناو خێزاندایە، لە نێوان باوك و منداڵدایە،لە نێوان كڕیارو فرۆشیارێكدایە،دەسەڵات لە نێوان مامۆستاو قوتابییەكدایە.ڕست و تۆڕێكی كۆمەڵایەتی ڕاستەوە نابێت تەنیا لە دۆخی ململانێدا نەبێت ،ئەو كاتەی ستراتیژە تەقێنراو پارچەپارچەبووەكان دەكەون بە سەر یەكتردا،كاتێك تەكتیكەكان دەتوانن لە پەیوەندییەكەوە بۆ پەیوەندییەكی تر بگوازرێنەوە.بۆ فوكۆ دەسەڵات خاوەندارێتی ناكرێت بە ڵكو پراتیك دەكرێت.
سەرباری ڕەفزكردن و ئەفەرۆزكردنی ئەم پارادایمە جەوهەرییەی دەسەڵات “واتە دەسەڵات وەك شت”، فوكۆ نمونەو پارادایمی یاسایی دەسەڵاتیش ڕەفز دەكات بەو پێیەی تۆڕێك بێت بۆ خویندنەوەی پەیوەندییەكانی دەسەڵات.بابەتی یاسا بەو شێوەیەی مانێڤستبونی بنەڕەتی دەسەڵاتە کە لە كۆمەڵێك چەمكی كۆنتراكت و پەیمان و گرێبەست و یاساییەوە پەیدا دەبێت، وەك چۆن ماركس لەو بڕوایەدابوو .بەمشێوەیە ئاراستەو شێوازی كاركردنی فوكۆ دژ بە دوو شێوازو گوتار دەبێتەوە :دژ وەستانەوەی فوكۆ بەرانبەر تیۆرو گوتاری پەیمان و كۆنتراكتیی بەو مانایەی دەسەڵات لە ئاشتی و پێكەوەژیان و ئاستی ئاشتیانەوە بەدی نایەت ،بەڵكو لە دۆخی جەنگەوە پەیدا دەبێًت.لە لایەكی دیكەوە دژ وەستانەوەی بەرانبەر “ماركس و ماركسیزم”؛ فوكۆ وای دەبینێت دسەڵات كاری چەپاندن و كەبتكردن و ملكەچیكردن نییە، بەڵكو كاری بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەیشە.

چەمكی دەسەڵات لای فوكۆ ڕوبەڕوی بڕێكی زۆری خراپ تیگەیشتن بووەتەوە،خراپ تێگەیشتنێك سەبارەت بە شوناس و فۆرم و یەكێتی دەسەڵات. دەسەڵات بریتی نییە لە “كۆمەڵێك دامەزراوەو دەزگا كە ملكەچی و ملكەچكردنی هاوڵاتیان لە خۆ بگرێت و كاری سەپاندنی بە زۆرو ملكەچ پێكردن بێت لە چوارچێوەی دەوڵەتێكدا،وە مەبەستیش لیێ تەرزێكی ملكەچكردن و ملكەچپێكردن نییە كە پێچەوانەی توندوتیژی بێت و شێوەی بنەمایەك لە خۆ دەگرێت.وە مەبەست لە دەسەڵات سیستەمێكی گشتی هەیمەنە كردن بێت كە، ڕەگەزێك یان كۆمەڵە ڕەگەزێك مومارەسەی بكات بە سەر ڕەگەزێكی دیكەدا.بەمشێوەیە، فوكۆ ڕای وایە ڕۆڵی یەكەمی دەسەڵات “زەبروزەنگ و توندوتیژی نییە”،واتە “تەنیا ڕۆڵێكی نێگەتیڤیانەی هەبێت، بەڵكو؛ دەسەڵات ڕۆڵی پۆزەتیڤیانەشی هەیە ئەویش : ڕۆڵی بەرهەمهێنانە بە بێ لە بیركردنی زەبروزەنگ وەك مومارەسە یان وەك چارەسەرێك كە دەسەڵات پەنای بۆ دەبات لە هەندێك جاردا.دەسەڵات لای فوكۆ كۆمەڵێك تایبەتمەندی و سیمای تایبەتی خۆی هەیە، لەوانە؛ “كۆمەڵێك پەیوەندی هێزەكانە لە ناو ستراتیژێتێكی دیاریكراو و سنورداردا”،ئەم پەیوەندییانەش بەو شێوەیە دیاریدەكرێن كە “ئیمانێن و هارمۆنی و پێكەوە گرێدراو و دژ بە یەكن”،دەچنە ناو “كۆمەڵێك ستراتیژ”ەوە كە لە دەزگای دەوڵەت،یان لە داڕشتنی یاساكان،هەیمەنەی كۆمەڵایەتی خۆی بەرجەستە دەكات.ئەوە لە یاد نەكەین كە، فوكۆ وێنای دەسەڵات ناكات لە دەرەوەی بەرەنگاری، وەك چۆن “وێنای دەسەڵات ناكات لە دەرەوەی ستراتیژییەتی جەنگ. هەر لێرەوە فوكۆ هەستا بە هەڵگێڕانەوەی وتەكەی كلۆزڤیتز كە دەڵێت :”جەنگ بەردەوامیدان و بەردەوامبوونی سیاسەتە بە ئامرازی دیكە” بۆ : سیاسەت بەردەوامبوونی جەنگە بە ئامرازی دیكە”.

فوكۆ وای دەبینێت، لەو شوێنەی دەسەڵات هەیە بەرگریش هەیە، بەڵام ،سروشتی ئەم بەرگرییە ناكەوێتە دەرەوەی دەسەڵاتەوە. چون پنتەكانی بەرگری لە هەموو شوێنێك بونیان هەیەلە ناو تۆڕەكانی دەسەڵاتدا. ئێمە كۆمەڵێك فۆرمی جیاواز و جۆراوجۆری بەرگری و بەرەنگاری و بەرگریكردنمان هەیە لەوانە :ئەگەر و شیمانەبۆ كراو، بەرگری كوێرانەو پەرش و بڵاوی، بەرگری زەبروزەنگ ئامێزو توندوتیژ، بەرگرییەك كە كۆڕاوئیجماعی لە سەرە، بەرگری تەریك و گۆشەگیر،بەرگری دورخراوە..

ئەو تێزەی فوكۆ، كە، باس لە بونی بەرەنگاری دەكات لە هەموو شوێنێكی تۆڕەكانی دەسەڵاتدا ڕاگەیاندن و بانگەشەكردنە بۆ ڕەفزكردنی “چەمكی دەسەڵاتی جەمسەرگیر كە لە سەر دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن وەستاوە. فوكۆ چەمكێكی نوێی بۆ دەسەڵات دروستكرد ئەویش چەمكی “میكرۆ فیزیای دەسەڵاتەmicrophysique du pouvoir”. واتە نەبونی یەك دەسەڵاتی،واتە بونی “فرە دەسەڵات” لە سەر جەستەی كۆمەڵایەتی كە، هاوشانە لە گەڵ بەرەنگاری و بەرگریكردن بەرانبەر سەرجەم فۆرمەكانی دەسەڵات.

بەمشێوەیە، دەسەڵات بەرهەم و مناڵی چین و چینێكی تایبەت نییە،بەرهەمی هۆكارێكی ئابوری نییە. بەرهەمی هۆكارێكی كۆمەڵایەتی نییە،بەڵكو ؛ بەرهەمی دەسەڵاتی جیاوازو بەش بەشەكین.دولوز وای دەبینێت كە،دەسەڵات شوێنگەیەكی هەیە كە شوێنگەی نییە؛ دەسەڵات شوێنگەو مەوقعێكی هەیە چونكە بە هیچ شێوەیەك سەراپاگیرو هەمەگیر نییە،شوێنگەو مۆڵگەی نییە چونكە ناتوانرێت لە شوێنێكی دیاریكراودا گەمارۆ بدرێت، چونكە بەربڵاوە. هەر لەم سیمای دەسەڵاتەوە دەگەینە ئەو بڕوایەی كە دەسەڵات جەوهەرێك نییە و جەوهەری نییە، بەڵكو ڕیوشوێنگرتنەبەرە،پەیوەندی هێزە لە ڕێگەی چالاكییەوە مومارەسە دەكرێت،كۆمەڵێك پەیوەندی نا یەكسان و نا هاوسەنگ و جوڵاوە.ئەو ڕیگەیەیە كە، تەكنۆلۆژیای سیاسی كاری پێدەكات لە ڕێگەی جەستەی كۆمەڵایەتییەوە. كتیبێ چاودێری و سزا پێشاندەری نمونەیەكی جوان و نایابە سەبارەت بەم وێناكردنەی دەسەڵات لە سەر جەستەی كۆمەڵایەتی.

ئەگەر كۆمەڵێك تیۆری سیاسی نوێ تەنیا ڕوی زەبروزەنگی و توندوتیژی دەسەڵات نەبێت ڕوی دیكەی نابینینن، فوكۆ وای دەبینێت، كە، دەسەڵات هەڵگری هەردوو سروشت و سیمای “چەپاندن و بەرهەمهێنانیشە”. فوكۆ لە شیكاركردنە مێژوییەكانیدا ئەم ڕوە پۆزەتیڤەی دەسەڵاتیشی نیشانداوە.گریمانەی چەپاندنی لە كتێبی “ئیرادەی مەعریفە”دا خستۆتە بەرباس و لێكۆڵینەوە ، بە تایبەت ئەو كاتەی بوو بە ئیدیایەكی بەڵگەنەویست و چەسپاو لای ماركسیزم و فرۆیدیزم . فوكۆ جەخت لە سەر ئەوە دەكاتەوە کە نابێت وەسفی دەسەڵات بكەین بەگوزارشت و گوزارەی سەلبی و نێگەتیڤ لە وێنەی ئەوەی كە دەسەڵات كاری دورخستنەوەو چەپاندن و چاودێریكردن و ڕوتكردنەوەو باوەڕپێهینان و …. بێت.لە ڕاستیدا دەسەڵات بەرهەمهێنەرەوە یەو بەرهەمدێنێت، واقعی ڕاستەقینە بەرهەمدێنێت،كۆمەڵێك بژار لە بابەتەكان و حەقیقەت بەرهەمدێنێت. فوكۆ زۆر پێداگیری لەوە كردووە كە نابێت ئاست و ڕەهەندی بەهەمهێنان و شكڵبەندی دەسەڵاتمان لە بیر بچێت لە بوارەكانی مەعریفەو تاك و كۆمەڵگەدا.”دەسەڵاتی دیسپلینی” نمونەیەكی زیندو بەرچاوە بۆ ئەم ڕۆڵگێڕانە كە، تێیدا كۆمەڵێك پرۆسەو كردەی جۆراوجۆر و جیاوازی بە تاككردنی Individualisation تێدا بەرهەمدێت لە جەستەی كۆمەڵایەتیدا.لە نێویاندا، بە تایبەتی بەرهەمهێنانی تاك و مەعریفە سەبارەت بە تاك. زانستە مرۆییەكانیش هەر لەم كۆنتێكستەدا بون و شەرعییەت و ڕەوایەتیبوون و بەردەوامی خۆیان دادەڕێژن،ئەمەش لە ڕێگەی بەرهەمهێنانی گوتارێك سەبارەت بە تاك و كۆمەڵگە كە، بنگەشەی زانستیبوونی خۆی دەكات. دولوز ئەم ڕۆڵەی ڕونكردۆتەوەو دەڵێت :”دەسەڵات پێش ئەوەی واقع بچەسپێنێت بەرهەمی دێنێت، وەك چۆن حەقیقەت بەرهەمدێنێت پێش ڕوتكردنەوەی. بەمشێوەیە وێناكردنێكی پۆزەتیڤ و ئیجابی بۆ دەسەڵات لە لایەن فوكۆوە هاتە ئاراوە.

فوكۆ ل سەڵانی حەفتاكاندا چەندین فۆرمی دەسەڵاتی دیاریكرد لەوانە: دەسەڵاتی دیسپلینی،ئەمەش لە كتێبی چاودێری و سزادا كە بابەتی سەرەكی تێدا جەستە بوو:جەستەی سەرباز،جەستەی نەخۆش،جەستەی قوتابی،جەستەی كرێكار،جەستەی تاوانبار..بە شێوەیەك جەستە ڕادەهێنرێت و ملكەچ دەكرێت بۆ گونجان و ڕاهێنان و سروشتیكردنەوە و زاوزێ و بەخشین .. لە پێناو بەرهەمهێنان و گەیشتن بەم ئامانجەش پرسەكە پێویستی بە شیكاری سیاسیانەی جەستە هەیە،anatomie politique du corps.

جەستەی مرۆیی بوو بە بابەتی شیكردنەوەو شیتەڵكردن و هەڵوەشاندنەوەی سیاسی،ئەمەش بە مەبەستی سودو ملكەچی و هەیمەنەكردن و بە زۆر سەپاندنی دەسەڵات. دیسپلین وەك تەكنیكێكی زۆر ئاڵۆزو جۆراو جۆر كاری بوو بە ڕەخساندنی هەلومەرجێك بۆ خولقاندنی جەستەی گوێڕایەڵ و ملكەچ. ئەمەش ئەو كارە یە كە قوتابخانە ئامادەییەكان و خەستەخانەكان،كارگەكان پێی هەڵدەستن، وەكو دەڵێت :” كۆمەڵێك تەكنیك كە بەهەمیشەیی ووردی دامەزراون،زۆربەی جار بچوكن بەڵام گرنگی خۆیان هەیە، چونكە نمونەیەكی بەكارهێنانی سیاسی جیاكردنەوەی جەستە دیاریدەكات.میكرۆفیزیایەكی نوێی دەسەڵات دیاری دەكات. ئەم تەكنیكانەش پشت ئەستورن بە كۆمەڵێك بنەما لەوانە دابەشكردن،شوێنەكانی فەرمانبەر ،سەپاندنی چاودێری لە سەر چالاكییەكان،سزای دیسپلینكراو،تاقیكردنەوەو ئەزموون.

بەڕای فوكۆ دەسەڵاتی دیسپلینی وەڵامدانەوە بوو بۆ پێویستی و ناچارییە مێژوویی و ئابورییەكان، لە نێو ئەمانەش دا بە دیاریكراوی ئەو گەشە دیموگرافیانە بوو كە زیادبونێكی زۆری بەخۆوە بینی لە سەرەتای سەدەی هەژدەیەمەوە.پێوست بوو لە سەر تەكنیكەكانی دیسپلین هەستێت بە ڕێكخستنی دانیشتوان بە تایبەت لە پاش زیادبوونی ژمارەی قوتابیان، نەخۆشەكان،سەرباز، تاوانباران، هاوشان لە گەڵ گەشەو نەشونمانكردنی دەزگای ئابووری و ئاڵۆزی ئەم دەزگایە. هەر ئەمەش بوو بە هۆكاری دەركەوتنی سەرمایەداری.لە نێوان فۆرمە جیاوازەكانی دەسەڵاتی دیسپیلیندا فوكۆ گرنگییەكی زۆری بە زیندان داوە، هەروەك چۆن سێكس پنتی جیابونەوەی دەسەڵاتی دسپلینی بوو، وەك شیكارییەكی سیاسیانەی جەستەی مرۆڤ،لە گەڵ بیۆسیاسی biopouvoir وەك دەسەڵاتیی زیندووانەی دانیشتوان.

فوكۆ وای دەبینێت كە؛ بە واقعی ئەم دەسەڵاتە هەیمەنەی بە سەر ژیاندا كرد لە سەدەی نۆزدەوە ، ئەمەش بە وەرگرتن و پەنابردن بۆ دوو فۆرمی نا دژ بە یەك,تەنانەت دوو جەمسەری نەشونماكردن پێك دێنن كە تۆڕێكی گەیەنەر لە پەیوەندییەكان بە یەكیانەوە دەبەستێتەوە.هەرچی جەمسەری یەكەمە چڕكردنەوەی میكانیزمەكانێتی لە سەر جەستە وەك ئامێرێك: گەشەپێكردنی، زیادكردنی تواناكانی بەهەمهێنانی، لێسەندنەوەو داڕنینی لە هێزەكانی،گەشەو نەشونماكردن بە پێی بنەماو یاساو ڕێساكانی، خستنەناو سیستەمێكی چاودێری و ئابوری….كۆی ئەمانە ڕێوشوێنەكانی دەسەڵات پێی هەڵسا.ئەمەش سیاسەتێكی شیكاری و شیكارییەكی سیاسی بوو بۆ جەستەی مرۆیی،anatomie politique. جەمسەری دووەم كە تۆزێك پاش ئەمە دروست دەبێت،واتە لە ناوەڕاستی سەدەی هەژدە: سێنترالێبوونی بوو لە سەر “جەستە-ڕەگەز”ی مرۆیی،لە بارەی جەستەیەكی دەرچوو، لادەر ، بە میكانیزمێكی بونەوەرە زیندووەكە و بە دامەزاوەییكردنی لە چوارچێوەی كۆنتێكستە بیۆلۆژییەكاندا : زیادبونی دانیشتوان،زاوزێ،لە دایك بون و مردن،ئاستی تەندروستی،ڕێژەی سنوری ژیانكردن و تەمەنی ژیانكردن،ئاوەدانكردنەوە،لە گەڵ سەرجەم ئەو هەل و مەرجانەی كە دەتوانێت ئەم دیاردانە بگۆڕێت،گرنگی پێدانیش لە ڕێگەی دەسکاریردنگەلێکی کەورە لە دەستتێوەردان و چاودێری دیسپلینكراوەوە دەبێت،ئەمەش زیندە سیاسەتی دانیشتوانە “بیۆ سیاسەت”.

ئەم دەسەڵاتە نوێیە لای فوكۆ بە دوو ڕوكار دەردەكەوێت كە بابەتەكەی زیندانە : ڕوكارو ڕویەكی دیسپلینی، ڕوكارو ڕویەكی بیۆسیاسی كە بابەتی سەرەكی دانیشتوانە.جا چ پەیوەست بێت بە دەسەڵاتی دیسپلینییەوە، یاخود دەسەڵاتی بیۆ سیاسەت فوكۆ دەیخاتە ناو چوارچێوەی وێناكردن و وێنەی گشتی سەبارەت بەو دەسەڵاتەی لە كۆتایی حەفتاكاندا ناوی لێنابوو “هونەری بەڕێوە بردن/حوكمتەداریكردن،حكومداریكردن ،Gouvernementalite كە بە مانای “ڕێگاكانی سەركردایەتی و ڕینیشاندەری و ڕێنومایی ڕەفتار و هەڵسوكەوتی ئەوانی دیكەیە”. فوكۆ ئەم چەمكەی لە كۆرسێك لە كۆلێژ دو فرانسدا گەڵالە كرد لە ساڵی 1977- 1978 بە ناوی “ئاسایش ،خاک،دانیشتوان”، مەبەستیشی ئەو فۆرمە جیاوازانەی فەرمانەڕەواییكردن بوو كە تاكەكان لە ڕێگەیانەوەحوكمی خۆیان دەكەن.

فوكۆ باس لە دەسەڵاتی شوانكارەیی Pouvoir pastoralدەكات، لە نێویشیاندا دسەڵاتی ئاینی وەك فۆرمێك لە فۆرمە مێژووییە یەكەمین و سەرەتاییەکانی دەسەڵات كە دەكەوێتە پێش دەسەڵاتی سزایی و بیودەسەڵاتەوە. هەر بە پێی شیكاری فوكۆ تێكچون و پەرتەوازەبونی دەسەڵاتی شوانكارەیی بوو بە هۆی دەركەوتنی فۆرمی نوێی دەسەڵات وەك :دەوڵەتی دادپەروەر , لای قەشە تۆماس ئەكوین لە سەدەكانی ناوەڕاستدا،دەوڵەتی كارگێری ، كە لە سەردەمی نوێدا دەركەوت بەرمەبنای بەرژەوەندی باڵای دەوڵەت و ماف و حەقی دەوڵەت Raison d’Etat ، وە دەركەوتنی دەوڵەتی لیبرال،L’Etat liberal، كە بە ناوی ئابوری سیاسییەوە بەربەستی لە بەردەم دەستێوەردانی دەوڵەتدا دروست دەكرد، پاشان دەركەوتنی كۆمەڵگەی مەدەنی و جیاكردنەوەی ئاین لە سیاسەت، وە كارو وەزیفەی دابینكردنی ئاسایش بوو بۆ كۆمەڵگە،وەك چۆن ئازادی ڕەگەزێكی سەرەكی و پێویست بوو لە حوكومداریكردندا،وە ئازادی پەرنسیپێكی لە پێشینەبوو،تەنانەت ئازادی بوو بە پرەنسیپێك بۆ ڕێگرتن و دیاریكردنی دەسەڵاتی دەوڵەت.

لیبرالیزم بە ڕای فوكۆ بە ئازادی حوكمی دانشتوانی دەكرد،بە تایبەت ئازادی خاوەندارێتی و جێگۆڕین و هەبونی ماف لە بەرگریكردن. دەوڵەتی لیبرالی بە بەراورد بە دەوڵەتی شوانكارەیی و دەوڵەتی كارگێڕی وەكو دەوڵەت بە لایەنی كەم دەركەوت.بەرمەبنای پێدانی ئەم جیگەو ڕێگە گرنگە بە ئازادی وەك بەهایەكی ناو دەوڵەتی لیبرال،فوكۆ وەك لایەنگرێكی لیبرالیزم دەركەوت، ئەمەش لە وانەو كۆرسەكانی كۆتاییدا لە كۆلێژ دو فرانس، بە تایبەت لە میانەی ئەو شیكارو شیكردنەوەیەی بۆ دەوڵەتی لیبرالی دەیكرد لەوانە، سەبارەت بە لیبرالیزی ئەڵمانی و لیبراڵیزمی نوێ لە ئەمەریكا. ئەم شیكاریانەش لە دەسگوتاری “لە دایكبونی بیۆسیاسەتدا دەردەكەوێت”La naissance de biopolitique.
ئەگەر لە سەرەتاداو لە باس و خواسی شیكردنەوەی دەسەڵاتی دیسپلینی و بیوسیاسیدا فوكۆ خۆی دور گرتبوو لە پرسی دەوڵەت و حكومڕانی،لە دوا شیكردنەوەكانیدا گرنگی بە بابەتی دەوڵەت دابوو ،ئەمەش بە ناوی هونەری بەڕێوەبردن و حكومەتداریكردن كە بە واتای كۆی ئەو دەزگاو پرۆسەو شیكاریی و ژمێریارییەیە دێت كە ڕێگە دەدات بە مومارەسەكردنی ئەو فۆرمە تایبەت و ئاڵۆزەی دەوڵەت ،وە ئامانج و مەبەستی سەرەكی تێیدا دانیشتوانە. ئەم تێكستەی فوكۆ جۆرێك بوو لە ڕاستكردنەوە لە چەمكی دەسەڵاتێكدا كە لە تێهەڵكێشكردنی هونەری بەڕێوەبردن و دەزگای دەوڵەت دا خۆی دەبینێتەوە. هەر لە میانەی باس و خواس و توێژینەوەكانیدا گرنگی زۆری بە كۆمەڵێك پرسدا، پرسی “بە دەوڵەتكردنی كۆمەڵگە ETATISATION DE LA SOCIETE.
بەمشێوەیە، چەمك و پرسێكی گرنگ لە كۆرسەكانی دوایی فوكۆدا دەركەوت؛ رسی دەوڵەت و و حوكمكردن و حکومڕانیی كە، پێشوتر و لای فوكۆی یەكەم بوونی نەبوو، بەڵكو زیاتر پرسی دەسەڵاتPOUVOIR” ” جێگەی قسەوباس و كاری فوكۆ بوو. دەكرێت بڵێن ئەمە جۆرێكە لە دابڕان و گواستنەوەی فوكۆ لەوەی كە دەسەڵات بەرمەبنای پەیوەندی هێزەكان RELATION “RAPPORT DE FORCES خۆی بینا دەكات کە لە مێژودا چەندین فۆرمی دەركەوتنی هەبووە، لەوانە: دەسەڵاتی دیسپلینی و بیۆدەسەڵات و بیۆسیاسەت بۆ چەمكێكی فراوانتر كە، كۆی هونەرە جیاوازەكانی حوكەمەتداری و حوكمكردن و شێوەكانی دەوڵەت و دەوڵەتداری لە خۆ دەگرێت.
هەر سەبارەت بە دەسەڵات لای فوكۆ پرسێكی گرنگتر هەیە،ئەوەیش فوكۆ ناوی ناو میكرۆفیزیای دەسەڵات Microphysique du pouvoir.ئەمەش ئاستێكی ترە لە ئاستەكانی تێڕوانین لە دەسەڵات.
فوكۆ وایی دەبینێت شیكاركردنی دەسەڵات پێویستی بە كورتەیەك لە باس و خواسی نمونەی یاسایی دەسەڵات هەیە،چەمكی “سەروەری، La souverainete”، وەك ئەوەی پێشتر تاك وەك فەردێك دەناسێنێت كە خاوەنی مافی سروشتی و بنەڕەتی خۆیەتی.مەبەست لێی گوزارشتكردنە لە پێكهاتن و دروستبونی چەمكی دەوڵەت،وەك چۆن وا لە یاسا دەكات بەرجەستەكردنێكی بنچینەیی دەسەڵات بێت.
فوكۆ تەواو بە پێچەوانەی ئەمەوە پێشنیازی ئەوە دەكات كە لێكۆڵینەوە لە دەسەڵات لە سۆنگەی سنوورە پێشینەیی و سەرەتاییەكانی پەیوەندییەكانییەوە نەبێت،بەڵكو لە سۆنگەی “خودی پەوەندییەكانەوە” یە، بەو پێیەی ئەم پەیوەندییانە سنوری ئەو ڕەگەزانە دیاریدەكات كە پەیوەستە پێیانەوە.لە بری گەڕان و لێكۆڵینەوە لەو شتانەی كە سوژە دەستبەرداری بووە، یان لێی داماڵراوە لە ئازادی و دەسەڵاتەكانی، پێویستە لەوە بكۆڵینەوە كە چۆن پەیوەندییەكانی ملكەچكردن و ملكەچپێكردن دەتوانێت سوژەكان بخولقێنێت.
وەك چۆن لە بری توێژینەوەو گەڕان لەو فۆرمە تاك ڕەهەندییانەی كە پنتێكی سێنتراڵ و چەق دەگرن وە فۆرمەكانی دیكەی دەسەڵاتی لێوە دەبینرێت، پێویستە بەو شیِوەیە دەستپێبكەین كە فرەیی و جیاوازی و هەمەچەشنی بە هەند وەربگیرێت. لەو شوێنانەوە دەستپێبكرێت كە جیاوازیی و فرەییەكان دەردەكەون، یان پێویستە دەریانخەین. پێویستە وەك پەیوەندی بە یەكداچووو پێكەوە لكێنراو تەماشا بكرێن.بە شێوەیەك كە ڕەنگە بە لای یەكتردا چەمابنەوەو پێكەوە بن، یاخود بەو شێوەیەی كە لە ململانێ و بەریەككەوتن و بەرانبەربوونەوەدان لە پێناو زاڵبونی هەندێكیان بە سەر هەندێكی تریاندا.لە كۆتایشدا لە بری پێدانی پێشینەیی و بنەڕەتی بوونی پلە نایابیی بە” یاسا” وەك بەرجەستەكردنی دەسەڵات،پێویستە كۆی ئەو” تەكنیكانەی ملكەچكردن” بە هەند وەربگیرێت كە پتەویاا كردووە.
لێكۆڵینەوەی میكرۆفیزیاییانەی دەسەڵات،ناچارمان دەكات،لە سەرمان پێویست دەكات وەك “ستراتیژێك “تەماشای بكەین ،كە، شێوازو فۆرم و تەرزەكانی خاوەندارێتی و ڕاوەستان و قەدەغەكردن و بەرەبەست دانان تێپەڕێنین،بە شێوەیەكی چڕو قوڵ لە گەڵ كۆمەڵگەدا ئاوێزان ئاسۆكانی دەسەڵات لە سیستەم و ڕژێمی دەوڵەت و چین و یاسادا گەمارۆ نادرێن و چەقنابەستن.بەمشێوەیە فوكۆ تێڕوانین و تەماشاكردنی” تۆتالی و سەراپاگیری دەسەڵات “ڕەفز دەكات. فوكۆ وێناكردنێكی بەرزبوونەوەیی پێشنیاز دەكات. ب فوكۆ ئێمە ناتوانین لە “چەمك و گوتارە گەوەرەكانی وەك بۆرژوازی و كاپیتالیزمەوە دەستپێبكەین و بتوانین لە ڕێگەیانەوە تەفسیری پەیوەندییە واقعییەكان بكەین.،بەڵكو بە پێچەوانەوەی ئەمەوە دەبێت لە میكانیزمەكانەوە دەستپێبكەین.
ئەو بنەما بنچینەییەی كە، ئەم هەڵوێستەی لەسەر بیناكراوە لە ڕێگەی ژینالۆژیایەكەوە دەبێت كە ناچارە لە خوارەوە،لە بنەوە دەستپێبكات.
بەمشێوەیە دەسەڵات كۆمەڵێك پەیوەندی هێزە “بە مانا نیتچییەكەی، نەك فۆرمێكی تایبەت لە شێوەی فۆرمی دەوڵەت.وەك چۆن دەسەڵات پەیوەندی نێوان دوو فۆرم نییە وەك مەعریفە. وە دەسەڵات هەرگیز تاك و تەنیاو دابڕاو تەریك نییە، بەڵكو دەكرێت،یان دەبێت لە گەڵ دەسەڵاتێكی تردا بە یەكدا بچن. دەسەڵات وەك چەمكێكی “ترانسێندێنتاڵ “بوونی نییە،بەڵكو ناوێكی گشتگیرە سەبارەت بە گوزارشتكردنی لە هەلومەرجێكی ستراتیژی جوڵاو فرە و زۆر ،بە شێوەیەكی بەردەوام كە لە پەیوەندییەكانی هێزە لۆكاڵی و جیاوازو دابڕاو و چڕەكاندا دەنوێنرێت.

لە بری پشتبەستمان بە ڕەهەندی ئاسۆیی دیاردەی دەسەڵات، فوكۆ زیاتر گرنگی بە ڕەهەندی شوێنکەییی دەسەڵات دەدات،واتە بەشبوون و بڵاوبوونەوەی شوێنگەیی دەسەڵات لە فەزا جیاوازەكاندا لە ڕوی چەندێتییەوە.دەسەڵات سەرچاوەكانی خۆی لە هۆڵەكانی پەرلەمانەوە وەرناگرێت، دەسەڵات سەرچاوەكانی خۆی لە دەزگاو بنكەكانی دەسەڵاتی سیاسییەوە وەرناگرێت،بەڵكو ؛ لە ژووری خەستەخانەكاندایە،لە لای پەراوێزبوو تەریكبووەكاندایە، دەسەڵات لە ناو كۆمپانیاو كارگەكاندایە،دەسەڵات لە هۆڵی وانە وتنەوە دایە،دەسەڵات لە ناو دەزگاكانی كۆمەڵگەی مەدەنیدایە.دەسەڵات نە لە سوژەكان و نە لە دەزگاكاندا هەڵگری نییە،بەڵكو خودی “سوژەكانیش پێكهاتوو فۆرمیولەكراو داڕێژراو شێوازبەندكراون لە ڕێگەی میكانیزمەكانی دەسەڵاتەوە. دەسەڵات بەناو سوژەدا تێدەپەڕێت،بە ناویدا تێدەپەڕێت، دەسەڵات كاراكتەرو سروشتی جەوهەری نییە،دەسەڵات ماهییەتی نییە،ناكرێت دەسەڵات وەك شمەكێك ببینرێت كە بتوانرێت خاوەندارێتی بكرێت، ناتوانرێت ئاڵوگۆڕ و ئاڵوێری پێبكرێت،ناتوانرێت كڕین و فرۆشتنی پێبكرێت،دەسەڵات سامانێك نییە تا بنتوانین لە ڕێگەی “پەیمانێكی كۆمەڵایەتی یەوە”و لێی دابەزین و دەستبەرداری ببین.
دەستەواژەی دەسەڵات ، دەستەواژەیەكی زۆر ئاڵۆزوە و بەكارهێنانی زۆر واتایی و پەتیی و ڕوتە و ئاماژەیە بۆ “بارودۆخ و هەلومەرجێكی ستراتیژی كراوە كە لە ناو پەیوەندی هێزەكاندا پێكهاتووە،هەمیشە نا جێگیرو نا دامەزراوەییە”.
لەم كۆنتێكستەدا ،فوكۆ ئەوە ڕادەگەیەنێت كە دەسەڵات مەعریفە بەرهەمدێنێت،دەسەڵات و مەعریفەش بۆ یەكتر ناچاری و پێویستییەكی تەنگاو تەنگیان بە یەكترەوە هەیە. هیچ پەیوەندییەكی دەسەڵات بوونی نییە ئەگەر كایەیەكی مەعریفی فۆرمیولە نەبوبێت، كە ،پەیوەندی بەم دەسەڵاتەوە هەبێت،وەك چۆن مەعریفەیەك نییە، كە ،لە هەمانكاتدا پەیوەندییەكانی دەسەڵات نەسەپێنێت.پەیوەندی مەعریفە-دەسەڵات،Savoir-pouvoir، لە سوژەی عارفی ئازادو سەربەخۆوە دەرناچێت لە بەرانبەر دەسەڵاتدا،بەڵكو تەواو بە پێچەوانەی ئەمەوە دەبێت دان بەوەدا بنێن كە ئەو سوژەیەی كە دەزانێت، وە بابەتی زانراو پەیپێبراوە، فۆرم و شێوازی مەعریفەكەش ،كۆی ئەمانە،سەرجەمیان پاشماوەی بە یەكداچووە بنەڕەتییەكانی نێوان مەعریفەو دەسەڵاتَ و گۆڕانكارییە مێژووییەكانیانن.
دەسەڵات بە بێ خاوەندارێتیكردن و فراوانبوون و دابەشبوونی مەعرفەیەك مومارەسە ناكرێت.

بنەمای ئیمانانسیی دەسەڵات

ژیل دولوز لە بارەی تێزەکانی میشێل فوکۆە سەبارەت بە دەسەڵات، لە کتێبی فوکۆدا باس لە سێ لە دەرگادان دەکات:

ـ دەسەڵات لە بنەڕەتدا و بە شێوەیەکی بنەڕەتی سەرکوتکار نییە، دەسەڵات بەرهەمهێنەر و وروژێنەرە، داهێنەرە

ـ دەسەڵات مومارەسەو پراتیک دەکرێت وەک لەوەی خاوەندارێتی بکرێت. زیاتر مومارەسە کردنە

ـ دەسەڵا بە ناو هەژمونکارەکاندا دەڕوات و تێدەپەڕێت، وەک چۆن بە ناو هەژمون لە سەر کراوەکاندا دەڕوات و تێدەپەڕێت. دەسەڵات دەربڕو گوزارشتە لە پەیوەندی هێزەکان. ئەمەش کەڵکەڵەو مەیلێکی قوڵی نیتچەییە.

ژیل دولوز

Gilles Deleuze, Foucault, P. 77

.

‎دەسەڵات ئیمانانت و جیا نەكراوەیە لەو كایەیەی كە خۆی تێدا پراتیك دەكات. ئیمانێنتی دەسەڵات واتە جیانەبوونەوەو دەسبەردارنەبوون لە پراتیكێك كە گوتاریك نییە لە دەرەوەو، گوتارێكی دەرەكی نییە لەو مەیدان و كایەیەی دەستی بەسەردا گرتووە. ئێمە عادەت و خومان بەوەوە گرتووە كە، دەموچاوی دەسەڵات لە دەرەوە ببینین وەك حاكمییەت و فەرمانڕەوایی لە سەرەوە و لە دەرەوە، هەمیشە لە ناو مۆدێلی شا، پاشا، حكومەت و دەزگای دەوڵەتیدا وێنای دەسەلات بكەین، ئەم وێنا بینراو و كۆنكرێتی و دەرەكییەی دەسەڵات بەشێكە لە فڕوفێڵ و گەمەو ستراتیژی دەسەڵات لە پێناو خۆ ونكردن و خۆشاردنەوەدا. وێناكردنی دەسەڵات تەنیا لای دەوڵەت و دەزگا دەوڵەتییەكان زیاتر گەمەی دەسەڵات و ئەو گوتارو ئیدیۆلۆژیا كۆدێتایی و شۆڕشگێڕیانەیە كە دەیانەوێت وا تێمان بگەیەنن بە نەمانی فۆرمێكی سیاسی-دەستوری- یاسایی دەسەڵاتێك، تەواو لە دەسەڵات و فشارو سەپێنراوەكانی ڕزگارمان دەبێت. بەو شێوەیە بڕوامان هێناوە: لەو پنت و جێگایەی حوكم و حاكمییەت و فەرمانڕەوایی دەوڵەتی نەبێت، دەسەڵاتیش نییە.

دژ بەم مۆدێلە دەوڵەتییە، میشێل فوكۆ دوو تێز پێشنیار دەكات : لە لایەكەوە بەو پێیەی كە زۆر كاراو كاریگەرە دەتوانێت خۆی لەناو نەبینراو پەیپێنەبراوە كۆمەڵایەتییەكان و فەزای كۆمەڵایەتیدا خۆی ئاڵۆز بكات، خۆی بكات بە نهێنییەكی ونبوو و شاراوە، لە لایەكی دیكەوە دەسەڵات خۆی وەك حاكمییەت مانێڤست دەكات و دەردەكەوێت، بە شێوەیەك خۆی سێنترالیزە دەكات كە باشتر دەتوانێت ئەوەمان لە بیر بباتەوە كە هەمیشە لێرەیەو هەمیشە ئامادەیەو حوزوری هەیە، دەیەوێت نەبینراو و بێت. فیگیوری پادشایی و فیگیوری دەوڵەتییانەی دەسەڵات گەرەنتی و گرەوێكی دەسەڵاتە تا بتوانێت خۆی مومارەسە بكات، تا ئیمان و بڕوایەك بخولقێنێت تا دەسەڵات بەسەركراوەكان شەرعییەت و سنووربەندی ببینن، دەسەڵات هێندەی كە ئامادەیی هەیە، بە ئەندازەی ئامادەبوونی، نەبینراویشە. بەڵام بە ئەندازەیەكی زۆریش وێنەیەكی زۆر گەورەی بینراوی خۆی پیشان دەدات. ئەمەش دیسان لە پێناو ستراتیژو گەمەیەك كە كاری فریودان و چاوبەستنە، بەڵام هەندێكجاریش وەك فێڵێك لە ناو جوڵەدا دەرنەكەوێت، وەك میكیاڤیێلیزمێكی سینیكیی دەرنەكەوێت. تەنیاو تەنیا میكانیزمێكی ئاسان و سانای مومارەسەكردنێك. دەسەڵات هەمیشە لۆكاڵە، بە مانای كە سێنترالیزە نییە، بەو مانایەی چەقێك نییە بۆ دەسەڵات، دەسەلات گەردونیی و گڵۆباڵ نییە، تەنیا لە هەندێك شوێن و جێگری تایبەتدا خۆی وندەكات و، بە شێوەیەكی زۆر نادیارو نەبینراو. بەمشێوەیە فوكۆ زۆر دورە لە مۆدێلی ماركسیتییانەی دەسەڵاتەوە. شیكردنەوەو شیكاركردنی دەسەڵات نابێت لە سوژەی ماف و یاساوە سەرچاوە بگرێت، دەسەڵات نابێت لە ناو میكانیزمە هاوپەیمانی و پەیمان بەستنەكاندا بخوێنرێتەوە، دەسەڵات لەسەرەوە نییە، لە خوارەوەیە. دەسەڵات ڕێككەوتن نییە لەسەری، دەسەڵات خاوەندارێتی و موڵكییەت نییە تا ببەخشرێت و دەساودەسی پیبكرێت. دەسەڵات بە دەستی چینێكەوە نییە. پێویستە میكانیزم و تەكنۆلۆژیای سوژەسازیی و سوبژێكتیڤاسیۆنی ملكەچبوون بدۆزینەوە، ئەوانەی لە ناو پەیوەندییەكانی دەسەڵاتدان. ئێرادەی مەعریفە وەك چاودێری و سزا ئەمەمان پێدەڵێن: پنت و چەقێك بۆ دەسەڵات نییە، ئەوەی هەیە تۆڕێكە بە ئیمانانت بوونی هەیە، تۆڕێكی وردو دەقیقی گوتار، مەعریفە، چێژ، دەسەڵاتەكان. بەشێوەیەكی دەقیق تۆپۆلۆژییەكان بەربكەینەوە. ئابوورییەكی سیاسی ئیرادەی داننان و ناسینەوەی سێكس، زیاتر لە مێژووی كۆنترۆڵكردنێكی نێگەتیڤ. دەسڵات هەمیشە بەشێك دەبێت لە دیسپۆزیتیڤی تیۆریی- چالاك. فوكۆ لەناو دروستكردن و خولقاندنی میكرۆ فیزیكی دەسەڵاتداو، لە ژێر ڕۆشنایی مێژوویەكی دیسپلینەكاندا، توانی ژینیالۆژییایەكی ڕۆحی مۆدێرن بە شێوەیەكی باش بهێنێتە ئاستی تێگەیشتنی خۆی، . شیكردنەوەو شیكاركردنی دەسەڵات كارتۆگرافییەكە كە بۆ بابەتی خۆی، ماتریالیتێی دیكە بەكار دەخات. دەسەڵات خۆی نابینێت، بەڵام دەتوانین ئەوە ببینین كە ئەو دەتوانێت بیخاتە بەرچاو، دەتوانین لە ناو مومارەسەو پراوەكردنەكانیدا،لە پراتیكدابەریبكەوین بۆ تێگەیشتن و تیۆریزەكردن. دەسەڵات پراتیكەو ئەمەش لە ناو پەیوەندییەكاندایە. دەسەڵات پەیوەندگیرە. لە دەرەوەی پەیوەندی هێزەكان بوونی نییە.

دەسەڵات و حەقیقەت؛ سیستەمەکانی حەقیقەت بە هەمیشەیی گرێدراو و لکێنراوە بە شکڵبەندییەکانی دەسەڵاتەوە

دەتوانین لە کارەکانی میشێل فوکۆدا سێ مەیدان و پانتایی شیکاری و شیکردنەوە جیا بکەینەوە: سیستەمەکانی مەعریفە، شکڵبەندی و فۆرمەکانی دەسەڵات و پەیوەندی و سەروکار بە خۆوە ( SOI). لە ناو هەر یەکێک لەم پانتایی و مەیدانانەدا، چەند فۆرمێکی تایبەتی لە شیکارکردن سەر ڕێگا خستووە و بە هەستکردن بە لێپرسراوییەوە ناوی ناون ئارۆیۆلۆژیا، ژینیالۆژیا و ئیتیک. ئارکیۆلۆژیاو ژینیالۆژیا دوو وشەی کلیل ئاسان کە زیاتر لە هەر وشەو زاراوەو چەمکێکی دیکە لە ناو کارەکانیدا ناسراون و ناسێنراونەتەوە. ئەم دوو وشەیە بە تەنیا زاراوەگەلێکی هەڵکەوتەی ڕێکەوتیی ناو کارەکانی نین، بەڵکو میتۆدی لێکۆڵینەوە و شیکاری و شیکردنەوەن.
ئەوەی لێرەدا ئێمە دەمانەوێت لە سەری بووەستین میتۆدی ژینیالۆژیاکەیەتی. ژینیالۆژیایەک کە میشێل فوکو بە شێوەیەکی چڕوپڕ، سێنتراڵ و وەستان لە سەری، زۆربەی کارە دواینەکانی لە سەر هەڵچنیبوو. دەستپێوەگرتن و سەرقاڵبوون بە ژینیالۆژیاوە زیاتر لە ئارکیۆلۆژیا کە دەکاتە سەرەتای کارەکانی و کارە سەرەتایی و یەکەمینەکانی. دەسگرتنێكی توند و پتەو بە ژینیالۆژیاوە زیاتر لە کارکردنیدا دەردەکەوێت سەبارەت بەبابەتی پەیوەندی ئیمانانسی و هەمیشە پێکەوەبوویی نێوان سیستەمەکانی حەقیقەت و شکڵبەندی و فۆرمیولەبوونەکانی دەسەڵات، ڕیژیمی سیاسیی بەرهەمهێنانی حەقیقەت. ئەم کارە ژینیالۆژییە کە لە نیتچەوە وەریگرتبوو، ڕایکێشایە ناو گرنگیدان و وەستان لە سەر بانگەشەگەلێکی حەقیقە و بانگەشەگەلێک بۆ حەقیقەت، بە تایبەت گۆکراو و بەیانکراوەکان، گرنگیدان بە چەمکگەل و پرەنسیپگەلێكی زانستە مرۆییەکان. بەڵام ئەو شتەی کە زۆر تایبەتە بە ژینیالۆژیای فوکۆەو زیاتر پێوەی لکاوە گرنگیدان و بەستنەوەی ژینیالۆژیا نییە بە ئەسڵەکانەوە؛ بەڵکو فۆرمی ئەم سودو قازانجخوازییەیر، ئەو تایپەی ئەسڵ و ئۆریجینەیە کە جیای دەکاتەوە بۆشیکارو شیکردنەوە. ژنینلۆژی خۆی نابەستێتەوە بە ئتسڵەکانەوە بۆ شوێنکەوتن و شوێنپێ هەڵگرتنی جەوهەری شتەکان،یان گەشت و گەڕان و پشکنین بۆ فۆرمەلێکی جێگیرو دامەزراو و نەگۆڕ کە توانیبێتی لە ناو مێژوودا گەشە بە خۆی بدات و خۆی درێژ بکاتەوە.

ئەو نهێنییەی کە ژینیالۆژی کەشفی دەکات، کە ژینیالۆژی فوکۆ پەردەی لە سەر لا دەبات ئەوەیە کە، هیچ جەوهەرێک نییە، هیج جەوهەرێک بوونی نییە، وە هیچ یەکێتییەکی ئەسڵیی و ئۆریجنییانە نییە تا کەشفی بکات. کاتێک ینیالۆژیا سەروکاری لە گەڵ لێکۆڵینەوەو گەڕاندا هەیە سەبارەت بە ئەسڵەکان، یان ئەسڵ گەلێک دەیەوێت بەریەککەوتن بە یەکداکێشانەکان ببینێت، ڕێکەوت ببنێت، تاسەو تامەزرۆیی و کەڵکەڵەکان ببینێت، خراپە بچوکەکان ببنێت، چاوەڕواننەکراوەکان و هاتنە کتوپڕەکان ببینێت، جۆشوخرۆشە چرکەییەکان، هەڵبەزو دابەزە لە ناکاوەکان ببینێت، سەرکەوتنە نا جێگیرو شلۆقەکان ببینێت، وە دەسەڵات ببینێت. فوکۆ لە تاقانە تێکستەکەیدا لە سەر نیتچە؛( نیتچە، ژینیالۆژیا، مێژوو) دا بە وردی و بە باشی و لێهاتوویی باسی لێوە دەکات. لە ناو میتۆدی ژینیالۆژییەکەیداو، لە ناو سەرقاڵیی بە دەسەڵاتەوە، وە لە بەستنەوەی حەقیقەت بە دەسەڵاتەوە پێی وایە ؛ حەقیقەت بە شێوەی بازنەیی و خولخواردن لکاوە بە سیستەمەکانی دەسەڵاتەوە، حەقیقەتگەلێک کە دەسەڵات بەرهەمی دێنێت و هەڵیدەگرێتەوەو بەردەوامیش بەرهەمیدێنێتەوە لە ناو گەمەو یاساو ڕێساکانی سیستەمەکانی دەسەڵاتدا بە شێوەیەک وەک ڕێژیمێکی حەقیقەت دەینوێنێت؛ پێکەوەیی و پێکەوەبوون و پێکەوە لکێنراوویی هەمیشەیی و ئیماێنتی حەقیقەت و دەسەڵات. لە ڕێگەی ژینیالوژیاوە، فوکۆ ئەوەمان بۆ دەردەخات کە پەسڵی ئەو شتەی کە ئێمە داوەرییەکی ئەقڵانی بە سەردا دەکەین هەڵگری حەقیقەتگەلێکە کە ڕیشەکانی لە ناو هەیمەنەو هەژمووندا تێکڵ بووەو، ڕیشەگەلێکی ملکەچ پێکراو لە ناو پەیوەندی هێزەکاندا، لە ناو دەسەڵاتدا. ژینیالۆژیای فۆکویی بەردەوەم بە ئەگامان دێنێتەوە کە تەواوی ئەو شتانەی بە نەمریی و ئەبەدی لای مرۆڤ وەرگیراون، تەواوی ئەو شتانەی وەک یەکانگیرو سازراو جیانەبووەوە لای مرۆڤ وەرگیراون و تەنانەت کراون بە دۆگم، هەموو ئەمانە مێژوویەکیان هەیە کە دەکاتە مێژووی دەسەڵات و پەیوەندی هێزەکان. هەموو ئەو شتانەی وەک ڕەسەن و ئەسڵ و بێ وێنەو نەجابەت وەرمانگرتووە، مێژوویەکیان هەیە لە ناو پەیوەندی هێزەکان و ململانێی هێزەکان و سەرکەوتن و ژێرکەوتنی هێزەکان، واتە لە ناو هەیمەنەدا ناویان لێنراوە. لێرەوە ژینیالۆژیای فوکۆ ڕێنومایکەرێکی گرنکە تا بەرچاومان ڕۆشن بکاتەوە کە ناونان و ناولێنان و ناولێنراوەکانیش لە ناو ستراتیژی دەسەڵات و هێزەکاندان؛ هێزێکی سەرکەوتو زاڵ خاوەنی سیستەمی ناولێنانی خۆیەتی، چ ناوی ناسراو و تایبەت بێت، چ ناوی گشتی. شتەکان لە خۆیاندا هیچ ئەسڵێکیان نیێەو، ئەوەی هەیە سستەمێکی ناولێنان و پۆلێنکردن و ڕێکخستنی دەسەڵات و هێزەکانە لە ناو ڕێوشوێنی تایبەت بە کۆنتێکستێک. هەموو کۆمەڵگەیەک خاوەنی ڕیژیمی حەقیقەتی خۆیەتی کە جیانەکراوەتەوە لە دەسەڵات و شکڵبەندییەکانی دەسەڵات؛ هەموو شتێک مێژوویەکی هەیە. فیگیوروەرگتنێکی دەسەڵاتی هاوپەیمان و لکێنراو بە یاساگەلێکی فۆرمیولەبوون و شکڵوەرگرتنەکانەوە کە خاوەن ڕێگەپێدراو/یاساغکراوی خۆیەتی.

هەر لێرەوەیە، لە ڕێکەی ئەم ڕێ و شوێنەوەیە کە میشێل فوکۆ باس لە مێژووی شێتی دەکات وەک ناولێنراو دوورخراوەیەکی ئەقڵ؛ ئەقڵ لە سەرشێتی خۆی بیناکردووە، هەر لە ڕێگەی ئەم ڕوێ و شوێنەوەیە فوکۆ باس لە ژیان، جەستەو سێکسواڵیتێ دەکات. وەک باسمانکرد، دەرئەنجامێکی زۆر کاریگەری جەوهەری کە فوکۆ بەستێتییەوە بە میتۆدە ژینیالۆژییەکەیەوە، دەربڕین و گوزارشتکردن بووە لە یاساو ڕێساگەلێکی گشتییە کە بە بێ گومان جیانەکراوەتەوە لە دەسەڵات و وە ناتوانرێت جیاش بکرێتەوە. لەو یاسا گەلە کە پێشچاومان دەخات؛ ناکرێت و نابێت دەسەڵات تەنیا لە کردەیەکی زەبروزەنگئامێزی سادەدا ببینین، بەڵکو بەرهەمهێنەرە( لە بەشەکانینی ڕابووردودا باسمان کردووە، وە دەسەڵات ئیمانێنتەو لە هەموو شوێنێکە، ئەمەشمان باسکردووە)، دەبێت دەسەڵات و تەکنیکەکانی دەسەڵات لە ڕێگەی تایبەتیبوونەکانی خۆیەوە ببینرێت، دەسەڵات یاسا و کردەیەکی سادو ساکارانەی تەشریع و دەزگا تەشریعییەکان نییە، بەرهەمی بونیادێکی کۆمەڵایەتی نییە، لێکۆڵینەوە لە میکرۆفیزیای دەسەڵات؛ لێرەوە، لە ڕێگەی میکرۆفیای دەسەڵاتەوە چیتر ئێمە دەسبەرداری ئەو خۆشباوەڕییە دەبین کە دەسەڵات لای چینێک بێت، دەسەڵات لە دەزگاو حکومەتدا بێت، بەڵو دەسەڵات ئێمە تۆڕمان هەیە، تۆڕی دەسەڵات و دەسەڵتی تۆڕئاسا، وە دەبێت ئاگاداربین ئێمە لە ناو وشیاریدا نین لە بەرانبەر دەسەڵاتدا، بەڵکو لە ناویداین و لە ناوماندایە. لێرەدا، هاوڕێ لە کەڵ فوکۆدا ئێمەمە دژو نەیارین بە چەمکاندن و تێگەیشتنی قەزایی و دەستوری و تێگەیشتی مارکسیستی بۆ دەسەڵات( سەبارەت بە فۆکو مارکس و جیابوونەوەیان لە توێژیاەوەیەکی ۹۰۰۰، نۆ هەزار وشەییدا لە سەری وەستاوین). گرنگیی و پێداگیریی میتۆدی ژینیالۆژیایی بیناکراو لە سەر پێرسپێکتیڤی نیتچەیی، ژینیالۆژیا کاری بەستنەوە، لکاندنەوە و گرێدانەوەی سیستەمەکانی حەقیقەتە بە شکڵبەندییەکانی دەسەڵاتەوە دەسەڵاتەوە. بۆ ژینیالۆژیا، بە تێرمگەلێکی ژینیالۆژی ” سێکسواڵیتێ” وەک بەرهەم و بەرهەمهێنراوێکی پۆزەتیڤانەی دەسەڵات دەردەکەوێت، بە شێوەیەک کە سێکسوالێتی بەستراوەتەوە بە شکڵوەرگرتنی دەسەڵاتەوە

بیۆدەسەڵات (بایۆ دەسەڵات)لای میشێل فوكۆ.

Le biopouvoir chez Michel Foucault.

‎دەسەڵات وەك بەرهەمهێنەر، نەك وەك خراپە و سەركوتكردن

لەو شوێنەی دەسەڵات داهێنەرو پۆزەتیڤ و بەرهەمهێنە:

پرسیار : ئێوە زۆر دوورن لە سارتەرەوە كاتێك پێمان دەڵێت : (دەسەڵات شەڕو خراپەیە، Le pouvoir, c’est le mal)

– فوكۆ: بەڵێ، زۆر جار ئەم ئیدیاو بیرۆكەیە دەگەڕێننەوە بۆ من، ئەمە زۆر دورە لە بیركردنەوەی منەوە، دوورە لەوەی بیری لێدەكەمەوە. دەسەڵات خراپە (شەڕ) نییە. دەسەڵات، كۆمەڵێك یاری و گەمەی ستراتیژین. ئێمە ئەوە باش دەزانین كە دەسەڵات شەڕو خراپە نییە! ، با نموونەی پەیوەندییەكانی عیشق و ئەڤینداری و پەیوەندییە سێكسوێڵەكان وەرگرین : مومارەسەكردنی دەسەڵات بە سەر ئەویتردا، لە ناو جۆرێك لە گەمەو یاری ستراتیژیی كراوەدا كە ئەگەرو ئیمكانی ئەوەی تێدایە كە شتەكان دەتوانن هەڵگەڕێنەوە خراپە نییە، ئەمەش بەشێكە لە عیشق و ئەڤین و تاسەو تامەزرۆیی چێژی سێكسی. با شتێكی دیكە وەرگرین كە زۆربەی جار بابەتێكە دەوردراوە بە ڕەخنەلێگرتن و ڕەخنەكردنی : دەزگای پیداگۆژی. من خراپەو شەڕ لەم مومارەسەو پراتیكەدا نابینم، ئەمەش لەو شوێنەی و بەو پێودانگەی کە كەسێك هەیە لە ناو گەمەو یاری حەقیقەتدا و، زیاتر لە كەسێكی تر دەزانێت، ئەوەی پێدەڵێت كە پێویستە ئەنجامی بدات، پێویستە چی بكات، فێری ببێت، كۆمەڵێك تەكنیك و مەعریفەو زانینی بۆ دەگوێزێتەوە؛ كێشەكە زیاتر مەعریفەو زانینی ئەوەدایە كە چۆن لە ناو ئەم پراتیكانەدا بە ئاگا بین، لەو شوێنەی كە دەسەڵات ناتوانێت گەمەو یاری بكات، گەمە ناكات لە كاتێكدا دەسەڵات لە خۆیدا خراپ نییە، ئەوە كارتێكەرەكان و كاریگەرییەكانی هەیمەنەكردن و هەژموونكردنن كە وا دەكات منداڵێك ملكەچی دەسەڵاتێكی هەڕەمەكی بێسود بێت بۆ مامۆستا، یان بۆ قوتابییەك لە ژێر سایەو سێبەری ڕەحمەت و میهری چەپۆكی مامۆستایەكی دەسەڵاتخوازو ئۆتۆریتێردا. لەو بڕوایەدام پێویستە ئەم كێشەیە بە كۆمەڵێك دەستەواژەی یاساو ڕێسای یاسایی و ماف بخرێنە ڕوو، بە كۆمەڵێك تەكنیكی ئەقڵانی حكومكردن و حكومەتداریی و، بە ئیسۆس، بە پراتیككردنی خود و، بە ئازادی.

(پەراگرافێك لە چاوپێكەوتنێك لە گەڵ فوكۆ ١٩٨٤ : ئیتیكی گرنگی بە خۆدان و بە تەنگی خۆوە هاتن وەك پراتیكی ئازادی).

Michel Foucault, L’éthique du souci de soi comme pratique de la liberté, Dits et Ecrits, IV,P 727

دەسەڵات؛ لە بەرهەمهێنانی مەرگەوە بۆ بەرهەمهێنانی ژیان.

بۆ فوكۆ، هەر سەردەم و چركەساتێكی ئێپستیمی دەرئەنجام و دەرهاویشتەو شێوازی تایبەتی لە ڕێكخستنی پەیوەندییكان هێنایە ئاراوە، جۆرێكی تایبەت و جیاواز لە ڕێكخستنی جەستەی سروشت و جەستەی كۆمەڵایەتی و جەستەی تاك و چۆنێتی بەرهەمهێنان. میشێل فوكۆ هەمیشە بە ئاگامان دێنێتەوە لەوەی تەنیا ڕووی نێگەتیڤی دەسەڵات ببننین، ڕوی سەركوتكردن و چەپاندن و ملكەچكردن، دەسەڵات بەرهەمهێنەریشە، زیاد لەوەی سەركوتكار بێت، بەرهەمهێنەرە. سروشتی دەسەڵاتی شوانكارەیی و پێش سەدەی نۆزدە، پێش دەركەوتنی دابڕانێك لە گەڵ ئیپستیمی مۆدێرنەدا، و پێش دەركەوتنی زانستە مرۆییەكان، پێش دەركەوتنی ئەو مرۆڤەی كە تەمەنی لە سێ سەدە تێناپەڕێت و دراوێكی ناو ئیپستمی مۆدێرنەیە، ئێمە فۆرمی دیكەی دەركەتن و مانێڤستبوونی بوونمان هەبوو. لە سەدەی حەڤدەوە دەسەڵات بە سەر ژیاندا زاڵبوو، لە كاركردن و سەروكاری لە مەرگەوە، هاتە ناو ژیان و ڕێكخستن و بەرهەمهێنانی ژیانەوە. بەڵام دەبێت ئەوەمان لە بیر نەچێت، لێرەوە سەروكار لە گەڵ زیندووەكاندایە نەك خودی ژیان، ژیان هەرگیزاو هەرگیز پنت و پانتایی قسەكردن و لە سەر وەستان و بە چەقكردن نییە، بەڵكو لە كۆمەڵێك بوونەوەری زیندووەوە ژیان دەبینرێت، پێناسە دەكرێت و مانا وەردەگرێت. واتە لە ئاستێكی ئۆنتۆلۆژی و ئەبستراكت و پەتی و ڕووتدا شتێک نییە بە ناوی ژیانەوە، ئەوەی هەیە كۆمەڵێك زیندەوەرە بە مرۆڤیشەوە، كە سەرەتاو كۆتایی ژیانەو ژیانیش هەر ئەمەیە. ئەمەش لە میانەی پارچەپارچەكدن و بەشبەشكردنی بوون و مرۆڤەوەیە بۆ بوونێكی بەشبەشكراو دابەشكراو. سەروبەندی دەركەوتنی “بیۆلۆژیا و ئابووری و زمانەوانی”، سەروبەندی هاتنە ناو ژیانەوەیە، دەركەوتنی زیندووەكان بە پێودانیگی ئەو سێ بوارەی مەعریفە. دەسەڵات هەمشە لە ڕێگەی جەستەوە، جەستەی سروشت و كۆمەڵگەو تاكەوە خۆی ڕەنگڕێژ دەكات، جوگرافیای خۆی دەنەخشێنێت، نەخشەی خۆی دەنەخشێنێت.

جەستە تاكە شوێنی كاركردن و كارلە سەر كردنە بۆ دەسەڵات تا ئەم چركەساتەش كە ئێمەی تێدا دەژین ” هەربۆیە لای میشێل فوكۆ دەبێت بەرگریییەكانیش لە سەر جوگرافیاو نەخشەی جەستە بێت.دەسەڵات لە ڕێگەی ڕاهێنانی جەستەو بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانی تواناو لێهاتوییەكانەوە ژیانی بەرهەم هێنا. كاركردنی لە سەر جەستە- جۆر وەك بنەمایەكی بیۆلۆژی، بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەو ڕێكخستن و پەرەپێدان بە تواناكانی جەستەو خستنە ناو چاودێریی و میكانیزمەكانی چاودێرییەوە. ئەڵبەتە پێشووتر مامەڵەیەكی “مۆراڵی و سزادان لە گەڵ جەستەدا بوونی هەبوو ، ئێستا تا ئاستی دابڕان ئێمە گۆمەڵگەی سزامان بەجێهێشتووەو سەروكارمان لە گەڵ كۆمەڵگەی كۆنترۆڵدایە. دەسەڵات لە ڕێگەی ڕێكخستنی لە دایكبوون و جۆرو تۆماری مردووان و ئاستی تەندروستی و ساغڵەمی و رێژەو ئاستی تەمەن…. شێواوزو مامەڵەكی دیكەی لە گەڵ جەستەو بەرهەمهێنانەوەو ڕێكخستنی ژیاندا هەیە، هەم بەرهەمهێنانەوەی جۆرە ژیانێك كە خۆی دەیەوێت و ئیرادەی هێز دەیەوێت، هەمیش كۆنترۆڵكردنی جەستەی تاك و كۆمەڵگە لە ناو گوتارو میكانیزمێكی دیكەدا كە لە سەر فشارو سەپاندن و كەپتكردن و چەپاندن بەند نییەو خۆی بینا ناكات.

دەسەڵات لە ڕێگەی ژیانێكی بە سیاسیكراوەوە، لە ڕێگەی ئەوەی مرۆڤ بوونێكە لە سیاسەتدا نەك بوونێكی سیاسی بێت، دێتە ناو بیۆ سیاسەتی دانیشتوان و ڕێكخستنیانەوە. لە ڕێگەی بەرهەمهێنان و ڕاهێنانی جەستەوە دەسەڵات چ سەروكارێكی لە گەڵ “كوشتن و بڕیندا” نامێنێت، بەڵكو كاری دەبێت بە بەرهەمهێێنانی ژیان و شێوازێكی ژیانكردنێکی كۆنترۆڵكراو. پێشچاوخستن و كاركردن لە سەر چاككردنی هەلومەرج و ڕێوشوێن بۆ تەندروستی باش و مناڵخستنەوەو بە پیتكردنی مناڵ خستنەوە،تەمەن و تەندروستنی باش ، دیاریكردن و بە پرۆگرامكردنی ئەو خواردن و شێوازی وەرزش و هونەرانەی دەبنە هۆی تەندروستییەكی باش و تەمەنێكی درێژتر ، تەنان دیاریكردنی شێوازێكی تایبەتی نەوەخستنەوە ڵە جۆری باش و بە كەڵكَ بۆ ژیان، “لێرەدا ڕاسیزمێک لە ڕێگەی بیۆلۆژیاو سیاستەوە دەردەكەوێت لە هەڵبژاردن و خواست بۆ ڕەگەزو جۆرێكی تایبەت لە مناڵ و مناڵخستنەوە”. هاتنە ناوەوەی گۆكراو و بەانکراوێکی تایبەت بۆ سێكسوالیتێ و خستنە ناو زانستە مرۆییەكان تا وەك زانست مامەڵەی لە گەڵدا بكرێت و، كۆنترۆڵیش بكرێت لە ڕێگەی دەرونناسی و دەرونشیكاری و سێكسناسی و چەندین دیسپلینی دیكەی بەرهەمهاتوو بە قازانجی دەسەڵات و خۆ بەرهەمهێنانەوە.

دەستدان لە سێكس خولقاندنی جۆرێكی دیكەی مامەڵە لە گەڵ “چێژدا”، لە گەڵ گوتارو حەقیقەت و دەسەڵاتەكاندا. دەبێت لێرەدا ئەوە بووترێت كە تەحویلبوون و گۆڕانی دەسەڵات لە مەرگەوە بۆ ژیان لە هیومانیستی و مرۆیخوازی دەسەڵاتەوە نەهاتووەو نایەت، بەڵكو لە پێناو تەحویلبوون و گۆڕینی شێوازی پراتیكی دەسەڵات و تەكنیكەكانی پراتیكبوون. فوكۆ ئەم بابەتە لە كتێبی چاودێری و سزادا دەكات بە چەقی لێكۆڵینەوەو لە سەر وەستان، لەوێدا باس لە گۆڕان و تەحویلبوونی سزاو خوێنڕشتن و كوشتن و بڕین دەكات بۆ دەسەڵاتێكی كۆنترۆلكەرو ڕێكخەرو بەرهەمهێنان و زیندانی كردن و دانپێدانان و كلینیكە دەرونییەكان، دەسكاریكردن و هێنانە ئارای جۆرێكی نوێ لە ئەندازەی بیناسازی و شوێنی زیندانییەكان و چۆنێتی دابەشكردنی جەستە تاوانبارەكان تا ئەو شوێنەی خودی زیندانیكراوەكان بتوانن خۆیان چاودێری خۆیان بكەن. لە ناو تەكنۆلۆژیای كۆنترۆڵكدن و مامەڵكردن لە گەڵ جەستەدا ئێمە سەروكارمان لە گەڵ جۆرێكی نوێ لە بە بابەتیكردنی جەستەو پۆلێنكدن و ڕێكخستنیان هەیە بە پێی ئەو تەكنیك و میكانیزمانەی دسەڵات دە یەوێت. لێرەوە پێویستمان بە تەكنیكی نوێ هەیە كە، بگونجێت و لە بار بێت لە گەڵ ئامانجی بەرهەمهێنانەكانی دەسەڵاتدا،جەستە جوگرافیاو شوێنی بەرهەمهێنان و ململانێ هێزەكان و خۆ بەرهەمهێنانەوەیە. پەیوەندییەكانی دەسەڵات بە ناو جەستەدا تێدەپەڕێت و خۆی بەرهەم دێنێتەوە، بەرهەمهێنانەوەیەی سیاسیانەی جەستە، بەرهەمهێنانی ماتریالیانەی جەستە بە شێوەی ماتریالی مێژووی نا، بەڵكو بە پێ بەرهەمهێنراوی ماتریالییانەی فیزیایی. وەك فوكۆ باسی دەكات: لە ڕێگەی تەكنیكەكانی چاودێرییەوە فیزیای دەسەڵات و هەیمەنەكردن بە سەر جەستەدا بە پێی یاساكانی بینین و میكانیك، دەبێت لە ڕێگەی بە یەكداچوون و بە ناو یەكداچوونی فەزاكان، هێڵ و شاشەكان، پشتێنەی ڕووناكی، گۆشەكانەوە بێت.

ئا لێرەوە ئەناتۆمی سیاسی دەردەكەوێت. دەسەڵاتێك ئاسایش و سەلامەتی و هێمنی و خۆشگوزەرانی دانیشتوانی گرتبێتە ئەستۆ، بە مافی خۆی دەزانێت دەست لە جەستە بدات و یارییان پێبكات. بە پێچەوانەی دسەڵاتەوە لە پێشووتردا، دەسەڵات بە ناوی مەلیك و پاشاوە قسە ناكات، بە ناوی شكۆی پاشاوە قسە ناكات، بەڵكو بە ناوی شكۆ و حورمەتی كۆمەڵگەو ئەمن و ئاسایشی كۆمەڵگەوە قسە دەكات، بە ناوی ژیانی هەموانەوە قسە دەكات، لێرە بەدواوە ژیانی پادشا لە مەترسیدا نییە، بەڵكو ژیانی هەموان، ژیانی كۆمەڵگە لە مەترسیدایە. دەسەڵات لێرەدا لە قوڵایی ژیان و زیندووەكاندا چەق دەبەستێت. دسەڵات لێرەدا خۆی دژ بە مەرگ و سزای مەرگ دەوەستێتەوە، چونكە دسەڵاتێك بانگەشەی پارێزگاریكردن لە ژیان و ئەمن و ئاسایشی ژیانی دانیشتوان و هاوڵاتیان بكات، چۆن دەتوانێت لە گەڵ مەرگ و كوشتن و بڕیندا بێنت، دەبێت تەواوی خەیاڵەكان بباتەوە سەر ژیان. جەستە گۆڕەپان و مەیدان و پانتایی ڕووداوەكانە.ئا لێرەدا پێویستە لە سەر دەركەوتنی پەیوەندییەكی تازە بوەستین، پەیوەندی دەسەڵات و چێژ. تێكشكان و تێپەڕین بە ناو جەستەدا دوو ئاراستە لە خۆ دەگرێت بە شێوەیەك چێژ لە دەسەڵاتدا دابەش دەكات و دەسەڵاتی چێژیش دادەمەزرێنێت، ئەمەش لە ڕێگەی تۆڕێك لە ئیغراكردن و دەزگا باوەكان سەبارەت بە جەستەو بە سێكس لەوێنەی پشكنینی پزیشكی و چاودێری و بە دواداچونی سایكۆلۆژی و پەیوەندییە پیداگۆژییەكان، لە ڕێگەی چاودێری و كۆنترۆڵە خێزانییەكانەوە، ئەمانە هەموویان ئاماژەی دسەڵاتێکە کە خاوەنی پرسیاركردن و بە پرسهێنان و چاودێری و پشكنین و دۆزینەوەو كەشفكردنن، بەڵام یەكتر بڕە لە گەڵ چێژێك كە لە هەوڵی ڕزگاربووندایە لە دەسەڵات لە ڕێگەی فریودان و فێڵلێكردن و درز تێخستن و هەژاندنییەوە، لە ڕێگەی بە جۆشورۆش هێنانییەوە. بەمشێوەیە پەیوەندی نێوان دسەڵات و چێژ، پەیوەندییەكی بە یەکداکێشان و دژبەیەكبوون و ڕووبەڕووبوونەوە نییە، ئەگەر وا نەبوایە ئێمە ئەو گردبوونەوە زۆرەی سێكسواڵێتیە پەراوێزبووەمان نەدەبینی، ئەم ڕێژە زۆرەی گوتارمان لە سەر سێكس نەدەبینی. میشێل فوكۆ لە میانەی گفتوگۆیەكیدا لە گەڵ ژیل دولوز باس لە قورسیی و بارگرانی تێگەیشتن و شیكردنەوەی ئەم پەیوەندییە لێڵ و بەیەكداچووەی نێوان دەسەڵات و ئارەزوو دەكات كە، چۆنچۆنی كۆمەڵێك قۆناغی مێژوویی زۆر وا دەكەوێتەوە كە كۆمەڵگەو خەڵك ئارەزووی پراتیكەكردن و مومارەسەكردنی دەسەڵات دەكەن بە سەریاندا تا ئاستی مەرگ و لە ناو بردن و توانەوە، سەرباری ئەمەش ئارەزووی ئەوە دەكەن دەسەڵاتیان بە سەردا مومارەسە بكرێت .ئەمەش بابەتی وروژێنراو بوو لە لایەن ولیام ڕایشەوە سەبارەت بە دیاردەی هتلەر و كە بەر مەبنای چاوبەستن و فێڵ كردن لە جەماوەر بینا نەكرابوو، بەڵكو ئارەزووی جەنگیان دەكردو خۆشیان دەویست. بەمشێوەیە بەرهەمهێنانی ئارەزوو بوونی هەیە ، ئارەزوویەک كە دەسەڵات بەرهەمی دێنێت و بڵاوی دەكاتەوە، وەك چۆن دەسەڵات پاڵپشتی ئارەزوو دەكات و هانی دەدات بۆ ئەوەی لە ڕێگەیەوە بڵاو بێتەوە.

فوكۆ لە میانەی وەستان و كۆمێنت نوسین لە سەر كتێبی “ئەنتی-ئۆدیپی” دولوزو گواتاری دەگەڕێتەوە سەر ئەم پرسە، ئەوە ڕوون دەكاتەوە كە فاشیزمی مێژوویی، فاشیزمی هیتلەرو مۆسۆلۆنی بە شێوەیەكی كاراو لێهاتوو دەیانزانی چۆن ئارەزوی جەماوەر بەرهەمبێننەوەو بەكاری بێنن، لە گەڵ فاشیزمێكی شاراوەو نوستوو لە ناو خۆماندا، فاشیزمێكی نیشتەحێ لە ناو مێشك و كەللەو ڕەفتاری ڕۆژانەماندا، فاشیزمێك كە وامان لێدەكات دسەڵاتمان خۆش بوێت و ئارەزووی بكەین، ئارەزووی ئەو شتە بكەین كە زاڵ و باڵا دەستە بە سەرمانداو مومارەسەی خۆی بە سەرماندا دەكات و بەكارمان دێنێت. فوكۆ لە كتێبی ئیرادەی مەعریفەدا لە سەر كاڵفامی و سادەلەوحی ئەو شیكردنەوەو ڕاڤەكردنانە دەوەستێت كە ئارەزوو تەنیا وەك پاڵنەرو وزەیەكی زیندووی بیۆلۆژی دەبینێت كە لە خوارەوەیە دێت. پەیوەندییەكانی دەسەڵات لەو شوێنەیە كە ئارەزوی لێیە. یان وەك دولوز دەڵێت :” ئارەزو لە ڕەگەزی بەرهەمهێنانە، هەموو بەرهەمهێنانێك لە هەمان كاتدا بەرهەمهێنانێكی كۆمەڵایەتییە”. گریمانەی ئارەزوویەكی سەركوتكراو و چەپێنراو وەك ئەوەی دەرونشیكاری وێنای دەكات، ڕەفزكدن و ئەفەرۆزكردنی ئەم سروشتە بەرهەمهێنەرەی ئارەزووە . ئارەزوو تەنیا وزەیەكی بیۆلۆژی نییە، واتە ؛ تەنیا سروشتێكی مرۆیی نییە، بەڵكو سروشتێكی مێژوویییە. ئەو بەهاو نرخ پێدانەی بیۆ دسەڵات بە سێكس و جەستەی دەدات، سوكایەتیپێكردن و بە كەم تەماشاكردن و دابەزاندن و سوككردن نییە، بەڵكو كار لە سەر كردن و دروستكردنی مەیدان و دیسپلینی مەعریفییە لەو بارەیانەوە، لە خۆ گرتن و بەرهەمهێنانیانە بە ئاراستەی ژیان. ئەگەر بیۆ دەسەڵات وەك پراتیكەكانی دەسەڵات و تەكنیكەكانی دەسەڵات دەركەوێت، ئەوا وەك ژیل دولوز دەڵێت : ” لەو شوێنەی دەسەڵات بیۆ دەسەڵاتە، لەو شوێنەی دەسەڵات دەبێت بە بیۆدەسەڵات، بەرگری و بەرەنگاری و بەرهەڵستكاری دەبێت بە دەسەڵاتی ژیان.. ئەمە بۆ فوكۆ ڕاستە بە هەمانشێوەی نیتچە، لە خودی مرۆڤدا دەبێت بە دوای كۆمەڵێك هێزو ئەركی بەرگری و بەرەنگاریدا بگەڕێن.”.