پێناسە و دیتنێن جۆدا ھەنە ژ بۆ شرۆڤەکرنا سیاسەتێ، لێ سیاسەت ب سادەترین دەربرین ب “ھۆنەرێ ب رێڤەبرنێ” دھێتە وەسف کرن، د فەرھەنگا سیاسەتمەداران دا ب رێڤەبرن وەزیفە و خەما سەرەکییە، لەورا پرسیارا ھەرە گرنگ ئەوە؛ ئەرێ گۆنجایترین میکانیزم کیشکە ژ بۆ ب رێڤەبرنا جڤاکەکێ دەستنیشانکری؟!
د جیھانا سیاسەتێ دا، رێڤەبرنێ مەبەستێن جۆدا ھەنە، لێ رەنگە گرنگترین مەبەست ژ رێڤەبرنێ ئەو بیت کۆ دەستھەلاتدار بشێت کۆنترۆلێ ل سەر رەوشا ھەیی بکەت و باوەریێ بۆ خەلکی دورست بکەت کۆ حاکم خۆداوەندەکە دۆبارە نابیت، لەورا پێخەمەت کۆ پرۆژەکێ وەسا ب سەرکەڤیت، فێرگەهـ، مینبەر و دەزگەھێن راگەھاندنێ دھێنە دابین کرن دا کۆ قەناعەتەکا دەستنیشانکری د مەژیێن خەلکی دا بھێتە چاندن.
واتە مەبەست ژ رێڤەبرنێ نە ئەوە؛ کۆ دەستھەلاتدار کاروبارێن خەلکی ب شێواز و کۆالێتیەکا باش ب رێڤەببەت، بەلکۆ رێڤەبرنێ ئارمانج و ئەجیندا ھەنە، جاران رێڤەبرن ھەڤواتایە دگەل پەیڤا ھاژۆتنێ.
بێی گۆمان ب رێڤەبرنا خەلکی و جڤاکان ژ جھەکی بۆ جھەکێ دیتر جۆدایە، چۆنکە گەلەک فاکتەر ھەنە کارتێکرنێ ل سەر پرۆسەیا ب رێڤەبرنێ دکەن وەک مێژوو، جۆگرافیا و ئاستێ مەعریفی، لێ رەنگە گرنگترین فاکتەر شێوازێ حۆکمرانیێ بیت، چۆنکە د چارچۆڤێ سیستەمێن ئستیبدادی و سیستەمێن نێزیکی ئستیبدادی دا، ترس دھێتە ب کار ئینان وەک باشترین رێک ژ بۆ ب رێڤەبرن و بێ دەنگکرنا جەماوەری، بێ دەنگی نیشانا رازیبوونێ یە، راستە رازیبوون بریارەکە مرۆڤ دناڤ خۆیا خۆ دا د دەت، لێ د ھەمان دەم دا رازیبوون رەفتارە، د مەیدانا سیاسەتێ دا نەبوونا دژایەتیێ ژ نیشانێن رازیبوونێ یە.
ھەر ژ دەستپێکا مێژوویێ ترسێ رۆل ھەبوویە د پەروەردەکرنا خەلکی دا ب شێوەکێ دەستنیشانکری، سیاسەتمەدار و دەستھەلاداران ژی مفا ژ کارتێکرنا ترسێ دیتیە، لەورا ب کار دئینن. ترس وەدکەت کۆ مرۆڤ رێرەوەکا دەستنشانکری بگریت رەنگە ل دیف خاستا مرۆڤی نەبیت.
ل دەڤەرا ئەم تێدا دژین کۆ ب رۆژھەلاتا ناڤەراست دھێتە ب ناڤکرن، ترس رۆلەکێ مەزن دگێریت، چۆنکە چاندنا ترسێ پێتڤی ب مەعریفەتێ نینە، تنێ مرۆڤەکێ ژ دلۆڤانیێ شیشتی و فیشەکەکا ئەرزان دشێن حەقیقەتەکا زیق بەرزە بکەن.
ژ لایێ سایکۆلۆجیڤە ترس نە عەیبەکە د کەسایەتیێن مرۆڤان دا، چۆنکە ترس حالەتەکێ سرۆشتیە، لێ گرفت ئەڤەیە؛ دەمێ ترس دبیتە تاکە ژێدەر بۆ بریاردانێ، ھینگێ کەس و دەزگەھێن پەیداکەر بۆ ترسێ دێ ئاراستێ ژیان و بریارێن خەلکی دیار کەن، کورد دبێژن “سەی ب ترسینە دێ ل دیف تە ھێت”.
لێ د چارچۆڤێ سیستەمێن دیموکراسی دا، قانعکرن دھێتە ب کار ئینان وەکۆ میکانیزمەکا سەردەم و دیموکراسیانە ژ بۆ کەھیکرنا خەلکی، نە تنێ ترس دشێت حەقیقەتان بەرزە و بن پێ کەت، چۆنکە چاندنا وەھمەکێ دناڤ خەلکی دا گرنتیە ژ بۆ دیرکەفتنا خەلکی ژ حەقیقەتێ، لەورا پرۆسەیا ڤەشارتنا حەقیقەتان و چاندنا درەوان نە تنێ گرێدایی دەڤەرا مەیە، بەلکۆ پرۆسەیەکا جیھانی یە و ھەر ژ کەڤندا ھەبوویە.
چاندنا قەناعەتەکا دەستنیشانکری ئەلەمێنتێت جۆدا جۆدا ھەنە، لێ گرنگترین ئێک ئەوە دەمێ تەئکید ل سەر بابەتەکی دھێتە کرن بێی پەیداکرنا بەلگەیان، ل ڤێرە بابەت ژ چارچۆڤێ دانوستاندنێ دەردکەڤیت و دبیتە واقع. ھەروەسا دوبارەکرنا تێگەھەکێ دەستنیشانکری دشێت ببیتە رێکەکا کاریگەر ژ بۆ بنەجھکرنا وەھمەکێ دناڤ مەژیێن خەلکی دا، لینین دبێژیت: “ھەر درەوەکا ب شێوەکێ باش بھێتە دوبارە کرن، دێ بیتە حەقیقەت”.
ل سالا ١٩١٦ دیوانا سەرۆکاتیا ئەمریکا ل ژێر چاڤدێریا ( وێدرۆ ولسن ) لیژنەیەکا حکومی ل ژێر ناڤێ (لیژنا کرێل) ژ بۆ پرۆپاگەندێ چێکر، ئەڤ لیژنەیە شییا د ماوێ شەش ھەیڤان دا ھاولاتیێن ئەمریکی ژ ھاولاتیێن ئاشتیخواز بکەتە ھندەک ھاولاتیێن تێھنی بۆ رێتنا خوینێ و کرنا شەرەکێ جیھانی پێخەمەت راوستاندنا ئەلمانیا و رزگارکرنا جیھانێ، لەورا سکرتێرێ سەندیکا رۆژنامەڤانێن ئەمریکی ل وی سەردەمی (والتەر لیپمان) د گۆتارەکا خۆ دا ئاماژێ دەت کۆ “ئەو شۆرەشا د ھونەرێ دیموکراسیەتێ دا ھاتییە کرن مومکنە ژ بۆ چێکرنا کۆدەنگییێ بھێتە بکار ئینان”، واتە رایا گشتی رازی ببیت ل سەر ھندەک بابەتان کۆ د بنیات دا یا ژێ رازی نینە.
مێژوو مە فێر دکەت کۆ سیاسەت نە ئامرازەکە ژ بۆ خۆشکرنا ژیارا خەلکی، بەلکۆ سیاسەت کۆمەکا کارلێکانە دناڤبەرا بەرژەوەندیێن ژ ھەڤ جۆدا دا، لێ دینپەروەری و نەتەوەپەروەری دھێنە ب کار ئینان وەکۆ مکیاجەک ژ بۆ نازککرنا یاریەکا پیس، ھەروەسا خزمەتکرنا خەلکی و پاراستنا بەرژەوەندییا گشتی بالکێشترین و ب ناڤۆدەنگترین درەوە ل سەر زارێ سیاسەتمەدار و دەستھەلاداران دھێتە گۆتن، چۆمسکی دبێژیت: “بەحسکرنا بەرژەوەندیێن گشتی باشترین رێکە بۆ خاپاندنا خەلکی”.
ل دوماھییێ، گرنگە ئاماژێ بدەین کۆ دناڤ ھەردو جیھانێن رۆژھەلات و رۆژئاڤا دا، دەستھەلات دناڤ دەستێن نوخبەیەکێ دایە، نوخبەیەک وەلاتی برێڤە دبەت و دزانیت کا سەروەت و سامان چەندە و چەوا دھێتە مەزاختن! لێ چەندی وەعییا خەلکی پتر بیت، دەستھەلات و شیانێن نوخبێ دێ کێمتر بن، لەورا نەبوونا وەعییەکا پێتڤی ل رۆژھەلاتا ناڤەراست وەکرییە کۆ ھێزا دەستھەلاداران چ سنۆر نەبن، وەعییا خەلکی دێ شێت شێوازێ رەفتارێن دەستھەلاتێ گۆھریت، لێ مەبەست ھەر وەک خۆ دمینن، لەورا ل پشت پەردا ترساندن و قانعکرنێ ئێک مەبەست ھەیە، ئەو ژی؛ جڤاک د رێکەکا دەستنیشانکری دا بچیت، واتە ترساندن و قانعکرن دو دێمن بۆ ئێک دراڤ.
- مفا ھاتیە وەرگرتن ژ:
السیطرە علی الاعلام/نعوم تشومسکی
روح السیاسە/غوستاف لوبون
ڕێنوس و خاڵبەندی تایبەتە بەنوسەر خۆی.