تەپڵى شەڕ و شایى ؛ بەردى نارەزایى لە شانۆیى تەپڵ و بەرد دا
به‌راییه‌ك
دەمێکە ئەکتەرى هاوڕێم (شوان عه‌توف) لە تەختەى شانۆ دوورە و لە بەردەم کامیرا و لە سینەمەدا وەک ئەکتەر و دەرهێنەر چالاکە و ناوبانگ و دەرکەوتنێکى سەرنج ڕاکێشى بۆ خۆى دروستکردووە. بەڵام لە شانۆگەرى( تەپڵ و بەرد) بە دیدارى شانۆیى شاد بووینەوە. لێرەدا دەمەوێت لە سەر شانۆگەرییەکە بدوێم بەگشتى پاشان، لە سەر نواندنى ئەکتەرى شانۆگەرییەکە.
ئەم شانۆگەرییە وەک ستایل یان شێوازى کارکردن ( مۆنۆدرامەیە) یان (سۆلۆ پیرفۆرمانس) ە ، کە ئەم تێرمە بە بوونى یەک ئەکتەر لە سەر تەختەى شانۆ و لەکاتى نواندن دا ناسراوە تاوه‌كو کۆتایى نمایش. دیاره ئەرکى ئەکتەر لەم نمایشانەدا زۆر گرانە، چونکە بینەر و بۆشایى شانۆ تەنها یەک بزوێنەرى هەیە کە تەنها یەک ئەکتەرە و لە ئامانەبوونىیدا نمایش دەوەستێت یان کۆتایدێت.
ئەم شێوازە بەرەو ئەستەمتر دەچێت کاتێک ئەرکى دەرهێنان و تێکست یان دەقیش لە ئەستۆى ئەکتەر بێت، چونکە بینین و ڕێکخستنى بۆشایی لە دەرەوە بۆ ناوەوە، واتە لە پێگەى بینەرەوە بۆ شانۆ دەگۆڕێت بۆ نەبوونى پێگەى بینەر و دەبێتە ناوەوە بۆ دەرەوە. ئەم گۆڕینە کاریگەرى لەسەر پێکهاتەى نمایشدەکات، چونکە لە بزربوونى پێگەى دەرهێنەردا، پێگەى بینەریش و وندەبێت، چونکە دەرهێنەر بێجگە لە ئەرکە مەعریفى و ڕێکخەرەکەى، لە ساتى پرۆڤەوە بۆ ساتى نمایش پێگەى بینەریشى هەیە.
چیرۆكی نمایشه‌كه
با تۆزیک لە سەر نیوەندى چیرۆک یان حیکایەت لەم نمایشەدا بدوێین وەک هەوڵێک بۆ شیکارکردنى ڕەگەزەکانى و دەستنیشانکردنى جۆر و تایمەندیتى لەم نمایشەدا چیرۆک لە سەر بنەماى گێڕانەوەى کەسى یان مۆنۆلۆج بونیادنراوە، ڕووداو بریتیە لە گەڕانەوەى (سالەى تەپڵ) لە دەرەوەى وڵات و لە ئێستادا باسى ڕابوردووى خۆى دەکات . ئێستاى ئەو لە ڕابوردووى بەردەوام لە بەراورد و گەڕانەوە بۆ یادەوەرى بەشى گەورەى چیرۆکەکەیە، کە (چیرۆکى خۆشەویستى ) و پاڵەوانى نمایش و خۆشەویستەکەیەتى ، کە بەیەکنەگەیشتوون، هەروەها بەشێک لە ژیانى غوربەت و ئاوارەیى ……..هتد
دیارە لە سۆنگەى گێڕانەوەى چیرۆکى خۆشەویستى بۆ کچێک بەردەوام باسى دۆخى سیاسى و ئابوورى و کۆمەڵایەتى زەمەنى پێش هەڵاتن و دواى هەڵاتن دەکات بۆ هەندەران. گەڕانەوەى ئەو وەک بەراوورد هیچ جیاوازییەکى نییە لە دۆخى پیشووتر و ئازادییەکان فەرامۆش کراوون. کوشتن و جەنگ و نائارامى بەردەوامە، کوشتن لەسەر شەرەف هەرچەندە ئاماژەیەکى کورتیشە – بەڵام بەردەوامە… هتد.
تەکنیکى (گێڕانەوە) و بەرجەستەکردنى ئێستاى کاراکتەر، لە نێوان قبوڵکردن و ڕەتکردنەوەى ڕابوردوو، هەروەها بەراووردکردنى بە زەمەنى ئێستا، بریتتیە لە تەکنیکى (مۆنۆدراما) کە ئامانجی شیتەڵکارى ڕابوردووە، نەک قسەکردن لەسەر داهاتوو. به‌ڵام ئه‌مه دەبێتە ستایلێکى داستانى ئەو ساتەى کەهەموو مێژوو و کاراکتەرەکان و دژەکان و دۆستەکان ئامادە دەبن، وەک شایەتحاڵ بەسەر ئەو مێژوو یان کاراکتەرەى کە ئامادەیە، به‌مانای ئەوان بڕیار دەدەن نەک پاڵەوان، ئەوان قسە دەکەن نەک پاڵەوان ، ئەوان نوێنەرایەتى گەل دەکەن.
لەم نمایشەدا هەوڵەکان بۆ بەشداریپێکردنى ( ئەو) کە ئاماژەیە بۆ (گەل) یان (ویژدانى ئێستا) ناگاتە ئامانج و نمایش و کۆى دەق و نواندن دەبێتە کارێکى میلۆدرامى قەشەنگ، کە تێدا ڕیسوابوونى کاراکتەریک و میژوویەک نمایشدەکات.
تەکنیکى نواندنى (شوان عەتووف) زۆر بەرز و بێماندووبوونە، ئەکتەر لە نێوان نواندن و گۆرانى ووتن و تەپڵ لێداندا بەردەوام زیندوو و ئامادە و پڕ لە هەست و سۆز ئامادەیە. تواناى ئەو بۆ داگیرکردنى بینەر زۆر زاڵە و بەردەوام بوارى بیرکردنەوەت نادات و وەڵامى پرسیارەکانت دەداتەوە بەتێکەڵاو بوون و هەست و سۆزداری .
نواندن لەم نمایشەدا گەورەترین ڕووبەرى نمایش بوو، ودەتوانم بڵێم کە سەرنجڕاکێش و دینامیکى جوڵە و ئاماژەکانى ئەکتەر کاریگەرى گەورەى لەسەر مانەوەى بینەر و بەکارهێنانى ستایلى (تراژیدۆکۆمیدى) لە گەیاندنى پەیامەکاندا حەزى بینەرى بۆ تێکەڵاوبوون زیادکردبوو لەگەڵ چیرۆکى نمایشەکەدا بە گشتى.
کێشەى نواندن تەنها لەیەک کۆنسێپتدا کارى لەسەر گۆڕینى ستایلى نمایشکردبوو، ئەویش بەمانەوەى ئەکتەر لەناو ڕۆڵ و ڕۆچوونى بە سۆز و هەستێکى قووڵ کەلاوازى لە بەرجەستەکردنى کاراکتەردا دروستکردبوو.
نواندن له‌نمایشه‌كه‌دا
دیارە ئەم گریمانە تێوورییە بەسەر هەموو نمایشێکدا جێبەجێناکرێت و ڕەها نییە و دەگۆڕێت، بۆیە لە له‌نمایشى تەپڵ و بەرد دا کاریگەرییەکانى وەک لاى خوارەوە دیارى دەکەین واتە کاریگەرى دەرهێنان، نواندن، لە لایەن ئەکتەرى نمایش وەک یەک خود \ سوبێكت.
١ – تێکەڵاوبوونى ستایلى نواندن لە نێوان ( لەبەرکرنى ڕۆڵ) و (نمایشکردنى ڕۆڵ) ئەم تێکەڵکردنە لەیەک نمایشدا کاریگەرى لەسەر ستایڵى نمایش بەجێدەهێڵێت .
لەبەرکردنى ڕۆڵ بریتیە لە تێکەڵاوبوونى تەواو لە گەل ڕۆڵ (کاراکتەر) وە بزربوونى ئەکتەر، بەڵام نمایش کردنى ڕۆڵ (کاراکتەر) بریتیییە لە نمایشکردنى لە دەرەوە، ئەکتەر هێشتا بوارى هاتنە دەرەوە لە ڕۆڵى هەیە بە سەرزەنشتکردنى کاراکتەر یان ڕەخنەگرتن لێى بە پێى پێویست . هەروەها پەیوەندى دروستکردن لە گەڵ بینەر یان بەشداریپێکردنیان لە نمایش، کە لە شێوازى یەکەمدا ڕێگا پێدراو نییە – بۆیە بوونى دوو ستایڵ لەم نمایشەدا دەوڵەمەندکردنى نمایش نییە هێندەى لاوازکردنى نەبێت لە ستایل و فۆرمى نمایشدا.
ئەم تێکەڵاوییە لە چەند ساتێکى جیاواز دا دەردەکەوێت، لە سەرەتادا تا کاتى بانگکردنى لە بینەرێک کە مۆبایلەکەى لابات تەواو لە نێو ڕۆڵەکەیدا بزرە و لە زەمەنى کاراکتەردایە و بەردەوام دەمانخاتە نێوەندى هەمان کات و شوێن و مێژوو. لە ساتى هاوارکردنى لە بینەرێک کە مۆبایلەکەى لابات (ئەو مۆبایلە لابە) دە بێت بە کەسێکى تر و دێتە دەرەوە ! پاشان دەگەڕێتەوە تا بانگهێشتى بینەران بۆ سەر شانۆ تا پیسییەک بسڕنەوە لە سەر شانۆ. پاشان تا کۆتایى جارێکى تر تێکەلاو دەبێتەوە و نوقمى خۆشى نواندن دەبێت.
٢- چڕکردنەوەى جوڵە لەسەنتەرى شانۆدا تا بەشى پێشەوە و فەرامۆشکردنى لاى ڕاست و چەپ و قووڵایى کە کاریگەرى لەسەر بچووک کردنەوەى جوگرافیاى شانۆ هەبوو، کە لەخزمەتى ئەکتەردا بوو کە کەمتر لە پانتاییەکاندا یاری بکات و زیاتر بینەر ببەستێتەوە بە سەنتەرى شانۆوە وەک سەنتەرى کردار و لەوێشەوە ببێتە پاڵەوانى چیرۆکەکەى.
بابەت لە نێوان خودى پاڵەوانێکى شکستخواردوى زەمەنى جەنگ و کاراکتەرى ژنێک لە سێبەردا، کە جارجاره بۆى دەگەڕایەوە وەک بوونێکى زوڵملێکراو ، چاپکراو، وەک تاتوو لە سەر لەشى یان جیاکراوە لە کۆمەڵ کە دەسپێکى ئەو باسە بوو ، دواتر ونبوونى ئەو چیرۆکە و گەڕانەوە بۆ چیرۆکە سەرەکیەکەى خۆى کە پاڵەوانى چیرۆکەکەیە کە ئەویش (سالەى تەپڵە) ، كه‌ناوى کاراکتەره‌كه‌یه لە ڕێبەرى نمایشەکەدا نەهاتووە.
٣- سەنتەر یان نێوەندخوازى تەکنیکێکى دێرینى کلاسیزمە کە بەردەوام ( ڕووداو ، کاراکتەرى پاڵەوان ) لەوێدا ڕوودەدەن و ئەوانەى دەچنە لاکانەوە یان بەشى قووڵایى شانۆ، بۆ فەرامۆشکراوان یان گەل تەرخانکراوە.
ئه‌مه لە شانۆدا بە کۆرس ناودبرێن یان (گروپى مرۆیى) کە ئەمەش پێچەوانەى ئەو ستایلەیە کە دابەشکردنى شانۆ ڕەتدەکاتەوە و شانۆ وەک فلاتزۆنێک یان ڕووبەرێکى کراوە دەناسێنێت، کە هەموو کۆمەڵ لە سەرى دابەشبوون و پاڵەوان نییە، بەڵکو پاڵەوان و چیرۆک و ڕووداو وە نەک کاراکتەر – پانتاییەکان پانتایى ئەقڵن و هیچىتر. دیاره (لە ئاستى ستوونیشدا) هیچ شتێک چاوەڕوان ناکرێت و کەس و هیچ هیزێک کۆنترۆڵى ئەوان و خودیان ناکات ، بەڵام لەم نمایشەدا بەکارهێنانى ئاستى ستوونى و بەرد بارین دەبێتە کردەیەکى خوایى یان ئاسمانى کە وەک لەعنەت دەبارێت و لە ئاستى ئاسۆیدا بکەرى نییە. کەواتە ئەو بەردانە بەردى خودان بەردى ئاسمانن ،نەک مرۆڤەکان، بۆیە جارێکیتر ئەم کردارە دەمانخاتەوە نێوەندى بڕیار لە چارەنووس کە مرۆڤەکان دیارى ناکەن – بەڵکو خودا دیاریدەکات. جوڵە لە شانۆى سنووقى یان سنووردارى ئیتاڵیدا هەمیشە لە هەموو ئاڕاستەکاندا مانا بەرهەمدەهێنیت و هیچ شتێک بەبێ خوێندنەوە تێناپەڕێت.
٤- گۆرانى و ڕیتمی گەلان پەیوەندى بە یادەوەرى گشتیەوە هەیە و بەردەوام کە گوێت لە میلۆدى گۆانییەکى ناوچەیى یان لۆکاڵ دەبێت ئیتر (شوێن و زەمەن) دەگۆڕێت بۆ زەمەنى ئێستا و ئێرە. بەکارهێنانى ڕیتم و ئاواز یان میلۆدی لۆکاڵ ( کات و شوێن) ی دیاریکربوو، کە ئەمەش ناسنامەى بۆ نمایشەکە دروست کردووە .
بەکارهێنانى ئاماژە کولتورییەکان کە پەیوەستە بە (یادەوەرى تاک) و دەووربەرەکەى، کاریگەرى هەیە لە سەر ئاستى پەیوەندیکردنى بینەر و تێکەڵاوبونیان لە گڵل زەمەن و ڕووداوەکان کە لە سەر شانۆ روودەدەن. ئەمەش جارێکیتر دەکرێت بۆ ونکردن و توانەوەى بینەران بەکاربێت یان بۆ دوورخستنەوەى بینەران و دروستکردنى پرسیار و گومانکردن لە میژوو یان یادەوەریمان کە بڕوا چەسپیووەکانى لە خۆگرتووە.
لەم نمایشەدا بەکارهینانى ئایەتیکى قورئان و گۆرانى و میلۆدى میللى لە پیشەى کاراکتەرى سەرەکى نمایشەکەوە، دوو لایەنە بوون. لە لایەک خزمەتى بە وورژاندنى پرسیار لە پشت بوونى تەپڵژەن و ئازارەکانى بوونى وه‌ك خودێك ، وه‌ك سوبێكتێك، لەلایەکى تریشەوە گاڵتەجاڕى بە بوونى لە بیرچووى ئەو لاى چینێک یان نوخبەیەکى سیاسى، کە ئەم جۆرە کەسانە وەک (لێبووک ) بۆ کەرەستەى شەڕ یان کەرەستەى خۆشى بۆ سەرکەوتن و نوشستیەکان بەکاردەهێنن؟
به‌ڵام وەک لە گریمانە تیۆریەکەوە دەستمانپێکرد، دەبێت کۆى ڕەگەزە بنەڕەتییەکانى شانۆگەریەکە لەنواندن و کاریگەرییە دەنگییەکان و موزیک و میلۆدى و بەکارهینانى بۆشایى لەخزمەتى ئەو ئامانجەدا بێت، کە دروستکردنى پرسیار و وروژاندنى گومانە لاى بینەر. بێگومان بەتیکەڵاوکردنى لە نمایشەکەدا و شکاندنى (دیوارى چوارەم) کە بە (دیوارى وەهم) یان خەیاڵ ناسراوە و بینەر دەخەیتە دۆخی ڕاستەقینەى ئێستاكێی و ئێرە. هه‌روه‌ها بەکارهێنانى مێژوو، یان یادەوەریش تەنها بۆ گفتوگۆکردن و هەڵوەشاندەنەوەیەتى نەک بەخشینى چێژ بە ڕیسواکردنى (کاراکتەریکى لەبیرچوو) یان سادەى میژووى هەموومان.
ئاماده‌گی بینه‌ران
پرسیارى گرنگ لێرەدا کە تەواو پەیوەستە بە نمایشەوە، ئامادەبوونى بینەرانە کەدەبێتە دیاردەیەک لە نمایشەکەدا بەهۆى زۆرى ژمارەیان کە سێ هه‌زار کەس تێدەپەڕێنێت لە ماوه‌ی پانزه ڕۆژدا کەئەمەش پێوەرێکى گرنگە بۆ گفتوگۆ و پرسیارکردن لەوەى کە ئایا ژمارەى بینەر یان ژمارەى ڕۆژى نمایش و بەردەوامبوون ئاماژەن بۆ سەرکەوتن و شەعبیەتى نمایش؟ وەئەگەر وایە بۆچى یان ئەگەر وانییە بۆچى؟
مۆدێلى ئەو نمایشانەى کە پێوەر تیایاندا بۆ سەرکەوتن یان گەیشتن بە لوتکە ژمارەى بینەر و فرۆشى بلیتە – مۆدێلێکى بازرگانییە کە چەندین مۆدیل و ستایلى جیاوازى لەئەمریکا و ئەوروپا هەیە لە کوردستان و ئیراقیش، دوو مۆدیلى سەرەکى هەن ئەوانیش ( شانۆى کۆمیدى) و (شانۆى ئەزمونکاران) کە زیاتر بە شانۆى ڕاستەقینە یان جاد ناسراوە.
ئەم نمایشە دەچێتە پیوەرى شانۆى ئەزمونکار یان جاد کە ژمارەیەکى پێوانەیى بینەرى هەبووە دوور لە خواستى بازرگانى کەبە بۆچوونى من زۆرى ژمارەى بینەران بۆ ئەم نمایشە دەگەریتەوە بۆ-
یه‌كه‌م؛ کاریزماى هونەرمەند – شوان کاریزماى وەک ئەکتەریکى سینەما و ئامادەبوونى لە ماوەى ئەم پێنج ساڵەى ڕابوردوودا بە بەردەوامى کاریگەرى زۆرى لەسەر ژمارەى بینەرانى هەبووە.
دووهه‌م ؛ ڕیکلام و بانگەشەى جیاواز بۆ نمایشەکە، بە بەکارهینانى تۆڕى کۆمەڵایەتى و تى ڤى و پۆستەر و فلیکس …هتد کە زیاتر هاندەرى بینین و کۆکرنەوەى بینەران بوون.
سێهه‌م؛ بەکارهێنانى ستایلى (تراژیدى – کۆمیدى) و بەکارهێنانى ڕەتکردنەوەى وێنە وەک ڕەتکردنەوەى وێنەى ( سەرۆکى تورکیا) و شوبهاندنى مامەڵەى کابراى فارس بە دیمەنى لە سیدارەدانى لاوانى کورد لە ئیرا ن . هه‌روه‌ها و دیمەنى خۆى و ژنیکى ئەوروپى لە باریک و سێکس … هتد.
ده‌رئه‌نجام
دوا ئاماژە و پرسیار ئەوەیە ئایا ئەم نمایشە سەرنجراکیشە (نمایشیکى کاریگەر) بوو یان (نمایشێکى ئەزمونکارى) هونەرییە؟! بە بۆچونى من؛ بەڵى ئەم نمایشە نمایشیکى ئەزمونکارى کاریگەربوو، بەڵام هیشتا نەگەیشتبووە ئاستى نمایشێکى هونەرى باڵا، تێدا ڕەگەزەکان و گوتارى نمایش پێکەوە لە (ئاستێکى باڵا) دا ئەزموونى ئەم شانۆکارەیان بکردایە بەنمایشێکى تەواو.
کۆتایى
