وەهمی ئەسڵ و ڕەسەنایەتی، نیگایەك لە نیهیلیزمی كوردی
١
مێژووی نوستالژیاو غەمگینیمان لە بەرانبەر ئەسڵێكی ونبوو لەدەستچوو، هاوشانە بە مێژووی نامۆبوونمان لە ناو كۆنتێكستێكدا كە ئەوەی لێیسەندینەوە فۆرمێكە لە بوونێك لە چركەساتێكدا ئێمە ناومان ناوە بوونی ڕەسەن و ڕەسەنبوون و ڕەسەنایەتی.
ئێستایەك لە ناو دونیایەك نامۆبوون و ترس لە ئایندەیەك كە ناچاریكردوین تەنیا پارادایم و وێنەیەكی ئەسڵ و ڕەسەن ژە ڕابووردوماندا ببینین كە بەلای كەمەوە ئەگەر نەشتوانین بیگەڕێنینەوە، ئەوا پەیوەندییەكی تراژیدی لەگەڵدا ببەستین كە لایەنی كەمی هەڵهاتنمان بێت لە ئێستاو ترس و نیگەرانیمان لە داهاتوو.
پارادۆكسی مەنین و هۆگربوونمان بە ڕابووردووەوە یاخود هەوڵی ئیدۆلۆژییانەو بێهودەی ڕاكێشانی ڕابوردوو بۆ ئێستای ئایندەو ئایندەی ئێستا، هەر گیرۆدەبوونمانە لە ناو ئایندە میتافیزیكای ئایندەدا.
ئەوە ئێستای نامۆبوونمانە كە سەرقاڵمان دەكات بە ڕابووردو پارادیم و ئەزموونە ڕەسەن و ئەسیڵەگانی ڕابوردووەوە كە بەلای كەمەوە لە ناو ئەكتی هەڵهاتنماندا لە ئێستادا كەمێك خەم ڕەوێن و شیفاهێنەرە.ب ەمشێوەیە ترس و خەوفمان لە ئایندە ئەو چركەساتەیە كە ڕابوردوی تێدا ڕەسم دەكەین. بەڵام بێئاگا لەوەی لە باو هەر ئەكتێكماندا بەرانبەر ڕابووردو ئەسڵێك، ئێمە خەریكی نواندنی ئەكتی لە بیركردنی ئەسڵ و ڕابوردووین.
واتە هەر بیركردنەوەو حەنین و غەمگینبوون و نیگەرانبوون و هەوڵێك بەرانبەر گێڕانەوەی ڕابوردقو، لە بیركردنی ڕابووردووە.
٢
بۆ دونیای ڕۆژئاواو فۆرمولەبوونی جۆرێك لە هوشیاری تێكەڵ بەغەمگین بوون و دڵەڕاوكێ و نامۆبوون لە ئێستادا بەرانبەر ئەسڵ و بەسەرچوویەك كەلەدەستمانچووە، مێژوویەكی دووری نییە. بەجۆرێك فۆرمێكی گوتاری وەرگرتووە. دەكرێت سەرەتاكانی سەدەی بیست و كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدە ئەو چركەساتە بێت كە ئینسانی ڕۆژئاوا لەدۆخێكی گشتی و پیوبلیك و جەماوەردا بەر ئەم نامۆبوون و گەڕانەوە بوبێت بەرانبەڕ ئەسڵێك لە ڕابوردووی دوورو نزیكدا كە پاڕادایمێكی ئەزموونكردنی بێت كە پڕبوو بێت لە ئاسودەیی و ئارامی.
سەدەی هەژدە و موژدەوبەڵێنەكانی بەرانبەر دونیایەكی باشترو ئینسانیترو بەختەوەر ، مەستبوون و خۆونكردن لەناو ئێستایەك كە بە توندی بەسترابوویەوە بە ئایندەیەكی گەش و پرشنگدارو پڕ یەكسانی و عەدالەت و ئازادی. ئێمە یەك سەدە مەستبووین بە موژدەكانی ڕۆشنگەری و مۆدێرنیتێ و چەمكگەلی وەك پەرەسەندن و گەشەكردن و پێشكەوتن.
سەدەی هەژدە لەوێدا جیاوازە لە خەون و خەیاڵی سەدەكانی ۆێش خۆی كە، ئایندگەرایی و ئایندەپەرستی و ئایندەخوازی.كە ئیدۆلۆژیاو میكانیزمە ئیدۆلۆژییەكان سەراپاگیرترو گشتگیرتر كاریان ڕاكێشانی ئایندەو ونكردنی ئێستاو دەسبەرداربوون لە ڕابووردو ئەسڵ و پارادایمێكی ئەسڵ لە ڕابووردودا، یاخود گەڕانەوەی سروشتییانە، یان گەڕانەوەیەكی بە زۆرە ملێی پارادایمێكی ڕابووردو لە ئایندەدا بۆ ئێستایەك لە ئایندەدا.
واتە هەم خۆدانەدەست ئایندەیەك كە بارگاویكرابوو بە بەڵێن و موژدەو دروشمی بەهەشتی.كانت هیگڵ و ماركس ددو پەیامبەری ترسناكی موژدەو بەهەشتەكانی ئایندەبوون، بەڵام دیارە ماركسێكی جیاواز لەهیگڵ كە لەناو وشیاریەكی ڕەخنەییدا ههەستی بە ئێستای قەیراناوی و نامئبوون و ونبوون كردبوو.
بەڵام كارەساتی ماركس لە ناو پۆزەتیفیستیی و گەشەكردن و پەرەسەندن و خەون بینین بە گێڕانەوەی بەهەشتێكی ونبوو یان لە دەستچوو، هاوشان هەوڵی بۆ ڕاكێشانی ئایندەیەكی بە زۆر دروستكراو خولقێنراو، ماركسی خستە ناو تەڵەزگەی میتافیزیكیای پۆزەتیڤیستی و ئومێدو هیوایەك بە ئایندە، كە سەری لە ستەمكاریی و تۆتالیتاریزم و ئەكتی تۆتالیتێرەوە دەرچوو. وەك چۆن پێش ماركس ئومێدو گەشبینی كانت بە ئەقڵ و داهاتوویەكی پرشنگدار بەشداربوو لەم تەڵەزەگەیەدا. كانت تا ئەوپەڕی ئایندەگەراو ێایندەپەرست بوو بێ خۆبەستنەوەی بە ڕابووردوویەكی لەدەستچوو یان هەوڵ بۆ بە زۆر هێنانەوەو گێڕانەوەی پارادایمێك.
٣
نیتچە دێت و باس لە وەهمی ڕابووردو ئەفسانەو وەهمی نمونەو پارادسیمێك دەكات لە ڕابوردوودا كە نە بوونی هەبووەو نە بوونیشی دەبێت.
نیتچە كێیە، جگە لەو پەیامهێنەرەی كە مەرگ و ئاوابوونی ڕابوردوو لە ناو هەموو فۆرم و فۆرمولەبووندا ڕادەگەیەنێت، نیتچە لە ناو لێدان و شەققكردنی وەهمی بوونی ئەسڵ و ڕەسەنایەتییەك، باس لە گەڕانەووی هەمیشەیی جیاوازیی دەكات، واتە تەواو بە پێچەوانەی گێڕانەوەو ڕاكێشانی ڕابوردوو بۆ ئێستاو ئایندە، پێیگووتین؛ نە ڕابوردوویەكی پڕشنگدار بوونی هەبووە و نە بەهەشت و پارادایمێكی بەهەشتی و لە ڕابووردودا. وتی ئەم گوتاری ڕابووردوپەرستی و گێڕانەوەو هەوڵی هێنانەوەی ڕابووردووە لە ناو میتافیزیكیای تیۆلۆژیاو كریستیانیزمدایە.
واتە ماركس و ماتریالیزمە مێژوویەكەشی ڕوویەكی دیكەی مەسیحیەت و كریستیانیزمە. ناركس و عیسا دوو ڕووی یەك دراون.نیتچە و میراتگرانی لە ەێنەی فوكۆو دولوزو دوریدا…. كێن جگە لەوانەی بە ڕۆژو بە ئاشكرایی و بێ ترس لەوەی بەشریەت وەهمەكانی لەدەست دەرچێت، نە هیچ ئەسڵێك هەیەو نە چاوەڕوانی هیچ ێەسڵێك ببن كە بگەڕێتەوە.
٤
با سەرنج بدەین كە تەنیا پەیامبەرانی ڕۆشنگەری و مۆدێرنیتێ و گەشەسەندن و پەرەسەندن نەبوون كە بەڵێنی دونیایەكی باشتر بەو بەهەشتە ونبوو لەدەستچووەوە دەگەڕێتەوە، ئاینەكانیش پێش ئەمان دەستبەرداری ئەم ئەسڵ و گەڕانەوەی ئەسڵە نەبوون.
تەنسنەت دەتوانین ڕێگە بە خۆمان بدەین و بڵێین ڕۆشنگەری و مۆدێرنیتێ و پەیامبەرانی یشی لە ناو میتافیزیكیاو گوتاری تیۆلۆژیدا بوو، یاخود خۆیان خولقێنەرو دروستكەری فۆرمی دیكەی تیۆلۆژیاو میتافیزیكی تیۆلۆژی بوون.
كانت و هیگڵ و ماركس لە ناو گوڕاری تیۆلۆژی و میتافیزیكیای ئەقڵی بونیاد تیۆلۆژیدان. بەڵام ئاینێكیش لەناو یان لەسەروبەندی نامۆبوون و بچڕانی پەیوەندیمان بە ئەسڵ و ڕەسەنایەتیەوە لە باو گوتارو نەریتێكی پێشمۆدێرندا نییە، ئاینی ناو پچڕان و دابڕانی ئینسان لە سروشت و لە جۆیی و لە یادەوەری فۆرمی ئیدۆلۆژیی و گوتاری مۆدێرنانەی بە خۆوە بینی.
٥
ئایا ئەسڵێك هەبووە؟ ئایا پارادایمێك هەبووە كە ئێمە تێیدا ئارام و ئاسودەو بڕێكی زۆر هێمن بووبین ؟ ئایا وێنەیەك هەبووە لە ڕابووردودا كە دەبێت بەهەر نرخێك بووە بیهێنیبەوەو ڕایكێشینەوە ناو ئێستاو ئایندە؟
ئایا دەكرێت ئەم نمونەو ئەم ئەسڵ و ڕەسەنایەتییە بێتەوە یاخود بهێنرێتەوە كۆمۆنیزم دێتەوە، سۆسیالیزم دێت، خەلافەت وەكو خۆی دەگەڕێتەوە، دەوڵەتی نەتەوە دونیایەكی باشتری پێیە بۆمان، لیبرالیزم ئەو ئەسڵەیە كە ئێمە ونمانكردبوو، یەكسانی و بەرابەری و عەدالەت دێت یاخود دەگەڕێتەوە، هەندێك خۆیان وایە خۆی دێت و ناچاریی و حەتمییە، هەندێك باوەڕیان بە جیهادو خەبات و ئەكتی شۆڕشگێڕی هەیەو دەبێت هەلومەرج و ڕێ و شوێنەگانی بۆ خۆش بكرێت. جیهادیستەكان ڕوی دووەمی ئەو چەپ و ماركسییانەن كە دەبێت خەلافەت و سۆسیالیزم بە چەك و ڕادیكاڵییەت بگەڕێتەوە. دەوڵەتی نەتەوە بە دانیشتن نایەت بەڵكو خەبات و لێبڕان و جەنگ و ململانێی دەوێت، دیموكراسیەت و لیبرالیزمێكی باشتر پێویستی بە تیۆریزەكردنی زیاترو ڕەخنەگرتنی ڕادیكاڵیی و ڕیفۆرمیستانەی ئێستایە.
خەلافەتی ڕاشیدین و عەدالەتی عومەری كوڕی خەتاب و عونەری كوڕی عەبدولعەزیز، لینین و ماو ترۆتسكی…..ئەمانە چین جگە لە پەیامبەرانی ئەسڵزادەو ئەسڵخوازو مەهدی چاوەروانكراو عیساگەلێك كە دەبێت بگەڕێنەوە.
٦
ئەسڵێك بوونی نەبووە، پارادایم و ئەزموون و ئەزموونكردنێك مەحكوم بووە بە كۆنتێكستی خۆی و هێزو پەیوەندی هێزەكان و ململانێی هێزەكان لەو هەلومەرج و بارودۆخەدا. هیچ بوون و جوڵەو بزاوتێك وەك خۆی ناگەڕێتەوە. هیچ پارادایمێك لە ڕابوردوودا ناگەڕێتەوە، هەر هەوڵێكیش بۆ ئیلهام وەرگرتن و وزە وەرگرتن لە ڕابوردوودا كەوڵی ئیدۆل٠ ژێ و سەپێنراوەو بە ستەمكاری و پڕۆتالیتاریزم كۆتایی دێت.
هەر ئەكتێكی ڕادیكاڵی جیهادی و شۆڕشگێڕی لە پێناو هێنانەوە یان نواندن و فۆرمولەكردنی لە ئایندی ئێستادا، بەڕبەریەت دێنێت و بەربەریەت دەخوڵقێنێت.هەوڵێك بۆ گەڕانەوە بۆ ( چركەساتی شۆڕشی ئەیلول و خانووە قوڕەكان نەك هەر وەهم و ئەفسانەسازییە، بەڵكو ستەمە لەو چركەساتانەو غەدرلێكردن و داتاشینی چەمك و وێنەی ئیدۆلۆژین).
٧
دونیای ئێمەو سەروكارو هۆگربوونی بە ئەسڵ و ڕەسەنایەتییەوە مێژوویەكی نزیكتری هەیە بە بەراوورد بە وشیاری و بوونی نوستالژیایانەی ڕۆژئاوا. ڕەنگە ئێمە لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیستدا وەك وشیاری ناو زمانی ئەدەبی و شعرو ئەدەبیات دەركەوتبێت. كەمێكیش و بە بچوكی ئەكتی سیاسیی و ئیدۆلۆژی. هەرچی نیوەی دووەمی سەدەی بیستە، بە تایبەت كۆتایتەكانی سەدەی بیست ئێمە بە جەماعی و دەستەجەمعییەوە دەچینە ناو نوستالژیاو غەمگین بوون و غەمباربوون بەرانبەر ئەسڵ و ڕەسەنایەتییەكی لەكیس چوو.
هەرگیز ئێمە هێندی ئێستا نامۆنەبووین، هێندەی ئێستا دڕدئنگ و غەمگین و خەمۆك نەبوەین، دۆشداماو و دودڵ و سەدان دڵ نەبووین، ئێستا گەرچی لێرەو لەوێ بە ساختەیی و بە وەهمەوە دەست بە موژدەو بەڵێن و خەون و هیواوە دەگرین، بەڵام ئەم ئەكتەی ئێمە پڕە لە نیفاق و زۆر لە خۆكردن و خۆ ناچاركردن. ئیماندارانمان بە ئاین، ئیماندارانمان بە سۆسیالیزم و ماركسیزم، ئیماندارانمان بە لیبرالیزم و دیموكراسی، ئیماندارانمان بە كوردایەتی و دەوڵەتی نەتەوە و سەربەخۆیی…..
تەواوی ئەم ئیمانە یان وەهمێكی خولقێنراوە كە ناتوانین بە تەواوی لەم نیهیلیزمەدا بین، یان نەفەسی ئیدۆلۆژیایە كە هەردەكاتەوە وەهم و ئەفسانە لە پێناو نەكەوتنە خوارەوەو سەرەولێژ نەبوونەوە. بەڵام زۆر درەنگە، غەمگینی ژە دۆخێكی فەردییەوە گوازراوەتەوە بۆ تەواوی خەڵك و جەماوەرو ئەو گردبوونەوە كوردییەی كە هەر ناوێكی لێبنێین. خەڵك لە ئاستە گشتییەكەیدا هەمیشە بە حەسرەتەوەیە بۆ دونیایەك كەپڕ بوو لە پەیوەندی گەرم و ڕاستگۆیی و سیدق و وەفاو بە تەنگەوەهاتن و ڕۆحی هاوكاری و متمانە…
ئیدی گەڕانەوە بۆ ئیسلامێكی كوردی ڕەسەن و ڕەسانایەتی كوردی، سۆسیالیزم و ماركسیزمێكی ڕەسەن و ئەسیڵ…هتد یان وەهمە یان لەرزۆكی ئێمەیە كە لە ناو نیهیلیزمێكی سروشت كوردیدا توشی هسیتریایەك بووین و بە قەولی نیتچە ئەم ئەكتانە پاسیڤ و پەرچەكردارییەو ئەكتواندنی كۆیلەكانە كە پەرچە كردارە. دونیای ئێمە ئەكتی سەروەرو سەردارییانەی تێدا نییە.
تەواو
ڕێنوس و خاڵبەندی تایبەتە بەنوسەر بابەت خۆی !