شەهرام عەلیدی، ئەو لاوە سینەماكار و سیناریۆنووس و شێوەكارە كورده‌یه كە بە شێوەیەكی ئەكادیمی و بیری جیاوازەوە لە بواری سینەما و هونەردا كار دەكات. ڕوانین و بیری نوێ بۆ سینەما و دۆزی كورد و پشوودرێژی و بەردەوامیی و سەركەوتن و مسۆگەركردنی خەڵاتی جۆراوجۆر لە ئاستی كوردستان، ئێران و جیهانیدا ئەویان كردۆتە هونەرمەندێكی سینەماكارێکی ناسراو. خاوەن ستایل و ڕێچكەی جیاوازە و كاری سەرەكیی سینەمای ئەنیمەیشنە، بەڵام لە بواری كورتە فیلم، دیكیۆمێنت فیلمی داستانی و درێژیشدا كاری كردووە.
ـ شەهرام عەلیدی 20ی سەرماوەزی 1972 لە شاری سنە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان لەدایكبووە.
ـ دەرچووی كۆلێجی هونەرە جوانەكانی زانكۆی تارانە لە بە‌شی شێوە‌كاری لە ساڵی 1998.
ـ براوەی خەڵاتی یەكەمە لە سێ قۆناغی پێشبڕكییە شێوەكارییەكانی ئێران لە ساڵانی 1991، 1992 و 1993.
ـ خوێندكاری سینەمای ئەنیمەیشن لە پەیمانەگەی سینەما و شانۆ و زانكۆی هونەرە جوانەكانی تاران لە ساڵی 2002.
بەرهەمی لە بواری فیلمی درێژ:
-
سرتە لەگەڵ با – فیلمی درێژ ساڵی 2009.
كورتە فیلم:
-
ماملێ/ دیكۆمێنتی ـ چیرۆكی ساڵی 1998.
-
شوت- چیرۆكی 1999.
-
زەوی سەخت و ئاسمان دوور – چیرۆكی 2000.
-
دوایین گوندی سەرژمێری نەكراو- چیرۆكی 2002.
-
قۆپچە- چیرۆكی 2003.
-
لادێیەكی بێ خەیاڵ – چیرۆكی 2003.
-
هەناسە – دیكیۆمێنتی 2003.
-
شاخەكانی تاران – دیكۆمێنتی 2006.
-
چوارینەی ئاو- چیرۆكی شاعیرانە 2007.
-
قەسیدەی ئاوێنە – چیرۆكی شاعیرانە 2010.
-
غەزەلی نوور – چیركی شاعیرانە 2010.
شەهرام عەلیدی خاوەن تێڕوانینی خۆیەتی بۆ سینەما لە كوردستان و خەون و خولیاكانی لە بواری ئەدەب و هونەری ڕەسەن و فۆلكلۆر و گرێدانی بە سینەما و بەكارهێنانی وەك هەوێنی سینەما لە كوردستان، جێگای سەرنجن. لەم دیمانە بەرفراوانەدا لەبارەی پرسی سینەما لە كوردستان و ڕوانگەكانی بەڕێزیان هەندێ پرسیارمان لێكردوە.
شەریف فەلاح؛ سینەمای وڵاتێك چۆن پێكدێ، چۆن پێناسە دەكرێ؟ ئایا ئێمە تایبەتمەندییەكانی پێكهاتنی “سینەما”مان هەیە؟
شەهرام عەلیدی: من پێم وایە شتە بابەتی و سەبژێكتیڤەكان بوون، بەڵام هەندێ شت كە هەتا ئێستا باس نەكراون، زۆر پێویسن كە بهێنرێنە گۆڕێ. هەر شتێك كوالیتییەكەی لە بازاڕكەیەوە دەست پێدەكات. لە بواری هونەریدا بازار و ڕای گشتی و داخوازیی خەڵك زۆر گرنگن. چونكە داخوازیی خەڵك زۆر شت ده‌گۆڕێت و ئەوكاتە بەرەبەرە داوای شتی باشتر دەكات. یەكەم شت لە سینەمادا مەسەلەی جەماوەر و بینەرە، پاشان ئەم جەماوەرە لەكوێ و كەی دەتوانی كۆی بكەیەوە و ڕایبكێشی، چونكە ڕۆحی سینەما هەر لە جەوهەردا لەناو ژیان دایە، هەم دیالۆگ و ئەكتینگ هەموو ئەو شتانەی لەناو سینەمادا هەن لەناو ژیانیشدا هەن. بەو پێیەی كە “ژان لۆك گۆدار” Jean-Luc Godard دەڵێ: سینەما كورتكراوەی ژیانە، بەڵام گرتەی لێبڕاوە، دەنا هەر خودی ژیانە. لێرەدا ئەوەی پێویستە بۆ ئەوەی ماركێت و چاوی باشت بۆ بەرەوپێشبردنی هونەری سینەما هەبێ، هۆڵی سینەما و شوێنی پیشاندانە. دەبێ هۆڵی باش و سەردەمیانەت هەبێت. پێویستە هۆڵەكانیش لە شوێنی باش و گونجاو بن، ئەم پێویستیانە وەك یەكەم قۆناغ بۆ سینەمای نەتەوەیەك دادەنرێن. چونكە یەك لەو كارانەی كە سینەما لە ئاستی دونیا كردوویەتی و ئەمە بۆ كوردیش كراوە و ئەوەی من بیزانم لە دوو پاڕچەی كوردستان دەتوانم نموونە بێنمەوە، چونكە ئاگارداری بەشەكانی تر نیم، من لە ڕۆژهەڵات و باشوور دەتوانم نموونەی نۆستالۆژیای سینەما باس بكەم. ئەوكاتە بە بوونی هۆڵ و ماركێت و بوونی جەماوەر سینەما دەتوانێ چی بكات؟
دروستكردنی نۆستالۆژیا و خەون و ئەوانەی كە لە مناڵییەوە لەناو هۆڵێك دانیشتوون، ئەو خەون و خولیایە زۆر پێویستە بۆ داهێنان و كەشف كردنی خوڵقێنەر لە وڵاتێكدا. ئەو خوڵقێنەرانە تەنیا نایەنە ناو دنیای هونەر، لەوانەیە ببێتە كەسێك و لە ناسا كار بكات، یان ببێتە كەسێك كە فڕۆكە ساز بكات. بەس ئەو قارەمانە “ئارتاگۆنیست و پرۆتاگۆنیستە” زۆر پێویستە هەر لە سەرەتاوە بڕواتە ناو مێشكی مناڵەوە، بەدیهاتنی قارەمانێك كە نابەزێ و ئەڕوات و هەر خەریكی فێربوونە، قارەمانێك كە منالێكە و دەتوانێ بە كەمترین ئیمكانات بۆخۆی شتێك دروست بكات. ئەمانە ئەڕۆنە ناو ڕۆح و زەینی جەماوەرەوە كە پێویستە لەباری خوێندن، زانست، سروشتپارێزی و تەندروستییەوە هەڵبچێت و باڵا بكات. یانی ئەمە بابەتی تیكەڵاویی سینەمایە لەگەڵ مرۆڤ هەر لە سەرەتای ژیانی مناڵییەوە زۆر پێویستە. هۆڵی سینەما ئەم ڕەمز و ڕازەی هەیە، تۆ قەت ناتوانی بە شاشەی تەلەفزیۆن و شوێنێك كە ڕووناکە و هەزار دانە دەنگی تێدایە و لەناوەوە دەیان بڕگەی پچڕانی تێدایە فیلم ببینی. یانی لە كاتێكدا تۆ لەناو ماڵی خۆت چاوت دەنووقێنی، یان دەست دەبەی چایەك دەخۆی، لەوانەیە چەند دەیمەن و سكانسێك لەبەرچاوت بڕوات. بەڵام لەناو هۆڵی سینەما دەرفەتی ئەمەت نییە. لەناو هۆڵەكەی دیكە نایبینی، بەس تۆ تێكەڵی هەموو كاراكتەر، ڕووناکی، دەنگ و … شتەكانی دیكە دەبیت، تەرکیز ئەدەیتە شاشە. ئەم تەرکیزکردنە ئەتوانێ خەون دروست بكات، بێجگە لە هۆڵی سینەما ئەو خەونە بەتاڵە و ئەڕەوێتەوە و دوای ماوەیەكی كەم خێرا ئەو خەونە ئەكوژرێت. كەوایە مەسەلەی هۆڵی سینەما و پیشاندانی بۆ خەڵك زۆر گرنگە، بێگومان خەڵك هەست بە جیاوازییەكان دەکان، بۆ نموونە لە سلێمانی و هەولێردا ئێمە ئەو خەون و خولیا و سیحر و جاودوویی سینەمایەمان لەناو تاریكیدا بینیووە.
من ڕۆیشتوومەتە سەرشەقام و ناو كۆڵان و ناو چایخانە، لەگەڵ بەساڵاچووان قسەم كردووە، هەموویان باسی سینەما سیروان و سینەما كۆنەكانی دیكە دەکه‌ن، ئێستا ڕەنگە یەك دووانیان هەر بەتەنیا تابلۆكانیان مابن، بەڵام داخراون. لە سنەش هەروا بۆ نموونە: سینەما ڕەئوف، سینەما شەهر فەڕەنگ، سینەما موبەین، سینەمای عەسكەری كە ئەرتشی شاهەنشاهی لە شوێنێك بەناو “بان باشگا” بەڕێوەی بردووە. ئەمانە خەون و خولیا و قارەمانیان دروستكردووە. جگەلەمانەش پێویستت بە بەرهەمهێنەر هەیە، شتێكی زۆر گرنگتر ئەملاو ئەولای پردەكەیە، یەكیان ئەوەیە كە وەریدەگرێ‌ت و یەكیشیان ئەوەیە كە دەستپێدەكات و بەرهەمیدێنێ و سپۆنسەری دەكات. یانی بوونی هۆڵی باش، بەرهەمهێنەری چالاك و بوونی پشتیوان و سپۆنسەڕێک كە بەردەوام كاری ئەمە بێت، نەك یەك جار بیكات و وازی لێ بێنێت و شوێنەكە بەتاڵ بێت.
كوردستان پڕیەتی لە توخم و مادەی خاوی سینەمایی. سینەمای وڵاتێك ئەگەر تەنیا پشت بە پشتیوانی و سپۆنسەریی حكومەت ببەستێ، شكست دێنێ، چونكە حكومەتەكان تەنیا بەتەمای ئەوە نین فیلمێك كە سپۆنسەریی دەکان، پارە و داهاتیان بۆ بێنێتەوە، دوای ئەوە ناكەون ئایا سەركەوتوو دەبێ یان نابێت، ئەوان بەتەمای گونجاندنی ئامانجی خۆیانن لە ناواخنی فیلمەكان. بۆ وێنە فەڕەنسا پشتیوانی و سپۆنسەری فیلمێك دەكات كە لەناو فیلمەكەدا تەنانەت بە كورتیش بێت زمانی فەڕەنسی بەكار بهێنێت. ئەمەش بۆ پەرەپێدانی زمانی خۆی دەكات.
فیلم ئەبێ خاوەن و ناسنامەی هەبێت، لەبەرئەوەی فیلم ئەوكاتە دەست پێدەكات كە كۆتایی پێدێت. دوای ئەوەی كە فیلمێكی باش تەواو بوو، تازە هەوڵ و تەقەلاکان دەست پێدەکان، بۆ ئەوەی لە هەموو ئەو شوێنانەی كە بەشدار ئەبێت و ئەوانەی كە ئامانجیان لە بەرهەمهێنان نەتەنیا مادی بووە، ئەبێ حازر بن، بۆ ئەوەی كەڵكی لێوەربگرن. لە پەیوەندییەكانەوە بگرە هەتا دوایین ستاف، تەنانەت ئیكۆنۆمی و ئابووریی وڵاتان ئەجووڵێنیت. بۆ وێنە “ئەربابی ئەڵقەكان” ئاستی ئابووریی نیۆزیلەندی گۆڕی، دوای ئەوەش خەڵك ڕژانە سەرشەقامەكان و سوپاسی دەرهێنەرەكەیان كرد. هەروەها ئێستا داهاتی یەكەمی بۆلگاریا تەنیا لەسەر لۆكەیشێنی سینەما هەڵدەسووڕێ. ئێمەی كورد ئەگەر بمانەوێ دەتوانین بە سینەما زۆر كاری گرنگ بۆ میللەتی كورد بكەین.
ـ كاك شەهرام وەك دیارە و ئەوەندەی من سەرنجم داوە زۆربەی فیلم و كورتە فیلمەكانی كورد چەقی ڕوانینیان لەناو شاخ و كێو و سنوور و بەگشتی لەناو سروشتدایە، بۆچی سینەماكارانی كورد ڕوو لە شار ناکان و ناپەرژێنە سەر خەم و خولیا و كێشە و پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی مرۆڤی كورد لە شار؟
شەهرام عەلیدی: بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەتوانم بڵێم یەك لەو شتانەی لەلای ئێمە بۆتە نەریت، مەسەلەی لۆكەیشنە، دوو شت لە گۆڕێدان، ڕوانین بۆ ئەوەی كورد لە جوگرافیای شاریشدا ئەژی و تەنیا گوند نییە و شارستانیەتی بۆ خۆی هەیە و بەتەنیا گوندنشین نییە، پەیوەندی جوان و تایبەت بەخۆی بۆ ژیان هەیە. بەڕای من تەنیا ڕوانین بۆ ئەوە نییە كە تۆ لە فیلمێكدا كورد نیشان ئەدەی لە شار یان گونددا، بەڵكو مەسەلەكە جۆری ڕوانینە بۆ ئەو ئینسانە كە چۆن دەریدەخەیت، تۆ ئەتوانی مرۆڤێك بەتەنیا لە ژووڕێکدا دەرخەیت كە دیار نییە شوێنەکە شارە یان گوند، نەزانرێ دەرگاكەشی لە كوێوەیە، بەڵام بە فەلسەفە و جۆڕێک لە بیركردنەوە ئەو ئینسانە بخەیتەڕوو بەو ئامرازا و كەرەستانەی بەكاری دێنێ، بەو دیالۆگ و ئاخاوتنانەی دەریدەبڕێ، بەو قاپ و قاچاخەی بەكاریان دێنێ، یانی كاتێك بەكاریان دێنێ خاوێنیان دەكاتەوە، چۆنیان دادەنێ؟ چۆن جلوبەرگی خۆی ڕێك دەكات، چۆن دادەنیشێت و چۆن هەڵدەستێ، هەر بەم شتانە دەتوانی شارستانیەت و فەرهەنگی تاك و كۆمەڵ بگەیەن،.ئەم ڕوانگە بۆ من لە لۆكەیشێن زۆر زۆر گرنگترە.
لێره‌وه گرنگ نییە لە كوێ وێنە دەگیرێت، بەڵكو گرنگ ڕوانین و ئەنجامی ڕوانینەكەیە. بۆ وێنە فیلمێكی دژە كورد كە ئەبوا من لە كاتی خۆیدا هێرشم كردایەتە سەری “دۆڵی گورگەگان”ە لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە بەدژی كورد دروست كراوە، ئەم فیلمە لەشار ساز كراوە و كوردیش نیشان دەدات. ئەمە بازگە و سەیتەڕەیە و تۆهین و سووكایەتییە بە ئاڵای كوردستان كە لەلای ئێمە زۆر پیرۆزن، نیشاندانی كورد بە كەسانێكی توندوتیژ و تووڕە و دڕندە، بۆ چەواشەكردنی ڕای گشتی بووە. یان نموونەی باشیش ئەتوانین ئاماژە بە كورتە فیلمی “ماڵ و كلیل”ی شوان عەتووف بكەین، هەموو فیلمەكە یەك حەوشەیە و لەوێدا دەتوانی ڕۆحی میمیك (ڕووخسار)ی كورد لە سلێمانی لە بڕگەیەكی مێژووییدا ببینی، لەناكاو دیمەنەكە ئەبێ بە سفر یان سەد، ناوەند و مەوداكەیان زۆر كەمە. یان گریانە یان پێکانین یان ڕۆیشتن بۆ تروپك و خاڵی مەبەست بەبێ دیالۆگ، نیشاندانی ئاركۆلۆژی و شێوازی بیناسازی خۆی دەربڕی شارستانیەتە، تەنیا ئەوە نییە، بەڵكو لە جلوبەرگ، هەڵسوكەوتدا دەردەکەون. بۆ وێنە فیلمێك بە ستافێكی هۆڵیودییەوە، دوو ملیۆن دۆلار پارە داهاتی بووە، بەڵام لەناو ئەم فیلمەدا هەر شەق هەڵدەدرێ لە منداڵی كورد، دەی ئەو فیلمە لە شاریشدا بەرهەمهاتووە، هەڕچەند هەموو ئەو فیلمانە خاڵی باشیشیان هەیە، من تەنیا لەبەر بەرژەوەندی نەتەوەكەمان باسی ئەم مەسەلەیە دەكەم.
ـ باشە بەڕای جەنابت، بەیت و باو و بالۆرە، كایەی منداڵانە و بووكە بارانە و بەگشتی ئەدەبی زارەكی و فۆلكلۆر توخم و هەوێنی سینەما و شانۆییان تێدا نییە، بۆچی سینەماكار و دەرهێنەرانی كورد كار لەسەر ئەمانە ناکان؟
شەهرام عەلیدی: تۆ دەزانی كورد چەندە عاشقە؟ هیچ میللەتێك لە دنیادا نییە بە ئەندازەی كورد عەشقی بۆ ژن، منداڵ و بەگشتی ژیان هەبێت. بۆ وێنە لە ئەدەبی كلاسیكدا ئەگەر بمانەوێ باسی بكەین دەبێ نموونە و فاكت لە نالی، مەحوی، سالم، گۆران و مەولەوی و هەتا دێتەوە بۆ شێركۆ بێكەس و عەبدوڵڵا پەشێو و لەناو ڕۆمانەكانیشماندا شێرزدا حەسەن، عەتا نەهایی و بەختیار عەلی … چەندی دیكەش بێنینەوە.
جیا لەمانەش بەتایبەتی و بەقووڵی لە ئەدەبی فۆلكۆردا مەسەلەی عەشق و خۆشەویستی زۆر خەست و بەرینترە. یانی ئەگەر لە ئەدەبی زارەكی و فۆلكلۆردا هەر تەنیا باسی تەشبیهات بكەین، كتێبێكی تایبەتی دەوێ. من لە فیلمە نوێیەكەمدا بۆ ڕۆحی باب و باپیرانی خۆم و كورد و بۆ ڕێزێكیش لە هونەرمەندی مەزن خاڵە تاهیر تۆفێق لەقتەیەكم داناوە لە هەمانكاتدا كە فۆلكلۆرە، بەڵام زۆر زۆر مۆدێرنە و دڵۆپێكە و لەو زەریا جوانییەی دنیای فۆلكلۆر، كە دەبینین لیمۆ لەوێ چی ئەكات، كە ئەوە دادەنێین هەتا فیلمەكە بەرهەم بێت.
ئەو كاتەیە كە تۆ دەتوانی لە ڕۆح و جەوهەری خۆماڵیی كورد شت دەربێنی. بەیت و باو و ئەدەبی زارەكیمان لە سەرداسەد پڕن لە هەوێن و توخمی سینەمایی و وێنەی جوان، بەڵام نابێ خاو و كرچ و كاڵ بیانگوازینەوە، چونكە دەبنە كۆپی، بەڵكوو فەن و زانستی دەوێ. یانی كاری پۆستمۆدێرن لە بەرهەمێكی زۆر كۆندا زۆر زەحمەتە و خولقاندنی تاقەت و شارەزایی و پسپۆری زۆری دەوێت. یانی هەم دەبێ ئەدەبی فۆلكلۆر و كلاسیك زۆر بە باشی بناسیت و هەم شێوازی كاركردن و گونجاندنی لە هونەری پۆستمۆدێرندا ئەمەیە خاڵە جەوهەرییەكە. تەنیا ئەوە گرنگ نییە بزانی و بڵێی “ترازا بەندی سوخمەی ئاڵی گوڵناری بە ئاهی من \ كەچی دەستی لەسەر دانا لە سەیری باخی بەی كردین” ئەمە سەرەتای مەسەلەكەیە، دوای ئەوەی كە رۆیشتیتە ناو دنیای ئەدەب، دەبێ وەرگێڕانت هەبێ، وەرگێڕان و گواستنەوەیەك بە زمانی سینەما، جا لێرەدا زەحمەتەكە دەست پێدەكات، چونكە یەكێك لە تایبەتەمەندییەكانی وەرگێڕ، شارەزایی لە زمانەكانی سەرەتا و مەبەستە و دەبی زمانی ئامانج و سینەماییان زۆر بەهێز بێت، هەڵبژاردنی هەوێن و مەتریاڵێكی كلاسیك كە لەبارەیەوە زۆر قسە كراوە و زۆر ڕوون بۆتەوە، كاتێك ئەیكەیتە بەرهەمێك كە ڕوون نییە و بۆ خۆشت قسەت لەبارەوە نەكردووە و یەكەم كەسی كە بیخوڵقێنێ، دەبێ لەباری سینەماوە زۆر بەهێز و پڕۆفیشناڵ بیت، كە تۆ دەبێ ڕۆحی سینەمای نهێنی بگریت، سینەمای نهێنی مەبەستم ئەو ڕۆح و توخمە سینەماییەیە كە لەناو ئەدەبی كلاسیك دایە و تۆ دەبێ لە ڕێگای ئەدەبی بەراوردییەوە كەشفی بكەیت و بیگوازیتەوە بۆ ناو خودی سینەما. یان هەندێ دەقیش هەیە هەر نووسەر لە بنەڕەتدا بۆ سینەمای نووسیوە و ئیتر پێویست بە كەشف ناكات، چونكە هەموو مەتریاڵەكانی ئامادەن، بۆ وێنە باخچەی ئاژەڵانی جۆرج ئۆروێل، ئیتر سینەماكار بۆ ئەمە كێشەی نییە، بەڵام كە تۆ ئەڕۆیتە ناو ئەدەبی ئەمریكای لاتین، ئەڕۆیتە ناو ئەدەبێك كە لایەنی نهێنیی هەیە و ئەڕۆیتە ناو لێكدانەوە و ئیماژە و شرۆڤەیەكی قووڵەوە.
یان لە ئەدەبی كوردیی ئێمەدا كە زۆر ماتریالیستی و دنیاییە و هێندە بۆ دەرەوە دەڕوانێ، ئەوەندە ڕوانگەی دەڕوونی نییە. بۆیە تۆ تێیدا كەشف و شهوود ناكەیت،. بەتایبەت لە بەیتەكاندا بابەتەكان زۆر ڕوون و ئاشكران، بەڵام وێڕای ئەم سادەییەش ئەمە بەتەنیا بەس نییە. بۆ وێنە ئەگەر بێیت و كار لەسەر بڕایمۆك، یان لاس و خەزاڵ بكەیت، دیسان كۆپیت كردووە، دەبێ ئیش لەسەر جوانیناسیان بكەیت، بە دیدگای ئەمڕۆییەوە. زۆر كەس كاریان لەسەر مەم و زین كردووە كە كاڕێکی سادە و كلیشەییە. ئەمانەش كاری باشن، چونكە هەر وڵات و میللەتێك بۆ خۆی “ڕۆمیۆ ژۆلێیت”ێكی داناوە، خۆسرەو و شیرین، مەم و زین ڕۆمیۆ ژۆلێیت، ئەمە پێداویستییەكە دەڵێن با بێین باس لە عەشق بكەین، بەڵام ئەم چیرۆكە لە قاڵبی خوسرەو و شیریندا بكەین. ئەوە زۆرنە، بەڵام كە بە وردی و قووڵ و بە ناسینەوە ڕۆیشتیتە ناخی هەركام لەو بەیتانەوە ئەوكات دەتوانی كەشف بكەیت. یان بەتیی “قەڵای دمدم” شتێكی زۆر ئەكشنە و ئاكامەكەی دیارە، تۆ ناتوانی بڵێی خانی لەب زێڕین كە باسی هەیبەت و تایبەتمەندیی دەكەی ڕوونە، ناتوانی لە سینەمادا بیكەیتە قارەمانێكی تر، بەڵام لێرە پێویستمان بە ناسینی زۆر لایەنی ورد و شاراوەی دنیای ئەدەبی فۆلكلۆر و كلاسیك هەیە كە بیخەیتە ناو فۆرمێكی سینەماییەوە و نابێ هەر وا بە شێوەی كۆپی بیگوازینەوە. ئەگەر زەمانێ كەسێك بیهەوێ كاری سینەمایی لەسەر بەیتەكان بكات، شتێك كە زۆر گرنگە، ئەوەیە كە دنیای مۆسیقا و ڕیتم و شیعر تێیاندا زۆر بەهێزە. ئەگەر بمانەوەێ لە بەیتەكانیش نموونە بهێنینەوە، بەیتێكە كە بە دڵدارەكەی دەڵێ من چیت بۆ دەكەم لەبەر ئەوەی تۆ ئاوا جوانی. جار لێرەدا من باسی ئەوە دەكەم كە دەگەینە وێنەی سینمایی، تۆ حیسابی چەند سەد ساڵ لەمەوبەر بكە، حیسابی كەسێك بكە كە خوێندەواریی نەبووە، ئێستا وەرە لەم سەردەمەدا لەگەڵ هونەڕێکی مۆدێڕنی سینەمایی بەرواردی بكە. لەو بەیتەدا عاشقەكە دەڵێ: ”من گوارەت بۆ ئەكەم لە زێڕێ، لەبەر ئەوەی گوێی تۆ زۆر ناسكە، لەسەر سندانی دانانێم بیكوتم، بەڵكوو لەسەر لەپی دەستی خۆم گوارەت لەبۆ دەكەم”.
تۆ بەمەدا ئەتوانی ناسكی و جوانیی ئەو كچەت بۆ دەربكەوێ، تۆ بەمە دەزانی كە ئەو كچەی چەندە لا خۆشەویست بووە و پاكیی عەشق و بێ غەل و غەشیی ئەوینداری لای كورد دەردەخات. ئەوەندە گوێی ناسكە دەڵی نابێ قورس و كێشی هێندە زۆر بێت یان پریشكی ئاسنی بەسەرەوە بمێنێ، نەوەكوو گوێی ئازار بدات. بۆیە پێویستم بە سندان نییە. بەمەش دەریدەخات كە كچەكە چەندە ناسكە و چەندە خاتری گەرەكە. لێرە دایە كە جیاوازیی سینەمای ئەكشن و ریئەكشن دەردەكەوێ، لێرەدا بە وەسف كردن و پێاهەڵدانی كەس، یان كەرەستەیەكی تر، تۆ كەسایەتیی و جوانی و پێگەی كەسێكی تر وەسف دەكەی. ئەمە مۆدێڕنیزمی شاراوە و نهێنیی ناخی بەتیە كوردییەكانە كە سەدان نموونەی لەمە جوانتریان تێدایە. لێرەدا ڕاستەوخۆ ناڵێی خۆشەویستەكەی من چییە، یانی هێنانی بۆن و شتی زۆر مەتریال و بەرهەست و عەینی كە كاتێ بۆنی ئەو بە بۆنی چڵەڕەیحانێك وەسەف دەكات، دنیایەك جوانی ئەخوڵقێنێ. یان بۆ لە كاتی وەسفی دیارەكانی سروشت، وەك هەور و ئاسمان و تەم و مژ دڵیگران ئەكات، ئەوكاتە پێت دەڵێ كە ڕەنگ و “پەلێر كاركێشنی” فیلمە هالیۆودییەكان چۆنە و هەور و ئاسمان چ ڕەنگە؟ لێرەدا هەموو شتێكت بە سینەما بۆ وەسف دەكات. ئیتر تۆ لەناو تەپ و تۆزێكدا ڕەنگ و شتە هەست پێكراوەكان ئەبینی. تەنانەت insertیشی تێدایە، یان پێت دەڵێ ئێستە دەنگی سمی ئەسپەكان چۆنن، یان كاتێك سمیان لە بەرد دەدات چۆن بریقە دەدات و ئاگری لێ هەڵدەستێ، ئەمە لە خۆیدا یانی “close up” لەونا ئەو بەیتانەدا “لۆنگ شۆت و فرەیم”ت پێدەدات، یانی سینەمای كوردی چۆن بگاتە ئەو ئاستە نەتەوەییەی كە كاراكتەڕێکی سنەیی، لە بادینان دابنێ، یان فیلمێك لە سنە كاراكتەڕێکی بادینان دابنێ، بانی ڕۆحێكی خۆشەویستیی سلێمانی ـ زاخۆ، دهۆك، قامیشلۆ، ماردین دیاربەكر، هەولێر، لە سنە و مەهاباد و كرماشان هەست پێ بكەین، كە بەڕاستی لە ڕۆژهەڵات ئەم هەستە هەیە. لەو ناوچانەی كە ڕەنگە دەسەڵاتی خۆجێی زۆر كەمتر بێت.
ئەو هەستە نیشتمانی و خۆشەویستییە زۆر پڕ ڕەنگترە هەتا ئەو شوێنەی كە ئەبینی دۆخەكە زۆر باشترە و هیوای زۆری لێدەكرێ، ئەمە لەناو بیروڕای گشتی ئێستا زاڵە. ئەم بیرۆكە كە مەسەلەی گرتنی ڕۆح و ناخودئاگای ڕۆحی بەکۆمەڵی نەتەوە خاڵێكی زۆر گرنگە، ئەمە بەشە بنەڕەتی و پڕ زەحمەتەكەیە، بەشە ڕواڵەتیەكەش بیناسازییە كە زمان، كولتوور، جلوبەرگ، هەڵسوكەوت و دیالۆگە، تۆ بەم كەسەرتانە دەتوانی زۆر كار بكەی بۆ پاڕاستنی ئەو ڕۆحە یەكبوونە، كە بەداخەوە من هەندێ شت ئەبینم كە لە زۆر لاوە نائومێدم ئەکان و متمانە و هیوام لێ ئەستێنن. كە من نموونەی یێلماز گونەی دێنمەوە كە بەتەواوەتی باوەڕی بە یەكبوونی نەتەوەیی و ڕۆحی میللی هەبووە كە ئێمەش دەبێ وا بیر بكەینەوە، بەم دوو شتە لەناخ و ڕواڵەتن و هەردووكیان ئەبێ بپارێزرێن، بەتایبەت تایبەتەمەندیی زمان فرە گرنگە، زمانیش نەك تەنیا بۆ دیالۆگ، بەڵكوو بەكارهێنانی ڕەمزەكانی زمان لەناو دەق و كێشانە دەرەوەی ڕیتمی دەڕوونیی زمان. بۆ وێنە زمانی جەستە، چونكە زمانی جەستەی كەسێكی ئیتاڵی لەگەڵ زمانی جەستەی كەسێكی ئیسكاندیناڤی زۆر پێكەوە جیاوازن. هەر بەم وردەكارییانە لە سینەمادا تۆ “میزانسن”ت ئەگۆڕدرێ، باوەڕە ئێكۆلۆژییەكان كاریگەرن لەسەر ئەوەی تۆ سینەمای كوردیی پێ بنیات بنێی.
ـ ئایا سروشت، بیناسازی و هەڵسوكەوت و كولتووری تاكەكانی كۆمەڵ دەبێ لە سینەمادا چۆن كاریان لەسەر بكرێ و ببووژێنەوە؟
شەهرام عەلیدی: یەك لەو كەسانەی كە سینەمای ژاپۆنی “یاسی جیرۆ ئۆزۆ”یە. بزانە ئەوە چ داهێنانێکە، هەروەك دەزانین ژاپۆنییەكان لەسەر زەوی دادەنیشتن چاییان دەخواردەوە، ئەو یەك لەو كەسە بەهێزانە بوو كە بۆتە هۆی ئەوەی سینەمایەك كە لە فەڕەنسا خوڵقاوە و ئەمریكا بەخێو بووە، ئێستە دێتە ژاپۆن، ئەو سێ پایەی ژێر كامیڕای لە ئەمریكاوە هێنا، ئەمە بەرهەمی رۆژئاوایە كە هاتۆتە ڕۆژهەڵات، بەڵام ئەو ئەم یاسایە تێك دەشكێنی و بە زانست و فكری ڕۆژهەڵاتی خۆیەوە ئەو سێ پایە هەڵدەوشێنی و لەسەر عەرزی دادەنێ، تەنیا لەبەر ئەوەی كە ژاپۆنی كلتووریان وایە لەسەر عەرز دادەنیشن. ئەمە زانست و تێگەیشتنە لە كولتووری خۆت. كەڵكی ئۆزۆ، یان سینەمای ژاپۆن لەو خانووە كەشۆیی “چەكمەجی”یانەی كە بە داری تایبەت و كاغەز ساز ئەكرێن، ئەو هاتووە بە بیناسازیی ژاپۆنی فێڵی لە سینەما كردووە و ئەمەش بە لێكۆڵینەوەی هیندەسە دەركەوتووە. یانی هەڵەی سینەمایی كردووە، بەڵام بە زانینێكی زۆر وشیارانەوە. ئەو بە ناسینی شێوازی دانیشتن و ئیكۆلۆژی و بیناسازیی ئەو وڵاتە توانی ڕچەیەك بشكێنێ.
ئێمەش دەبێ ئەوە بزانین كە دوو شاری سلێمانی و سنە بیناكانمان وەك یەك دەچن و هاوشێوەن. یان ئەو ئەندازە ڕووناکیەیی كەلە كڵاوڕۆژنەیەكی سەر ماڵانی هەورامانەوە دێتە ژوورێ، بەڵام ئێستا ببینە هەرچی فیلم لەوێ ساز كراوە بزانە چەندە پڕیان كردووە لە ڕووناکی. بەر لەكاركردن دەبێ تۆ بە ڕۆح و بەدڵ و واقیع تێیدا بژی، چونكە ناتوانی بیكەیتە نوسخەیەك و لە گرتەیەكدا بیخەیتە ڕوو و خەڵكی پێ چەواشە بكەی. من ماوەیەك لەمەوبەر لە كرماشان دۆكۆمێنتاریەكم لەسەر ئەو بینا چەند هەزار ساڵانەی دەورەی ساسانییەكان لە كرماشان كرد. كاتێك ڕۆیشتم دنیایەك جوانی و وێنەم بینی. لە كێوێكدا قەڵای “یەزدگرد” كە دوایین پاشا و ڕەچەڵەکی كوردە، بەداخەوە چۆن بێخاوەن كەوتووە و مەڕی تێدا بەخێو ئەكرێت. ئەو شوێنە ئاورگەیەكی زەردەشتی پێغەمبەری تێدایە. لەو شوێنە باب و باپیر و نەوەكانی پێش ئێمە پێش هەزاران ساڵ دەیان هەزار دیالۆگ و وێنەیان تێدا خوڵقاندووە و من بیرم لێدەكردەوە، ژێر ئەو ئاورگەیە زۆر جوان و سەرنجڕاكێش بوو، ئاخۆ لەسەرەوەی ئەبێ چ ڕووناکییەكی بووبێت؟
ئەو سەرچاوە ڕووناکییە بۆ منی سینەماكار كە ڕووناکی یەكێكە لە شتە بنەڕەتییەكان، چونكە بە ڕووناکی ئەتوانم وێنە بگرم، ئەتوانێ چیم بۆ بكات و زۆر شتی تر، یان بیركرنەوە لە ئاو، دار و سەرجەم سروشت، هەوێنی كاركردنن، من كورد و سروشت بەجیا لە یەكتر نابینم. بیركردنەوەی من بۆ سروشت ڕەنگە هەتا چەندە تەمەن بكەم قە تەواو نابێت، چونكە كورد لەناو سروشتدا زۆر جوان ژیاوە و تێكەڵی ڕۆحی یەكتر بوون. بوونی ئاو لە سروشتی كوردەواریدا زۆر گرنگە و سینەماكارن دەبێ ڕووی تێبکان، چونكە سەرچاوەی دەنگێكی سروشتی و سیحراوییە. من وەكوو دەرهێنەڕێکی سروشتیی كورد لەگەڵ دەرهێنەڕێک لە كەویر و بیابان كار دەكات، جیاوازیی بیركردنەوەمان هەیە و تەنانەت ئاكۆستیكی كاسەی سەریشمان جیاوازە.
ـ سیناریۆ ژێربەنا و بناغەی كاری فیلمە، لەم دواییانەدا هەندێ لە دەرهێنەرەكان دەڵێن ئێمە بەبێ سیناریۆ دەچینە سەر سەحنە پاڕچە كاغەزێكمان پێیە و هەندێ شتمان نووسیوە و دەچین فیلم چێ دەكەین، ئاخۆ شتی وا ڕاستە، ئەمە چۆن چۆنیە؟
شەهرام عەلیدی: من هیچ دەرهێنەڕێکی بەناوبانگی دنیا ناناسم ئەمەی كردبێ، ئەگەر لە فیلمدا بیرت لە دەنگ، ڕەنگ، جووڵە، با و ئەندازەی فرەیمەكانت نەكردبێتەوە، مەحاڵە بتوانی فیلم بەرهەم بهێنی، باشە لێرەدا پرساڕێک دێتە گۆڕێ كە ئاخۆ ئەبێ بیر بكرێتەوە یان نا؟ ئەگەر كەسێك بێت و بڵێ من پێش لە فیلم بیر ناكەمەوە كە ئەبێ چی ڕوو بدات، من نازانم لە ئەنجامدا چی باس دەكات و چی بەرهەمدێنێت؟ دەبێ باسێك لەبارەی بیرۆكەی لەناكاویش بكەین كە لە كاتی كاركردندا دێتە ناو سیناریۆوە و هەتاڕادەیەك باوەڕم بەمە هەیە. ئایا لە بنەڕەتدا نووسینی سیناریۆ بۆچییە؟ بۆ ئەویە ئەو شتانەی كە تۆ بیریان لێدەكەیەوە و دەتەوێ بیانكەیتە وێنە بیاننووسیتەوە هەتا لەبیرت نەچنەوە، سیناریۆ خۆی پرسێكی جێگای مشتومڕە كە خۆی لەخۆیدا بەرهەمێكی ئەدەبی هەیە یان نا؟ ئایا بایەخ و بەهای خوێندنەوە و لێكدانەوەی هەیە، یان نا تەنیا كۆمەڵە یاداشتێكە بۆ بەرهەمهێنانی فیلمێك؟
ئەو فیلمانەی كە دیالۆگ تەوەرن، نەختێ لەم نرخ و بەهایانە خۆیان جیا دەکانەوە. یان ئەو سیناریۆیانەی وەكوو رۆمان هەوڵ و تەقەلای دەستنیشان كردنی هەموو ئەو شتانەی تۆ وەك سینەماكار دەبێ بیبینی، وەك ڕووناکی، دەنگ، چونكە لە سینەما كاریان لەسەر دەكرێ، چونكە لەناو ئوستۆدیۆدا كار لەسەر ئەو لەختە و دەنگانە دەكرێت. باشە ئێمە وەك سینەماكار چەندە بیرمان لە ڕووناکی و دەنگی ئەو لەختە كردۆتەوە؟ زۆر كەم جیا لە یەك دوو كەسی دەگمەن، بەرداخەوە سینەماكارانمان هەر بەلایدا ناچن. من دەڵێم سیناریۆ یادداشت و پلانێكە بۆ بەرهەمهێنانی فیلم، ئەو یادداشتانەت پێ نەبێ كاركردن مەحاڵە، هیچ دەرهێنەڕێک لە دنیادا نییە كە ئەوەندە مێشك و بیری بەهێز بێت، ئەو هەموو بیرۆكە و گرتە و وێنانە بخاتە سەر یەك. تۆ لە كاتی كاردا و لە یەك چركەدا ئەبێ زیاتر لە شەش سەد بڕیار بدەیت، وەك ئاخۆ ئەو ئەكتەرەی كە لە قەراخی چۆمەكەوە ئەڕوات، ئەكتەری دیكە ببینێ، یان نەیبینێ، یان ئەوەی لەسەر بانەكە دانیشتووە تەماشای ئاسمان بكات، یان ڕوو بە خوارەوە بێت؟ ئەو سەیارەی كە ئەڕوات هۆڕن لێبدات یان نا، ئەو كەڵەشێرەی لەسەر بانەكەیە بخوێنێ یان نا دەبێ دەنگی بۆ دابنێی؟ ئەمە لە رۆژدا وێنەی بیگریت یان بە شەو؟ ئەم هەموو پرسیارە تەنیا بۆ یەك لەختەیە. بەڵام ئەگەر بیر نەكەیتەوە زۆر ئاسانە و پرسیاڕێک نییە و هەرچییەك بووە و وێنەی ئەگەرین و تەواو، بەڵام ئەگەر بڕیارە بیر بكەینەوە، هەموو ئەمانە لەلات ئەبن بە گومان، ئەم لەختەیەی كە باسمان كرد شتێكی سادەیە، بەڵام ئەگەر بێت و كەڵەشێرەكە لە بانەكەوە بفڕێتە خوارەوە و سەیارەكە لێی بدات، هەموو شتەكان ئەگۆڕێن، یان ئەو كەڵەشێرە بخوێنێت و شۆفێرەكە بشڵەژێت و بدات بە شوێنێكدا هەموو وەزعەكە ئەگۆڕێت. ئەمانە هەموو پرسن، ئەم پرسانە دێنە ناو سیناریۆوە، هەرچەند ئێمە فیلممان هەیە “دێكۆ دراما”یە و فیلممان هەیە داكیۆمێنتیە، لە فیلمی داكیۆمێنیدا گرتە و بیرۆكەی لەناكاو زۆرە، تۆ ناتوانی بڵێی ئەو شتەی كە بیری لێدەكەوە سەداسەد وێنەی دەگرم و تەواو. لە دیكیۆمێنتاریدا تۆ دەبێ لە خزمەت واقیعەكەدا بیت. لە فیلمەكانی فیكشێندا ئەوانەی كە دیكیۆمێناریی زۆریان بەرهەمهێناوە، بۆ وێنە عەباس كیا رۆستەمی ڕێچکەیەكی ساز كردووە كە بەو رێبازەی توانیویە سینەما داكیۆمێنتی هاتۆتە ناو سینەما فیكشێنەوە. كە تێیدا كەڵك وەرگرتن لە گرتەی بێ ئەكتەر و بەكارهێنای رێئەكشێنی زۆر، تەنانەت ئێمە لەناو سینەمای فیكشێنیشدا ئەكتەرە پڕۆفێشناڵەكانیش دائەنین و ئەڵێین ئێستا سەرقاڵی وێنەی ئەكتەڕێکی ترین، بەڵام لە ڕاستیدا وێنەی ئەكتەرەكەی ڕووبەڕووی دەگرین، بۆ ئەوەی فیگۆر نەگرێت و وەك داكیۆمێنتی لێبێت. لەوێ بێ پلانە و ئەكتەر پلانی نییە، بەڵام تۆ پلانت هەیە، زۆرن ئەوانەی لەناو سینەمای فیكشێن دان و فێڵی داكیۆمێنتاری بەكار دەهێنن و تێكەلێان دەکان. بەڵام من لەو باوەڕە دام شتێكمان نییە كە بەبێ یادداشت و بێ پلان بێ قەڵەم و كاغەز بڕۆینە بۆ كاركردن، بەڕای من هونەر نییە، چونكە هیچی لێ بەرهەم نایەت.
ـ جیاوازییەكانی داگما فیلم لەگەڵ فیلمی سینەما لەچی دایە و هەندێ لە دەرهێنەرە لاوەكانی كوردستانی ڕۆژهەڵات كاری ئەنیمەیشنیان كردووە، لە بنەڕەتدا سینەمای ئەنیمەیشن چییە و ئەم ئەزموونە لەلای سینەماكارە كرودەكان چەندە سەركەوتوو بووە و جێگای گرتووە؟
شەهرام عەلیدی: سینەمای داگما شۆڕشێك بوو بەرانبەر بە سینەمای پڕ تەمتراقی بۆرژوازیی هۆلیوود، شەپۆلێكی نوێی سینەمای فەڕەنسا بوو دوای نیۆریالیزم كە پێكەوە كۆبوونەوە و بڕوایان نەمابوو و وتیان ئێمە كەڵك لە ڕووناکیی دەسكرد وەرناگرین و ڕووناکیی سروشتی بەكار دەهێنین، ڕووناکی و میكیاژیان لابرد، بڕوایان وابوو لەباتی ئەكتەر نائەكتەر بەكار بهێنن، ئەوان سینەمایان هێنایەوە ناو دڵی واقیعی ژیان، دڵی ئەو شتەی كە ئێمە پێی دەڵێن داكیۆمێنت، ئەو شتەی كە رێئالە. تەنانەت لەناو نیۆریالیزمیشدا بەم چەشنە نەبوو، مەسەلەی جووڵە، هێنانە خوارەوەی كامیرا لەسەر سێ پایە، چونكە من لەدنیای وێنەكێشان و ئەنیمەشێنەوە هاتووم، ڕەنگە ئاماژە بە هەندێ شت بكەم، لەوانەیە سینەماكارانی تر نەیکات.
بۆ نموونە؛ هێنانەخوارەوە كامیرا، لەگەڵ هێنانە خوارەوە بووم لەسەر سێ پایەی وێنەكێشی، كەلە وێنەكێشیدا زووتر ئەم كارە كراوە. یەكێكی تر مەسەلەی جووڵە و میزانسنە، ئەم گۆڕانكارییانە وایان كرد خەڵكیان بە سینەما زۆر نزیكتر كردەوە. سینەمایان هەرزانتر و بەردەستتر و واقیعی تر كرد كە لەو كاتەوە ئیتر هەستت بەوە دەكرد كە لەبەردەم كامیرا هەموو شتێكت ئامادە كردووە و چنیوە. من بۆ خۆم لەناو سینەمای ئەنیمەیشنەوە هاتوومە ناو دنیای سینەمای ڕیاڵ، هەرچەند كاری سەرەكیی من لەناو سینەمادا ڕیاڵ نییە، مەبەستمان سینەمایەكی زیندووە كە دەستێوەردانی هیچ ئامێڕێکی دیكەی تێدا نییە كە ئەو فەنتازیا ڕواڵەتییە بەدی بێت، چونكە ئەو فەنتازیایەی كە ڕواڵەتی نییە لەناو كارەكانی مندا وردە وردە خۆی دەرخستووە، یانی ئەو ڕۆحەی تێدایە، واتە ئەگات بە شوێنێك كە وابزانم دیسانەوە بگەمەوە بە ناخی خۆم، چونكە سینەمای من ڕاستە ئێستە بەم چەشنە قسە دەكات، بەڵام جەوهەری خۆی نییە. وەك كەسێك چۆن دەڵێت بنەڕەتی زمانیم هەورامییە، من بنەڕەتی زمانیم ئەنیمەیشنە. دنیای فیلمی ئەنیمەیشن تایبەتمەندییەكی هەیە كە بێسنوور خەڵك زۆر شتی لێ قەبووڵ ئەکان. تەوفیر ناكات لە هەر كوێیەكی دنیا بیت، یەك لەو شتانەی كە لێی قەبووڵ ئەكەی لۆژیكە. یانی پرسیاری مەنتیقی لێناكەیت. چۆن ئێستا لەم ژوورە عەقڵ قەبووڵی ناكات كە مەلێك دابكەوێت، بەڵام لە سینەمای ئەنیمەیشندا ئەمە قەبووڵ دەكرێت. لە ئەنیمەیشیندا خەیاڵ دەوری زۆر دەگێڕێ، لە سینەمای ئەنیمەیشندا كردە نالۆژیكی و نەلواوەكان زاڵن و منیش بۆ خۆم لایەنگری ئەم بیرۆكەم.
ـ ئەی چۆن دەتوانین بڵێن سینەما، ئەدەب و هونەر ڕەنگدانەوەی واقیعی كۆمەڵگەن؟
شەهرام عەلیدی: ئەمە په‌یوەندی بە باسێكی فەلسەفیی زۆر دوور و درێژەوە هەیە، ئایا كێ دەڵێ ئەم واقیعەی كە ئێستا من و تۆ تێیدا دەژین، هەر ئەمە بێت. ئێمە بۆ خۆمان قاعیدە و نیزامێكمان داناوە و دەڵێین ئەمە قەنەفەیە، ئەمە ئیسكانە، یان لەسەر ناوی ڕەنگەكان ڕێکكەوتووین. لە زۆر شتدا سەدا سەد بەو جۆرە نییە كە من چی دەبینم، حەتمەن تۆش هەر ئەوە دەبینی. كاتێك جیاوازە چۆن ئەتوانین بێژین واقیع؟ باشە ئێمە كە خەو ئەبینین ڕیاڵ خەو ئەبینین؟ ئایا لە بنەڕەتدا خەون ڕیاڵە؟ لە واقیعدا شتەكە سوریاڵە، بیركردنەوە و ڕۆح و میتافیزیك هەروا سوڕیاڵە. ئێمەی ئەو شتەی كە دەیبینین، لە واقیعدا نایبینین.
من پێموایە ئەو شتەی كە خەریكە ئێمە بە واقیع ئەگەیەنێ خۆی درۆیە، بەهۆی فێلێكەوە ئەبێ بە واقیع، زۆر باوەڕی فەلسەفیی دیكەش لەم بارەوە هەن. جار با بگەڕێینەوە سەر ئەنیمەشیشێن و مەسەلەی واقیع و غەیرە واقیع. لێرەدا مەسەلەكە لەسەر بینەری كورد و غەیرە كورد نییە. مەسەلە شتێكە بەناو خەیاڵ، چونكە مرۆڤ حەزی لە فەنتازیا و خەیاڵ و شتێكە كە دوور بێت لە ڕیاڵ، مرۆڤ لەبەرچی پەنا دەباتە بەر هونەر، لەبەر دەرچوون لە رێئالیزم. مرۆڤ پەناگەیەكی بۆ خۆی ساز كرد كە بە خەیاڵ بگا بە زۆر شت، بەڵام هونەر لەسەر بنەمای ویستی مرۆڤ و كەلێنێك كە هەیەتی و لەسەر ئەوەی كە من كێم، من چیم، لە كوێ ئەژیم، ئەمە چییە و ئەم دنیا چییە ساز بووە. ئەم پرسیارانە تەنیا خەیاڵ ئەتوانێ وەڵامیان بداتەوە، ئەم خەیاڵە لە سینەمای ئەنیمەیشن و سوڕیاڵ و سێ ڕەهەندی و تەنانەت دوو ڕەهەندیدا وەڵامەكانیانمان دەست دەكەوێت. ئەمەش دەگەڕێتەوە كە بینەری سینەمای ئەنیمەیشن پەرەی سەندەوە و تەنیا منداڵ نییە و هەموو چین و توێژەكانی دیكەش خوازیارین.
ـ زۆڕێک لە هونەرمەندانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بە بەربڵاوی سەرقاڵی بەرهەمهێنانی كورتە فیلمن و بوونەتە خۆراكی فێستیڤاڵە ناوخۆی و جیهانییەكان و لەم نێوەشدا هێندێ لە كەسان و كۆمپانیاكان دەڵاڵی دەکان بۆ بەشداریی فیلمە كوردییەكان لە فیستیڤاڵە ناوحۆیی و نێودەوڵەتییەكان، یان هۆكاری ئەوەی كە فیلمی بڵیند یان كورتە فیلمی زۆڕێک لە دەرهێنەرە كوردەكان پاش چەندین ساڵ هێشتا هەر خەڵات وەردەگرن، بۆ؟
شەهرام عەلیدی: بەپێی ئەوەی كە ئاخۆ پێوانەی باش و خراپ ئەو خەڵاتانە كە ئەدرێن، ئایا ئەبێ قەبووڵ بكەین كە خەڵات زۆرە لەدنیا، بۆ وێنە هەر لە شاری سلێمانی و باشوور چەند خەڵات هەیە، لە خەڵاتی بلە (ئیبراهیم ئەحمەد) ەوە بگرە هەتا خەڵاتی دهۆك و كۆمپانیایەك كە بۆ نموونە بنێشت ئەفرۆشێت. كام لەمانە خەڵاتێكن كە دەیان ساڵ لەسەر كاری خۆی كاری كردبێت و كەسی شارەزا و پسپۆڕ و داوەری پڕۆفیشناڵی بواری سینەمای هەبێت و پێوەری هونەری دابنێت؟ ئەوە زۆر گرنگە كە لە شوێنێك ئۆكەی وەربگریت كە ئەو شوێنە بەهێزترین كەسەكان لەباری فەن، تەكنیك، بابەت و لایەنەكانی دیكەی سینەما و ئەدەبیات تێدا بەشدار بن و بڕیار لەسەر كاركەت بدەن. من بەشێكی زۆر لەو ناوەندانەم بەلاوە پەسند نییە، ناوەندی بەهێز و پڕۆفێشناڵی سینەمایی نین. كە ئەو بڕیارە بدەن، بەڵام شوێنگەلی دیكەش هەن كە دادوەرەكانی ئەگۆڕدرێن و ئەوانەی بڕیار دەدەن یەك و دوو نین و دەیان كەسن و هەركامەشیان خاوەنی باوەڕێكی هونەرین كە ناكەونە ژێر كاریگەریی هیچ ئاڵوگۆڕ و فەزایەكی سیاسی و ئیحساسەوە.
من هەم بۆ بەشێك لەم خەڵاتانە ڕێز و حورمەت دادەنێم و هەم لە هەندێ شوێندا فریوی ناخۆم و پێوەریشم بۆ زۆرە فیلمی دیكە هەیە كە بەشدار بووە و خەڵاتیشی نەگرتووە و زۆر لەوانەش كە خەڵاتیان وەرگرتووە بەهێزترە. بۆ وێنە عەلی حاتەمی كە دەرهێنەڕێکی سینەمای ئێرانە كە هەم بە دراماكانی و هەم بە فیلمە ئاساییەكانییەوە سینەمایەكی ئێرانی ـ قاجاڕی جوانی پیشان داوە لەدوای شەڕی دووەمی جیهانی و دەورانی “موسەدق”ەوە هەتا دەگاتە بەرلە شۆڕشی گەلان ئێران چەندین فیلمی ساز كردووە كە ئەگەر بێت و توێژینەوەی كۆمەڵایەتی و وردیان لەسەر بكەیت، بە جوانی دەتوانی كاراكترەكان دەستنیشان بكەیت، كە چەند نەوە بووە، بازاڕ و كۆمەڵ چۆن بووە؟ ماڵ و ئامێرەكان چۆن بوون؟ ئەم سینەماكارە لە هیچ شوێنێ خەڵاتیشی وەرنەگرتووە. بەڵام كاری جوانی كردووە و لەلام زۆر بەڕێزە، ئەو توانیویە ڕێچکە و رێباز بۆ خۆی ساز بكات. هەڕچەند سینەمای من لەگەڵ ڕێچکەی ئەو جیاوازیمان ئێرە بۆ ئاسمانە. یان كاتێك چاو لە كارەكانی یێلماز گونەی و بەتایبەت “میرات و مێگەل” دەكەی هەست دەكەی، وێڕای زۆر خاڵی لاوازی تەكنینكی، بەڵام هەست دەكەی ئەم مرۆڤە ئەو هێرش و غەدرە بەربڵاوەی كەلە میللەتەكەی كراوە، ئەوی ناچار كردووە كە فیلم بەرهەم بهێنێ. دیارە بە رەوشت و كارەكانیدا. بەڵام كەسانی دیكەش هەن هەر بە ئاستی كارەكانی و هەڵسوكەوتی خۆیدا دیارە خەریكە بە زۆر خۆی ئەسەپێنێ و لە هەموو شوێنێك دەڵێ من دەرهێنەرم. من یەكەمم، من یەكەمی بێركابەرم، یان من دووەمی چی و فڵان و فیسارم. بەڵام ژۆرنالیستیشمان هەیە ئەڕوات گیانیشی دادەنێ و خۆی و جانتایەكە، لەدنیا زۆرن ئەم كەسانە، بەڵام ناڵێ من یەكەم، هەڕچەند یەكەم بوون خۆشە و مافی بێ ئەملاو و ئەولای ئەو كەسانەیە كە زۆر باش كار دەکان. من پێم وایە عەشق و بەرپرسیارەتی نازناو و خەڵات دروست دەكات، نەك تۆ وەك گۆرانبیبێژو سینەماكارێک لەپڕا بێژی سەركەوتووم و وێنەم نییە. هونەرمەندێك كە عاشق بێت، ناكەوێتە داوی ئەوەوە كە ئێستە ئەبێ خوڵقانێك بكات چەندین كەس وەلا بنێت و بیانخاتە پەراوێزەوە و خۆی ببێ بە یەكەم. ڕكەبەڕایەتی لەكاتی كاركردندا نابێ بیكەیتە پێوەر و ئاسۆی ڕوانینت، كە تۆ كارت كرد ئەگەر كارە باش بێت، خۆی ئەڕوات و وەكوو مەلێك ئەفڕێت و نامرێت و بێ پەساپۆرت سنوورەكان ئەبڕێت.
– هەست دەكرێ سینەماكارانی بواری كورتە فیلمی ڕۆژهەڵات ئەوەندە كار بۆ بردنەووەی خەڵاتی فێستیڤاڵەكان و پێشبڕكێ دەکان، ئەوەندە بۆ جەوهەری سینەما و هونەر كار ناکان، ئایا ئەمە ڕاستە؟
شەهرام عەلیدی: بەڕاستی كاركردن بۆ خەڵات و كاركردن بۆ عەشق دوو شتی لێك جودان، كاركردن بۆ ئەوەی كە تۆ خولیات هەیە، ئەم خولیایە من لە عەلی مەردانەوە فێری بووم، كاتێك كە زۆر منداڵ بووم كاسێتێكیان هێنابوو كە شتێكی زۆر دەگمەن و چیرۆكێكی خۆش دەگێڕێتەوە. ئەو وەك لە كاسێتی دەنگی خۆیدا گوێم لێ بووە، یەكەم جار لەناو تەپاڵداندا گۆرانیی چڕیوە و خۆی تاقیكردۆتەوە. بیرەوەرییەكی تری عەلی مەردانت بۆ بگێڕمەوە كە چۆن نوقمی دەنگ و لەحن و دەربڕین بووە. ئەڵێن كەسێك لە سلێمانی هەبوو كە كوردی هەمەدان بووە و بە زمانی فەهلەوییات و باوەڕی بەو ڕۆحانەیتەی سەردەمی باباتاهیر هەبووە و لە لێرە جەرگفرۆش بووە و شارەزاییەكی زۆری لە مەقامی كوردی هەبووە و عەلی مەردانیش لە تەمەنی مێرمنداڵیدا ئەڕوات و لەلای داوای جەرگ ئەكات و دادەنیشی و ئەو كابرا جەرگ فرۆشەش عادەتی وا بووە لە كاتی باوەشێنی جەرگ و گۆشتەكەدا مەقام و گۆرانیی چڕیوە و ئەمیش لەسەر كورسیەك و لە تەنیشتی دانیشتووە و هەر گوێی گرتووە و داوای جەرگی كردووە و خواردوویە، ئەوەندە نوقمی سیحری دەنگ و دەربڕین و ئاواز و مەقامی ئەو كابرا بووە ئاگاری لەخۆی نامێنێ و خواردنەكەی لە ئەندازە دەردەچێ و كابراش دێت و ئەڵێ تۆ چی ئەكەی؟ چونكە ئەبینێ ئەم منداڵە بەتەنیا سی چل شیش جەرگی خواردووە و پاشان داوای لێبوردنی لێدەكات و دەڵێ من ئاگام لەخۆم نەماوە و هۆیەكەشی ئەوەیە كە خولیای دەنگی تۆ بووم و خۆم لەبیر كردووە. ئیتر ئەبێ بە مورید و شاگردی و هەندێ لەو شتە نایابانە لەو كابراوە فێر بووە. ئەمە یانی عەشق و بیرنەكردنەوە لەوەی كە تۆ ئەتەوێ چی بكەی، چونكە كاتێك شتێكی بەهێز ئەخوڵقێ كە تۆ ئاگات لێ نەبێ، یانی ئەوەندە ئەبێ نوقم بیت خۆت نەمێنی. بە واتایەك ئەگەر ئەتەوێ ببی بە بوون، ئەبێ بگەی بە نەبوون.
ـ یەكێك لە سیما دیار و ڕچەشكێنەكانی دونیای سینەمای كوردستان (ئەگەر هەمانبێ) “یەڵماز گیونەی”یە، فەلسەفەی گونای لە سینەمادا چی بووە و كارەكانی چۆن دەنرخێنی؟
شەهرام عەلیدی: ئەگەر بمەوێ لەبارەی ئەو مرۆڤە گەورە و خۆشەویستە كە یەكێك لە ڕاستەقینەترین كەسەكانە لەبواری هونەری سینەما كە باوەڕی بە سەركەوتنی میللەتەكەی هەیە، قسە بكەم كاتیچكی زۆر دەبات. ئەو هونەرمەندە مەزنە ژیان و موڵك و هەموو شتێكی خۆی دانا، لە لووتكەی ناوبانگ و خۆشەویستیدا هەمووی دانا، من لە باكووردا دوو كەس بەلامەوە زۆر خۆشەویستن، “یەڵماز گونەی و ئەحمەد كایا” زۆر زەحمەتە لەوپەری خۆشەویستیی خەڵكدا بیت و زۆر سەروەت و سامانیش بڕژێ بەسەرتدا، بەڵام لەپێناو پێداگری و خۆڕاگری و دەستبەركردنی مافی نەتەوەكەت وا بكەی لەعنەتت بکان و لەبەرچاو خەڵكەوە وەكوو ئەحمەد كایان لێبێت. كە من ئەو پێڵاوەی ئەخەمە سەرسەرم. یەڵماز لەبەر ئەوەی خۆی ئەكتەر بووە ئەزموونی كامیڕای زۆر كەسی هەبووە، ئەو ئەكتەربوونەی زۆر شتی پێبەخشیوە و ئەمەشی هێناوەتە ناو سینەماكەی. یەك لە شتە باشەكانی فیلمی یەڵماز ئەكتی بەهێزی تێدایە. لەلایەكی دیكەشەوە زیرەكیی یەڵماز لە گرتنی ریئەكشێندا، بەتایبەتی لە فیلمەكانی مێگەل، مەرسیە و لە زۆربەی فیلمەكانیدا یەكێك لە واژۆكانی ییڵماز گونەی گرتنی ریئەكشێنە، نەك ئەكشێن، یانی ئەوكاتەی كە ئەكترە دەور نابینێت و ئاگای لەخۆی نییە تۆ وێنەی بگریت. من حەز دەكەم ئەگەر دەرفەت بگونجێ لە وۆركشۆپێكدا هەموو ئەو لەختانە دەربهێنرێت و باسی لێوە بكەم كە ئەو چۆن كاری لەسەریان كردووە.
ئەوە تەنیا تایبەت نییە بە یەڵماز و زۆر كەسی دیكەش ئەم كارەیان كردووە، بەڵام سەركەوتنی یەڵماز لەم كارەیدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە خۆی بەڕاستی ئەكتەڕێکی بەتوانا بووە. یەڵماز بووە هۆی كردنەوەی پەنجەرە و رۆژنەیەكی نوێ لەناو سینەما بۆ بیركردنەوە لە دۆزی كورد، كە شێوازی سینەماكەی جیاواز بوو.
ـ یەكەمی فیلمی درێژی ئێوە “سرتە لەگەڵ با”یە، مەبەستەكانت یان خود مەبەستی سەرەكیت لە چێ كردنی ئەم فیلمە چی بوو؟ ویستت چی بپێكی؟
شەهرام عەلیدی: یەكەم ئامانجم لە فیلمی “سرتە لەگەڵ با” بێگومان ڕوون و ئاشكرایە، كە ئەویش بەجێهانی كردن و زیاتر خستنەڕووی پرسی ئەنفال و قڕكردنی كوردان بوو لە چاوی كامیرا و لەدووتۆی هونەری سینەمادا، هیوادارم بە ئەندازەی خۆم توانیبێتم ئەم ئامانجە بپێكم. چونكە من خۆم بە ڕوونی هەستم پێكرد و لەو فێستیڤاڵانەی كە بەشداریم كرد، بەتایبەت ئیتاڵیا، ئەمریكای باشوور، چین و یایان و چەند وڵاتی دیكە لە ڕۆژهەڵات و رۆژئاوا بۆ یەكەم جار بوو، دەیانزانی لە عیراق و لەناو نەتەوەی كورد تاوانێكی لەم چەشنە (ئەنفال) بەدژی نەتەوەی كورد بەڕێوە چووە و پێم وایە كاریگەریی خۆی هەبووە.
ـ خەڵكانێك لە كوردستانی عێراق لەو باوەڕەدان لە فیلمی “سرتە لەگەڵ با” فیلم كراوە بە قوربانیی فۆرم، وەڵامی ئێوە بەم ڕەخنەیە چییە؟
شەهرام عەلیدی: بەكارهێنانی شێوازێك كە ئەگەر بێت و فۆرم و دیزاین تێیدا بەهێز بێت، ڕەنگە جاری یەكەم هەست بە شیرینیی زۆر بكەی، بەڵام ئەمە زۆر ناخایەنێ و پێش لەم كارە، ئەو شیرینی و چایەی كە خوراوە تام و بۆنێكی دیكەی هەبووە. بەردەوام بوون لەسەر ئەمە موشتەری و جەماوەری خۆی كۆ دەكاتەوە، ئەو جەماوەر رۆژ لەدوای رۆژ بەسەدان و هەزاران كەسی پێ زیاد دەبێت كە حەزیان لەو جۆرە ڕوانینەیە كە من یان كەسێكی تر بۆیان ساز دەكات. من جۆرە خواردنێكیان بۆ ساز دەكەم كە جیاوازە، بەڵام ئەو پێشتر هەر خواردنی چەور و سوێری خواردووە، ئێستا ئەمن شێوازێكی تر لە خواردنی بۆ ساز دەكەم كە پێی نامۆیە. ئەم خواردنە ئەبێ چاوەڕێی زەمەن بین، یانی زۆر سینەماكاری دیكەش هەبوون كە كاریان لەسەر فۆرم كردووە و بەهێزیش دەركەوتوون. هەڵبەتە ئەم مەسەلەیە لە شیعریشدا هەیە. بۆ نموونە مەولەویی كورد شاعیری فۆرمالیستە و حافزیش شیعری فۆرمالیستە، ئێمە بۆ دەبێ پێشی بگرین كە دەبێ وەكوو سەعدی شیعر بڵێت. سینەمای فۆرمالیستی، سینەمایەكە كە تێیدا گرافیك بەهێزە، ڕەنگ و فۆرم و دووپات كردنەوە و چنین و ئەم شتانەی تێدا بەهێزە. ئەم سینەمایە بەڕای من پێشتر لەلای ئێمەش نەناسراو نەبووە، من ئێستاش هەستی پێدەكەم لەوناو كورتە فیلم و فیلمی درێژیشدا ئەم ڕێچکەیە كراوەتەوە. ئەگەر باش نەبوایەت نموونەكانت نەدەبینی كە بەرلەمە نەبوون. دوای زەمەن و نەوەیەەكی تر كە ئێمە نەمێنین، زیاتر گەشە دەكات و باسی لێوە دەكرێت. یەك لەو شاعیرانەی كە لە شیعردا زۆر گرنگیی بە فۆرم داوە مامۆستا شیركۆ بێكەسە و دەبێ سینەماكارانی كورد دەستی بۆ بەرن. لە سینەمای جیهانیشدا نموونەی زۆرمان هەیە وەكوو: ئەنجۆلۆپۆس، پاراژانۆف، تەنانەت لەناو سینەما “ئۆزۆ و كرۆساوا”شدا مەسەلەی فۆرم و گرافیك زۆر زەقە. ئەمە دەبێ بسپێردرێ بە زەمەن و كات و دەبێ ئەوەش بزانین هەر شتێكی نوێ كە دێت لە سەرەتاوە لەناو جەماوەر بە باشی وەرناگیرێت و سروشتیشە كە دژایەتییان دەكرێت. نیما یۆشیج باوكی شیعری نوێی فارسی دەڵێ: “هەر ڕەوتێكی نوێ دوژمنێك لەگەڵ خۆی دێنێت” لەبەر ئەوەی كە ئەو پێشتر ئەزموونی نەكردووە، دژی ئەوەستێتەوە، بەڵام كە قەبووڵی بكات، پاشان ئیتر لە مێشكیدا ئەبێ بە كلاسیك و لەلای ئاسایی دەبێتەوە.
ـ كاك شەهرام دوو رۆژ لە سلێمانی بوویت و لە یادی ییڵماز گونەی سینەماكاری ناوداری كورددا بینەری چەند كورتە فیلمی تازە بوویت، بەگشتی ئەو فیلمانە لە چ ئاستێكدا بوون، چونكە هەندێكیان بەهێز و هەندێكیشیان لاواز بوون، وەك دەركەوت تەنانەت كورتە فیلمە لاوازەكانیش لە چەندین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیدا خەڵاتیان مسۆگەر كردووە، ئایا فێستیڤاڵەكان لاواز بوون یان كورتە فیلمەكان؟
شەهرام عەلیدی: دوای ئەوەی كە فیلمەكان كۆتاییان پێهات، من هەندێ هەڵسوكەوتم بینی كە بەتەواوەتی ڕەتكردنەوە و بڕیاری موتڵەق بوون لە ئاستی بەرزدا نەبوون. بەڕاستی داخوازی خەڵكیش وەك یەك نین و ئیتر دۆخیش گۆڕاوە و خەڵك ئەمڕۆ بەم هەموو ئیمكاناتە تەكنۆلۆژیەی كە هەیە، شتی باشیش دەبینێ. بەڵام من كە پێشتر ئەزموونی یەكەم فێستیڤاڵی كورتە فیلمی باشوورم هەبوو، بە بەراورد لەگەڵ ئەوكاتە دەبوا زۆرتر گەشەی كردبا، بەڵام هاوكات تەكنیك و فۆرم و زۆر هونەری نوێم بینی. ناسینی گرامەری سینەمایان تێدا بەدی ئەكرا، لەناو تاك و تڕووكیاندا شتی سەیروسەرمەشم بینی. شتی وای تێدا بوو كە لە زمانی كلاسیكی سینەما لای دابوو، یانی زمانی تایبەتی خۆی هەبوو، یانی بیرۆكەی وات دەبینی كە پەیوەندیی بە سینەماوە نەبوو، یەكێك لە كێشەكان ئەمە بوو. لاوازیی سیناریۆش یەكێك لە كەموكۆڕییەكان بوو، كە ئەمە تەنیا تایبەت بە كورد نییە و لە ئاستی دنیاش ئەم گرفتە هەیە.
زۆر توخمی دراماشیان تێدابوو، مەسەلەی دەنگ و ناسینی میزانسن و كەڵك وەرگرتن لە مۆسیقا بوو. یەكێك لە كێشە گەورەكان جیا لە مەسەلەی بیرۆكە كە بەڕاستی ئەگەر ئاوا بڕوات حەیفە ئەو وزە و توانایی و كات و هەزینانە بە خەسار ئەڕوات. ئەم كات و دەورەیە ئەفەوتێ، ئەبێ ئەم زەمەنە بپارێزین و كەڵكی لێوەربگرین، چونكە زمان راناوەستی و نەوەیەكی تر و كەسانی دیكە دێن، چونكە لەناو شەپۆڵی نەوەكانی دیكەدا ئەبیت بە ژێرەوە. چونكە یەكەم خاڵی پێكان و كەوتن دەگەڕێتەوە بۆ سیناریۆ، هەندێ لە بیرۆكەكان بیرۆكەی كورتە فیلم نەبوون و هی درامای زنجیرەیی بوون. ئەویش لەژێر كاریگەریی درامای میسری و عەرەبیدا بوون. مەسەلەیەكی تر ڕووخان و كوشتنی چێژە كە تەلەفزیۆن و راگەیەنەكان بەم بەرهەمە زۆر خراپ و لاوازانە لێرە دروستیان كردووە. بەڕاستی هەندێ خەساریان بەبار هێناوە یەكەم مەسەلەی دیالۆگ و بیرۆكە و سیناریۆ، دووەم ئەكتەرە ناسراوەكان هەموویان بەو زنجیرە درامایانەوە ئەنفال كراون. با هەر ئەو كەسانە لەناو فیلمێكی زۆر باش و بەرزدا دەور ببینن ئەوكات دەزانی چۆن زێڕت لە قوڕ دەرهێناوە. ئەو هەموو ئەكتەرە شارازا و پسپۆڕانە لە هەولێر و سلێمانی هەیە، نابێ بە دراما بیانکانە قوربانی، چونكە كاتێك دێنە ناو كورتە فیلمەكانیش هەر بەو چەشنە كار دەکان. هەڕچەند هەندێكیان دەوری باشیان گێڕا. لەناو ئەو كۆمەڵە كورتە فیلمانەدا چێژی باشم وەرگرت.
ـ نوێترین كار و پڕۆژەی كاری سینەماییت چییە و ئەگەر بكرێ باسی لێوە بكەی؟
شەهرام عەلیدی: یەك لەو پڕۆژە تازانەی كە بەدەستمەوەیە، فیلمی “ئەو گۆڕستانە….”یە كە باسی “دەوڵەت ـ میللەت”ی كورد دەكات، ماوەی پێنج ساڵە خەریكی نووسینی بووم، ئەم سیناریۆیە یەكێك لە دە سیناریۆی هەڵبژاردەی 2012 فیلمی درێژی دنیا بووە لە فێستیڤاڵی کان. نزیك بە 65% لە باجێتەكەی فەڕەنسا قەبووڵی كردووە بۆ فێستیڤاڵی کان دەبێت. من ماوەی یەك ساڵ زۆرم هەوڵ دا لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە پشتیوانیی فەرمی و یاسایی بكرێت، پاشان لە ئەنجومەنی وەزیران كیتابەكەمیان گوم كرد و ئێستاشی لەگەڵ بێت ئەو واژۆیەیان بۆ من نەكرد. چەندین ئەكتەری بەناوبانگ لەناو ئەم فیلمەدا دەور دەبینن. كاڕێکی زۆر گەوەریە.
كارێکی دیكەم كە بەدەستەوەیە بەناوی “بیرەوەرییەكانی ئەسپێكی ڕەش” و بڕیارم داوە لە ماوەی یەك مانگ و نیوی داهاتوودا تەنانەت بە داواكردن لە خەڵكیش بێت كە یارمەتیی ئەم فیلمە بدەن. كە بەشێكی لە باكوور و بەشێكی دیكەشی لە باشوور وێنەی دەگیرێت. لەخۆیدا بیرۆكەیەكی مرۆیی و نەتەوەیی هەیە و بۆ ئێستا و دۆزی ئێستای كورد بە پێویستم زانیوە ئەو فیلمە بەرهەم بهێنم. بەڵكوو بتوانم سپیۆنسەڕێکی باش بدۆزمەوە كە بتوانم پاش مان و نێوێكی تر دەستی پێبكەم. هەر لێرەوە داوا دەكەم هەر لایەنێك بەڕاستی بتوانێت پشتگیری و پشتیوانیی لێبكات، ئێمە بە باوەشێكی كراوەوە پێشوازی لێدەكەین.
ڕێنوس خاڵبه‌ندی تایبه‌ته به‌نوسه‌ر خۆی.