“بوون- بە ژن بە ناچاری كاریگەریی و تایبەتی لەسەر پیاوان هەیە بە هەمان ئەندازەی كاریگەری لە سەر ئافرەتان”
ژیل دولوز، فێلیكس گواتاری*
١
پوچترین پێناسەیەك، قسەكردنێك، لە بارەی ژنبوونەوە بەرگوێم كەوتبێت، ئەو پێناسەی سیمۆن دو بوڤوارە : ژن بە ژنێتی لە دایك نابێت بەڵكو دەكرێت بە ژن، دەكرێت بە ئافرەت.
٢
كڵۆڵیی و كۆڵەواری ئەم دیدگایە قاچێكی لە ناو ئیدۆلۆژیای فیمینستییەكدایە كە بە سەردەمی یەكەمی فیمینیزمی بە ناو بانگە، فیمینیزمێك كە،
دەرگیرە لە گەڵ یەكسانیكردنێكی فاشیستانەی دوو ڕەگەز كە بەرمەبنای جەهل بە ئاستە ئۆنتۆلۆژییەكەی ژنبوون و ئافرەتبوون بیناكراوە. هەر ئەم كڵۆڵییە بەرانبەر ئەو ئاستە ئۆنتۆلۆژییەی ژنبوون وایلێكردووە لەناو جەبرە كۆمەڵاییەتیەكاندا فۆرمی بوون و فۆرمیولەكانی بوون ببینێت.
ئەم دیدە گەرچی لە فۆرمدا دەیەوێت لەودیوو دوالیزمەكانەوە ژنبوون ببینێت، بەڵام لە ناو میتافیزیكیاو تەڵەزگەی ئیدۆلۆژیای دوالیزمەكاندا گیری خواردووە، بە ڕادەیەك ئەم دوالیزمگەراییە لە هەناویدا ئامادەیە، وەهمی یەكسانیی و وەك یەكی لە فۆرمێكی شكڵیی و سەتحیدا بەیانكردووە. هێشتاكە ئەم خانمە لەناو جەوهەرگەرایی و مێتافیزیكیای بوونی جەوهەرێكی چەسپاو و نەگۆڕدایە.
٣
ژنبوون سەیرورەیە نەك جەوهەر، سەیرورەیەكە بە ئیمانانسی لە جوڵەدایە، بەڵام ژنێتی و ژنبوون و ئافرەتبوون بەدەر نییە لە فۆرمەكانی دیكەی بوون لە ناو سەیرورەدا. نەك نێرو مێ لە هەناوی یەكدیدان، تەواوی بوون لەسەرو دژیەكییەكان و دوالیزمەكانەوە بە ئیمانانسی (ئمینێنس) لەیەكتردان. ئەوەی پێی دەوترێت ژن، لە یەك كاتدا بە ڕاهایی پیاوبوونی تێدایە، مناڵبوونی تێدایە، دایكبوونی تێدایە ئەگەر منداڵێكیشی نەبێت، باوكبوونی تێدایە، بە ئاژەڵبوونی تێدایە، سروشتی تێدایە. بە هەمانشێوەش پیاوبوون هەڵگری ژنبوون و مناڵبوون و ئاژەڵبوونە.
ئەمانە دوالیزم نین، پەیوەندییەكە دیالێكتیكی نییە بەڵكو ئیسپاتییە بە بێ بوونی نێگەتیڤ. پەیوەندییەكە لەو دیو دوالیزم و سوژەو ئۆبژەوەیە. ژنبوون نەقس و نوقستانی پیاوێكی لە خۆیدا هەڵنەگرتووە، ژن بوون ئەو ماكینەی ئارەزوو ئارەزووكردنەیە بۆ فۆرمێكی دەركەوتنی كەینوونەیی و ئۆنتۆلۆژی كە لە ناو جوڵەیەكدا ئارەزوی ژنبوون دەكات. لە ناو جوڵەو خێراییەكی دیكەیدا ئارەزووی دەركەوتن و فۆرمولەبوونی پیاوانەو پیاوبوون دەكات.
پیاو بوونیش ئەو ماكینەی ئارەزووەیە كە لە ناو جوڵەو ماكینەی ئارەزووی بە مناڵبووندا، ئارەزووی دەركەوتنی ژنبوون و ژنێتی دەكات. ژنبوون ڕەگەز نییە، فۆرمێكی دەركەوتنی ناو پراتیكی ماكینەیەیەكی ئارەزووە. مناڵبوون ئەو سەیرورەو فۆرمە سەیرورەیەیی دەركەوتن و تەجەلابوونە كە، لە ناو جوڵەو لەناو هەلومەرج و بارودۆخی هێزەكاندا ئارەزووی دەركەوتنی هەیە.
٤
وتمان ژنێتی، پیاوەتی و پیاوبوون، مناڵبوون، ئاژەڵبوون…. بوونی ئیمانانسین لە ناو سەیرورەو جوڵەی ڕەهادا. ژن، پیاو، مناڵ، ئاژەڵ…هتدا ئەمانە ئەو شوناس و هەویە بەخشینانەن، كە هێزەكان، ئیدۆلۆژیاو گوتارەكان بە مەبەستی كۆنترۆڵكردن و دیسپلینكردن و نوێنەرایەتیكردن دەیبەخشنەوە.
ژن/پیاو، مناڵ/گەورە، دایك/ باوك،مرۆڤ/ئاژەڵ…..ئەمانە ئەو دوالیزمانەی پۆلێنكردنن كە لە ڕێگەیانەوە دەستەمۆدەكرێین. لە ڕێگەیانەوە كۆنترۆڵ دەكرێین،لە ڕێگەیانەوە ئاراستە دەكرێین.
لە سەروو ئەم دوالیزمانەوە، لەو دیوو دابەشكاریی و پۆلێنكردنەكانەوە، لەو دیو دژبەیەك و دژایەتییەكانەوە، فۆرمی دەركەوتنی ئۆنتۆلۆژیی و كەینوونەیی هەیە، كە تەنیا یەك هێڵە بەو شێوەی ئەگەرەكان، تەواوی بوون و ئەگەرەكانی لە خۆیدا هەڵگرتووە.
٥
قسەوباسی ئێمە لە كۆمەڵێك دەركەوتن نییە، لە كۆمەڵێك فۆرمولەبوون نییە لە ئاستی واقعدا كە مەحكومە بە جەبری دەرەوەیەك كە خراپترین حاڵەتی دەركەوتن و مانێڤستبوونە.
لادان و بەلاڕێدابردنی هێڵێكی بەرگریی و بەرهەڵستكاریی و فۆرمیولەبوونی (بوونێكە) كە لە ناو گوتاردایە. ژن، پیاو، مناڵ…..تەحریفكردن و تەشویهكردن و بەلاڕێدا بردنی ئەو بوونانەیە كە لە ئاستە ئیمانانسەكەیدا بە ڕەهایی لەناو یەكتردان، بەڵام لە ناو هێڵێكی هەڵگەڕاوەدا دەكرێن بەفۆرمێكی دەركەوتنی فاشیستانە.
فیمینیزم هێڵێكی هەڵگەڕاوەیە لە هەڵهاتن و لە سەیرورەی خۆی كە دەبێت بە گوتارو بە فاشیست. فیمینێزم فۆرمێكی فاشیستانەی هەڵگەڕانەوەی ژنبوونە و بووە بە ژن.
ژنبوون، پیاوبوون، مناڵبوون بە ڕەهایی و بە خێرایی و بە جوڵەیەكی ناكۆتا هاتوو لە یەكتردان، فیچقەكردننەكانن لەبەرانبەر ئەو ئاستەنگ و بەربەستانەی كە ڕێگرن لە ئەدای سروشتیانەی بوون لە سەیرورەكاندا. ژنبوون بەری نییە لە پیاو بوون، پیاوبوون داڕنراو نییە لە منداڵبوون و مناڵێتی. ئەوەی وایكردووە مناڵبوون و مناڵێتی، ژنبوون و ئافرەتبوون، پیاوبوون و پیاوەتی لە ناو كات و کات و تەمەن و ڕەگەزو شوناسێكدا بێت گوتارەكانن.واتە گوتارێك، ئیدۆلۆژییایەك دێت بۆ پێناسەكردن و دیاریكردن و ئاراستەكردن شوناس و پۆلێن و دابەشكاریی و جیاكاری دەبەخشێت.
ئەمە تەنیا تایبەت نییە بە كۆمەڵگە قەبەلییەكانی خۆمانەوە. تەماشاكەین لە فەرەنساو و ئەڵمانیاو ئەمەریكا، لە ڕۆژئاوادا، لەسەر كارتی شوناسنامەو ناسنامەو فۆرمی زانیارییەكان هەمیشە دەبێت بنوسین :نێر یان مێ، ژن یان پیاو…لێرەوە تاوانباركردنی تەنیا كۆمەڵگە مەزهەبیی و ڕۆژهەڵاتییەكان بە پاتریاكی و پیاو سالاری قسەی پوچ و بێبنەمایە.
٦
ئەو كاتەی بە ژنێك دەوترێت پیاوانە دێتە پێش، پیاوانە هەڵسوكەوت دەكات، پیاوێكە بۆ خۆی. یان بە پیاوێك دەوترێت هەڵسوكەوتی ژنانەیە، ژنانیە.حوكمێكی مۆراڵیی نییە، كە بە چاوی كەم و زیاد و باش و خراپەوە لە یەكێكیان بڕوانین، بەڵكو بەركەوتنێكی وجودیی و كەینونەیی و ئۆنتۆلۆژییە لە گەڵ دۆخێكی ناو سەیرورەدا كە لە فۆرمیولەبوونی لەو سیاقەدا پراتیككراوە.ئێمە لێرەدا قسە لە ئاستە ئۆنتۆلۆژیی-ئیماناسییەكەی ژنبوون و پیاوبوون دەكەین كە دەكەوێتە ئەو دیو موكین و مومکینێکی مۆراڵیی یان سۆسیۆلۆژییەوە.
تەواو
پەراوێز؛
“Le devenir-femme affecte
nécessairement les hommes autant que les femmes”
(Deleuze, Guattari 1980, p. 357)
*