سروود وەك فاكتەری دنەدان

سروود وەك فاكتەری دنەدان

سەردار جاف

 

 

پێشەکی
پێش ئەوەی رۆچینە نێو باسەكەمانەوە دەمانەوێت لەوەها هەنگاوێكەوە دەست پێبكەین كە دەبنە هۆكاری سەرهەڵدانی سروود و خودی سروودیش دەبێتە فاكتەرێكی سەرەكی دنەدان بۆ بەرخودان و هەلگیرساندنی شۆرِش و رۆحی گیانبازی لای تاكی كۆمەڵ ، ئیدی لە پێناو پرسێكی دەستنیشانكراو دا ژیلەمۆیەكی رووە و خەفەوە بوو دەكاتە بوركانێك و دامركاندنەوەی زۆر زەحمەت دەكات ئەگەر ئەو شۆرِش و راپەرِینە بە ئامانجە دیاریكراوەكانی نەگات .
كەواتە سروود لە نەوەی سیاسەتە ودەتوانین بڵێین سیاسەتە بە باوكی هەر یەك لە ( جەنگ و شۆرِش و راپەرِین ) دادەنرێت، و بەر لە دەسپێكی هەریەك لەكۆرِانی سیاسەت و گرتنەتەری تەژمی خوێنرَشتن ، رێگاگەل ورێوشوێنی ئاشتیانە و دیپلۆماسیانەى هەمەجۆر هەن دەبنە مایەی دوور خستنەوەی گیان لە دەستدانی مرۆڤەكان ، كە دانوستان و دەمودووی سەر مێز هەن شەنوكەوی پرسەكان دەكرێت و لە لایەن دوو لایەنی نەیارەوە دەخرێتە پێش چاو بۆ توێژینەوە و بەرچاو روونی و دووركەوتنەوە لە خوێنرِشتن، ئەو كات هەر لایەنە وهەم بیروبۆچوون و بیرورِاكانی لایەنی بەرامبەری لا گەلآلە دەبێت ، هەم لە تێرِوانین و رامان لەو بیرویۆچوونانە ئامانج و مەبەستەكانی تا ئاستی بە دەستهێنان و كەموكورِی لاروون دەبێتەوەو هاوكات لێكدانەوە و شرۆڤەی رەوشەكە دەخاتە پێش چاو ، جگە لە ئامادەسازییەكانی تەكنیكی سەربازی و ئابووری و كاردانەوەی لای خەڵك و زۆر شتی دیكەی جەنگ ، ئامادەسازییەكانی سروودیش لە بەرچاو دەگیرێت كە لە زۆربەی شەرەكان بە لەشكرێكی تایبەتی ناوزەد دەكەن .
ڕەنگە هەندی لە ژانرەكەمان دوور بكەوینەوە و پەل بۆ ئەملاولا بكوتین لێ هەر سیاسەت بە سروودەوە پەیوەستە ، بۆیە زەروورەتە بە كورتی تیشكی بخەینە سەر ، پەیوەست بوونەكەیش بەم جۆرەیە :
سیاسەت.

جەنگ شۆرِش راپەرِین

سروود

سیاسەت چییە ؟
(( دەربرِی پرۆسیسێكی دروستكردنی برِیار و دابینەری ـ ملزمی هەر كۆمەڵگایەكە و بەها ماددی و مەعنەوییەكان لە خۆ دەگرێت و ئاماژەیەكە بۆ داواكاری و گوشاربەكاربردن لە رێگای بەدەستهێنانی ئامانجەكان لە چواچێوەی پلانی تاكەكان و كۆمەڵە و دامەزراوەكان و دەستەبژێرەكان بە پێی ئایدیای دیاریكراوی خۆیان لە سەر ئاستی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی ، سیاسەت بۆ خوی پەیوەندی نێوان میر و رەعییەتە كە حاكم دەسەلآتێكی بالآیە لە كۆمەڵگاكانی مرۆڤایەتی ، دەسەلآتی سیاسی بە واتا بالآدەستی تواناكان بە سەر رەعییەتەكاندا ئیدی كار بكەن یان كار نەكەن لە جۆرەكارێكدا بیانەوێ ئەنجامی بدەن یان نەیانەوێت )) .
سروود ، وەك هێزی مقاوەمەت و بەرخودان و فیداكاری تۆكمەتر دەكات لە پێناو پرسە نەتەوەیی و نیشتیمانی و ئاینییەكان بە هەمان شێوە دیفاكتۆیەكی گرینگی بوارى سیاسی و فاكتەرگەلی هوروژاندنی هەموو پرسەكانە ، بە ڕۆحێكی حەماسییەتەوە لە بەردەم شاڵاوى غەدر و غوبن و خیانەت و چەوساندنەوە دەوەستێتەوە ، هاوكات سروود لە جەنگی نێو دەوڵەتاندا رۆڵی سەرەكی بینیووە ، رەنگە زۆرمان سروودەكانی شەرِی عێراق و ئێرانمان بە بیردا بێت ، تەنانەت سروودی وا هەبوون سنووری جەنگەكانی دەبەزاند و لە لایەنی بەرامبەرو لاى تاكەكان دەگوترانەوە . هەروەك ئاماژەمان پێدا و باسمان لە ( جەنگ و شۆرِش و راپەرِین ) كرد پێمان باشە بە كورتی لە سەر هەریەك لەم حاڵەتانە بدوێین .

جەنـــــــــــــــگ 
پێمانوایە رۆچوونە نێو وردەكارییەكانی سیاسەت مەودایەكی دوور و درێژی دەوێت و بە ئەنجامیش ناگەین و هەر ئەم بە ئەنجام نەگەیشتنەی خەڵكیش رووە و جەنگی بردوون ، بۆ ئەوەی دوور نەكەوینەوە و هەر لە سنووری خۆمانەوە دەست پێبكەین ، جەنگی عێراق و ئێران بە درێژترین و خوێناویترین جەنگی سەدەی رابردوو دادەنرێت ، كە زیاتر لە یەك ملیۆن مرۆڤی تێدا كوژراوە و 400 چوار سەد ملیار دولاریش تێچووی ئەو جەنگە بووە ، هەروەك گوتمان پێش جەنگ كۆمەڵێ دانوستان و گفتوگۆ هەن بگیرێتە بەر بەلآم لەم جەنگدا ئەگەر بەراورد بە خودی جەنگەكە بكەین هەست دەكرێ نێوبژیوانی لە نێوانیاندا زۆر كزو لاواز بووە و هەردوولایش مەیلی جەنگیان هەبووە ، ئیدی هەر یەكەو پاساوێكی بۆ خۆی هێناوەتەوە سیاسیانە هەوڵی چەواشەكاری و چاوبەستی خەڵكی خۆیان كردووە و ئالییەتی شەرِیان خستۆتەگەرِ و دواتریش سروودبێژان بۆ جەنگەكە و هاندانی خەڵك بەرەو بەرەكانی شەرِ سروودی حەماسییانەیان چرِیوە رۆر جاریش بە بالآی دەسەلآتداران سروودەكان گوتراون ، ئێستایشی لە گەڵ بێت راست و دروستی جەنگەكە نادیارە و لە ناوخودی عێراقدا دوو بەرە هەن بەرەیەكیان باس لە رەوایەتی دەكەن و بەرەكەی دی پێچەوانەن .ئەمە مشتێكە لە خەروارێك كە زۆر نزیكە لە خۆمان و لە نێو رووداوەكانیدا ژیاوین ، بینیمان كە سروود چ هەڵلایەكی دروست كردبوو لەو سەردەمەدا چ لە عێراق چ لە ئێران ، كەواتە سروود ئالییەت و میكانیزمێكی هاندان و دنەدانە بۆ بەردەوامی جەنگ .

شـــــــــــۆرِش :
شۆرِش بە دەستەواژە سیاسییەكەی بەواتا قورتار بوون لە رەوشی هەنووكەیی چەقبەستوو و گواستنەوە بەرەو قۆناغێكی دیكەی باشتر یان خراپتر ، شۆرِش هەرچەندە بۆ خۆی دەستەواژەیەكە سۆسیالیسەكان دایانهێناوە و بەمجۆرە لە چەندین ولآتدا شۆرِشی چەكداری روویداوە جگە لەوەیش شۆرِش لە چەند جۆرێكدا خۆ دەبینێتەوە لەوانە :
1 ـ شۆرِشی كۆنباو ، كە شۆرِشی فەرەنسی 1789 بە یەكێ لەو شۆرِشانە دادەنرێت .
2 ـ كودەتا سەربازییەكان كە لە لایەن سەركردە سەربازییەكانەوە ئەنجام دەدرێت .
3 ـ شۆرِشی نیشتیمانی دژ بە داگیركەری ئیستیعمارین لەوانە شۆرِشی خەڵكی جەزایر .
4 ـ شۆرِشی نەتەویی كە دەسەلآتدارانی هەر یەكێك لەو ولآتانەی لە چەند نەتەوە و زمان و ئایین پێكدێن و زۆرینەی دەسەلآت پێشێلی مافی ئەوانی دی دەكات و هەوڵی سرِینەوەی خاك و ناسنامەی دەدات ، لەوانە ، شۆرِشەكانی كورد و فەلەستینییەكان و پڵنگەكانی تامیل و بیابانی رۆژئاوا و ناكۆرنۆ كەراباغ و چەندانی دیكە …

هەر یەكە لەم شۆرِشانە زەمینەی لەبار و رسكاوی خۆی هەیە و بەدەنگەوە چوونی خەڵكی هەیە و بە هەمان شێوە سروود لەم شۆرِشانەدا سەرقافڵەن و لە پێناو مەبەست و ئامانجێكی پیرۆز سەر هەڵدەدات ، دەشێ بڵێین پیرۆزی لەم شۆرِشانەدا بوونیان هەیە چونكە زاڵم و زۆردار ئەوانی دی دەچەوسێننەوە و كورسی فەرمانرِەوایەتی توندتر دەگرنە دەست . هاوكات هەقی خەڵكی دی پێشێل دەكەن بۆیە سروود لەم حاڵتانەدا گیانی خۆفیداكردن گشتگیر دەكات .
راپەرِیــــــــــن یان رابوون :
هەرچەندە هەندێك پێیان وایە ئەمەیش لە بازنەی شۆرِشدایە بەلآم ئێمە پێمان وایە هەم لە رووی سیستماتیكی گۆرِانی ژیان و بەرخودانەكانەوە هەم لە رووی گۆرِانكاری بە سروودەوە جیاوازە لە شۆرِش ، چونكە لە شۆرِشدا سروودەكان حەماسین و نها ئەو حەماسییەتە وا سەردەمی بە سەردەچێت و سروودی هێمن و ئارام و لە سەرخۆ جێی دەگرێتەوە ، كەواتە لێرەوە بۆمان ساغ دەبێتەوە كە سروود بە پێی سەردەمەكان گوتراوە ، ئەگەر دیقەتی سەردەمی شەرِى چەكداری و مقاوەمەت بدەین سروودەكانی پرِ لە تەونی حەماسییەت بووە بۆ شۆرِگێرِان گوتراوە و ئێستایش كە سەردەمی رژانە سەر شەقامە سروودەكانیش بە پێی سەردەم هەوڵی كپبوونەوەى حەماسییەتی بۆ دراوە . ئەوەى پێی دەوتری بەهاری عارەبی و سبەینێش دەشێ بە پایز بۆ شوێن و ولآتانی دی وەسف بكرێ ، ئەو قۆناغە گۆرِانكاری و بەرەو پێشچوونانەیە كە پێشتر و زوو لە فەلسەفەكانی سۆسیالیستی دەمانخوێند و كەچی بەو دیدەی ئەوان نەشكایەوە و بە ئاراستەیكی دی هەنگاوی نا .

ســــــــــروود چییــــە؟
زۆرجار لە هزرماندا بیر دەكەینەوە ئاخۆ سروود چییە … ؟ بنەماكانی چین و ئاخۆ هەریەكێك لە ئبَمە ئاساییە ببێتە سروود بێژ چونكە زۆرمان پێمانوایە سروودبێژان چ دەنگێكی بە سازو خۆشیان نییە ، گرِێكی حەماسییە و هەڵدەقوڵێت ، هەوڵدەدەین ئەركەكانی سروودبێژ و ماهیەتی سروود روون بكەینەوە و جەخت لە لایەنە شاراوەكانی بكەین ، هەرچەندە بۆ خۆی بە سەرەتایەكی سانا دەژمێردرێت .
سروود بۆ خۆی دەنگێكی هونەری سروشتییە پێشكەش بە خەڵكی دەكرێت و هەر یەكێك بۆ پرسە هەستیارەكەی سوودی لێوەردەگرێت و بە چێژ وەرگرتن لە سروودەكان گیانبازی لا دەخوڵقێت ، چونكە گوێگرتن لە سروود خۆی لە خۆیدا تەقینەوەیە بە رووی زوڵم و زۆرداری و رەتكردنەوەی بندەستییە ، ئەمە بۆ سەردەمانی پێشوو باو بوو ، ئێستا بۆ ئەو بەهار و پاییزانەی دێنە ئارا سروود بۆ ئەوە چێژی لێوەردەگیرێت كە مافی مرۆیی و هاولآتی بوون هەبێت و بالآدەستی دیكتاتۆرییەت رەت بكاتەوە ، كاتێك زوڵم و زۆرداری و چەوساندنەوە و پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ و تاكی كۆمەڵ قۆڵبەستكردنی ئازادی و لە پێكەوتنی بیروراكان و هەناسەكێشانی ئازادی بیری نەتەوەیی و چینایەتى و هەژماردنی مرۆڤ وەك مرۆڤ لە نەخشەى ژیانی رۆژانە دەسرِدرِێتەوە ئەو كاتانە مرۆڤەكان لە هەولأ و كۆششدا دەبن بۆ نەهێشتنی ئەو كڵۆمدانانەی دەرگاكانی سەرفیرازی ، سروود بۆ هەر شۆرِش و رابوون و راپەرِینێك نەخشە رێگای جۆشدانی شۆرِش و راپەرِینەكانە .
سروود بریتییە لە پارچە مۆزیكێكی نیشتیمانی و نەتەوەیی و ئایینی وروژاندن و هاندانی پێوە دیارە و بە بەژن و بالآی نیشتمان و نەتەوە وخەباتی گەلەكەیدا هەڵدەدا ، سروود و گۆرانی دوو ناوی یەك كرۆكن ئەویش لەرانەوەی وتەی كێشدار و بێ كێش لە سەر ریتمێكی دیاریكراو لاواندنەوەكەیشی هاوتەریب دەبێت لە گەڵ مۆزیكدا هەندێ جاریش بە بێ ژەنینی مۆزیكیش دەچرِێت ، ئەوەی باوە لە سەر دەستەواژەی تەكنیكیدا باوە هەڵگوتن بە نیشتمان و نەتەوە و ئایین پێی دەگوترێ سروود و ئەویشی بە بەژن و بالآی جوانی و خۆشەویستیدا هەڵدەڵێت پێی دەگوترێت گۆرانی ، بە پێی سەردەم و رۆژگارەكان هەر یەك لەم دوو ناوە ( سروود و گۆرانی ) هەر جارەی یەكێكیان لە برەودا بووە و لە ناو كۆمەڵێكی دیاریكراودا باو دەبێت ، بۆ نموونە لە سەردەمی سەرەتای ئیسلامدا ناوی سروود بێژان پەرەسەندووتر و گەشەكردووتر بووە لە گۆرانیبێژان ، بەم پێیە دەتوانین بڵێین قۆناغەكانی ( جەنگ و شۆرِش و راپەرِین ) ن ، كە گەشە بە سروود دەدەن ، و گۆرانی لەم زەمەنەدا باوی نامێنێ و هۆكارەكانیش زۆرن ، بۆ نموونە لە سالآنی هەشتاكانی سەدەی رابردوو و شەرِی عێراق ئێراق و بەردەوامی بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەیی كورد وایكرد بوو هەموو ماڵێك یان هەموو خانەوادەیەك یا دوو و زیاتر قوربانی هەبێت ، كۆست كەوتنیش وەك دیارە و باوە لە كۆمەڵگاكاندا ، سەردەمی گۆرانی بە تەواوی دەسرِێتەوە و تاكیش یان زۆر لە ئێمە و مانان بۆ چێژ وەرگرتن لە ئاواز و مۆزیك لە بەر خۆوە ورِێنەیەكی میلۆدی تێدا روو دەدات و رەنگە بە هۆی ئەو داب و نەریتەی كۆمەڵگاوە نەنگ بێت یان بكەوێتە بەر تانە و تەشەر كە لە بەر خۆوە گۆرانی بڵێت ، ناچار پەنا بۆ سروود چرِین دەبات و سروودیش بۆ خۆی جۆرێك لە هەڵچوونی شۆرِشگێرِی دەووروژێنێت نەخاسمە بۆ ئەو خانەوادانەی یەكێكیان لە سەنگەرەكانی پێشمەرگایەتی لە دەست دەدا یان رۆڵەیەكیان بە هۆی ئینتیمای سیاسی بۆ یەكێ لە گروپە سیاسییەكانی بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەییمان لە سێدارە دەدرا ، كە زۆربەی شەهید و قوربانییەكانی سالآنی هەشتاكان لە ناو كورددا لە سێدارە دراون و دوای ئەوە شەهیدانی سەنگەری پێشمەرگایەتی دێن و پاشتر ئەو شەهیدانە دێن كە لە شەرِی عێراق ئێران گیانیان لە دەست داوە ، لە سەردەمی ئیمرِۆشماندا هەرێمی كوردستان لە سایەی ئەو خۆشگوزەرانییەوە ناوی سروودبێژەكانی لە بیركراوە و تەنها گۆرانیبێژان بەدەر كەوتوون و بە رۆژگاری ئەوان واتا گۆرانیبێژان لە قەڵەم دەدرێت و زۆرێك لە ئێمەی ئەدیبان گلەوگازندەمان زۆرە كە دەسەلآت ئەو بایەخەی بە گۆرانیبێژی و هونەرمەندی دراما دەدات بە نووسەرانی نادات ، لە كاتێكدا نووسەرانیش هەوێنی بەرهەمەكانیان .
سروود لە كۆی گشتیدا میلۆدییەكە بە پێی بنەچە ئاوازییەكەی دەستاو دەست دەكرێت و لە كاتی جەنگ و شۆرِش و راپەرِینەكاندا دەگوترێنەوە و لە گەرِەك و بانان مندالآن لاسایی ئەو كاتانە دەكەنەوە و سەنگەر لە یەك دەگرن و جاروباریش یەك دوو مندالأ ئەو سروودە هەژێنەرانە دەڵێنەوە ، سروود لە بنەرِەتدا پێویستە كەسی دەنگ خۆش و بەسۆز و حەماسی بیڵێتەوە ناكرێ هەر یەكێك لە ئێمە هەستێت و سروود بچرێت لەناو كورددا ئەو دەنگانەی زیاتر بۆ سروود لەبار بوون ، (شڤان پەروەر ، تایر تۆفیق ، ناسری رەزازی ، لالۆ رەنجدەر ، ئازاد خانەقینی ، كاڵێ ، نەجمەی غولآمی ، فواد ئەحمەد ، ئیبراهیم محەمەد ، كامەران عەبدولرەحمان ، تاهیری خەلیلی ، وهتد ) بەداخەوە تا ئێستا لە ناو كورد دا تیپێكی مۆزیك تایبەت بە سروودمان نییە كە ئەمە ئەركی وەزارەتی رۆشنبیرییە تیپی سروودی نیشتیمانی دابمەزرێنێت و برەوی پێبدا ، چونكە پەرە سەندنی گۆرانی و لەبار بردن و جارِدانی مەرگی سروود خۆی لە خۆیدا رۆحە نیشتیمانیەكە لە ناو تاكی نەوەی دادێ دەسرَێتەوە و ئەو گیانە نیشتیمانی و نەتەوەییە لە بار دەچێت لە كاتێكدا ئێمە تا ئێستا لە شۆرِشێكداین بەرەو دەوڵەتێكی سەربەخۆ .
سروود لە كۆمەڵێ بنەمای تەكنیكی هونەری پێكهاتووە هەر ئەمەیش وای كردووە كاریگەری بەسەرەوە هەبێت ، لە سەرەوە بە وردی هەموو ئاماژە بوون بۆ سەرهەڵدانی سروود و ئەو هۆكار و فاكتەرانە چین سروود دێننە ئاراوە و ئێستایش چاكتر وایە لە پێكهاتەی سروود ورد ببینەوە ، سروود لە چەند پێكهاتەیەك دروست دەبێت كە ئەمانەن :
أ ـ سروودبێژ ، تاكە دەنگە بە تەنها سروودەكە بە لەرەو حەماسەتەوە دەڵێت و ئەگەر جووڵەی شۆرِشگێری و راپەرِین و جەنگ بنوێنێت ئەوا زیاتر سەرنج راكێشتر و حەماسیتر دەبێت .
ب ـ كۆرِاڵ ، ئەو كۆمەڵە دەنگ ساز و خۆش و گرِەن كە لە پاش سروود بێژەوە سروودەكە دەڵێنەوە .
ج ـ برِیار ، ئەو گۆرِانی دەنگەیە لە نزمەوە بەرەو توند و رەق دەرِوات .
د ـ وەلآم ، ئەو دەنگە هاوارەیە كە سروودبێژ دەیچرِێت و وەك ئەوە وایە لە دوورەوە دەنگێك ببیستیت .
ه ـ صولو ، یان سبرانو ، جوولەیەكی لاسارییە بە تایبەت بۆ ئەوەی تازە دەست بە سروود گوتن دەكەن ، دەنگێكی نزمە وەك ئەوەیە گوێبیستی دەنگی مناڵێك دەبیت لە نزیكەوە .
و ـ هارمۆنی ، دەستەواژەیەكی رۆژئاواییە و لە گۆرانییەكانیان بە كاری دەهێنن و هارمۆنی هاتۆتە ناو زانستی سروودەوە بۆ گۆرِینی چەمكی ئاوازەكەی . لە چەند چینێك پێك دێت ، بە دەنگی ئاسایی دەردەبرِدرێن ، ئێستا بە دوو چین ناسراوە:

 

1 ـ چینی یەكەم ، ئەو دەنگەیە لە گەڵ كۆرِاڵ دەبیسترێت ، ئاوازێكی جیاوازە لە چینی سروودەكە دەنگ هەڵبرِینێك دەدات كە چێژی لێوەردەگیرێت .
2 ـ چینی دووەم ، ئەمەیش جۆرە دەنگێكە نە بەرز دەبێتەوە نە نزم لە بەرزبوونەوەی ئاوازەكە ، كێشێكی جێگیری دەبێت .
ز ـ باكگراون ، ئەو دەنگانەیە لە پشتی سروودەكەوە گوێبیستی دەبین ، چینێكە لە هەموو ئاوازی سروودەكە جیاوازە و بریتییە لەو هاتوهاوارە بەرزبوونەوە و دابەزینەی .
ح ـ ورووژاندنی دەنگ ، ئەو دەنگ هارووژاندن و كاریگەرییانەیە لە دەرەوەی سروودەكە هەن ، وەك دەنگی تەقینەوە و باران و دەنگی فرۆكە و…… تاد هەن .
هەرچەندە ئێمە شارەزاییەكی هونەری گۆرانی و سروودمان نییە و چاكتر وایە ئەم لایەنە بۆ ئاواز دانەر و مۆزیكژەنەكان دابنێین ، وەلێ ئێمە تەنها وەك ئاماژەیەك وەبیرهێنانەوەیەك پێكهاتەی سروودمان خستە بەر دیدتان . هەروەها لە سرووددا پسپۆرِی دەنگ هەیە ئەوەیش بۆ شارەزایانی ئەندازیارانی دەنگ جێدێڵین ، لە گەڵ ئەوەیشدا هارمۆنی كۆمەڵێ چین و گەمەی هونەری تێدایە كە هەر یەكە بە ناوێك و دەستەواژەیەكن ، هەروەك گوتمان مۆزیك ژەنەكان پسپۆرِیان لەو بارەوە هەیە .
لە سروود دا هەندێ جووڵە و ئاماژەكانی سەر هەن پێویستە سروودبێژ ئاشنایەتی لە تەكدا هەبێت ، بۆ نموونە لە كاتی وەستانی تایبەت بە گۆرانی و سروود پێویستە خۆی و كۆرِاڵ بە ئەندازەیەك هەردوو پێیەكانیان لە یەكدی جیا بكەنەوە ئاماژەی حەماسییەتی تێدا بێت دەستەكان بە گورج و گۆڵی و بە تینەوە بجوڵێندرێت و سەر بەرز بكرێتەوە و بەملاولادا جوڵەی پێبكرێ و پێڵوی چاوەكانیش لە كاتی پێویستدا دابخرێن و هەڵببرِدرێن جۆرێك لە سەرنج راكێشان بخولقێنێت .

سروود و سروودی نیشتیمانی
خەسڵەتە بنچینەییەكانی سروودمان لە سەرەوە خستە روو كە لە رووی هونەرییەوە رەنگە جیاوازییەكی ئەوتۆ لە نێوان سروود و سروودی نیشتیمانی نەبێت ، سروودی نیشتیمانی ئەو پارچە مۆزیك و دەنگەیە كە لە بۆنە نیشتیمانی و نەتەوەییەكاندا پێشوەختە بەكاردەبرێت ، سروودە نیشتیمانییەكان بە شێوە جیاجیاكان لە بۆنە جیاوازەكانیش بەكاردەهێنرێت ، لە جەژنە نیشتمانییەكان و ئاهەنگەكان و لە هەندێ ولآتیش لە بۆنە وەرزشییەكان و دەسپێكی رۆژانەی قوتابخانەكان وەك باوێكی نیشتیمانی كە رۆحی نیشتیمانی و نەتەوەیی لای مندالآنی ولآتدا هەمیشە جۆشی پێدەدات و هەموو سپێدەیەك بە گوێیاندا دەزرنگێتەوە ، لە هەندێ ولآتی دیكەیش سروودی نیشتیمانی لە پێش دەسپێكی شانۆگەری و فیلمی سینەماكان لێدەدرێت ، زۆریش لە ئێزگە و تەلەفزیۆنەكان وەك نەریتێك لە گەڵ كردنەوەی ئێزگە لە هەموو سپێدەیەكدا و لە گەڵ داخستنی ئێزگە لە دوا دوای شەودا بە كاری دەهێنن و لێدەدرێت ، بەلآم بە داخەوە لای ئێمە زۆربەی ئێزگە و تەلەفزیۆنەكان سروودی ئایدیاكەی خۆی لێدەدات و ئامادە نییە سروودە نیشتیمانیەكەمان لێ بدات ، ئەگەر بۆیان بلوێ سروودی عێراقی لێ دەدەن .
ئەم سروودە لە هەندێ ولآت بە سلآوی كۆماری یان سروودی شاهانە یان سەرۆكایەتی ناسراوە ، ئەمرِۆ وای لێهاتووە بۆ هەموو كارێك و جێگەیەك سروودێك هەبێت ، سروودی پارێزگاكان و هەرێمەكان . جیاوازی لە بەكارهێنانی سروودی ئاسایی و سروودی نیشتیمانی ئەوەیە لە بەكاربردنیا ، كە سروودی نیشتیمانی هەموو رۆژێك بەكار دەبرێت و زۆرجار رۆژانە گوێبیستی دەبین ، سروودی ئاسایی یان بە دەگمەن گوێمان لێ دەبێت یانیش لەو كاتانەی دیاریمان كرد (( جەنگ و شۆرِش و راپەرِین )) ەكان بە بەردەوام گوێبیستی دەبین ، كەواتە بۆ دنەدان و هاندانە بەرەو ئەو سێ حاڵەتە .
مێژووی سروودە ئاساییەكان كۆنە و بۆ بەر لە ئیسلام دەگەرِێتەوە ، بەلآم سروودی نیشتیمانی لە سەدەی نۆزدەدا بایەخ و گرینگی خۆی بە دەستهێناوە ، لێ هەندێكیان زۆر لەم مێژووە كۆنترە ، كۆنترین سروودی نیشتیمانی ناسراو و دیار ، سروودی نیشتیمانی هۆڵەندییە بە ناوی ( هیت گۆشینگ ) كە لە نێوان سالآنی ( 1568 ــ 1572 ) لە میانەی شۆرِشی هۆڵەندادا نووسراوە ، هەروەها سروودى ( كیمی جا یۆ ) ی ژاپۆنی ) كە وشەكانی لە قەسیدەیەك وەرگیراوە لە میانەی حوكمرِانی ( هییان ) لە نێوان سالآنی ( 794 ــ 1185 ) نووسراوە ، بەلآم بەم جۆرەی ئێستای تا ساڵی ( 1880 ) بەكار نەهاتووە . هەرچەندە ئیبراتۆرِیەتی عوسمانی لە سەدەی سیانزەدا باسی لەوە كردووە كە سروودی نیشتیمانی جیاواز بخرێتە جێبەجێ كردنەوە بەلآم تا سەدەی نۆزدە سروودی شاهانەی نەبووە ئەمەیش لە كاتێكدا بەر جەستە بووە كە دوای ئەوەی هێزی سەربازی رێكخستووە و تیپی جۆق ومۆسیقای سەربازی دامەزراندووە لە سەر شێوازی رۆژئاوا ئەوەیش لە سەر دەستی سوڵتان مەحموودی دووەم بووە .
ئەوە ماوەتەوە بڵێین كە لە هەندێ ولآتدا سروودی نیشتیمانی یان سروودی شاهانە بە شان و شەوكەتی میر و پادشا و سەرۆك و ئایدیۆلۆژیاكانی حوكمرِاندا دەگوترێت ، بە تایبەتی ولآتانی كەندا و ئەو ولآتانەی دیكتاتۆریەت خۆی بە سەر خەڵكەكەدا سەپاندووە ، ( وگن المدى ) ی سەردەمی رژێمی پێشوو باشترین بەڵگەی بەردەستمانە لەم بارەیەوە .
جیاوازی نێوان سروود و گۆرانی :
لە سەرەوە باسمان لەوە كرد كە سروود بۆ نیشتیمان و نەتەوە و ئایین دەگوترێتەوە و گۆرانیش بۆ جوانی و ئەوین و عیشقی دڵداری دەگوترێتەوە ، هەرچەندە هەندێك پێیان وایە جیاوازی نەماوە لە نێوان سروودو گۆرانی بەو پێیەی ریتم و ئامێری مۆزیكیش بۆ سروود بەكاردێت ، بە تایبەت لەم رۆژگارەیشدا كە سروودی هێمن و ئارام و لە سەرخۆ هاتۆتە ئاراوە و سروودی حەماسی ئەو باوەی نەماوە ، بەلآم سروود هەر لە قاڵبدانی خۆی جێگیرە و گۆرانیش نەمازە لە ئیمرِۆدا پانتاییەكی ئەوتۆی گرتووە و سیناریۆی وا دارِێژراوە بۆ گۆرانی ئەگەر سروود هاتبێتە جێی گۆرانی زەمەنی زوو و پێشتر ئەوا گۆرانی زیاتر پەرەی سەندووە و گەشەی كردووە ، بۆیە ئەو جیاوازییانە هەر هەن ، ئیمرۆ كەم گۆرانی هەیە كۆراڵی هەبێت كەچی بە زۆری كۆراڵی هەیە و هەندێجاریش بێ كۆراڵە ، ریتمی سروود ریتمێكی سەربازی و شەرانگێزییە لە بەرامبەردا ریتمی گۆرانی ریتمی ئاشتبوونەوە و دەست لە مل كردنی ئاشقانە ، گۆرانی زۆرجار وا رێك دەكەوێت كچ و كورەكە بۆ یەكتری دەڵێنەوە ، تۆنی گۆرانی لە میلۆدییەكەیەوە بەدەر دەكەوێت و نەرم و نیانی و باسكردن لە لار و لەنجە و قژی كالأ و چاوی كەژالأ زەقبوونی گۆرانی دەردەخات و دەنگی زبرە تۆنی بەرز و نزمی سروود و كۆراڵ و نەزمی سەربازی گیانی سروود زیاتر بە دەردەخات .
سروود هاندان و دنەدانە بۆ گەیشتن بە شەهادەت و سەرفیرازی لە پێناو نیشتیمان و نەتەوە و ئایین كەچی لە بەرامبەردا گۆرانی هاندانە دنەدانە بۆ ئەوین و دڵداری و عیشقی خۆشەویستی نێوان دوو رەگەزی لە یەك جودا كە كۆتاییەكەشی گەر بە یەكگەیشتن بێت بە پرۆسەیەكی سیكسی كۆتایی پێ دێت . گۆرانی لە سەردەمی ئاشتەوایی و خۆشگوزەرانیدا پەرە دەسێنێت و لە كاتی جەنگەكاندا مردنی جارِ دەدرێت ، كەچی سروود لە جەنگ و شۆرِش و راپەرین بست بە بست بالآ دەكات و لە ئاشتیدا مردنی جارِ دەدرێت .

دەرئەنجام :
لە ئاكامی ئەم لێكۆڵینەوەیە بۆمان ساغ دەبێتەوە كە سروود بە هەموو پێوەرە هونەری و تەكنیكی و وشە و ئاواز و ریتم و دارِشتنی دەقەكەیەوە هەوڵدانە بۆ نزیككردنەوەی گەنجان و خوێنگەرمانی پرسە سیاسییەكان بەرەو رووی خەبات و مقاوەمەت و گیانبازی لە پێناو ئامانجێكی پیرۆز كە لە هزریدا باوەرِێكی بتەوی پێی هەیە و گیانیشی لە پێناودا بە قوربان بكات باكی نییە ، ئەگەر گیانفیداكردن لە پێناو ئایدیۆلۆژیەتێكی سیاسیش بێت ، گرینگ قەناعەتە و ئەو سروودانە دەبنە هۆكاری دنەدان و ورووژاندنی حەماسەت ، زۆر بۆ ئەم پرسە دوور ناكەوینەوە شەرِی ناوخۆی كوردستان باشترین بەڵگەی بەردەستن كە زۆر كەس و ئێستایشی لە گەڵدا بێت لە پێناو ئایدیۆلۆژییەتی قەناعەت پێكردن و باوەرِ بوونی بەو ئایدیایە بە سروودێكی حەماسەتەوە ئامادەیە خۆی بە قوربانی بكات ، كەواتە سروود هیچی كەمتر نییە لە فیشەكی جەنگاوەرێك كە لە بەرەكانی جەنگەوە بە لایەنی بەرامبەری دەنێت ، لە زۆر ولآتیش سروود بە لەشكرێكی دیكەی سەربازی لە قەڵەم دەدەن .
لە كۆتاییدا دەڵێین كە لە سەرەتای شۆرِش و بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەییمانەوە لە 11 ی ئەیلوولی 1961 ەوە تا بە ئەمرِۆ دەگات سروود رۆڵێكی بەرچاو و دیاری بینی لە هاندانی گەنجان و لاوانی نەتەوەكەمان بۆ ناو سەنگەرەكانی پێشمەرگە و بەمەیش هەر خانەوادەیەكی كورد مێژوویەكی سەرفیرازی بۆ خۆی تۆمار كرد و ئەو سروودانەی كە بۆ ئەو بزاڤە نەتەوەییە گوتراون وەك گیانی ئەو شەهیدانە بە زیندوویی لە هزری هەر یەكێكمان دەمێنێتەوە .

بۆ ئەم لێكۆڵینەوەیە سوودم لە ( ویكبیدیا الموسوعە الحرە ) لە ئینتەرنێت وەرگرتووە .