میشێل فوكۆ؛ فەلسەفە بەكەڵكی چی دێت؟‎

ئیشی فەلسەفە، فەلسەفە بە كەڵكی چی دێت ؟‎

ئیتیكی گرنگی بە خۆ دان ”بە تەنگی خۆوە هاتن” وەك پراكتیكی ئازادی

 

 

1

‎ئه‌ركی سەرەكی فەلسەفە: بە ئاگاهێنانەوەمانە لە مەترسییەكانی دەسەڵات.

‎–  ئێوە وا بیردەكەنەوە كە ئامانجی فەلسەفە بە ئاگاهێنانەوه‌یە لە مەترسیەكانی دەسەڵات ؟

 

‎فوكۆ: بە ئاگاهێنانەوەو وریاكردنەوە لە مەترسییەكانی دەسەڵات ” دەسەڵات بە تێگەیشتنە فوكۆییەكەی” ئامانج و وەزیفە و ئەركی گەورەی فەلسەفە بووە. ئەم ئامانج و وەزیفەیە لە ناو نەرێتێكی فەلسەفیی ڕەخنەییدا، مەبەستم لە ڕەخنە بە مانایەكی گەورەو فراوان و بەرینە. بە دیاریكراوی ئەوە فەلسەفەیە كە ڕێخۆشكەرە بۆ سەرلەنوێ پێشچاوخستن و خستنەڕوو و بە پرسیارهێنانی تەواوی دیارەكانی هەیمەنەو زاڵبوون و هەژموون لە ناو هەر ئاست و فۆرمێكدا بێت؛ سیاسی، ئابوری، سێكسوێڵ، دەزگایی. ئەم وەزیفەو ئەركە ڕەخنەییەی فەلسەفە بڕێكی زۆرو، تا ئاستێكی گەورە لەو فەرمانە سوقراتییەوە وەرگیراوەو درێژبۆتەوە ( خۆت گرنگی بە خۆت بدە، واتە : ” ئازادی خۆت سەرپێ بخە، لە ڕێگەی خۆ بەڕێوەبردنەوە”)

 

2

‎دەسەڵات وەك بەرهەمهێنەر، نەك وەك خراپە و سەركوتكردن.

‎له‌و شوێنەی دەسەڵات داهێنەر و پۆزەتیڤ و بەرهەمهێنە.

 

‎پرسیار : ئێوە زۆر دوورن لە سارتەرەوە كاتێك پێمان دەڵێت: (دەسەڵات شەڕو خراپەیە)

 Le pouvoir, c’est le mal?

‎

 فوكۆ: بەڵێ، زۆر جار ئەم ئیدیاو بیرۆكەیە دەگەڕێننەوە بۆ من، ئەمە زۆر دورە لە بیركردنەوەی منەوە، دوورە لەوەی بیری لێدەكەمەوە. دەسەڵات خراپە (شەڕ) نییە. دەسەڵات، كۆمەڵێك یاری و گەمەی ستراتیژین. ئێمە ئەوە باش دەزانین كە دەسەڵات شەڕو خراپە نییە!  با نموونەی پەیوەندییەكانی ئیشق و ئەڤینداری و پەیوەندییە سێكسواڵەكان وەرگرین : مومارەسەكردنی دەسەڵات بە سەر ئەویتردا لە ناو جۆرێك لە گەمەو یاری ستراتیژیی كراوەدا، كە ئەگەرو ئیمكانی ئەوەی تێدایە كە شتەكان دەتوانن هەڵگەڕێنەوە، خراپە نییە، ئەمەش بەشێكە لە عیشق و ئەڤین و تاسەو تامەزرۆیی چێژی سێكسی.

با شتێكی دیكە وەرگرین كە زۆربەی جار بابەتێكە چواردەور دراوە بە ڕەخنەلێگرتن و ڕەخنەكردنی : دەزگای پیداگۆژی ( په‌روه‌رده‌یی)  من خراپەو شەڕ لەم مومارەسەو پراكتیكەدا نابینم، ئەمەش لەو شوێنەی و پێودانگەی كەسێك هەیە، لە ناو گەمەو یاری هەقیقەتدا و، زیاتر لە كەسێكی تر دەزانێت، ئەوەی پێدەڵێت كە پێویستە ئەنجامی بدات و پێویستە چی بكات، فێری ببێت، كۆمەڵێك تەكنیك و مەعریفەو زانینی بۆ دەگوێزێتەوە؛ كێشەكە لە زیاتر مەعریفەو زانینی ئەوەدایە كە چۆن لە ناو ئەم پراكتیكانەدا بە ئاگا بین، لەو شوێنەی كە دەسەڵات ناتوانێت گەمەو یاری بكات، گەمە ناكات لە كاتێكدا دەسەڵات لە خۆیدا و خراپ نییە، كارتێكەرەكان و كاریگەرییەكانی هەیمەنەكردن و هەژموونكردن كە وا دەكات منداڵێك ملكەچی دەسەڵاتێكی هەڕەمەكی بێسوود بێت بۆ مامۆستا، یان بۆ قوتابیەك لە ژێر سایەو سێبەری ڕەحمەت و میهری چەپۆكی مامۆستایەكی دەسەڵاتخوازو ئۆتۆریتێردا. لەو بڕوایەدام پێویستە ئەم كێشەیە بە كۆمەڵێك دەستەواژەی یاساو ڕێسای یاسایی و ماف بخرێنە ڕوو، بە كۆمەڵێك تەكنیكی ئەقڵانی حكومكردن و حكومەتداریی و، بە ئیسۆس، بە پراتیككردنی خود و، بە ئازادی.

 

3

‎ سوژە دراوێكی پێشوەختە نییە.

 

‎پرسیار: تۆ هەمیشە ڕێگر بوویت تا بەشێوەیەكی گشتی لە بارەی سوژە ( سوبێكت – خود) وە قسەت لەگەڵدا بكەین!

‎فوكۆ: نەخێر، ڕێگر نەبووم و ڕێگرییم نەكردووە. ڕەنگە كۆمەڵێك فۆرمیولەبوونی نەگونجاوم هەبوو بێت. ئەوەی من ڕه‌تمكردۆتەوە، ڕەتمكردۆتەوە، بە ووردیی ئەوە بوو، كە ئێمە كۆمەڵێك دراوی پێشوەختە ببەخشینە تیۆرێكی سوژە- وەكو ئەوەی بۆ نموونە ئێمە توانیومانە لە ناو فینۆمینۆلۆژیاو بوونخوازیدا كردوومانە. لە سۆنگەی ئەم تیۆرەی سوژەوە ئێمە دێین و پرسیاری مەعریفەی چۆنچۆنی و چۆن دەكەین، بۆ نموونە چ فۆرمێك لە مەعریفە مومكین و شیاوە؟!  ئەوەی من ویستوومە و هەوڵمداوە دەریبخەم و پێشچاوی بخەم ، وەك سوژە خۆی دروستدەكات و خۆی پێكدێنێت، لە ناو ئەم فۆرم یان ئەو فۆرمی دیاریكراو و تایبەتدا. وەك (سوژەی شێت )یان  (سوژەی ساغڵەم) و تەندروست، وەك (سوژەی نۆرماڵ) یان  (سوژەیەكی لادەر) لە ڕێگەی كۆمەڵێك پراكتیكی دیاریكراوەوە كە گەمەو یاری هەقیقەتن، لە ڕێگەو لە میانەی پراتیكەكانی دەسەڵاتەوە. ئاوا پێویست بوو من كۆمەڵێك تێۆری پێشوەختەی فۆرمیولەكراو لە بارەی سوژەوە ڕەتبكەمەوە بۆ ئەوەی بتوانم ئەم شیكارییەی پەیوەندییەكان سەر ڕێگا بخەم، كە دەتوانێت لە نێوان فۆرمیولەبوونی سوژەو فۆمە جیاوازەكانی سوژەو گەمەكانی حەقیقەت و پراتیكەكانی دەسەڵاتدا هەیبێت.

‎پرسیار : ئەمە واتای ئەوە دەگەیەنێت كە سوژە جەوهەرێكی نییە؟

‎فوكۆ: ئەمە جەوهەرێك نییە. فۆرمێكە، ئەم فۆرمە بە هیچ شێوەیەك و هەرگیزو، بۆ هەمیشەیی شوناس و ناسنامەی لە خۆیەوە وەر نەگرتووە. هاوشێوەو وێكهاتوو نییە لە گەڵ خۆیدا. بە شێوەیەك كە ئێوە هەمان ئێوە نین كاتێك وەك (سوژەیەكی سیاسیی) دەنگ دەدەن، یاخود قسە دەكەن لە ناو ئەنجومەنێكدا، یان قسە وەردەگرن یان ئەو كاتەی ئێوە بە دوای به‌دیهێنانی ئارەزووەكانتانەوەن لە ناو پەیوەندییەكی سێكسواڵدا. بە دڵنیاییەوە كۆمەڵێك پەیوەندی و بە یەكداچوون و چوونە ناوەوە هەیە لە نێوان. ئەم. فۆرمە جیاوازانەی سوژەدا، بەڵام ئێمە لە بەردەم و لە بەرانبەر هەمان تەرزو هەمان شێوازی سوژەدا نین. لە هەر دۆخ و حاڵەتێكدا ئێمە لە گەڵ سوژەو خودی خۆماندا شێوازو فۆرمی جیاوازی پەیوەندی دروست دەكەین و یاری دەكەین. ئەمەش بە وردی پێكهاتەو پێكهاتنی مێژوویی فۆرمە جیاوازەكانی سوژەیە لە پەیوەندییدا لە گەڵ گەمەكانی حەقیقەت، هەر ئەمەش بۆ من گرنگەو جێی بایەخ و گرنگیی پێدانمە.

 

 

‎سەرچاوەكان

1-Michel Foucault, L’éthique du souci de soi comme pratique de la liberté, Dits et Ecrits, IV,P.729

2-ibid,P.727

3-ibid, P.718- 719