بیۆدەسەڵات لای میشێل فوكۆ.
Le biopouvoir chez Michel Foucault.
دەسەڵات لە بەرهەمهێنانی مەرگەوە بۆ بەرهەمهێنانی ژیان.
بۆ فوكۆ، هەر سەردەم و چركەساتێكی ئپستیمی دەرئەنجام و دەرهاویشتەو شێوازی تایبەتی لە ڕێكخستنی پەیوەندییكان هێنایە ئاراوە، جۆرێكی تایبەت و جیاواز لە ڕێكخستنی جەستەی سروشت و جەستەی كۆمەڵایەتی و جەستەی تاك و چۆنێتی بەرهەمهێنان.
میشێل فوکۆ هەمیشە بە ئاگامان دێنێتەوە لەوەی تەنیا ڕووی نێگەتیڤی دەسەڵات ببننین، ڕووی سەركوتكردن و چەپاندن و ملكەچكردن، دەسەڵات بەرهەمهێنەریشە، زیاد لەوەی سەركوتكار بێت، بەرهەمهێنەرە. سروشتی دەسەڵاتی شوانكارەیی و پێش سەدەی نۆزدە، پێش دەركەوتنی دابڕانێك لە گەڵ ئیپستیمی مۆدێرنەدا، و پێش دەركەوتنی زانستە مرۆییەكان، پێش دەركەوتنی ئەو مرۆڤەی كە تەمەنی لە سێ سەدە تێناپەڕێت و دراوێكی ناو ئپستمی مۆدێرنەیە، ئێمە فۆرمی دیكەی دەركەتن و مانێڤستبوونی بوونمان هەبوو.
لە سەدەی حەڤدەوە دەسەڵات بە سەر ژیاندا زاڵبوو، لە كاركردن و سەروكاری لەگەڵ مەرگەوە، هاتەوە ناو ژیان و ڕێكخستن و بەرهەمهێنانی ژیانەوە. بەڵام دەبێت ئەوەمان لە بیر نەچێت، لێرەوە سەروكار لە گەڵ زیندووەكاندایە نەك خودی ژیان، ژیان هەرگیزاو هەرگیز پنت و پانتایی قسەكردن و لە سەر وەستان و بە چەقكردن نییە، بەڵكو لە كۆمەڵێك بوونەوەری زیندووەوەو ژیان دەبینرێت و پێناسە دەكرێت و مانا وەردەگرێت. واتە شتێك نییە لە ئاستێكی ئۆنتۆلۆژی و ئەبستراكت و پەتی و ڕووتدا بە ناوی ژیانەوە، ئەوەی هەیە كۆمەڵێك زیندەوەرە بە مرۆژیشەوە، كە سەرەتاو كۆتایی ژیانەو ژیانیش هەر ئەمەیە.
ئەمەش لە میانەی پارچەپارچەكدن و بەشبەشكردنی بوون و مرۆڤەوەیە بۆ بوونێكی بەشبەشكراو دابەشكراو. سەروبەندی دەركەوتنی “بیۆلۆژیا و ئابووری و زمانەوانی”، سەروبەندی هاتنە ناو ژیانەوەیە، دەركەوتنی زیندووەكان بە پێودانیگی ئەو سێ بوارەی مەعریفە. دەسەڵات هەمشە لە ڕێگەی جەستەوە. جەستەی سروشت و كۆمەڵگەو تاكەوە خۆی ڕەنگڕێژ دەكات، جوگرافیای خۆی دەنەخشێنێت، نەخشەی خۆی دەنەخشێنێت. جەستە تاكە وشێنی كاركدن و كارلە سەر كردنە بۆ دەسەڵات تا ئەم چركەساتەش كە ئێمەی تێدا دەژین ” هەربۆیە لای میشێل فوكۆ دەبێت بەرگریییەكانیش لە سەر جوگرافیاو نەخشەی جەستە بێت”. دەسەڵات لە ڕێگەی ڕاهێنانی جەستەو بەرهەمهێنان و بەرهەمهێمانی تواناو لێهاتوییەكانەوە ژیانی بەرهەم هێنان.
كاركردنی لە سەر جەستە- جۆر وەك بنەمایەكی بیۆلۆژی، بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوەو ڕێكخستن و پەرەپێدان بە تواناكانی جەستەو خستنە ناو چاودێریی و میكانیزمەكانی چاودێرییەوە. ئەڵبەتە پێشووتر مامەڵەیەكی “مۆراڵی و سزادان لە گەڵ جەستەدا بوون ی هەبوو” ، ئێستا تا ئاستی دابڕان ئێمە گۆمەڵگەی سزامان بەجێهێشتووەو سەروكارمان لە گەڵ كۆمەڵگەی كۆنترۆڵدایە.
دەسەڵات لە ڕێگەی ڕێكخستنی لە دایكبوون و جۆرو تۆماری مردووان و ئاستی تەندروستی و ساغڵەمی و رێژەو ئاستی تەمەن، دسەڵات شێواوزو مامەڵیەكی دیكەی لە گەڵ جەستەو بەرهەمهێنانەوەو ڕێكخستنی ژیاندا هەیە، هەم بەرهەمهێنانەوەی جۆرە ژیانێك كە خۆی دەیەوێت و ئیرادەی هێز دەیەوێت، هەمیش كۆنترۆڵكردنی جەستەی تاك و كۆمەڵگە لە ناو گوتارو میكانیزكێكی دیكەدا كە لە سەر فشارو سەپاندن و كەپیتكردن و چەپاندن بەند نییەو خۆی بینا ناكات. دسەەڵات لە ڕێگەی ژیانێكی بە سیاسیكراوەوە، لە ڕێگەی ئەوەی مرۆڤ بوونێكە لە سیاسەتدا نەك بوونێكی سیاسی بێت، دێتە ناو بیۆ سیاسەتی دانیشتوان و ڕێكخستنیانەوە. لە ڕێگەی بەرهەمهێنان و ڕاهێنانی جەستەوە دەسەڵات چ سەروكارێكی لە گەڵ “كوشتن و بڕیندا” نامێنێت، بەڵكو كاری دەبێت بە بەرهەمهێمێنانی ژیان و شێوازێكی ژیانكردنی كۆنترۆڵكراو. پێچاوخستن و كركردن لە سەر چاككردنی هەلومەرج و ڕێوشێون بۆ تەندروستی باش و مناڵخستنەوەو بە پیتكردنی مناڵ خستنەوەو، تەمەن و تەندروستنی باش ، دیاریكردن و بە پرۆگرامكردنی ئەو خواردن و شێوازی وەرزش و هونەرانەی دەبنە هۆی تەندروستییەكی باش و تەمەنێكی درێژتر .
تەنانەت دیاریكردنی شێوازێكی تایبەتی نەوەخستنەوەو جۆری باش و بە كەڵكَ بۆ ژیان، “لێرەدا ڕاسیزمی لە ڕێگەی بیۆلۆژیاو سیاستەوە دەردەكەوێت لە هەڵبژاردن و خواست بۆ ڕەگەزو جۆرێكی تایبەت لە مناڵ و مناڵخستنەوە”. هاتنە ناوەوەی گۆكراو گوترێكی تایبەت بۆ سێكسوالێتی و خستنە ناو زانستە كرۆییەكان تا وەك زاسنت مامەڵەی لە گەڵدا بكرێت و كۆنترۆڵیش بكرێت لە ڕێگەی دەرونناسی و دەرونشیكاری و سێكسناسی و چەندین دیسپلینی دیكەی بەرهەمهاتوو بە قازانجی دەسەڵات و خۆ بەرهەمهێنانەوە.
دەستدان لە سێكس خولقاندنی جۆرێكی دیكەی مامەڵە لە گەڵ “چێژدا”، لە گەڵ گوتارو حەقیقەت و دەسەڵاتەكاندا. دەبێت لێرەدا ئەوە بووترێت كە تەحویلبوون و گۆڕانی دەسەڵات لە مەرگەوە بۆ ژیان لە هیومانیستی و مرۆیخوازی دەسەڵاتەوە نەهاتووەو نایەت، بەڵكو لە پێناو تەحویلبوون و گۆڕینی شێوازی پراتیكی دەسەڵات و تەكنیكەكانی پراتیكبوون. فوكۆ ئەم بابەتە لە كتێبی ” چاودێری و سزادا دەكات بە چەقی لێكۆڵینەوەو لە سەر وەستان، لەوێدا باس لە گۆڕان و تەحویلبوونی سزاو خوێنڕشتن و كوشتن و بڕین دەكات بۆ دەسەڵاتێكی كۆنترۆلكەرو ڕێكخەرو بەرهەمهێنان و زیندانی كردن و دانپێدانان و كلینیكە دەرونییەكان، دسەتكاریكردن و هێنانە ئارای جۆرێكی نوێ لە ئەندازەی بیناسازی و شوێنی زیندانییەكان و چۆنێتی دابەشكردنی جەستە تاوانبارەكان تا ئەو شوێنەی خودی زیندانیكراوەكان بتوانن خۆیان چاودێری خۆیان بكەن.
لە ناو تەكنۆلۆژیای كۆنترۆڵكدن و مامەڵكردن لە گەڵ جەستەدا سەروكارمان لە گەڵ جۆرێكی نوێ لە بە بابەتیكردنی جەستەو پۆلێنركدن و ڕێكخستنیان هەیە بە پێی ئەو تەكنیك و میكانیزمانەی دسەەڵات دە یەوێت. لێرەوە پێویستمان بە تەكنیكی نوێ هەیە كە، بگونجێت و لە بار بێت لە گەڵ ئامانجە بەرهەمهێنانەكانی دەسەڵاتدا،جەستە جوگرافیاو شوێنی بەرهەمهێنان و ململانێ هێزەكان و خۆ بەرهەمهێنانەوەیە. پەیوەندییەكانی دەسەڵات بە ناو جەستەدا تێدەپەڕێت و خۆی بەرهەم دێنێتەوە، بەرهەمهێنانەوەیەی سیاسیانەی جەستە، بەرهەمهێنانی ماتریالیانەی جەستە بە شێوەی ماتریالی دیالێكتی و مێژووی نا، بەڵكو بە پێ بەرهەمهێنراوی ماتریالییانەی فیزیایی.
وەك فوكۆ باسی دەكات، لە ڕێگەی تەكنیكەكانی چاودێرییەوە فیزیای دەسەڵات و هەیمەنەكردن بە سەر جەستەدا بە پێی یاساكانی بینین و میكانیك دەبێت لە ڕێگەی بە یەكداچوون و بە ناو یەكداچوونی فەزاكان، هێڵ و شاشاەكان، پشتێنەی ڕووناكی، گۆشەكان..، ئا لێرەوە ئەناتۆمی سیاسی دەردەكەوێت. دەسڵاتێك ئاسایش و سەلامەتی و هَمنی و خۆشگوزەرانی دانیشتوانی گرتبێتە ئەستۆ، بە مافی خۆی دەزانێت دەست لە جەستە بدات و یارییان پێبكات. بە پێچەوانەی دسەڵاتەوە لە پێشووتردا، دسەەڵات بە ناوی مەلیك و پاشاوە قسە ناكات، بە ناوی شكۆی پاشاوە قسە ناكات، بەڵكو بە ناوی شكۆ و حورمەتی كۆمەڵگەو ئەمن و ئاسایشی كۆمەڵگەوە قسە دەكات، بە ناوی ژیانی هەمواانەوە قسە دەكات، لێرە بەدواوە ژیانی پادشا لە مەترسیدا نییە، بەڵكو ژیانی هەموان، ژیانی كۆمەڵگە لە مەترسیدایە.
دەسەڵات لێرەدا لە قوڵایی ژیان و زیندووەكاندا چەق دەبەستێت. دسەڵات لێرەدا خۆی دژ بە مەرگ و سزای مەرگ دەوەستێتەوە، چونكە دسەڵاتێك بانگەشەی پارێزگاریكردن لە ژیان و ئەمن و ئاسایشی ژیانی دانیشتوان و هاوڵاتیان بكات، چۆن دەتوانێت لە گەڵ مەرگ و كوشتن و بڕیندا بێنت، دەبێت تەواوی خەیاڵەكان بباتەوە سەر ژیان. جەستە گۆڕەپان و مەیدان و پانتایی ڕووداوەكانە.ئا لێرەدا پێویستە لە سەر دەركیەوتنی پەیوەندییەكی تازە بوەستین؛ پەیوەندی دەسەڵات و چێژ.
تێکشكان و تێپەڕین بە ناو جەستەدا دوو ئاراستە لە خۆ دەگرێت بە شێوەیەك چێژ لە دەسەڵاتدا دابەش دەكات و دەسەڵاتی چێژیش دادەمەزرێنێت، ئەمەش لە ڕێگەی تۆڕێك لە ئیغراكردن و دەزگا باوەكان سەبارەت بە جەستەو بە سێكس لەوێنەی پشكنینی پزیشكی و چاودێری و بە دواداچونی سایكۆلۆژی و پەیوەندییە پیداگۆژییەكان و چاودێری و كۆنترۆڵە خێزانییەكان, ئەمانە هەموویان ئاماژەی دسەڵاتێكە، خاوەنی پرسیاركردن و بە پرسهێنان و چاودێری و چشكنین و دۆزینەوەو كەشفكردنن، بەڵام یەكتر بڕە لە گەڵ چێژێك كە لە هەوڵی ڕزگاربووندایە لە دسەڵات لە ڕێگەی فریودان و فێڵلێكردن و درز تێخستن و هەژاندنییەوە.
بەمشێوەیە پەیوەندی نێوان دسەڵات و چێژ، پەیوەندییەكی پێداكێشان و دژبەیەكبوون و ڕووبەڕووبوونەوە نییە، ئەگەر وە نەبوایە ئێمە ئەو گردبوونەوە زۆرەی سێكسواڵێتی پەراوێزبوومان نەدەبینی، ئەم ڕێژە زۆرەی گوتارمان لە سەر سێكس نەدەبینی. میشێل فوكۆ لە میانەی گفتوگۆیەكیدا لە گەڵ ژیل دولوز باس لە قورسیی و بارگرانی تێگەیشتن و شیكردنەوەی ئەم پەیوەندییەی لێڵ و بەیەكداچووەی نێوان دەسەڵات و ئارەزوو دەكات، كە چۆن چۆنی كۆمەڵێك قۆناغی مێژوویی زۆر وا دەكەوێتەوە كە كۆمەڵگەو خەڵك ئارەزووی پراتیكەكردن و مومارەسەكردنی دەسەڵات دەكەن بە سەریاندا تا ئاستی مەرگ و لە ناو بردن و توانەوە، سەرباری ئەمەش ئارەزویی ئەوە دەكەن دەسەڵاتیان بە سەردا مومارەسە بكرێت .ئەمەش بابەتی وروژێنراو بوو لە لایەن ولیام ڕایشەوە سەبارەت بە دیاردەی هتلەری و كە بەر مەبنای چاوبەستن و فێڵ كردن لە جەماوەر بینا نەكرابوو، بەڵكو ئارەزووی جەنگیان دەكردو خۆشیان دەویست. بەمشێوەیە بەرهەمهێنانی ئارەزوو بوونی هەیە ، كە دەسەڵات بەرهەمی دێنێت و بڵاوی دەكاتەوە، وەك چۆن دەسەڵات پاڵپشتی ئارەزو دەكات و هانی دەدات بۆ ەوەی لە ڕێگەیەوە بڵاو بێتەوە.
فوكۆ لە میانەی وەستان و كۆمێنت نوسین لە سەر كتێبی “ئەنتی-ئۆدیپی” دولوزو گواتاری دەگەڕێتەوە سەر ئەم پرسە، ئەوە ڕوون دەكاتەوە كە فاشیزمی مێژوویی، فاشیزمی هیتلەرو مۆسۆلۆنی بە شێوەیەكی كاراو لێهاتوو دەیانزانی چۆن ئارەزوی جەماوەر بەرهەمبێننەوەو بەكاری بێنن، لە گەڵ فاشیزمێكی شاراوەو نوستوو لە ناو خۆماندا، فاشیزمێكی نیشتەحێ لە ناو مێشك و كەللەو ڕەفتاری ڕۆژانەماندا، فاشیزمێك كە وامان لێدەكات دسەڵاتمان خۆش بوێت و ئارەزووی بكەین، ئارەزووی ئەو شتە بكەین كە زاڵ و باڵا دەستە بە سەرمانداو مومارەسەی خۆی بە سەرماندا دەكات و بەكارمان دێنێت.
فوكۆ لە كتێبی ” ویستی مەعریفەدا” لە سەر كاڵفامی و سادەلەوحی ئەو شیكردنەوەو ڕاڤەكردنە دەوەستێت كە ئارەزوو تەنیا وەك پاڵنەرو وزەیەكی زیندوو بیۆلۆژی دەبینێت كە لە خوارەوەیە دێت. پەیوەندییەكانی دەسەڵات لەو شوێنەیە كە ئارەزوی لێیە. یان وەك دولوز دەڵێت :” ئارەزو لە ڕەگەز بەرهەمهێنانە، هەموو بەرهەمهێنانێك لە هەمان كاتدا بەرهەمهێنانێكی كۆمەڵایەتییە”. گریمانەی ئارەزوویەكی سەركوتكراو و چەپێنراو وەك ئەوەی دەرونشیكاری وێنای دەكات، ڕەفزكدن و ئەفەرۆزكردنی ئەم سروشتە بەرهەمهێنەرەی ئارەزو ئەم ئارەزووە بەرهەمهێنەرەیە. ئارەزوو تەنیا وزەیەكی بیۆلۆژی نییە، واتە تەنیا سروشتێكی مرۆیی نییە، بەڵكو سروشتێكی مێژووییە. ئەو بەهاو نرخ پێدانەی بیۆ دسەڵات بە سێكس و جەستەی دەدات، سوكایەتیپێكردن و بە كەم تەماشاكردن و دابەزاندن و سوككردن نییە، بەڵكو كار لە سەر كردن و دروستكردنی مەیدان و دیسپلینی مەعریفییە لەو بارەوە، لە خۆ گرتن و بەرهەمهێنانیانە بە ئاراستەی ژیان. ئەگەر بیۆ دەسەڵات وەك پراتیكەكانی دەسەڵات و تەكنیكەكانی دەسەڵات دەركەوێت، ئەوا وەك ژیل دولوز دەڵێت : “ لەو شوێنەی دەسەڵات بیۆ دەسەڵاتە، لەو شوێنەی دەسەڵات دەبێت بە بیۆدەسەڵات، بەرگری و بەرەنگاری و بەرهەڵستكاری دەبێت بە دەسەڵاتی ژیان.. ئەمە بۆ فوكۆ ڕاستە بە هەمانشێوەی نیتچە، لە خودی مرۆڤدا دەبێت بە دوای كۆمەڵێك هێزو ئەركی بەرگری و بەرەنگاریدا بگەڕێن.”.