فرمێسکە لەبیرکراوەکان (دەربارەی کۆچکردن)

Loading

كۆچ له ميژوودا
كؤچ وكؤچبه رى يان كۆچ و ڕەوكردن ميژوويهكى دوورودريژى هەيه، لەو كاتەوەى مرؤڤ ژياوه و په يدابووه كۆچ و ڕه وكردن به شيوه يه ك له شێوه كان هەبووه و مروڤ له ژير كاريگه رى هؤكاره ئابورى و سياسى و كؤمه لايه تى يان هؤكاره سروشتيه كانى وه كو بوومه له رزه و لافاوو زريان يان شه ره جيهانى و ناوخؤييه كان، كؤچ و ڕه وى كردوه له ناوچه يه كه وه بؤ ناوچه يه كى تر يان له ولاتيكه وه بؤ ولاتيكى تر.

كۆچى كورد:

كورد له ساڵانى په نجاكان و شه سته كان و سه ره تاى حه فتاكانيش زؤر به كه مى كۆچى كردووه بۆ ولاتانى تر، تەنيا ژماره يه كى كه مى كورد كۆچيان كردووه بؤ ئه وروپا به مه به ستى خويندن يان چاره سه ركردنى نه خؤشى يان بۆ گه شتوگوزاركردن.

هەڵبه ت له سه ده ى نۆزده ش تاكوتەرا له كورد كؤچيان كردووه بؤ ئه وروپا. بؤ نمونه يه كه م كورد به ناوى( ئه مير نيزامى گه روسى) كه به ره گه ز كورد بووه له سالى ( ١٨٦٠ ز) كؤجى كردووه بؤ به ريتانياو دواى ئه ويش كورديكى تر به ناوى( ميرزا سه عيد) له ده وروبه رى سالى (١٨٩٢ ز) گەيشتۆته ئه وروپا.
كه واته كؤچى كوردان تا سالانى سه ره تاى حه فتاكان حاله ت بووه، به لام ئيستا له حاله ت ده رچووه و بؤته ديارده، ده توانين به شێوه يه كى گشتى كؤچى كوردان بكه ين به چوار قؤناغه وه يان كؤچى كورد به تايبه تى گه نجان بكه ين به چوار جيله وه يان چوار نه وه وه.

نەوه ى يه كه م:  له دواى نسكؤى سالى ١٩٧٥ وه به هؤى هه ره سى شؤرشى ئه يلوله وه حاله تيكى نيگه رانى و بئ ئوميدى و ره شبينى و هه ره سى ده روونى، واى له كۆمه ليك خه لكى كرد كه ئاواره ى ئێران و ئه وروپاو ئه مريكا ببن.

نه وه ى دووه م:  بريتيه له نەوەی هه شتاكان، واتا گه نجى هه شتاكان به هۆى شه رى هه شت ساڵه ى عيراق و ئيران و زوڵم و سته مى له ڕاده بەدەری ڕژيمى به عس و تا ڕاده يه كيش هه ژارى و بيكارى و گرانى، واىكرد ژماره ى كؤچبه رانى كورد زياد بكات به تايبه تى له سه ره تاى هەڵگيرساندنى شەڕه كه وه له ئه يلولى سالى ١٩٨٠ دا.

 نه وه ى سێهه م:  كؤچكردن، كؤچى گه نجان بوو له دواى راپه رينى سالى ١٩٩١. له دواى راپه رينه وه به هؤى جووت ئابلوقه ى ئابورى له سه ر كوردستان( ئابلوقه ى نيو ده وله تى له سه ر عيراق به گشتى و ئابلوقه ى عيراقيش له سه ر كوردستان) و شه ڕى ناوخؤو قه يرانى ئابورى و قات و قرى و گرانى وبيكارى و نائوميدى و بئ متمانه يى خه ڵك و گه نجان به حيزبه سياسيه كانى كوردستان، شه پۆلێكى گه وره ترى گه نجان كؤچ و ڕه ويان كرد به ره و  وڵاتانى ئه وروپا.

قؤناغى چواره م یا نەوەی چووارەم ؛ كؤچکردن  و وڵات به جێهيشتن بريتيه له ڕؤژگارى ئه مرۆ و ئێستا.

به داخه وه ئه و هؤكارانه ى له دواى ڕاپه رينه وه بوونه هؤى كؤچكردنى خه لكى له ئێستادا دووباره بوونه ته وه.

هۆيه كانى كؤچكردن:

خۆپیشاندانی دەی ئۆکتۆبەر ٢٠١٥ لەسلیمانی و چواردەوروبەری
خۆپیشاندانی دەی ئۆکتۆبەر ٢٠١٥ لەسلیمانی و چواردەوروبەری

. نه بوونى موچه و بودجه. دانه مه زراندنى گه نجان و بيكارى.

. كه مبوونه وه ى خزمه تگوزاريه كانى وه كو( ئاوو كاره باوسوته مه نى و خزمه تگوزاريه كانى تر)
. وه ستانى زياتر له سێ هه زار پرؤژه و ئيش وكار.
. شه رى به رده وامى داعش و تيرؤر.
. گرژى و ناكؤكى نيوان حزبه سياسيه كانى كوردستان.
. قه يرانى سه رؤكايه تى هه ريم و ده ستور.
. فه شه لى ريككه وتنى نيوان عيراق وهه ريم له سه ر مه سه له ى نه وت.
. ناشه فافيه ت وگه نده لى له ناردنه ده ره وه ى نه وت.
. ئه زمه ى بئ سيقه يى، بيمتمانه يى خه لك به حكومه ت و حزبه كان.
. قؤرخكردنى سه رجه م ده زگا حه يه وى و حه ساسه كانى وه كو( نه وت، دارايى، مه له فى ئه منى، په يوه نديه كانى ده ره وه…..) له ده ستى تەنيا حزبيكدا.
. هه ژموونى حزبه ئيسلاميه كان و گروپه توندڕه وه كانى ئاينى و به رته سك كردنه وه ى ئازاديه كانى گه نجان.
. دياره به دلنياييه وه چاوليكه ريش يه كيكى تره له هؤكاره كان.
. كردنه وه ى چه ند په يجيكى تايبه ت به م كيشه له تؤره كؤمه لا يه تيه كاندا به تايبه تى له فه يسبوك له ماوه ى رابوردودا كه بانگه شه و ريكلامى ريگه ى قاچاغ و قاچاغچيتى ده كات و هانى گه نجان ده ده ن بؤ سه فه ركردن وكؤچكردن.
. هه نديك هؤكارى تريش .

حكومه تى هه ريم و مه سه له ى كۆچ:
دياره به پئ ى ميساقى نه ته وه يه كگرتووه كان خه لكى ئازادن له وه ى له كوئ ده يه وئ بژى يان كؤچ بكات، به لام به ره چاوكردنى ياساو ريساو رينماييه ريگه پيدراوه كان. بؤيه به دلنياييه وه كؤچى ئيستاى خه لك و گه نجان سه رگه ردانى و ره نج به بادانه و سه رهه لگرتنه به ره و ئاينده يه كى ناديارو نارؤشن، چونكه له دواى رووداوه كانى يانزه ى سيپته مبه رى سالى (٢٠٠١) و په يدابوونى داعش و گروپ توند ره وو تيرۆريستيه كان وتوندڕه وى ئاينى وڵاته ئه وروپيه كان و رؤژئاواييه كان سنوره كانيان داخستووه و قايم كردووه به روى په نابه ران و كؤچبه راندا، ئه وانه شى ده گه ن زۆربه يان كه يسه كانيان ره د ده كريته وه، چونكه نه بوونى ئاوو كاره باو سوته مه نى موبeريرى وه رگرتنى مؤله تى په ناهه نده يى نين.
به لام ئه وه ى كه ليپرسراوى ئه وه ل و ئه خيره له م كيشه يه دا حكومه تى هه ريمه به دلنياييه وه، ئه وه ى تيبينى ده كريت كه خه م ساردى و بئ هه ڵويستى حكومه تى هەريمى كوردستانه به رامبه ر به م ديارده يه كه باكى نيه و گه نجان كه سه روه ت و داهاتوى ئه م وولات و ميلله ته ن پشتگوئ خراون.
بەشيوه يه كى گشتى ڕاى حكومه ت به رامبه ر به م كيشه هه ستيارو ترسناك و گرنگه غائيبه و جيگه ى باس و بايه خپێدانى حكومه ت نيیه، لەكاتيكدا كه ڕۆيشتنى ئه م گه نجانه ووزه يه كى زۆر به هه ده ر ده چێت  و زۆربه يان خاوه ن بڕوانامه و شاره زاو ئاشنان به ته كنۆلؤژياى سه رده م و حكومه تيش مه سره فيكى زۆریى له وانەدا كردووه له قۆناغى بنەڕەتى و ئامادەيى و زانكۆش.
حكومه ت ئه وه نده ى قه يران خوڵقاندووه كه له تواناى خه ڵكدا نه ماوه هيچيتر ته حه مول بكات، بؤيه به ناچارى نيشتيمانه كه يان چؤل ده كه ن و سه رى خؤيان هه لده گرن به ره و چاره نوسيكى ناديارو جه سته يان ده بيته خؤراكى نه هه نگ و ماسيه كانى ده رياى ئيجه و پڕبوونى گيرفانى قاچاغچى و ساخته چيه بێ ويژدانەكان كه ئه مه بؤ خؤى كاره سات و ئه نفالێكى تره بؤ ئه م ميلله ته  خێر لەخۆ نەديووه.

چاره سه ريه كانى ئه م كيشەيه:

ڕاسته حكومه ت ناتوانئ ڕێگر بيت له ڕۆيشتنى خه ڵك بؤ ده ره وه ى وڵات، بەڵام حكومه ت ده توانێت هه ڵويستى خێراى هه بێت له ڕێگه ى دانانى پیانى خيراو دؤزينه وه ى هه لى كارو چاره سه رى قه يرانه هه نوكه ييه كان. حكومه ت هه وڵبدات بۆ بنەبڕكردنى ديارده ى گه نده ڵى و دزى و ناعەدالرتى كۆمه ڵايه تى و نه هێشتنى دوو موچەيى و بنديوار.
كه مكردنه وه ى خه رجيه كانى حكومه ت وشه فافيه له مه سه له ى نه وت و گومرگ و داهاته كانى تر.
دابينكردنى خزمه تگوزاريه كانى وه كو( ئاووكاره باو سوته مه نى و ڕێگه وبان و شوينى نيشتەجێبوون.
دابينكردنى هه لى كارو بوژاندنه وه ى بازار.
چاره سه ركردنى كيشه ى موچه ى فه رمانبه ران و مامۆستيان وخانه نشينان.
دۆزينه وه ى چاره سه ريك بؤ كيشه ى سه رؤكايه تى هه ريم و ده ستور.
نه هيشتنى ناكۆكى نێوان حزبه كان و چالاكردنه وه ى په رله مان و سه رله نوئ پيكهينانه وه ى كابينه ى حكومه ت.
دابينكردنى ماف و ئازاديه كان بؤ گه نجان و كه مكردنه وه ى هه ژموونى حزبه ئيسلامى و گروپه ئاينيه توندره وه كان.
قؤرخ نه كردنى دام و ده زگا گرنگ و حه يه ويه كان له لايه ن حزبێكه وه.
گرتنه به رى ڕێ وشوێنى ياسايى به رامبه ر قاچاخچيه كان و ده ستگيركردنيان و داخستنى نوسينگه كانيان و ئه و په يج و پيگه ئه له كترؤنيانه ى بانگەشه ى ريگه ى قاچاغ و هانى گه نجان ده ده ن بؤ كۆچكردن.

لەكۆتايدا په يڤى من بۆ خه ڵك و گه نجان ئه وه يه كه كۆچكردن و به جێهيشتنى وڵات و ياده وه ريه كان چاره سه ر نيیه، كؤچكردن به ره و ئايندەيەكى ناديارو هه ڵدێر پەشيمانى و زه حمەتيەكى زۆرى له دوايه. له جياتى كۆچ و سەرهەیگرتن ده نگى نایه زايى بەرزبكەنەوه و مانبگرن و خۆپيشاندانى هێمنانه بكەن، كۆڕ و كۆبوونەوه وسيمينار ئەنجامبده ن، بايكۆتى ده وامبكه ن تاوەکو حكومه ت ناچار بكرێت به خۆیدا بچێتەوه و چارەسه ر بۆ قەيرانەكان بدۆزێتەوه به زوويى…