سیاسەتى شوانەکان

ساڵانێک لەمەوپێش، “فارووق ڕەفیق” لە وتارێکیدا، کە ئەو وەخت لە ڕۆژنامەى “هاوڵاتى” بڵاوکرایەوە، دانى بەوەدا نا کە ”ئێمە ]واتە ڕەهەندییەکان[ لە خوێندنەوەى دەسەڵاتى کوردیدا بە هەڵەدا چووین”. ئەم هەڵوێستەى فارووق لەو ڕوانگەیەوە نەبوو کە بڵێت؛ ئێمە نەمانتوانى تێزەکان لە سیاقى خۆماندا تیۆریزە بکەین، بەڵکو ئەو بە گەڕانەوەى بۆ فەلسەفەى کلاسیک، وەختەبوو بگاتە ئەو باوەڕەى کە ئەمەى لە کوردستان هەیە دەسەڵات نییە و ئەوان بە هەڵە ناویان لێناوە “دەسەڵات”.

 لە ڕاستیدا من نازانم ئەوکات کاک “فارووق” بیرى لە چى دى کردۆتەوە، واتە گەر شتێکمان نییە بە ناوى “دەسەڵاتى کوردى” ئەى کەواتە چیمان هەیە؟! بە بڕواى من ناوى هەرچییەکى لێ بنێیت دواجار دەسەڵاتە، بەڵام دەبێت بزانین چ جۆرە دەسەڵاتێکە و چۆن ئیشدەکات. بەم جۆرە بەدەر لەوەى بڵێین دەسەڵاتى حیزب و بنەماڵە و سوڵتانیە، دەتوانین شتێکى جەوهەریتر لەبارەیەوە بڵێین. مشتومڕى “مەریوان وریا” و “بەختیار عەلى” لەبارەى ئەوەى ئایا دەسەڵاتى کوردى (و ئەم ناوچەیە بە گشتى) سوڵتانییە یان فاشیستییە، بەدحاڵیبوونێکى سەرەکیى تێدابوو، کە هیچ یەکێک لەو نوسینانەى لەبارەى ئەم مشتومڕەوە نوسران بەلایدا نەچوون. بە بڕواى من خاڵى گەورەى بەدحاڵیبوون لەو مشتومڕەدا، ئەوەبوو بیرکردنەوەى مەریوان هێشتایش هەر لەنێو دەوڵەتدا دەسوڕایەوە، دەوڵەت وەک فۆڕمى مومارەسەى دەسەڵات لە سەرەوە، لە پاشاوە. بۆیە فاشیزمیشى هەر بە تێگەیشتنە تەقلیدییە کۆنەکە دەبینى، واتە فاشیزمى دەوڵەت، کە لە قۆناغێکى مێژوویى دیاریکراودا و لە شوێنێکى دیاریکراودا دەرکەوت و لەنێویش چوو. هەرچى بەختیارە، فاشیزمێکى دەبینى کە بە زەرورەت پێویستى بە دەوڵەت نییە، بەڵکو (میکرۆ-فاشیزمە) و لە ئاستى گروپ و شوناسە بچووکان و گەورەکان، حزبەکان، مەزهەبەکان، نەتەوە و ئێتنیکەکاندا ڕەنگ دەداتەوە. لە دەرەوەى ئەم دیاریکردنە سوڵتانى و فاشیستییە، لێرەدا باس لە شتێکى تر دەکەم، کە دەشێت کەوڵى سوڵتانیزم یان فاشیزمیش بەخۆیەوە بگرێت، بەڵام لێرەدا ئەمە کارى من نییە، ئەگەرچى بە تەواوى بڕوام بەوەیە کە (میکرۆ-فاشیزم)  بە هەموو جەستەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و دونیایشدا بڵاوبۆتەوە و ئەرکمانە قسەى لەسەر بکەین و بگرە ڕووبەڕوویشى ببینەوە.

 کەواتە ئەو شتەى لێرەدا دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە؛ هەندێ سیفەتى “شوانکارەیى” لە دەسەڵاتى کوردستانى باشووردا پیشان بدەم کە بە تایبەتى لە سەروبەندى ڕیفراندۆمدا، دەرکەوتن. ئەم چەمکەیش فەیلەسوفى فەرەنسى، “میشێل فوکۆ”، لە پرۆژەکەى خۆیدا وەک فۆڕمێکى هەرە دێرینى دەسەڵات و ڕیشەى دەسەڵاتى مۆدێرن، باسىکردووە و پەرەسەندنەکانى دەرخستووە کە ئەو بە “دەسەڵاتى شوانکارەیى” ناوى دەبات.

فوکۆ بەرجەستەبوونە هەرە کۆنەکانى ئەم دەسەڵاتە هەر لە میسر و بابلەوە دەردەخات، تا دەگات بە تەورات و سەردەمى مەسیحى و دواتریش دەوڵەتى مۆدێرن. ئێمەیش لە کولتورى ئایینى خۆماندا بەم جۆرە دەسەڵاتە ئاشناین. پێغەمبەرى ئیسلام وتوویەتى ”كلكم راعي و كلكم مسؤول عن رعيته” ]هەمووتان شوانن و هەموویشتان بەرپرسن لە گەلەکەى[. میتۆدى ئەم کارەیشم لەنێو لۆژیکى ناوەکیى خودى دەسەڵاتدا ئیشدەکات نەک لە ئاستى دەرکەوتدا. لە ڕووى فینۆمینۆلۆژییەوە دەسەڵاتى کوردایەتیى باشوور ناسیۆنال-فاشیستە، بەڵام لە دەروونى ناوەکى خۆیدا (یان لە ستراکتوردا) شوانکارەیە. ئەم دەروونە بە تەواوەتى شاراوە نییە، بەڵکو لە گوتار و زمان و سیاسەتیاندا دەردەکەوێتەوە، کەوڵى ناسیۆنالیزمێکى خورافى بەخۆیەوە دەگرێت و زۆربەى دیاردەکانیشى دیاردەى فاشیستین. من ئێستا ئیتر لەم دەروونەوە قسە دەکەم.

 

لە دواى ڕاپەڕینەوە، ململانێکان لە کۆمەڵگەى ئێمەدا هیچکات نە پەیوەندیى چینایەتى بوون، نە پەیوەندیى ناسازگارى کۆمەڵگە–تاکەکەس، تەنانەت نە پەیوەندیى ئاغا-کۆیلەیش. بەگشتى پەیوەندیى ئەنتاگۆنیستیى چەوسێنەر/چەوسێنراویش نەبووە. لە ڕاستیدا هیچ کات دەسەڵات ئەم جۆرە پەیوەندییانەى نەویستووە، چونکە لە هەرهەموویاندا، تەنانەت لە پەیوەندیى (ئاغا- کۆیلە) دا بە تێگەیشتنە هیگڵییەکە، جۆرێک ململانێ و ئەنتاگۆنیزم بوونى هەیە.

دەسەڵاتى ئێمە بەردەوام ویستوویەتى کۆمەڵگەیەکى بەزیوى خاڵى لە ململانێ دروست بکات، واتە جۆرێک پەیوەندیى (شوان/ڕەعیەت)  بەرقەرار بکات. لە سەرەتاوە پەیوەندى (شوان/گاڕان) وەک پەیوەندیى (ئاغا/کۆیلە)  نییە. پەیوەندیى شوان بە گەلەکەیەوە نە دیالەکتیکیە و نە لەسەر بنەماى دانپێدانانە و نە ململانێیە تا سنوورى مەرگ لەگەڵ یەکتریدا، بەڵکو لەسەر بنەماى ئەرکدارێتى و بەرپرسیارێتى و وەفاداریی تاکلایەنەیە. یەکەمجار لە شێوەى بەرپرسیارێتى ڕەهاى شواندا بەرامبەر مێگەلەکەى، دواتر ئەمە هەڵدەگەڕێتەوە بۆ گوێڕایەڵى و دەبرێنى دڵسۆزى و وەلائی ڕەهاى مێگەل بۆ شوان. دەبێت شوان ئەرکى خۆى بەرامبەر بە گەلەکەى جێبەجێ بکات و بەرپرسە لێى، بەو جۆرەى کە خودا گەلى هەڵبژێردراوى خۆى دەداتە دەست موسا و هارون. شوان بەرپرسە بەرامبەر ئەو ئەمانەتەى کە پێى سپێردراوە. ئەم ئەمانەتە گەر لەنێو سیاسەتدا وەریبگێڕین دەبێتە ئەرکى پادشا یان سەرکردە بەرامبەر گەلەکەى لەو پێگەیەدا کە هەیەتى، بەڵام دەرەنجامى ئەمە دەگات بە داگیرکردنى هەموو ژیانى گەل. هەڵبەت ئەم بەرپرسارێتییەیش پێویستى بە بوونى چوارچێوەیەکى وەکو دەوڵەت نییە.

 

 

فۆکۆ هەر لە سەرەتاى وانەوتارى “ڕەخنەى عەقڵى سیاسی” دا، ئەوە ڕوون دەکاتەوە بۆ ئەوەى “دەسەڵاتى شوانکارەیى” هەبێت، مەرج نییە “دەوڵەت” هەبێت. بەم مانایەی ئەم دەسەڵاتە نە گەشتى ئەقڵە (هیگڵ)، نە جووڵەى ماتریاڵە لەنێو مێژوودا (ئەنگڵز و مارکسیزم بە گشتى). لە هەردوو حاڵەتە دیالەکتیکییەکەدا بوونى ”دەوڵەت” زەرورییە. لاى هیگڵ دەوڵەت بنەمایەکى ئەقڵانیى هەیە، کە ڕۆح لە پرۆسەیەکى لێکدژانەدا تێیدا کۆنکریت دەبێتەوە. لاى مارکس/ئەنگڵز شۆڕشى بۆرژوازى فۆڕمى دەوڵەتى تایبەت بەخۆى بەرهەمدەهێنێت بۆ ئەوەى چینى باڵادەست پارێزگاریى لە خۆى پێ بکات. لە ڕاستیدا شۆڕش و ڕاپەڕینى کوردستانى باشوور لەنێو ئەم پۆلێنانەدا بەهیچ جۆرێک جێى نابێتەوە.

چەندجارێک بینیوومە هەندێ نوسەر لە لاپەڕەى فیسبووکى خۆیاندا باسیان لەوە کردووە کە گوایە ڕاپەڕین “شۆڕشى بۆرژوازى کوردى” بووە و دەسەڵاتیش هەر دەسەڵاتێکى بۆرژوازییە. ئەمە بەهەڵەداچوونێکى گەورەیە. لەبەر چەند هۆکارێکى سادە؛

یەکەم: بۆرژوا ناوە بۆ چینێک کە لە کۆمەڵگە ڕۆژئاواییەکان و لە کۆنتێکست و زەمەنێکى تایبەتدا دەرکەوتوون و ڕۆڵیان گێڕاوە.

دووەم: بۆرژوازى بە تەواوەتى دیاردەیەکى شارى و بووە و پەیوەندى بە ژیانى شار و بازرگانییەوە هەبووە دژ بە چینى ئەرستۆکراتى و مەزرانشینى.

سێیەم: چینى بۆرژوازى لەنێو پەرەسەندنێکى مێژوویدا هاتۆتە کایەوە کە چینى ناوەڕاستى گەشەکردووى نێوان دەرەبەگ/جووتیار بووە، پێگە ئابوورییەکەى زیاتر پشتى بە لایەنى تەکنیکى و ڕۆشنبیرى و کولتوورى بەستووە.

چوارەم:  شۆڕشى بۆرژوازى شۆڕشێکى چینایەتیى بووە و هەڵگرى کۆمەڵێک بەهاى ڕۆشنگەرانە بووە، پێشینەى ململانێى هەبووە لەگەڵ حوکمى ئایینى و نەریت و بنەماڵەدا، ئەوانەیشى لە ڕووى تیۆرییەوە جووڵاندوویانە فەیلەسوفان و ڕۆشنبیران و شاعیران بوون لەنێو جۆرێک گەشەکردنى پیشەسازیدا.

هیچ یەکێک لەمانە تایبەتمەندى هێزەکانى بزووتنەوەى ڕزگاریخوازى نیشتمانى باشوور نین. ئەم هێزانە خۆیان هێزى خێڵەکى و نەریتى بوون، لەنێو دابەشبوونى چینایەتیدا خەباتیان نەکردووە، لە شارەوە نەهاتوون، بەڵکو هەڵگرى دۆزێکى نەتەوەیى بوون، سەروکاریشیان لەگەڵ فیکر و مەعریفە و ڕۆشنگەریدا نەبووە، چونکە خۆیان لە ڕیشەیەکى نەریتییەوە هاتوون و پێگەى ڕەمزییان وەک شێخ و مەلا و دەسەڵاتى ڕۆحى هەبووە.

ئەم هێزانە هەمیشە خۆیان بە چاوساغ و ڕێبەرى نەتەوەیەک زانیووە، نوێنەر و قسەکەربوون بە ناوى دۆزەکەیەوە، هەر دەسەڵات و دەستکەوتێکیش بەدەست بێت خۆیان بە خاوەنى زانیووە. بە گشتى بڵێین؛ حزبى ئێمە بە شۆڕشێک نەهاتووە کە، لە قۆناغێکى مێژووییدا، گۆڕانکارى لە ژێرخان و سەرخاندا دروست بکات، یان خەباتێکى لەم جۆرەى کردبێت و کۆمەڵگەى لە کۆمەڵگەیەکى نەریتییەوە گۆڕیبێت بۆ کۆمەڵگەیەکى مۆدێرنى خاوەن دەوڵەت، بەڵکو هەر درێژکراوەى حوکمى دەرەبەگایەتى و خێڵەکیە، بەڵام لەنێو کۆنتێکستێکى مۆدێرنى جیهاندا. تاکە حزبێک کە کەمتازۆرێک بشێت سیفەتى “بۆرژوازى” بدرێتە پاڵ “بزووتنەوەى گۆڕان”ـە.

ئێمە دەزانین ئەو ئۆتۆنۆمى و دواتریش فیدراڵییەیشى لە باشوور بەدەستهات، چوارچێوەیەکى دەوڵەتیانەى نەبووە، یەک سەنتەرى بڕیاردانیشى نەبووە، لە شوێنێکیشدا چڕ نەبۆتەوە، بەڵکو دابەشبووە لە نێوان چەند حزبێکى لەیەکچووى نەیاردا، کە هەریەکەیان لە هەوڵى چەسپاندنى زیاترى خۆیدا بووە. بەڵام ئەمە هیچ لەو ڕاستییە ناگۆڕێت کە مومارەسەى دەسەڵاتى لەسەر کۆمەڵگە کردووە و ویستویشیەتى هیچ تاک و گروپێک لە ڕێ لانەدات. بەم هۆیەیە فوکۆ پێیى وایە؛ دەسەڵاتى شوانکارەیى نەک تەنیا دەوڵەت بە مەرج ناگرێت، بەڵکو لە سەرەتادا بە ئاراستەى پێچەوانەى دەوڵەتیش کارى کردووە. لە کاتێکدا دەوڵەت لەسەر خاک دەچەسپێت، شوانکارە لەگەڵ مێگەلدا مامەڵە دەکات.

پەیوەندیى “خودا، خاک، خەڵک” لە ڕیشەکانى ئەم دوو فۆڕمەدا جیاوازن. دەوڵەت ڕاستەوخۆ مومارەسەى خۆى لەسەر خاک دەکات و دواتر گرنگى بەو خەڵکانە دەدات وا لەسەر خاکەکە دەژین؛ خاک دەبێتە لینکى نێوان خەڵک و خودا. بەڵام شوان دەسەڵاتى خۆى ڕاستەخۆ لەسەر خەڵک ]گەل[ مومارەسە دەکات؛ پەیوەندییە جەوهەرییەکە لەنێوان شوان و گاڕاندایە و دواتر خاکى پێویستى بۆ دەدۆزرێتەوە، هەر بەو جۆرەى “یەهودا” خاکى پیرۆز بە گەلى هەڵبژێردراوى خۆى دەبەخشێت.

هێزە کوردییەکان بەردەوام پێیانوایە شەڕى خاک دەکەن تاوەکو سەروەریى دەوڵەت بۆ گەلەکەیان دابین بکەن. لاى ئەوان گەل بێ ئەملاولا لەگەڵ ئەواندایە، تەنیا کێشە ئەو دراوسێیانەن کە ناهێڵن ئێمە خاک و قەوارەمان هەبێت، هەر کەس و لایەنێکیش لەنێو گەلدا لەم ملکەچییە ڕەهایە لابدات، تەنیا جاش و خیانەتکار و خۆفرۆشە. هەر بۆ نمونە زاراوەى “جاش” کە زاراوەیەکى خۆشەویستى نێو فەرهەنگى کوردایەتیە، لە زمانێکى تەواو شوانکارانەوە داکەوتووە. چیتر جاش لە ئێمە نییە. کەواتە ئەرکێکى دیکەى شوان کۆکردنەوەى و لێخوڕینى گاڕانەکەیەتى، دەیەوێت ڕق و دوژمنکارییەکان لەنێو گەلدا کەم بکاتەوە و “یەکڕیزى” بهێنێتە دى. ئەگەر شوان ]سەرکردەى سیاسى[ نەمێنێت، ئەوا گاڕانەکە پەرتوبڵاو و سەرگەردان دەبن. بەڵام ڕۆڵى شوان تەنیا ئەوە نییە ئاساییش و سەلامەتى گاڕانەکە دابین بکات و لە مەترسیى بیانپارێزێت، بەڵکو پێویستە ڕۆژانە ئاو و خۆراکیان بۆ دابین بکات و ئێشکیان بگرێت و لە تەندروستى هەریەکێکیان دڵنیا ببێتەوە، ئینجا نەهێڵێت هیچیشیان لە ڕێ لابدەن.

بە گشتى ئەمە ماناى ئەوەیە پێویستە سەرکردە, گەلەکەى بگەیەنێتە “کەنارى ئارامى”. پێویستە شوان گرنگى بە بەرژەوەندى هەمووان بدات، هەرچییەک بکات لەپێناو “چاکەى گشتی”ـدا دەبێت. لە جەنگیشیدا خۆى دەکاتە قوربانیى ژیانى گاڕانەکەى ]یان گەلەکەى[ و وەفاى بۆ ئەو ئەرکە دەبێت کە لە ئەستۆى گرتووە. لەدواى ڕاپەڕینەوە کە من فامم کردۆتەوە تا کاتى ڕیفراندۆم، هیچ کاتێک نەبووە لەلایەن میدیا و ڕۆشنبیرانى هێزە کوردییەکانەوە، بە زاراوە حیزبییەکانى خۆیان، گوێم لەم جۆرە وتانە نەبووبێت. بە تایبەتى لە پێش ڕیفراندۆمدا وشەکانى “ئابووریى سەربەخۆ” (خۆراک و ئاوى گاڕان(، “یەکڕیزى”، “جاش”، “کەنارى ئارامى”، “سەربەخۆیى”، “خاکى کوردستان”، “جەنابى سەرۆک” (=شوانى گەورە) ..و هیتر، ملیۆنان جار دووبارە دەبوونەوە. کاتێک دەسەڵات و فەرهەنگێکى سیاسى ئەمانە زاراوەکانى بن، ئیدى پەیوەندییەکى بەو کۆمەڵگە مەدەنییەوە مۆدێرنەوە نییە، کە لە فەرهەنگى سیاسیدا باس دەکرێت و بە زاراوەکانى “یەکسانى” و “ماف” و “یاسا” و “لێکجیاکردنەوەى دەسەڵاتەکان” و “سێکیولاریزم” و “لێبووردەیى” وەسف دەکرێت.

ئەى دەربارەى مێژوو؟ هەندێ ڕۆشنبیرى بەدمەست بە هەواى سەربەخۆیى، تا ئێستایش باس لەوە دەکەن ئێستا کورد لە بارودۆخێکى مێژووییدایە و کورد لەنێو مێژوودا و لە ژێر زەبرى مێژوودا دەجووڵێت. لە ڕاستیدا پروپاگەندەیەکى لەم جۆرە دوورە لە ڕاستییەوە، کورد هێشتایش کێشەى جوگرافیاى هەیە و کێشە مێژووییەکانى لەنێو ئەم دۆخە نالەبارە جوگرافییەى خۆیدا لەبیرکردووە، یان باشترە بڵێین لە باشوور، مەسەلەى جوگرافیا لەلایەن دەسەڵاتەوە کراوەتە فاکتەرى دواخستنى مێژوو. ئەمەیش دیسان خەسڵەتێکى دیکەى شوانکارەیە کە کێشەى ناوچەى جوگرافییان هەیە نەک مێژوو. شوان لە دەرەوەى ئەوە پەیوەندییە ئەساسییە مێژووییانەیە کە لەنێو شاردا دەگوزەرێت، واتە بەریەکگەوتنى بەرژەوەندییەکانى چەوسێنەر و چەوسێنراو و دابەشبوونەکان و ململانێکان و گۆڕانە خێراکان. دەسەڵاتى کوردى هەتاوەکو ڕیفراندۆمیش بەردەوام کارى لەسەر ئەوە کردووە ئەم دابەشبوون و ململانێیانە لەنێو گوتارێکى یەکپارچەدا بتوێنێتەوە و واپیشانمان بدات کە ئێمە دۆزێکى تایبەتیمان هەیە و ئەبێ هەموو شتێکى دیکە لە پێناویدا وەلابنێین. دەبێت ئەوە لەبیربکەین گەلانى تر گەیشتوون بە کوێ، دەبێت کۆمەڵگەى خۆشگوزەران داخوازیى سەرەکى نەبێت، دەبێت عەدالەت و یەکسانى “لەم قۆناغە ڕاگوزەرییە ئەبەدییە”دا داواى سەرەکیى نەبن، دەبێت ناکۆکییە ناوخۆییەکان لەبیر بکەین، خۆپیشاندان و ناڕەزایەتى بۆ کاتێکى نادیار و زۆر دوور دوابخرێت (یاساى قەدەغەکردنى خۆپیشاندان)، دەبێت کارکردن بە یاسایش، جاروبار یان بەردەوام، هەڵپەسێردرێت، چونکە دۆخەکە وا دەخوازێت ئاوارتە هەبێت.

ئێستا یەکسەر ئەوە دێت بە بیرماندا گەر ئەوانەى لەسەرەوە باسمان کرد سیفەتەکانى دەسەڵاتى شوانکارەیى بن، کەوابێ ئەم دەسەڵاتەى ئێمە شوانکارە نییە، چونکە هەرگیز سەرکردە و حیزبە دەسەڵاتدارەکانمان نەیانتواوە ئەرکى خۆیان بەرامبەر بە گەل جێبەجێ بکەن، بەرپرس نەبوون بەرامبەر خەڵک، دڵسۆزی و وەفادارییان نەبووە، ئاگایان لە دۆخى میللەت نەبووە، یەکڕیزییان وەدیى نەهێناوە، خۆراک و ئاویشیان بۆ دابین نەکردووە و گەلیشیان نەگەیاندۆتە کەنارى ئارامى. دروستە، بەڵام ئەوە ئێمە نین پەیوەندیى شوان/گاڕان پەسەند دەکەین، بەڵکو ئەم پەیوەندییە لەنێو گوتارى حزبەکانى ئێمەدا بە ڕوونى دەبینرێت. ئیگۆى سیاسەتمەدارانى باشوور ئیگۆیەکى شوانکارانەیە، ئەو زمانەى پێیدەدوێن تەنیا زمانى شوانە بەرامبەر مێگەلێک کە پێویستە گوێڕایەڵیان بێت.

هێشتا تێزەکەى فوکۆ ماویەتى. فوکۆ پێیوایە؛ لە هەر شوێنێکدا گورگ پەلامارى مێگەلەکە بدات یان لە تینووێتیدا بەهیلاک بچن، هێشتا ئەمانە نیشانەى نەبوونى شوان نین، بەڵکو نیشانەى بوونى شوانى خراپن. کاتێک شوان نەیتوانیبێت یەکڕیزى گاڕانەکەى بپارێزێت و بیانگەیەنێتە کەنارى ئارام، ماناى وایە (بە لۆژیکى شوانەکان) شوانێکى خراپ حوکمى گەل دەکات. فوکۆ دەڵێت: ”پادشا خراپەکانیش هەر وەکو شوانە خراپەکان وان. گەل پەرتوبڵاو دەکەنەوە و لێیدەگەڕێن لە تینووێتیدا بمرن”.

گەر هەر بەو زمان و لۆژیک و بەڵێنەى دەسەڵاتدارانى باشوور مامەڵەى گەلەکەیانى پێدەکەن، قسەیان لەگەڵدا بکەین، ئەوا بەلاى کەمەوە دەبێت پێیان بڵێین ئێوە کە پێتانوابوو شوانن “شوانى خراپ” دەرچوون. شوانە خراپەکان ئەوانەن کە، بە تایبەتى، لە کاتى مەترسیدا خەڵک جێدەهێڵن. ئەوە مەسیحە خەڵک جێناهێڵێت و خۆى دەگاتە قوربانى گەلەکەى، بەسەر خاچەوە داواى لێخۆشبوون بۆ گەلەکەى دەکات، بۆیە بە مەسیح دەوترێت “شوانى میهرەبان”. جارێک ئەم ڕۆحە مەسیحییە لەنێو کورددا دۆنایدۆن دەبێتەوە، ئەویش لە “قازى محەمەد”دا. “ئۆجالان”ـیش شتێک لە سیفەتى نێردراوە مەسیحییەکانى تێدایە. بەڵام ئەمانیش دیسان وەک شوان.

با سەرلەنوێ ئایدیاکە دابڕێژینەوە و ڕەگەزێکى دیکەیشى بۆ زیاد بکەین: ئابوورى. جۆرێک دەسەڵات لە باشوور هەیە، لە ڕووى لۆژیکى ناوەکیى خۆیەوە, نەک لەڕووى فینۆمینۆلۆژییەوە، دەسەڵاتى شوانکارەیە، ئەمەیش شێوازێکى کۆنى حوکمکردنە، ئەم شێوازە بە پوختى و کۆنى نەماوەتەوە، بەڵکو لە ڕۆژهەڵاتدا کارلێکى لەگەڵ هاتنى مۆدێرنەدا کردووە، هەروەها کەوتۆتە نێو کۆنتێسکتێکى ئابووریى سەرمایەدارى ڕانتخۆرییەوە. شوانکارەیە لەنێو تەکنیک و میدیا و سەرمایە و نەوت و بازاڕدا. ئەم زەواجەى سیاسەت و ئابوورى و میدیا داواجار ئابوورییەکى سیاسى تایبەتى بۆ دەستەبژێرێک بەرهەم هێناوە کە دەتوانین ناوى سەرمایەداریى خێڵەکیى نەوتى لێ بنێین. ئەم دەستەبژێرە شوانەکانن. هەرکاتێک شوانەکان دەچنە نێو بەرژەوەندیى ئابوورى و شەخسى خۆیانەوە، دەچنە نێو حساباتى بازاڕ و قازانجەوە، ئیدى چاودێرییەکانیان لەسەر هەموو تاکەکان چڕ دەکەنەوە بۆ ئەوەى کەس بە جۆرێک لانەدات زیان بەم ئابوورییە سیاسیە بگەیەنرێت؛ سەقامگیرى و بەردەوامى ئەم دۆخە مەرجى یەکڕیزى و ئاساییشن. هەر کاتێک مەترسیى بۆ سەر گەل دروست ببێت، ئەم دەستەبژێرەى کە خۆیان کردووە بە پارێزەرى خەڵک و خاک، بە پارێزەرى ئاساییش و نان، بە پاڕێزەرى ئازادى و دیموکراسى، بە ئاسانى هەموو ئەم ڕەگەزانە دەکەنە بابەتى سەودا، تەنیا بەو مەرجەى سەنتەرە ئابوورییەکانى خۆیان بە سەلامەتى بمێننەوە. گەل دەکرێتە پارێزبەندى و پەرژینى ئەم دەستەبژێرە.

جێهێشتنى گەل بە تەنیا و سەرگەردان ئاکارى شوانە خراپەکانە، بەڵام بەگشتى شوانە باشەکانیش زۆر باش نین، بە دەربڕینێکى تر کێشە بنەڕەتییەکە خودى سیاسەتى شوانکارییە. لە کاتى ڕووداوەکانى ئەم دواییەى کەرکووک و “ناوچە جێناکۆکەکان”ـدا، وا پێدەچوو خەڵک خۆى ئەم لۆژیکى شوانکارییەى قبوڵ بووبێت، هەمووان باسیان لەوەدەکرد “کەرکووک فرۆشرا”، “بە تەنیا جێیانهێشین”، “ئێمە بووینە قوربانى” و..هتد. لە زمانى خەڵکى ڕەشۆکەوە تێدەگەیشتین کە گەل چاوەڕێى سەرکردە و حیزبەکان بووە بیانپارێزن، بەرەنگارى و بەرگرییان بۆ ئەوان جێهێشتووە و خۆیان لە پشتیانەوە گرمۆڵە کردووە، ئەمە مەوداى نێوان خەڵک و دەسەڵاتی بە ڕوونى دەردەخست. کێشەکە تەنیا ئەوە نەبوو لەو ناوچانەدا دەسەڵات هى خەڵک و بۆ خەڵک نەبوو (دیموکراسى)، بەڵکو ئەوەیشبوو خەڵک نەویستبوو باوەڕ بەوە بهێنێت کە دەسەڵات مەودایەکى زۆرى لێ وەگرتووە و خەرەندێکى گەورە کەوتۆتە نێوانیانەوە. خەڵک متمانەى بە بەڵێنى سەرکردەکان هەبوو، ئەرخەیان بوون لە گوتارە شوانکارییەکەیان، لۆژیکى پەیوەندیى شوان/گاڕانیان پەسەند کردبوو و وایاندەزانى خاک بۆ فرۆشتن نییە. لە ناکاو هەموو شتێک پێچەوانە بوویەوە. شوان ڕایکرد و بە گەلى وت خۆت پارێزگارى لە خۆت و بیرەنەوتەکانیش بکە. بە درێژایى یەک هەفتەى دواى 16ى ئۆکتۆبەر کەناڵى ڕووداو لەسەر ئەم وەتەرە ئیشى دەکرد و بۆى نەچووە سەر.

 ئەم حوکمەى ئێمە وا دەکەوێتەوە وەک بڵێى ئێمە بانگەشەى ئەوە دەکەین دەبووا خەڵکى ناوچە جێناکۆکەکان، خۆیان دژ بە سوپاى عێراق و حەشدى شەعبى بەرگریان بکردایە. بانگەشەیەکى لەم جۆرە نیازى ئێمە نییە. لێرەدا پتر باس لە گریمانەى دەسەڵاتێک دەکەین کە بە پێى لۆژیکى خۆى خەڵکیشى داڕشتبوویەوە و گەلیش لەسەر بنەماى بڕوابوون بە گوتارەکەیان، بە ڕەمزەکانیان (بۆ نموونە: پێشمەرگە) متمانەى بە بەڵێنەکانیان کردبوو. خەڵک خۆى دابوویە دەست شتێکى دیکە، ئەوەیان لەبیرکردبوو کە متمانە لەنێوان دەسەڵات و خەڵکدا نییە، بەڵکو لەنێو خەڵک خۆیدایە. یەکەم شتێک کە خەڵک بیکات ئەوە نییە پاکوپیسى شوانەکان بکات تاوەکو شوانە خراپەکان ڕەت بکاتەوە، ئەوە نییە بزانێت کێ یەکەم کەس خیانەتەکەى کرد تاوەکو ڕووبەڕووى “لۆمە”ى بکاتەوە، بەڵکو ئەوەیە لە ڕیشەوە بە لۆژیکى شوان ڕازیى نەبێت، ئەوەیە سیاسەتى مێگەل بگۆڕێت بۆ سیاسەتى “خەڵک”. لەوە دڵنیابێت هیچ کات دەسەڵات وەفاى بۆ بەڵێنەکانى خۆى نابێت و “بەڵێن”ـى ڕاستەقینە تەنیا لە شکستى بەڵێنى دەسەڵاتدا ئیمکانى ئەوەى بۆ دەلووێت بێتە دى. چەندە خەڵک بچێتە نێو صیرورەى خۆیەوە، واتە “بوونبە-خەڵک”ـەەوە، هێندەیش خۆى وەک مێگەل هەڵدەوەشێنێتەوە و شوانەکانیش لە کاردەخات.

له‌  16 ئۆکتۆبەر وەک کۆتایى زۆر شت ڕاگەیەنرا، بۆ نموونە: کۆتایى بارزانى، کۆتایى سیاسەتى پارتى و یەکێتى، کۆتایى ئابووریى نەوتخۆرى، کۆتایى خەونى سەربەخۆیى. تۆ بڵێى کۆتایى سیاسەتى شوانەکانیش بێت؟ ئەگەر کۆتایى شتێک بە ماناى دەرفەت ڕەخساندن بێت بۆ سەرهەڵدانى شتێکى نوێ، ئەوا ئێمە بانگەشەى ئەم جۆرە کۆتاییانە ناکەین، چونکە هێشتا شتێک ڕۆڵى چالاک دەگێڕێت: ئاساییش. لە ناوخۆدا هێشتایش دۆخى ئاوارتە بەردەوامە و مەترسى لە دەرەوە بۆ سەر ناوەوە ئەم دۆخى ئاوارتەیە زیاتر دەچەسپێنێت، واتە: پاراستن “لەنێو زیندن”ـدا، یان لەنێو “کەمپ”ـدا. لەپاڵ ئەمەیشەوە شتێکى مەترسیدارتر خەریکە گەشەى زیاتر دەکات: “فاشیزم”.

ته‌واو