پاسەوانەكانی زمانی دایك كێن؟

Loading

زمانی دایك لە یاد بكەین, پاسەوانەكانی زمانی دایك كێن؟

“سەبارەت بە بەرگری و بەرەنگاری لە زماندا”

١

پییەر بوردیۆ بە بەردەوامی و لە زۆر بۆنەدا باسی ململانێی ناو كایەكان و كایەیەك لە گەڵ كایەیەكی دیكەیدادەكات . ململانێێ نێوان ئەكادیمیای فەڕەنسی و ئیكۆل نۆرمال و سۆربۆنییەكان لە گەڵ ئەوانەی لە دەرەوەی ئەم شوێنگەیەدان. بوردیۆ باسی ململانێی نەوەكانمان بۆ دەكات لە ناو زمانداو لە ڕێگەی زمانەوە. وە بەشداری و پشكی كاپیتال و سەرمایەكان بۆ شەرعییەتدان و ڕەوایەتی بەخشین بەم شەڕەو بۆ بردنەوەو یەكلاییكردنەوەی بەلای بەرەیەكدا. شەڕێك بە ئامانج و بە مەبەست و ستراتیژییەتی هەیمەنەكردن لە ڕێگەی بەرهەمهێنان و خۆ بەرهەمهێنانەوەوە.

بوردیۆیەك كە لە خێزانێكی جوتیاری دەرەوەی پاریسەوە دێت و دەچێتە ناو پاریس و شەرو سەرمایەو كێشمەكێشەكانی پاریس، یەكەم شت بەریدەكەوێت شەڕی زمان و شەڕێكە لە زماندا،شەڕی هابیتوسەكان و و كایەكان و بكەرەكان لە ناو زمان و لە ڕێگەی زمانەوە. ئەرستۆكراتەكانی سۆربۆن و ئیكۆل نۆرمال سوپێریۆرو كۆلێژ دو فرانس لە ناو زمان و ڕێكخستنەكانی زماندا. بوردیۆیەك لە ناو زمانێكی جوتیاریی و چینێكی موتەوازیعانەی نا پاریسی مەحكومە بەوەی بەر دەیان جۆری توندوتیژیی و زەبروزەنگی ڕەمزی و سیمبۆلی بكەوێت. پییەر بوردیۆ باسی ئەوە دەكات كە، چۆن چۆنی خانەدان و ئەرستۆكراتەكان هۆگر و بەرگریكارێكی زمانی ستانداردو ئەدەبی بوون نەك تەنیا لە نوسیندا، بەڵكو لە قسەو گفتوگۆو دەمەتەقێی ڕۆژانەی ناو (Place De la sorbonne) و قاوەخانەو كافێكانیشدا. ئەوان (ڕابوردووی سادەیان بە كار دەهێنا) بوردیۆو نا پاریسییەكانیش ڕابوردووی تەواو و جئرەكانی دیكە.

ئەم شەڕو ململانێیە، شەڕو بگرەو بەردەو گیروگرفتی ناو كایەی زانكۆیی و كولتوری و ئەكادیمی بوو، لە پێناو چی ؟ لە پێناوی درێژە بە خۆدان و خۆ بەرهەمهێنانەوەو ستراتیژی هەیمەنەكردن و زاڵبوون لە ڕێگەی شەرعییەت و سەرمایەی كولتوریی و زانكۆییەوە.

٢

بەمشێوەیە مامۆستایان و پرۆفیسۆرەكانی سۆربۆن و قوتابخانەی باڵای مامۆستایان،ENS،و كۆلێژ دو فرانس لە ڵێناوی بردنەوەی گەمەو شەڕەكە بۆ مانەوەو درێژە بە خۆدان و خۆ بەرهەمهێنانەوەی نەوەیەك، یان كۆمەڵە نەوەیەك. دیارە پییەر بوردیۆ هەر ئەم میكرۆ فاكتانە دەكاتە كاری تیۆریزەكردن و دۆزینەوەی گەمەی هەیمەنەكردن لە ناو دامو دەزگاكاندا. وردكردنەوەی لە ناو كایەكان و

بۆردیۆ
بۆردیۆ

ململانێی كایەكان و دەربڕین و مانێڤستبوونی جەبری هابیتوسەكان و دەسگرتن بە سەرمایەو كاپیتاڵەكانەوە. لێرەدا كورتهێنان و هەژاری تێگەیشتنی ماركسمان بۆ دەردەكەوێت سەبارەت بە هەیمەنەو ئامرازەكانی بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەو سەرمایە و بێ ئاگایی ماركس لە سەرمایەكان و جۆراوجۆری چینەكان و ململانێی چینەكان كە هەرگیز تێگەیشتنی پرۆلیتاریی ماركسیستی لە خۆ ناگرێت. بەڵێ ماركس كورتی هێناو كڵۆڵ و هەژارو دەستەپاچەیە لە دەرككردن و پەیبردن بە سەرمایەكان و چینەكان …هتد.

بەمشێوەیە زمان و زمازانی و شارەزابوون و بەكارخستن و ئەكتی زمان لە ناو گەمەو یاری هەیمەنەو زاڵبوون و دەسەڵات و بەرگریدا بوو. بەرگریكاران لە زمانی ئەرستۆكراتییانەی پاریس و پاریسخوازەكان لە ناو ستراتیژی گەمەی ململانێ و بردنەوەو دۆڕاندندا بوون. موحافیزكارو كۆنزەرڤاتوارەكان لە ڕێگەی زمان و ئەكتی زمان و گەمەی زمانەوانییەوە بەردەوامییان بە خۆیان دەدا. كەواتە بەرگریكردن و دەستگرتن بە زمانی ڕەسەن و زمانی دایك و زمانی پەتییەوە تەنیاو تەنیا ئامانج لێی شەڕی بەردەوامبوون و خۆ بەرهەمهێنانەوەو خۆ جیاكردنەوەو خۆ زاڵكردنە لە ڕێگەی كاپیتاڵ و شەرعییەتی زمانەوە.

٣

1968  یان شەست و هەشتییەكان شۆڕشێك بوو لە زمان و تێكشكاندنی زماندا.

٤

ئێمە لەوە دەگەین هەموو شتێك گەمەو یارییە، ستراتیژی ئەم گەمەو یارییەش بردنەوەو هەیمەنەكردن و زاڵبوون و خۆ درێژكردنەوەو خۆ جیاكردنەوەو خولقاندنی ئێمە/ ئەوانە بۆ تێكەڵنەبوون و وننەبوونی جیاكارییەكان. كەواتە و بەمشێوەیە زمان مەخلوقێكە و هەمیشە و بەردەوام دەخولقێنرێت و مەقاشی دەستی چین و گوتارە زاڵ و هەژموونكارەكانە بۆ زاڵبوون و هەیمەنەی بەردەوامبوونی خۆیان و سەرمایەو چیرۆك و حیكایەت و شەرعییەت وەرگرتن و شەرعییەت و ڕەوایەتی بەخشین و بەرەو بەرەكاری و جەمسەرو جەمسەرخولقاندن. نەوەیەك بەرگریكارو پاسەوانی زمانی دایك و زمانی پەتی و زمانی ڕەسەنن تەنیا بۆ بردنەوەو زاڵبوون و مانەوەو درێژە بە خۆدان. زمان بوونێكی جێگیرو ئەبەدی و ئەزەلیی و هەمیشەیی نییە، بەڵكو ئەوە ئەكتەرە بكەرگەلێكن كە بوون و مانەوەو شەرعییەت و سەرمایەكانیان لە زماندایەو ناچارن بەرگری لێبكەن بە هەر نرخ و پیودانگ و تەنانەت خوێنبەخشین و قوربانیدانێكیش بێت. بۆ؟ چونكە بە نەمان و كاڵبوونەوەو غیابی ئەم شێوازی بەكارهێنانی موفرەدەو سێنتاكس و گۆكردن و ڕیتمی گۆكردن و بەكارخستنانەدا خۆشیان ئاوا دەبن و دەمرن و كاڵ دەبنەوە. ژیان و مانەوەیان بەندە لەسەر شێوازێكی زمان و شێوازێكی ئەكتی زمانی.

٥

زمان چەندێك ئامرازی هەیمەنەكردن و بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەی دەسەڵاتە، هێندەش ماڵی بەرگریی و بەرهەڵستكاری و بەرەنگاربوونەوەو سوژەی گەریلایی و بەرگریكردنە.

٦

چۆن بتوانین ئێمەش لە ناو زمان و ڕێكخستن و تێكدان و تێكشكان و هەڵوەشاندنەوەو سەرلە نوێ ڕێكخستنەوەی زمان و موفرەدەكاندا سوهەیەكی خەباتگێڕو میلیتان و گەریلا بین ؟ مادامەكی بكەرە كۆن و موحافیزكارەكان لە ناو زماندان، دەبێت سوبژێكتیڤاسیۆن و سوژەسازی و هێڵەكانی بەرگری و خۆ فۆرمیوژەكردنی ئێمەی هەژموون لەسەر كراو پەراوێزبوو پەراوێز نشین هەر
لە ناو زماندا بەرگریكارو بەرهەلستكارو گەریلا بین. كاری یەكەمی ئێمە دەسنیشانكردن و دیگنۆستیككردنی گەمەو بكەرە كۆنەكان و موحافیزكارەكان و ئەكتەكانیانە لە ناو زماندا. شۆڕشگێڕان و پێشمەرگە كۆنەكانی ئێمە لە ناو زمان و موفرەدەو ڕێكخستنە زمانەوانییەكاندان. ئەكتەرو بكرە شاخاوییەكانی ئێمە لە ناو زمان و بەرگریكردن لە شێوازێكی زمان و زمانی دایك و زمانی ڕەسەن و زمانی پوخت و پەتیدان. ئەوەی بەرگریكارو پاسەوانی زمانی پەتی و شێوە زمانێكە دەبێت لەو دیو گەمەو فڕوفێڵ و ماسك و ساختەچێتی دڵسۆزی بۆ زمان و زمانی دایك بدۆزینەوە. چونكە بە قەولی فوكۆ قسەكردن شتێكی دیكە دەڵێت. قسەكردن ئەكتێكە و گەمەو شەڕو كێشمەكێشی بكەرو هێزەكانی تێدایە. دڵسۆزی لە باو پرسی بردنەوەو ململانێی هەیمەنەكردن و زاڵبووندایە. هەموو بەهایەكی مۆراڵی و ئیستاتیكی و شۆڕشگێڕی و ….. ئامانج لێی بەرگریكردن نییە لە بەهاو پرەنسیپێك لە خۆیدا، بەڵكو لە ناو گەمەو ستراتیژی بردنەوەو زاڵبوون و بەرهەمهێنان و خۆ بەرهەمهێناندایە. ئەوەی باس لە پیرۆزیی و قودسییەت و پاكێتی زمان دەكات دەبێت بزانین كێیە بۆ ئەوەی بزانین چی دەوێت. سییاسییەك كە باسی لە گرنگیی و پیرۆزی زمانی دایك و زمانی نەتەوەو نیشتمان دەكات ستراتیژێكی هەیە لە ناو ململانێ و كێشمەكێشی ترس لە ونبوون و مەرگ و ئاوا بوون. پرۆفیسۆرێكی زانكۆ، مامۆستایەكی زمانی كوردی باس لە زمانی پەتی و وشەی خۆماڵی و ئاگابوون و بە تەنگەوەهاتنی زمان دەكات، دەبێت بزانین كێیەو ژە چ شوێنگەیەكدایەو لە ناو كام كایەدایەو لە ناو چ ستراتیژێك دایە و بەرگری لە چ جەبرێكی هابیتوسی دەكات . دەبێت ئێمە لەوە تێبگەین بەرگریكردن لە ناو ستراتیژی بەرهەمهێنان و خۆ بەرهەمهێنان و زاڵبوون و گەمەی هەیمەنەكردندایە. لە ناو دیسپۆخیتیڤەكانی دەسەلاتدایە. بەمشێوەیە كاری یەكەمان دەستنیشانكردن و دیاگنۆستككردنی تیۆرییە كە هەر خودی ئەم ئەكتی دیاگنۆستیككردنە بە قەولی فوكۆ پراتیكە، بەرگرییە. تیۆرو تیۆریزەكردن پراتیكە.

٧

بزوتنەوەی گۆڕان و ئەو هێزانەی دیكە كە وەك هێزی بەرهەڵستكارو بەرگری خۆیان دەناسێنن، زۆر لەوە ڕووتوقوتترن بتوانن گەمەكە بە شاراوەیی بكەن و ئێمە ۆێی نەزانین. ێایا بزوتنەوەی گئران خاوەنی چی چیرۆك و حیكایەت و سەرمایەو زمان و موفرەدەی زمان و خمانی جەستەو جەستەی زمانین ؟ لێرەدا گۆڕان وەردەگرین وەك ئەوەی لە باو كردەی مەستكردن و تلیاك پێدان و خەواندنی نەوەیەكدا ویستیان خۆیان وەك گوتارێكی نوێی خمان و ئەكتی زمانی نانێڤست بكەن. ئەمسن هێندە دەسیان ئاشكرایە لەوەی هەر نەوە كئن و موحافیزكارو شاخاوییەكان تەنانەت بكەرو سیاسییەكانیشیان لە گفتوگۆو ڕاوێژو دانیشتنەكاندا هەر كەسە شاخاویی و شۆڕشگێڕەكانن لە وێنەی بەڕێزان ( نەوشیروان موستەفاو عومەری سەی عەلی و جەلال جەوهەرو عوسمانی حاجی مەحمو موحەمەد تۆفیق ڕەحیم و ئەو نەوە تازەیەی كە پردی گواستنەوەی گەمەو زمانی ئەمانەو لە ناو وەهمی زمانی نەەەی نوێدا توشی شیزۆفرینیای جیاوازبوون بوون). گۆڕان زۆر لەوە كەشفترە ئێمە بۆ دەركەوتە نهێنی و شاراوە زیمنییەكانی نەوەی كۆن و موحافیزكارو كۆنەپارێز بگەڕێین و خۆمانی بۆ ماندوو بكەین. لێرەوە تێدەگەین ئەم بزوتنەوەیە لە ناو زمانی كۆن و ئەكتی شاخ و شۆڕشگێڕیی و ئەكتی ململانێی كۆنەكاندان. زمان و موفرەدەكانی گوتاری سیاسی و میدیایی ڕۆشنبێریشیان هەر لە ناو زمانی نەوەی شاخ و شاخاوییەكاندان. ئۆپپزسیۆنێكن كە رووی ئەو دیوی دەسەڵاتی سیاسی و حیكایەتی شۆڕشگێڕیی و سەرمایەو كالیتاڵ و شەرعییەتی شۆڕشگێڕین. كەواتە ئەمانیش هەر لە ناو زمان و گوتاری زمانیی شاخ و ئەكتەرو بكەرە كۆنەكان و هەمان گەمەو ستراتیژی هەیمەنەو ترس لە بە جێمان و بە خۆر خۆ ڕاكێشاندان. تا ئەو شوێنەی كە زمانێكی جیاوازی لەسەروبەندی فۆرمیولەبووندا بوو، سەڕوبەندو دەستپێكی زمانێكی نوێی جیاواز لە شاخاوییەكان، بەڵام لە ناو گەمەی بەرگری و بەرهەڵستكاری ئۆپۆزسیۆنبووندا كرانەوە بە قوڕگ و سكی نەوەی كۆن و گوتاری نەوەی كۆن و شەری نەوەی كۆن و شەڕێ سەمایەو شەڕ لەسەر سەرمایری نەوەی كۆن.

٨

دەبێت بچینە ناو ئەكتی نوێی زمان و سەرمایەو كاپیتاڵی زمانەوە. ژیل دولوز لە باس و خواس لە سەر كافكاو مارسێل پروست باش لە خولقاندن و داهێنان و كردەیەكی نوێی زنان و هەڵهاتن و بەرگریكردن و بەرهەڵستكاری دەكات. زمان بۆ دولوز لە ناو صەیرورەو هێڵەكانی هەڵهاتن و بەرگریی و سوبژێكتیڤاسیۆن و سوژەی بەرگریكارو بەرەنگاربوونەوە دەكات. كافكاو ئەدەبی كافكایی و ئەدەبی كەمینەیی ووك بەرگری لە خۆكردن و خۆ جیاكردنەوەو خۆ فۆرمیولەكردن، دەبێت بە ئەكتی بەرگریی و شەڕو بەرهەڵستكاری. دولوز لە باس و خواس لە سەر مارسیل پروست باس لە خولقاندنی زمان دەكات لە باو خماندا. ئایا ئێمە دەتوانین لە باو خمانی باو زاڵ و بالادەستدا كە، زمانی گوتارو بكرە زالەكان و حیكایەتەكانێتی، بتوانین زمانێكی نوێ دا بهێب
نین، خاوەنی زمسنی جیاوازی خۆنان بین؟ دەتوانین یاریكەرو گەمەكەرێكی ڤاش و گرنگی ناو دابڕان و تێكشكان و وردوخاشكردن و هەڵوەشاندنەوەی زمانی باوكەكانمان بین ؟ كەركاتێك قودرەت و مەقدیرەتی خولقاندن و داهێنانێكی بوێمان هەبوو لە ناو زماندا، ئەو گات دەچینە ناو بەرگری و بەرەنگاری و بەرهەڵەستیكردنەوە. دەبێت موفرەدەو حیكایەت و موقەدەسە زمانیتەكان تێك بشكێنین. بەڵام ئەمە كردەیەك نییە كە بە زۆر بەسەر خۆماندا بیسەپێنین. بۆ تێكشكاندن و وردوخاشكردنی زمانی دایك و زمانی باو دەبێت خەیاڵ و جۆری دیكەی خەیالكردنمسن هەبێت، نیگەرانیی و دوودڵیی و دڕدۆنگی و نەسرەوتن و گێنگڵدان لەوەی، بەرانبەر ئەوەی كە هەیەو دادمان نادات، بەڵك شێوازو ئەكتی دەربڕینی و خۆ دەرخستن و خۆ مانێڤستكردنی جیاواز تا ئاستی نامۆو نەشازبوون، زۆڵبوون و خیانەتكردن و بێ ئەمەكی بەرانبەر زمان و ڕێكخستنە باو باڵادەستەكانی زمانی ئێستا.وا بكەین و وا دەركەوین كە لە دوورو نزیك پەیوەندیمان بە زمانی باوكان و زمانی شۆڕشگێران و زمانی نەوەی كۆنەوە نەبێت. خاوەنی زمان و شێوە زمانی تایبەتی خۆمان بین. نامۆ بین تا ئەو شوێن و ئاستەی نەوەی كۆن بە لادەرو مونحەریف و ئەنارشی و فەوزەوییمام بزانین. دادو بێدادو شەكواو نیگەرانی ئێستای نەوەی كۆن دەربڕینە لە كاڵبوونەوەو ئاوا بوونیان. بێ ئیمانی نەوەی كۆن بەرانبەر ئەم نەوەو نەسلە زۆڵ و بێ ئەسڵ و فەسلە، حوكمدان و مەحكومكردنیان بە بێ باك و بێ دەربەست و بێخەم گوزارشت و دەركەوتەی ترس و لەمسكردنی ئاوابوون و مەرگە. بەڵام نابێت لە یادی بكەین دەسەڵات خاوەنی دەیان گەمەو ماسك و فڕو فێڵە، مادام پرسەكە نەمان و مەرگ و ئاوابوونە، نەوەی كۆن و دەسەڵاتی نەوەی كۆنیش دونیایەك قودرەت و توانای گەمەو یاری هەیە، هەرگیز مەرج نییە میكانیزمەكانی دەستیان هەتەشەو گوڕەشەو ترساندن و چاو سوركردنەوە بێت، بەڵكو میكانیزمی دیكەێ شاراوەیان هەیە. بۆ نموونە لێرەو لەوێ چەند گەنجێك وەك زمان و سەرمایەو حیكایەتی نوێ دەبەنە ناو هەناوی خۆیانەوە و دەشیان خەنە ڕیزی پێشەوە، بۆ ؟ بۆ ئەوەی خۆیان ڕاكێشن و بە تەواوی وننەبن و ئێمەش چاو بەست بكەن لەوەی ئەوانیش گەنج و نەەەی نوێیان تێدایەو پلەو مەكانەت و ئەرزش و بەهایشی پێدەدەن. یاخود چەند بكەرێكی كۆن دەخزێننە ناومانەوە و خۆیان وا دەردەخەن بەشێكن لە ئێمەو خەمی ئێمەو بە تەنگەوەهاتنی ئێمەو زمام و ڕێكخستننە زمانییەكانی ئێمە وەك بەشێك لە ئیمە! ئەمانە تڕسناكن لە بەر ئەوەی جیاكردنەوەیان سەخت و قورسە. ئەم ئەكتە بەشێكە لە گەمەی زمانی كۆن و زمانی شاخاوییەكانمان.

٩

دەبێت مەسافەیەك بخولقێنین كەسمان هەست بەوە نەكات پانتاییەكی هاوبەشمان هەبێت بۆ یەكتر بینین و ئاشنابوون و ئاشتبوونەوەو فیڵكردن لێمان. دەبێت نامۆو غەریب و نەشازو ڕیزپەر بن. زمانیان دیار بێت، نامۆو غەریب بن لە ناو ئەكتی خمانی ئێمەدا، هەست بە غوبن و بە جێمان و ئاوابوون بكەن. لەمسی نەرگ و ئاوابوونی خۆیان بكەن. دادوبێدادیان بێت بە دەست زۆڵێتێ و بێباكیی و بێ ئەمەكی ئێمەوە. دەبێت ئیحساس بە مەرگ و اروت و تەقسی دوا نەفەسی مەرگ و ئاوابوونی خۆیان بكەن. نامئ بن، بە هیچ ڕێگاو بە هیچ فڕوفێڵێك نەیەنەوە سەر ئێمەو زمانی ئێمە.

١٠

زمان بوونێكی هەمیشەیی و جێگیرو سابت و نەگۆڕ نییە، زمان هەرگیز سیستەمێكی هۆمۆجین و یەكانگیرو هاوئاهەنگی نییە. زمان خۆی هیچ تواناو لێهاتوویی و كاراییەكی نییە. زمان ئەوە نییە كە هەبووە، ئەوە نییە كە ئێستا هەیە. زمان ئەوەیە كە دەبێت، لە ناو ئەكتی بەردەوامی بوون بە زماندایە. زمان ئەوەیە كە بەڕێوەیە، هەمیشە لە سەیرورەدایە، ئەوەیە كە دێت، بە بەردەوامی دێت..

تەواو

 مافی بڵاوکردنەوە بۆ نوسەر و کولتور مەگەزین پارێزراوە! ڕێنوس و خاڵبەندی تایبەتە بەنوسەر خۆی .
مافی بڵاوکردنەوە بۆ نوسەر و کولتور مەگەزین پارێزراوە!
ڕێنوس و خاڵبەندی تایبەتە بەنوسەر خۆی .