وێنەیەکی کۆن بۆ پیاوێکی نوێ

وێنەیەکی  کۆن  بۆ پیاوێکی نوێ

دڵسۆز حەمە

 

بڵاوبونەوەی دەستدرێژی  سێکسی باوکێک بۆ سەرکچەکانی خۆی بۆ ماوەی ساڵانێکی دوردرێژ ، هەروا  هەواڵی  کوشتنی دوو کچی هەرزەکار بە دەستی باکی خۆیان بە شێوازێکی  زۆر دڕندانە و  نامرۆڤانە ، بیرم بێت ساڵانێک  لەوەوبەر  ڕوداوێکی هاوشێوەو بگرە دڕندانەتریش  بڵاوبۆوە ، باوکێک  هەرسێ کچە هەرزەکارەکانی  خۆی کوشت، ئەم  باوکە لە کاتی خەوندا یەکە یەکە  ئاوی گەرم وکوڵاو لە لولەی کتریەوە دەکات بە قورگی کچەکاندا کە لە گەرمەی خەودا دەبن ،  پاشان بەچەقۆ دایان دەپاچێت، لە ئەنجامی ئەم تاوانە  نامرۆڤانەیە دوان لە کچەکان دەسبەجێ  دەمرن وتەنها یەکێکیان ڕزگاری بوە!  وچیرۆکەکەی گێڕاوەتەوە وئێستاش بەم ترواما و ئازارەوە لەژیاندا ماوە.

ساڵانێکی بەرتر ، باوکێک (ئاسۆ)ی کوڕی خۆی، جگەرکۆشەکەی خۆی کە خاوەن پێداویستی تایبەت بوە ، لە جیاتی ئەوەی خۆشەویستی وگرنگی وچاودێری زیاتر بەم منداڵەببەخشێت، بەپێچەوانەوە، ئەم باوکە دڕندەیە ئەم منداڵە وەکو گرفتێکی گەورە لە ماڵەکەدا دەبینیت هەربۆیە دوای ئەوەی دەیکوژێت، پارچەپارچەشی دەکات  ودەیبات دەیخاتە  بەردەم  ئەو سەگانەی لە پشتی جادەی شەستی سلیمانیەوە  بۆ خواردن دەگەڕێن!

ئەمجۆرە کوشتن وگیانکێشانە ڕەنگە بەچەندین ساڵ ئینجا لە کۆمەڵگەیەکدا ڕوبدات، هەر بۆیە هەمیشە ئەمجۆرە تاوانانە  دەبێت لەسەر بوەستین، چی وەکو کۆمەڵگە و ئیلیتەکانی ، چو وەکو ئەو دەزگا ئیداری ویاسایی وکۆمەڵایەتی وتەنانەت ئایینیانەش کە لەم کۆمەڵگەیەدا کاران وکاریگەری ڕاستەوخۆیان هەیە لەسەر  پەرورەدەکردن و ئاراستەکردنی کۆمەڵگە .

تاوان  بەهەموو جۆرەکانیەوە لەگەڵ مرۆڤایەتیدایە  ،لە هابیل وقابیلەوە بوونی هەیە وکاتێک  تاوان لە مرۆڤ دەبێتەوە کە ئیدی زەوی خاڵی بێتەوە لە مرۆڤ و هیچ  بونەوەرێک  لەسەر زەوی نەمابێت بەڵام خودی تاوانیش دەکرێت دەکرێت هەڵگری ئازار وڕەهەند ومانای چەند تاوانێکی تر بێت  تاوانیش ,تر بێت ، چەند بار مەترسی زیاتر و گوناهی قوڵتر وئازاری زیاتری تێدا  بێت  ، دەکرێت کوشتنێک  مانای کوشتنی چەند بەها وچەند ڕۆحێکی تر بن لەیەک تاواندا ، دەکرێت تاوانێک هێندە گەورە بێت کە سەرشانی نەک تاوانبار بەڵکو سەرجەم کۆمەڵگە قورس بکات. کوشتنی مرۆڤێک لەئەنجامی دەمەقاڵەو دوژمنایەتی تاوانە ،بەڵام تاوانی کوشتنی بابێک  بۆ جگەرگۆشەکانی ، کوشتنی دایکێک بۆ منداڵەکەی تاوانێکە کە هەڵگری چەند ڕوی ناشرین ومەترسیدارە وتاوانێکی  گەورەترە.

هەرچەندە مرۆڤەکان هەموو وەکو یەک لەدایکدەبن بەلام لەڕاستیدا هەمو وەکو یەک ناژین  وەکو  یەکیش نایەنە دنیا ، هەندێک مرۆڤ بە کرۆمۆسۆمی شەڕەنگێزی وتاوانکاری و ڕۆحێکی تاریکەوە  دەکەوێتە کۆشی ژیانەوە. تاوانی کوشتن و گیانکێشانی مرۆڤ  بەدەستی مرۆڤێکی تر دەکرێت هەڵگری دەیان ڕەهەندی تاوانکارانەوە ،هەڵگری  چەند ڕویەکی قێزەون وتاریک بن پەیوەست بە چەمک وبونیاد  وڕەگوڕیشەی  پێدراوی تر  لە ناوجەرگەی  کۆمەڵگەدا  کە مۆتیڤ بن بۆتاوان وڕێگاخۆشکەربن بۆ ڕودانی تاوان. هەربۆیە  لە دەرەوەی  شانۆی تاوانەکان، لەقوڵایی شەڕەنگێزی وهەرزان بونی ژیانی مرۆڤ و شێوازی  تاوانەکاندا  هەمیشە  فەزایەک ئامادەیە کە دەبێت لەسەری بوەستین و شرۆڤەی بکەین وبیخەینە ژێر ڕەخنەو  ووردبونەوە، بەتایبەت کاتێک تاوان  لەناو خۆبەخۆی خێزان و وبنەماڵە ولەناو ئەوپەیوەندیە  ئینسانی و کۆمەڵایەتیانەدا  ڕودەدات  کە  ڕایەڵەیەکی ئەخلاقی وپەیوەست بوونی راستەوخۆ  وپابەندی  خوێن وژیان وئەخلاق و ئیلتیزامی   کۆمەڵایەتی ڕاستەوخۆ وخێزانی  پیوەگرێدراوە. قوربانی وتاوانبار ،بکوژ وکوژراو  بە ڕایەڵێکی  بەهێزی ئینسانی وئەخلاقی وخوێن وپەیوەندی مرۆییەوە پێکەوە بەندن و هاوخوێن و هاوماڵی یەکترن  بەتایبەتی باوک و مێرد.

 

باوک  کە پێگەیەکی ڕەمزی وئەخلاقی وکۆمەڵایەتی وئایینی وئابوری وتەنانەت ئەفسانەیشی هەیە وەکو سەنتەری  هێزودەسەڵات، وەکو ناسنامەی خێزان وبنەماڵەو  دواجار  ناسنامەی کۆمەڵگە بەگشتی، باوک وەکو سیمبۆلی هێز ودڵنیایی خێزان لە کۆمەڵگەیەکی بابسالاردا کە خێزان گرنگترین یەکە وپێکهاتەی بێڕکابەری  کۆمەڵگەیە  وباب لەم یەکەیەکدا دەسەڵاتی ڕەهاو ناسنامەی بێڕکابەری خێزانە. باوک – مێرد (هاوسەر) دوو  فیگەری بنەڕەتین لە ژیان و چارەنوسی وفۆرمۆلەکردنی پێگەی  کۆمەڵایەتی ژنەکانی بنەماڵەدا لە کۆمەڵگەی بابسالاردا.

 

 

 

پیاو لە هەردوو ڕۆڵەکانی (باوک) و ڕۆڵی (مێرد) دا زۆرترین پانتایی دەسەڵات وبەرفراوانترین ئامڕازەکانی پیادەکردنی دەسەڵاتی کۆمەڵایەتیان بۆ فەراهەمە بەسەر ژیان وچارەنوس وشێوازی هەڵسوکەوت وپەیوەست بوبنیان بە ژنەکانەوە  ، ئەم دوو ڕؤلە کۆمەڵایەتیە هیچ لێپرسینەوەیەکی یاسایی وکۆمەڵایەتی وئەخلاقی بۆ دانەنراو و هیچ چوارچێوەیەکی یاسایش سنورداری ناکات، بەڵکو یاسایەک نییە  بۆ ڕێکخستنی  ئەمجۆرە پەیوەندیانەی  کە هێشتا ڕەهەندێکی موقەدەسیان هەیە  و دەستکاریکردنیان وەکو شکانی تابۆ، وەکو شکانی شکۆ وئەخلاقی  گشتی تەماشا دەکرێت. هەربۆیە  باب  و مێرد زۆرترین هەژمونی  کۆمەڵگە بۆ سەر ژیانی ژنان وبەرجەستەکردنی کەلتوری سەرکوتگەرا لە رێگای ئەم دوو فیگەرەی ناو خێزانەوە پیادەدەکرێت، باب و مێرد لەناو جەرگەری خێزاندا نوێنەرایەتی هەژموونی  کۆمەڵگەن بەسەر ئەو ژنانەی کە ڕاستەوخۆ پەیوەستن پێیانەوە. هەربۆیە  بە ووردبونەوە لە چارەنوسی  زۆرێک لە ژنان بە هەردوو دیوی سەرکەوتن وشکستهێنان، بەختەوەری وبەدبەختبوون ،تەنانەت ئابڕوومەندی وئابڕووچونیش  دەبینین. ئەو دوو فیگەرە باب ومێرد ڕؤڵی  گەورە و ڕاستەوخۆیان بینیوە  ودەبینین لە دیاریکردنی ئەو چارەنوسەدا، بە زمانێکی دی؛ کۆمەڵگەی ئێمە دەسەڵاتێکی ڕەهای بۆ پیاوان فەراهەم کردوە.  لە ڕێگای (باوک)، (مێرد)  و بۆ سنووردارکردنی هەموو شێوازەکانی ئازادی، جوڵە وفەزای جوڵەی ژنان دیاریکراوە، تەنانەت دیاریکردنی چارەنوسی ئینسانی مێیەکان، لە  هەمانکاتیشدا  دیاریکردنی پلە  پێگەی کۆمەڵایەتی و زۆرجاریش ئاسانکردنی ڕێگا لەبەردەم مێیەکاندا  بۆ دەسگەشتن بە خۆشبەختی ودەسکەوتی کۆمەلایەتی وسیاسی لە ژیانی گشتیدا ، باب و مێرد بوونەتە دووپایەی سەرکەوتن  یان ژێرکەوتنی مێیەکانن لە کۆمەڵگەی ئێمەدا.

 

ئەگەر لە کۆمەڵگە مۆدێرن ومەدەنیەکاندا، لەو کۆمەڵگەیانەی کە تاک وەکو بونەوەرێکی سەربەخۆو ئازاد مافە یاسایی وئینسانیەکانی دەستەبەر کراوە وکۆمەڵگە ودەزگا مەدەنیەکانی کۆمەڵگە بەرپرسیاری یاسایی و مەدەنی پاراستنی مافەکانی هەڵگرتووە. ئەگەر  لەمجۆرە کۆمەڵگەیانەدا  دەسەڵاتی بابسالاری  وەکو دەسەڵاتێکی سەرکوتکەری  بەڵکو هەژموونی  خێزان (کاتێک  نەتوانێت  مافی ئەندامەکانی دابین بکات و وەزیفەی پەروەردەیی ودەرونی وئینسانی خۆی  ببینێت وەکو فەزایەک  بۆ ئەندامەکانی  )،ئەگەر لەم کۆمەڵگەیانەدا  خێزان پێکهاتەیەکی دیموکرات ویەکسان بێت ،خێزان ناسنامەیەکی گشتگیری ئەندامەکانی بێت پێکەوە وبێ جیاوازی ، پیاو ،یان باب ئیدی ئەو بونەوەرە نەبێت کە هەڵگری ناسنامە و پێگەی خێزان بێت ، پارێزەری شەرەف وناموس و خاوەنی جەستەی ژن وتەنانەت نێرەکانی خێزانیش  بێت. ئەگەر لەم کۆمەڵگەیانەد کە باوک چیدی سەنتەری ئەخلاقی خێزان نییە، بەڵکو  جەستە و ژن وخێزان  سەنتەری ئەخلاقی خێزان نین بەمانا  سێکسی و کۆمەڵایەتیەکەی. ئەگەر لە کۆمەڵگەیەکی ئاوادا دەستدرێژی سێکسی  باوک  بۆ سەر کچەکەی بە قێزەونترین تاوانی ئەخلاقی ئینسانی  تەماشا بکرێت، دەبێت لە کۆمەڵگەیەکی خێڵەکی و بابسالار، ترادیشۆناڵی وەکو کۆمەڵگەی ئێراقیدا، کە هێشتا جەستەی مرۆڤ بەتایبەتی ژن  تابۆیە، کە یاسایەکی قسەلێنەکراوی بەهێز لە تەواوی  جیهانبینی گشتگیری کۆمەڵگەدا بوونی هەیە کە ئەویش  کوشتنە.  سزای کوشتن بۆ هەر ژنێک کە  لەدەرەوەی دانپێنانی کۆمەڵگە، لەدەرەوەی پەیوەندیەکی شەرعی وئایینی  پەیوەندیەکی  سێکسی ببەستێت، ئەم یاسایە هێندە بەهێزە  کە لە پیادەکردنیدا تەنانەت شێوازێک لە شێوازەکانی لەشفرۆشی و بازارێک ، فەزایەکی  بازارێ کڕین وفرۆشتنی فەراهەم کردوە.  دیاردەکانی (مسیار وسیغە ومتعە و مزیاف) وهەمو ئەم شێوازانەی  پێکەوەبوونی ژن وپیاوێک ،داپۆشینی لەشفرۆشیە کە لەکۆمەڵگەی مۆدێرندا بەیاسا ڕێکخراوە. لە کۆمەڵگە ترادیشۆناڵ و چەپێنەر وخێڵەکیەکانی وەکو عێراقدا ،شەرعەنەت کراوە ،هێزی شەرع  وهێزی یاسا کۆمەڵایەتیەکان بەهێزترە لە یاسا مەدەنیەکان هەربۆیە  تەنانەت لە توانایدایە ،پەردەیەکی شەرعی بدات بەسەر لەشفرۆشیدا.

 

لە کۆمەڵگەیەکدا کە باب سەنتەر وهەڵگری ناسنامە وڕەمزی ئەخلاقی و پێگەی مەعنەوەی وکۆمەڵایەتی وتەنانەت لە هەلومەرجێکی سیاسی پڕی گەندەڵی وزیندوکردنەوەی خەیاڵی خێڵەکیدا  باب  بۆتە سەرچاوەیەکی بۆ  پێگەی سیاسی ودەسکەوتی سیاسی وئامادەیی  کۆمەڵایەتی ، ،کۆمەڵگەی عێراقی وکوردی  کۆمەڵگەیەکە تاسەر ئێسقان  جڤاتێکی بابسالار و پیاو وەکو چەمکی پیاوەتی ، پیاو  وەکو پێگەیەکی ڕەمزی و ئەخلاقی ومەعنەوی ، پیاو  وەکو بکەرێکی ئەخلاقی  ، وەکو بەرهەمهێنەری نەتەوە ، وەکو پارێزەر ووەکو نیشتمانی   هەموو بەها و هێز و پایەی مەعنەوی کۆمەڵگە  خۆی نمایش دەکات.

 

چەمکی  پیاوەتی بۆتە  سەرچاوەیەک  بۆ بەرهەمهێنانی  تێکڕای هەموو  ئەو چەمک وتێگەیشتنە ئەخلاقیانەی کە ڕۆژانە  وەکو  ئامڕازێک کۆمەڵگەی ئێمە  بەردەوام بەرهەمی دەهێنێتەوە  دەرخواری نەوەکانی دەدات ، چەمکی  پیاوەتی  (الرجولە) وەکو  ڕەمزێک  بۆ هێز وناموس وپارێزەر و دابینکردنی دڵنیایی، پاراستنی وڵات و پاراستنی نامووس وپاراستنی ژن ومنداڵ و ، پیاو وەکو سیمبۆلێک بۆ جوامێری وبەخشندەیی و جوانی وغیرەت وشەهامەت و پارێزەری کەرامەت.  پیاو وەکو سیمبۆلی هێز وجەبەروت ،وەکو بونێکی ڕاستگۆ، دواجار وەکو بونێک سەرچاوەی هێز وژیری وتوانای پیادەکردن وبونەوەرێک کە ژیان لە دەستە بەهێزەکانی ئەودایە. ئەم چەمکانە  لەو تێکستە نەنوسراوانەیە کە لەخەیاڵی دەستەجەمعی کۆمەڵگەدا، نائاگایانە دەسەڵاتی بەسەر شێوازی بیرکردنەوە  دنیابینی تاک بەتاکی کۆمەڵگەوە هەیە.  دەسەڵات و میکانیزمی پیادەکردنی دەسەڵات  لە کۆمەڵگە نادیموکرات وبابسالار و کۆمەڵگە سەرکوتگەرەکاندا جگە لەوەی شێوازێکی هیرارکی هەیە  هاوکات دابەشبوە بەسە پنت و جومگە  (بەهێزە)کانی کۆمەڵگەدا. بەهێز لە ڕووی ئەو پێگەیەی کە کۆمەڵگە  بۆی دەستنیشان کردوە وجێگای پێداوە، بۆ نمونە؛  پێگەی پیاو، نێر ، پێگەی پیاوانی ئایینی، پێگەی خێڵ و سەرۆکی خێڵ  وسەرۆکی بنەماڵە گەورەکان ، لەم سی ساڵەی دواییدا ،پێگەی  ئەو سەرەکردە ودەسەڵاتدارە سیاسیەی کە زۆرترین گروپی چەکداری هەیە ، ئەو فیگەرەی کە کۆمپانیای بازرگانی گەورەو دەستی لەناو  فەزای سیاسی وفەزای  ئابووریدا درێژەو دەتوانێت  کاریگەری لەسەر  چارەنوسی   کۆمەڵگەیەک  دابنێت. بە شێوەیە دەسەڵات دابەش بوە بەسەر ئەو پنت و جومگە جیاوازانەدا، یەکێک لەسروشتەکانی دەسەڵات، هەریەک لە شێوازەکانی دەسەڵات ولەهەر پنت ولەهەر فۆرمێکدا بێت ئەوەیە کە تا دواسنوور  هەوڵی مانەوە و درێژەپێدانی  ژیانی  خۆی دەدات ، ململانێێ دەسەڵات  بۆ مانەوەو  خۆ نوێکردنەوەو درێژەدان بە ژیان وهەژمونی  خۆی یەکێکە لە دیاردە هەرە دیارەکانی مانیفێست کردنی دەسەڵات.

 

 

خێزان دەکرێت جێگایەک بێت بۆ بەرهەمهێنانی مرۆڤی بەهێز و بەختەوەر ،پەیوەندی هاوسەنگ و باندێکی مرۆڤانەی پڕی خۆشەویستی وبەرپرسیاری نێوان ژن وپیاو ، دایک وباب ومنداڵەکان ، لە فەراهەمکردنی ئازادی وهۆشیاری و دابینکردنی مافەکانی ژن و منداڵ وپیاو  وەکو یەک ، دەکرێت  خێزان سەرچاوە وپایەی بەهێزی بەرهەمهێنانی کۆمەڵگەیەکی تەندروست وئازاد وبەرهەمهێن و کۆمەڵگەیەکی بەهێز بێت. وەختێک خێزانیش  دەکرێتە یەکەیەکی  دیموکراتی  ولەژێر هەژموونی  دەسەڵاتی کولتوری ویاسایی وسیاسی وفەرهەنگی  پیاوسالار ولەژێر هەژمونی ئەو تەوژمە توندوتیژ و نابەرانبەرەدا  دێتەدەر کە بێ هیچ پێوەرێکی ئەخلاقی و ئینسانی بێ هیچ بنەمایەکی بابەتی وزانستی خێزانی دابەش کردوە بەسەر پیاوان (نێر- پێگەی باڵا-سەرچاوەی هێز ودەسەڵات لەناو خێزاندا)… ژنانیش،  یان مێییەکان- (پێگەی پلەدوو یان خوارتر) ئیدی ونەوەرێکی  بێئیرادە  وپاشکۆ کە  هەمیشە چارەنوسی  بەستراوەتەوە بە نێرێک، یان خێزان وەکو جێگایەک  بۆ پاراستنی ئەم بونەوەرانەی لەدەرەوەی خێزان ولەدەرەوەی کۆنتێکستی دانپیانراوی کۆمەڵگە  بوون و نرخ وبەهایان نامێنێت.

 

 

ئەگەر دەسەڵاتی سیاسی بە بەکارهێنانی هێزی چەکداری ودامودەزگاکانی پۆلیس وئاسایش و ئامڕازی  ئیداری ودیسپلین  پارێزگاری لەبون ومانەوەی خۆی بکات ، ئەوا فەرهەنگی بابسالاری ،فەرهەنگی دابەشکردنی پێگەی  کۆمەڵایەتی لەەسەر بنەمای ڕەگەزی نێر و مێ لە ڕێگای دوو فاکتەری بەهێزەوە بەردەوام خۆی بەرهەمدێنێتەوە ، ،یەکەمیان : دابونەریت ، هەر کۆمەڵگەیەک دابونەریت وکۆمەڵێک بەهای  کۆمەڵایەتی بۆماوەیی  هەیە  کە لە کۆنتێکستێکی نەنوسراودا لە خەیاڵی گشتی کۆمەڵگەدا ئامادەیی هەیە ونەوە بە دوای نەوەکاندا ڕادەستی یەکتری دەکەن ، بەڵام تەنانەت  دابونەریت و نوۆرمەکانیش پێدراوی ئەبەدی نین و لەگەڵ گۆڕانی ئابوری و سیاسی و لەگەڵ  گۆرانکاریە زانستی و ئابوریەکاندا ، لەگەڵ هاتنە ناوەوەی نۆرم و پێدراوی تازەی ژیان ئەمانیش گۆڕانی جەوهەریان بەسەردا دێت ، پێدراوەکانی وەکو  ڕەوشت وڕاستگۆیی و هاوڕێیایەتی و خێزان و ملکەچی و گۆێڕایەڵی وئازادی و پابەندبون و..هتد ، گۆڕانیان بەسەردا دێت ، لەگەڵ پێدراوی ژیانی تازەدا ڕەنگە هەندێک  نەریت بەتەواوی  لاواز بێت  و دیار نەمێنێت ،هەرچەندە  ژیانی  کۆمەڵگەی کوردی لە پەنجا ساڵی  ڕابوردودا  ، لەگەڵ بەخۆڕایی کردنی  خوێندن وتاڕادەیەک بوژانەوەی ئابووری  عێراق  لە ساڵەکانی هەفتا وهەشتاکاندا  وهاوکات فەراهبونی  یاسای باری کەسی  لە عێراقدا کە  یاسایەکی هیچگار مەدەنی بوو بەراورد  بە  زۆربەی یاساکانی وولاتانی ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست.  ئەمانە  هۆکارێک  بون بەوەی ژنان  ببنە بەشێک لە ژیانی گشتی ولەژیانی ئابوری و نەوەیەک لە ژنانی ئیشکەر وخاوەن بڕوانامە وخاوەن کار  پەیدا بێت، پاشان ئەزموونی ڕاپەڕین و ئازادبونی کوردستان وئەزمونی دەسەڵاتی خۆماڵی، دەرویەکی تر بوو کە ژنان  لە ڕێگای حیزب وگروپ و ژیانی سیاسیەوە، لە ڕێگای   ئەو ڕێکخراوە  حیزبی و ناحیزبی و گروپە جۆراوجۆرانەی کە ژمارەیان  لەسەدەها زیاترە لە کوردستاندا.  ئەو ڕیکخراوانەی کە بونەتە بەشێک وئەزمونێکی بەرچاوی ژیانی گشتی ژنان لەم رێکخراوانەو لە حیزبەکان ولە دەزگاکانی ڕاگەیاندندا ئامادەییەکی بەرچاو وبەرفراوانیان هەیە، دیارە لێرەدا  مەبەستم لە کوالتی وئامادەییەکی ئازاد ودیموکراستیانە نییە ، چونکە  هێشتا کولتوری ئازادی ودیموکراسی لە خودی ڕێکخراوەو حیزبەکان ولەژیانی گشتی ئێمەدا ئامادەییان نییە ، تەنها مەبەستم ئیشارەت دانە بە ئاستی بەشداری وگۆڕان وکەناڵەکانی بەشداری ژنان.

 

لەگەڵ  پەرەسەندنی ژیان وگەشەی خێرای ئابوری وزیادبونی پێداویستیەکانی ژیان ، تێبینی ئەوە دەکرێت  کە ژمارەیەکی بەرچاوی ژنان  بە پێی ئاستی  خوێندەواری وئاستی لێهاتویی ڕژاونەتە بازاڕی کار وبەشدارن لە  ڕاگرتن وپاراستن و درێژەپێدان و قوربانیدان بۆ بژێوی ومانەوەی ئەو یەکە زۆر گرنگەی کە پێێدەڵێن (خێزان)، بەڵام ئایا دەکرێت لەم دۆخە نوێیەدا  خێزانیش  هەر بەهەمان پیودانگە نەریتیەکان پێگەی ژن لەناو خێزانی نوێدا تەماشا بکات ؟ دەکرێت بە بونەوەرێکی پلەدوو ، پەڕاوێز وبونەوەرێک کە پشت بە پیاو دەبەستێت  بۆ ژیان لە کاتێکدا  خۆی بەرهەمهێن و بونەوەرێکی پڕ جوڵەیەو ژیان بەرهەمدێنێت  بەشدارە لە بەڕێوەبردنی ژیاندا ؟ دەکرێت  خێزان بەهەمان پێودانگە نەریتیەکان جوڵەو فەزای بەشداری ژنانێک  سنوردار بکات کە بۆ خۆی کۆمەڵگە پێویستی پێیانە  و جوڵەی  ژیانیش  ئەو سنورانەی کە ژیانی هاوچەرخانەی کۆمەڵگە  تێپەراندوە  کە ئیدی دابونەریت هێزی ژیان وبەرگەگرتنی لەو تخوبانەدا نەماوەو بە کەڵکی ژیان نایەت؟ دەکرێت خێزان ببێتە جێگایەک  بۆ دابەشکردن وپۆلێنکردنی  پێگەی ژن وپیاو لە کاتێکدا ژنەکانیش وەکو پیاوەکان وهەندێک جار زیاتریش  بەشدارن لە پاراستن وڕاگرتنی خێزاندا ؟ ئەم چرکەساتەی جڤاتی کوردی لەبەردەم گۆڕانی ئابوری وسیاسی  وفەرهەنگی  گەورەدایە  ،دەسەڵاتی بابسالار وەکو سروشتی هەر  دەسەڵاتێکی تر ملمانێیەکی سەرسەختانە  دەکات بۆ مانەوە  ودرێژەدان بە هێزی دەسەلات و جەبەروتی  خۆی لەناو هەمو جومگەکانی کۆمەڵگەدا بەتایبەت بەسەر ژناندا ، هەربۆیە  بە هەموو ئامرازە  فەراهەمکراوەکانی  کۆمەڵگە  بەهەموو هێز وئەو فەزا  فراوانە کۆمەڵایەتیە کە فەراهەم کراوە فودەکات بە خۆڵەمێشی دابونەریتدا  دەیەوێت هەموو ئەو پێدراوە نەریتیانە  زیندوو راگرێت  کە  فەرامی دەسەلاتداری  فەرهەنگی بابسالارانە دەکات لەناو خێزان وپاشان کۆمەڵگەدا.

 

 

بۆ پیادەکردنی ئەم ململانێیە  ، بۆبەرگرتن بەو گۆڕانە ئاکتوێلەی کە هەیە،  ئاسانترین ئامڕاز ، ئابڕوبردنە ، ئابڕوبردن یەکێکە لەو ئامرازانەی کە فەرهەنگی پیاوسالار ، کە کۆمەڵگەی  پیاوسالار زۆر بەسانایی وبە زۆرترین کاریگەریەوە دەتوانێت زەبری کوشندە وکاریگەر لە ژنان و ئاستی ئامادەیی ژنان بدات ،ئابڕوبردن  دەسەڵاتی نەریتخواز لەئاستی جیاوازدا دەتوانێت بەکاری بێنێت  ، ئاستی ئینیڤیدو  هەروا ئاستی گروپ ورێکخراوەدا  ودەتوانێت زەبری کاریگەر بوەشێنێت ، ڕۆژانە نمونەی ئەم شێوازی بەرەنگاربونەوە (ئابڕوبردن) دەبینین کە بەرەوڕوی ژنان دەبێتەوە ، ڕێکخراوەکان ، چالاکوان ، فیگەرە ژنەکان ، هونەرمەند وتەنانەت فیگەرە گشتیەکانیش  کراون ودەکرێنە ئامانج ، جگە لە سەر ئاستی  ژیانی گشتی وهاولاتیانی ئاسایی خوارەوەی کۆمەڵگە ،ئەو هەلا  گەورەیەی لەسەر  پڕۆژە یاسای  بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی  زیندوترین بەڵگەی ئەو  پەلەقاژێ  وململانێ  بکوژەیە  کەدەسەڵاتی نەریت ودەسەڵاتی پیاوسالار ئامادەیە  بەهەمو شێوەیەک بەرەوڕوی هەرگۆرانێک بێتەوە کە ئەو دەسەلاتەی لە بن دەست دەربێنێت ، لەبەر ئەوەی کۆمەڵگەی ئێمە  هێشتا  کۆمەڵگەیەکی بێ دیسپلین وئیدارە وکۆمەڵگەیەکی  پۆست تراومای دوای جەنگ وکۆڵۆنیالیزەکردن  وتوندوتیژە ، کۆمەڵگەیەکە ڕقێکی  گەورەی  لە هەناوی خۆدا هەڵگرتوە ، کۆمەڵگەیەکە هیچ دامودەزگایەکی دیموکراسی وهیچ گروپێکی بەرپرسیار نایبات بەڕیوە کە خەیاڵی دیموکراسی ودادپەروەری کۆمەڵایەتی و خەیاڵی سبەینێی هەڵگرتبێت ، کۆمەڵگەیەکە خاڵیە لە هەژمون وئامادەیی سیمبۆلێکی ئەخلاقی (جگە لە ئایین ) ،هەربۆیە فەراهەمکردنی  دەسەلاتی یاسایی وڕێکخستنی کۆمەڵگە و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ وبەرجەستەکردنی ئەو مافانە  بونی نیە ، ئەمانە زەمینەیەکی لەباریانفەراهەمکردوە بۆ دەسەڵاتی نەریت وخەیاڵی بابسالارانەی نەریتخواز کە بەردەوام ولە فۆرمی نوێدا  خۆی بەرهەم بێنێتەوە ،  زەمینەیەک فەراهەم بوە کە  توندوتیژی کۆمەڵایەتی  ببێتە دیاردەیەکی  مەترسیدار ،دیارە  ژینگەی سیاسی وهەبونی نائارامی وگەندەڵیەکی بێئەندازە ودابەشبونی چینایەتی کۆمەڵگە  ولە نەبونی هیچ  جۆرە دامودەزگای مەدەنی وهەروا یاسای مەدەنی کە دەسەڵاتی بەسەر ڕێکخستنی ژیانی مەدەنی وژیانی کۆمەڵگەدا هەبێت ، بەڵکو خێزان وتەنها خێزان وەکو تاکە دەزگای بەرهەمهێنان پەروەردەکردنی  مرۆڤ دەسەڵاتی ڕەهای  هەیە بەسەر پەروەردە کردن وشێوازی ژیان وبەڵکو بەسەر چارەنوسی ئەندامەکانیەوە ،تەنانەت دەسەلاتی لێسەندنەوەی ژیانی لە ئەندامەکانیشی هەی ، ئەم دۆخە  پانتاییەکی فراوانی  بۆ  جوڵەی دەسەلاتی نەریتو فەرهەنگی نەریتخوازانە فەراهەم کردوە کە بە ئاسۆیی وستونی کاریگەریەکانی خۆی دابەزێنێتە سەر ژیانی گشتی و  وێرانەیەکی  سایکۆلۆژی و مرۆیی  فەراهەم بکات هەربۆیە کارەساتەکانی دەستدرێژی وکوشتن و  منداڵبازی و ژن ومنداڵ کوشتن بۆتە  دیاردەیەکی زۆر بەربڵاو، ڕوداوی چەوساندنەوە ،زیندانی کردن وکوشتن و سەربڕین وهەمو جۆرەکانی توندوتیژی و ئەبیوس  لەناو خێزان ولەناو پەیوەندیە خوێنیەکاندا  بونی هەیەو هەر ڕۆژە هەواڵێک  کۆمەڵگە  دەهەژێنێت .

کۆمەڵگە کوردی  لەبەر هەژمونی نەریت  بوێری ئەوەی نیە کە خێزان بخاتە ژێر پرسیارەوە ، کە ڕۆڵی خێزان وهەژمونی پیاوسالارانەی ناو خێزان ، هەژمونی بێلێپرسینەوەی دایک وباب بخاتە  ژێر پرسیارەوە ، هێشتا   جڤاتی کوردی بوێری  ڕوبەڕوبونەوەی ئەو فەرهەنگە نەریتیەی نیە کە خێزانی پیرۆز کردوە وەکو تاقە جێگایەک  کە هەڵگری ئەخلاقی کۆمەڵگە و سەلامەتی و ئاسودەیی وئاسیشی مرۆڤ و هەڵگری  کۆدو بەها ئەخلاقیە پیرۆزکراوەکان ، هەر ڕەخنەیەک ، گومانێک لەم ستراکتۆرە پیرۆزکراوە  دەکەوێتە بەر  شاڵاوی بەدناوکردن ، بە بیانوی بانگەشە  بۆ بەدڕەوشتی وهەڵوەشاندنەوەی خێزان ، بانگەشە بۆ ئازادی سێکسی وبۆ لاساییکردنەوەی ڕۆژئاوا( ڕۆژئاوا  بەو وێناکردنەی  کە هێزی نەریتخواز ، کە فەرهەنگی نەریتخواز وێنای دەکات) ئەم تەوژمە ی نەریت بەهیچ  جۆرێک  نایەویت تیشک  بچێتە سەر ئەو هەمو تاوان و دەستدرێژی و زەبرو زەنگ وتوندوتیژی  و تەنانەت لادانە ئەخلاقیەی کە لەناو خێزاندا ڕودەدات ، چونکە  گرنگترین  دەسکەوت مانەوەی خێزانە  بەم فۆرمەی ئێستا  کە بابسالاری پیادەدەکات ئیتر بەهەر نرخێک بێت  وقوربانیەکانی هەرچەندە وهەرچۆنێک بێت. هەر قسەکردنێک لەسەر شکستی خێزان لە وەزیفە ئەخلاقی و پەروەردەیی و مرۆڤانەکەی خۆیدا ، قسە کردنە لەسەر شکستی دەزگایەک ، یەکەیەک کە پیاو تێیدا سەروەر وڕەگەزی باڵادەستە هەر بۆیە  کۆمەڵگەی نەریتی بەهەمو ئامڕازە نەریتیەکانی  خۆی  پارێزگاری لەم فۆرمە  توندوتیژو  بابسالارەی خێزان دەکات.

تۆقین لە  پرۆزەی جیابونەوەی خێزانەکان و تۆقین  وهەڵکشانی ڕێژەی تەڵاق لە کۆمەڵگەی   تۆقین نیە  لە هەڵوەشانەوەی  خێزان  و نەمانی ئیلتیزامی ئەخلاقی و ئینسانی مرۆڤەکان لەهەمبەر یەکتری هێندە  تۆقینە لە گەشەکردنی هۆشیاری  کۆمەڵگە بەتایبەتی ژنان ، لە هەڵکشانی ئیرادەی سەربەخۆیی  ڕێژەی ئەو ژنە کارکەر وبەرهەمهێن و سەربەخۆیانەی کە دەتوانن بەرپرسیاری ژیان وگوزەرانی خۆیان دەستەبەر بکەن و لە دۆخێکی وادا ملکەچ  ناکەن بۆ چەوساندنەوە پەیوەندیەکی ناهاوسەنگ ، بۆ پەیوەندیەکی  پڕی توندوتیژی وبێڕێزی وبگرە  مانەوە لە چورچێوەیەکی خێزانیدا  کە وەڵام بە پێداویستیە ڕۆحی وسۆزداری و ئینسانیەکان نەداتەوە ، دەسەڵاتی نەریتخواز ئەمڕۆ بەرەنگاری توێژێکی ژنان دەبێتەوە کە چیتر لەناو خێزاندا بونەوەری پلە دوو ، پەڕواێز وپاشکۆ نیە ، بەڵکو بکەرێکی کارا و ئیشکەر وبونەوەرێکە کە بەشداری ئابوری هەیە لە ڕاگرتنی ئەو  بونیادەی کە لەسەر پیاو  تاپۆ کراوە ، بەلام ئەم دۆخە  نوێیە ، ئەم هاتنە پێشەوەی ژنان ، ئەم شێوازی بەشداریکردنە  چیتر لەگەڵ مانیفێستی نەریتی  بۆ خێزان وبۆ دابەشکردنی نەریتیانەی ڕۆڵی ژن و پیاو لە خێزاندا   کۆک نیە  ونایەتەوە  بۆیە ڕێژەی  جیابونەوە   ڕولەهەڵکشانە ، ژنی  بەشدار لە خێزاندا  دواجار ژنێکە  دەتوانێت ژیان ودۆخێک ڕەت کاتەوە کەلەڵ پێداویستیە ئینسانیەکانیدا  نەیەتەوە ودواجار خاوەنی  ئیرادەو بڕیار وخاوەنی  داهاتوی  خۆی دەبێت ، وەستانەوەی  دەسەڵاتی نەریتخواز لەبەردەم لە دایکبونی ئەم مرۆڤە بە ئیرادەیەدا ، ئەم مرۆڤە ئازادە پەیوەست نیە  بەو شین وشەپۆڕەی   بۆ پیرۆزی  خێزان وداکۆکیکردن لە مانەوەی خێزان وەکو یەکەیەکی ئەخلاقی  پیرۆز بەڵکو داکۆکیکردنێکی  تاقەتپڕوکێنە  لە دەسەلاتی بابسالارانەی  خۆی لە  مۆدێلی  خێزاندا ، ئەگەر سەرنجی ئەو  ململانێ سەختەی  کۆمەڵگە بەگشتی وخیتابی ئایینی بەتایبەت دەیکات بە ناوی پارێزگاری لە ڕەوشت وپیرۆزی خێزان ئەوا  دەبو  خێزان وپەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانی  ئێمە لە جوانترین ومرۆڤانەترین و ڕێزدارترین پەیوەندیەکان بێت لە کاتێکدا  بەسەرنجدان لە دۆخی  گشتی کۆمەڵایەتیمان تەواو پیچەوانەکەیەتی ، هەڵکشانی توندوتیژی  فیزیکی ودەرونی وسێکسی و زیادبونەوەی  هەڵوەشانەوەی فەرمی ونافەرمی خێزانەکان  بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش  بەڕادەیەک کە هەموو هێزە جیاوازەکانی کۆمەڵگە  دان بەم  دۆخەدا دەنێن ،بەڵام بەهیچ کلۆجێک  ناخوازن دان  بە هەرەسهێنانی  ئەو وێنە پاتریارکیەدا بنێن  کە   خێزان بەگشتی وپیاو بە تایبەتی  ڕوبەڕوی  دەبێتەوە .

دوەمین  ئامراز  کە دەسەڵاتی بابسالارانە ، کەلتوری پاتریاریارک  بەکاریدەهێنێت  بۆ مانەوەی  خۆی و پراکتیزەکردنی دەسەڵاتی خۆی بەناو  قوڵایی کۆمەڵگەدا  ئایینە، ئایین وەکو بەردەستترین و ئاسانترین وراستەوخۆترین ناوەندێک بۆ پراکتریزەکردنی دەسەڵات وهەژمونی نەریتی بابسالارانە. لە کاتێکدا  خێزان،پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان ، چەمکە  کۆمەڵایەتیەکان لە بەردەم گۆڕینی پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنادا ، گۆڕینی دۆخی ئابوری وهەروەها  گۆڕانی شێواز وئاستی پەیوەندیەکان  بەهۆی شۆڕشی دیجیتاڵ و شۆڕشی پەیوەندیەکانەوە ، لە کاتێکدا ئەم گۆڕانە زۆرانە کاریگەری ڕاستەوخۆیان کردۆتە سەر  تاک وەکو بونەوەرێکی سەربەخۆ هاوکات سەر خێزانیش وەکو یەکەیەکی بنچینەیی وموقەدەس و یەکەیەکی خاوەن دەسەڵات لە  کۆمەڵگەدا ، بەڵام چونکە هاوکات کۆمەڵگەکەمان   چی وەکو  دەزگا  ودامەزراوە  زانستی فیزیکیەکان ، چی وەکو  هۆشیاری وگشتی  و ئامادەیی کۆمەڵگە  نەیتوانیوە  وەلام بەم گۆڕانە  ئابوری و ئەلەکترۆنی و کەلتوریانە بدات کە خێزان  وتاک بەری دەکەوێت  هەر بۆیە  ئەو بۆشاییە  ئاکتوێڵ  و فراوانە با ئاسانترین وڕاستەوخۆترین شێواز  بە تەفسیر ودنیابینی  ئایین  پڕکراوەتەوە ، دەتوانم بڵێم ئایین بەهێزترین بکەری ئەو هەمو ئەو  بۆسایی وپرسیار وپێدراوە تازانەیە کە خێزان وکۆمەڵگە زۆر بەخێرایی وبەردەم بەری دەکەوێت ، ئایین ودابونەریت دوانەی ئامدەی دنیای کۆمەڵایەتی ئێمەن ، خیتابی ئایینی  هێز دەداتە هەمو ئەو  پاشخانە کەلتوریەی کە دابو نەریت هەڵگریەتی ، سەیر نەبێت بەلامانەوە کە جڤاتی کوردی بۆ نمونە  جڤاتێکی زیاتر مۆنۆگامی بوو بەڵام  لەم  ساڵانەی دواییدا ،سەرەڕای هەموو ئەو قەیرانە ئابوری وپەروەردەیی  وسیاسیەی کوردستان ، سەرەڕای گرانبونی ژیان و زیادکردنی بەرپرسیاریەتیەکانی خێزان و ئاڵۆزبونی ژیان کە چی  پلۆگامی  فرەژنی  ڕولەزیادبونە! بەڵکو  خیتابی دینی  بانگەشەی  گەرمی بۆ دەکات.

 

 

خیتابی ئایینی  مێژویەکی درێژی هەیە لە خەیاڵی گشتی کۆمەڵگە وڕەگوڕیشەی مێژویی هەیە ، لەگەڵ دابونەریت وبەهاکاندا بەجۆرێک تێکەڵ ویەکانگیر بون  کە هەندێک جار ولە هەندێک تخوبدا  ناسینەوەیان ئاسان نیە ( بۆ نمونە خەتەنەکردنی ژنان  کە هیچ بنەمایەکی ئایینی نیە وەکو  سوننەو  وەکو فەرز وهیچ بنەمایەکی شەرعی وئایینی  نیە ، بەڵام  زۆر بە توندی بەناوی ئایین و پاکژی و فەرزی  خوداوە لە  جیهانی ئیسلامدا و،کۆمەڵگەی ئێمەش  بە جددی پیادە دەکرێت ) لە  ئێستادا  دنیابینیەکی  کۆنسەرڤاتیڤ و پاشکۆی ئەو توندڕەویە  ئایینیەی کە  خیتانبی  ئایینی نەک لە کوردستان بەڵکو لە جیهاندا ئێستاکە خۆینمایش دەکات. هیچ کاتێک ئایین وەکو ئەم چرکە ساتە ئامڕازێک نەبوە  بۆ دەسکەوتە دنیاییەکان ، هیچ کات ئایین وەکو ئەم ساتەوەختە  ڕوت نەکراوەتەوە لە وەزیفە ڕۆحی وئایینی وئەخلاقی و کۆمەڵایەتیە  ئامۆژگاری ئامێزەکەی، هیچ کاتێکیش  هێندەی ئەمساتەوەختە  خیتابی ئایینی پاشکۆی ئەو خیتابە بابسالارانەیە نەبوە  کە لەبەردەم هەژمونی گۆڕانکاریەکاندا  پەلەقاژێی مانەوەی  ئەو بەها  و نۆرمانە دەدات لەکە  لە دۆخی گیانەڵلا وگیانکێشاندایە ، هیچ کاتێکیش وەکو ئەمساتەوەختە لە کۆمەڵگەی ئێمەدا ئایین نەبۆتە پانتاییەکی بێسنور کەسانی بێسەواد ونەخوێندەوار ونەشارەزا لە زانستەکانی ئایین وشەریعەدا کە بۆ پەیداکردنی بژێوی  ژیان و پول پەیداکردن  بونەتە فەرمانبەر  بەڵام لە ژێر پۆستێکی  ڕۆحی و وەزیفەیەکی هەستیار کە پیاوی ئایین وئیمام وخەتیب ومەلادا.

ئاخر لە کاتێکدا  ژیان و دۆخی ئابوری جیهان  وکوردستان بەتایبەتی لە گۆرانێکی  گەورە وخێرادایە، پەیوەندیە ئابوریەکان لە فۆرمۆلەبوندایە ، ژیان بەرەو ئاڵۆزبون دەچێت ، خێزان  بەر ئەو  گۆرانکاریە گەردونی وجیهانیە دەکەوێت کە زۆر بەخێرایی ڕودەدات  ، پەروەردە وفێرکردن   بەرەو  پڕۆسەیەکی ئاڵۆز و بێسنور دەجێت ، لە کاتێکدا خێزان  لەبەردەم ئەم هەموو گۆڕنکاریە گەردونیەدا  دەکەوێتە بەردەم بەرپرسیاری نوێ ، ئەرکی نوێ و پرسیاری نوێ لەهەمبەر  نەوەرکانی ولەهەمبەر پێدراوە نویێەکانی ژیاندا ، لەم دۆخە ئاڵۆزەدا  خیتابی ئایینی  لەڕێگای  نوخبەیەکی نەخوێندەورا  وکورتبینەوە  ، لە ڕێگای نوخبەیەکەوە کە شارەزایی  نەک لە زانستە کۆمەڵایەتیەکان بەڵکو لە زانستە ئایینیەکانیشدا نیە ، هەربۆیە لە دواجاردا ئەم نوخبەیە  خوێندنەوەی بۆ کێشەکان ،چارەسەر وپێشبینی  بۆ کێشە ئاڵۆزەکانیش ناواقیعین وزۆر جاران  ئەو چارەسەرانە دەبنەوە  بە سەرچاوە  بۆ کێشەی تر.

بۆ نمونە خیتابی ئایینی بەردەوام جەخت  لەسەر فرەژنی دەکاتەوە بۆ دوو کێشەی بنەڕەتی  کۆمەڵگە ، کێشەی کەمبونەوەی هاوسەرگیری ومانەوەی کچانی بێمێرد ، کێشەی بێوەژنەکانی دوای جەنگ !!

لە کاتێکدا نائارامی سیاسی ناوچەکە ، خەونی جێهێشتنی ووڵات و کۆچکردن( بە کوڕ وکچەوە) سەختی دۆخی ئابوری  و ئاڵۆزبونی ژیان وزەحمەتی دابینکردنی پێداویستیەکان ڕێگرێکی  سەرەکی  پێکەوەنانی خێزان وبەیەکگەشتنی  بەردەم ئەم نەوە گەنج وتازە پێگەشتوەی کچان وکوڕانن  ، کەچی  نوخبەی ئایینی (فرەژنی )پێشنیار دەکات وەکو چارەسەر.

شەڕو کوشتارە  زۆرو لەدوای یەکەکانی ئەم دەڤەرە نەوەیەک ژنانی تەنها و بێهاوسەر ومنداڵی  بێباوک وهەندیک جار بێسەرپەرشتی لێبەجێماوە ، لە ڕوی ئەخلاقی وئینسانی و ویژدانیشەوە  کۆمەڵگە بەرپرسیارە لە دابینکردنی ئاسایش و ژیانێکی پڕ کەرامەت بۆ ئەو خێزانانەی کە قوربانیان داوە لە پێناوی ئارامی وئاسیشی  کۆمەڵگەدا  ، لە دابینکردنی ژیان و داهاتوی نەوەکانی ، لە دابینکردنی فەزایەکی کۆمەڵایەتی و ئینسانی وئابوری هەتا ئەم خێزانە  قوربانیانە درێژە بە ژیان وداهاتوی خۆیان بدەن ، درێژە بە خەوبینین وهێنانەدەی خەونەکانیان  بدەن ، بەڵام   لە جیاتی ئەمانە    خیتابی ئایینی پێداویستی ئەم توێژە(کە  باوکی  تێدا  ئامادە نیە  ، کە پیاو-سەنتەری دەسەڵاتی تێدا نەماوە ، فۆرمێک لە خێزان کە باوک وەک  نوێنەری  دەسەڵاتی  پاتریارکی کۆمەلایەتی تێدا ئامادە نیە )  کورت دەکاتەوە بۆ بەشودانەوەی بێوەژنەکانی جەنگ ،  هاوسەری شەهیدەکان  دەداتەڤبە پیاوی تر و بە ڕازی بون بەوەی  ببنە هاوسەری دوەو سێهەم وچوارەمی  پیاوێک لە پیاوەکان !

بە ئاگا یان بێئاگا خیتابی ئایینی لە چەند ئاستێکی جیاوازدا سەرسەختانە  ململانێ دەکات بۆ مانەوەی ئەو  فۆرمە پاتریارکیە ،نەریتیەی خێزان  کە پیاو تێیدا سەنتەری هەموو بەهاو دەسەڵات ونۆرم وناسنامە  کۆمەڵایەتی وئەخلاقی و ئینسانیەکانە ، کە پیاو تێێدا  پلەی باڵا وژنەکان تێێدا پلەی دو وخوارتریش ، ئەم خیتابە ململانێێ سەخت دەکات بۆ دەسگرتن بە فۆرمێک لە پەیوەندی  کۆمەڵایەتی ودەمارگیری ناو خێزانەوە کە لەبەر هەژمونی ئابوری وگۆڕانی ژیاندا  خەریکە لە بەریەک هەڵدەوەشێت و بگرە هەڵیشوەشاوەتەوە تەنانەت بۆ   بۆ  هەوڵی  دەسگرتن بەم ستراکتۆرە بابسالارانەیەش  ئەم خیتابە  جارێکی تر ژن  بەکاردەهێنێەوە  ، بەمانایەک ژن هەم ئامڕازێکە  بۆ ڕاگرتنی ستراکتۆرێک کە خۆی تێدا کۆیلە و خۆی تێیدا پلە دوو و زۆرێک لە ماف  وبەها  مرۆڤانەکەی  خۆی  لەدەستداوە.

 

تەفسیکردن وڕەخنەگرتنی ئەم دۆخە ، ڕەخنەگرتنی خیتابی ئایینی وەختێک  داکۆکی سەرسەختانە لە مانەوەی  ستراکتۆری پاتریارکی خێزان دەکات  بەومانایە نیە کە لەگەڵ هەڵوەشانەوە ولێکترازانی خێزان و پاشاگەردانی کۆمەڵایەتی و ئەو فۆرمە لە پەیوەندی کە هیچ بەرپرسیاری و ئیلتیزامێکی ئەخلاقی وئینسانی تێدا نیە ، بەپێچەوانەوە ئەم فۆرمەی کە خیتابی ئایینی  بە سەختی دەیەوێت  دەستی پێوە  بگرێت لە ژێر  بەهانەی خێزان وبەزەیی و ڕەوشت وبەها ودەیان چەمک  و بەهانە و پایەی دی ، هەمووی ئەو بەهانەیە کە ئەم خیتانە بانگەشەی خۆی پێدا  هەڵدەواسێت وشەرعیەت دەدات بە ستراتیژەکانی خۆی لە کاتێکدا  چاو لە واقیعی  ژیان و گۆرانی  پەیوەندیە ئابوری وکۆمەڵایەتی وئەو  گۆڕانکاریە ڕیشەییانەش دادەخات  کە بۆتە دیاردەیەکی گەردونی وئێمەش بەشیکین لەم گەردونە ،  ئەو گۆڕانکاریە ئابوریانەی کە ژنیش بەشێکی زیندوە و لەم ڕێگایەشەوە ئیتر ژنان  لەو پێگە نەریتیەدا نەماوەتەوە کە  ئەم خیتابە بەزۆر دەیەوێت بەشانی ژن وپاشان بە شانی خێزاندا ببڕێت .

کۆمەڵگەی کوردستان لە سی ساڵی رابوردودا گۆڕانی گەورەی سیاسی وئابوری بەخۆیەوە دیوە کە دواجار دە کاتە  ئابوری گەورە ، ژنان دەوری بەرچاویان دیوە لە ژیانی ئابوری وژیانی سیاسی (سەرەڕای هەموو تێبینیەکان لەسەر ئەم بەشداریکردنە)  تەنانەت ژنان بەشدارن لە دەزگا ودامەزراوە  ئەمنی وسەربازی و دەزگا جیاوازەکانی دەسەڵاتی کوردیدا ،بەشدارن لە بەڕێوەبردنی خێزان و ڕاگرتنی دۆخی ئابوری خێزاندا ، لە کاتێدا هەمان دۆخ  وێنەی پیاو ،وەکو بونەوەرێک لە ووڵاتێکی پڕی قەیران و ئاڵۆزی  ئیداری وئابوریدا ، وێنەی پیاو لە پاشەکشەیەکی بەردەوامدایە ،چیتر پیاو  ئەو بونەوەرە بەهێز و بەتواناو بەرهەمهێن و پارێزەر وبەرهەمهێن و جوامێرە  موتلەقە نیە کە پاشخانی  کۆمەڵایەتی  و کەلتوری ئێمە  بەردەوام لەسەر یادەوەری گشتی  ئێمە بەرهەمی هێناوەو بەرهەمی دێنێ .

هەرچەندە  ئامارێكی ڕەسمی لەبەردەستا نیە بەلام دەتوانم بڵێم ئێستاکە ژمارەیەکی بەرچاوی خێزانی کوردی بەسەرشانی ژنەکانەوە ، ژمارەیەکی بەرچاوی ژنان بەخێوکەر و ڕاگری سەرەکی خێزانەکانن ، فشاری ئابوری وژیان بەسەر شانی ژنەوە ، هەڵگرتنی بەرپرسیاری ،هەڵگرتنی ئەرک بۆ خۆی پایەیە بنەڕەتیە  بۆ دەستەبەرکردنی ماف ، بۆ گۆڕینی پێگەی کۆمەڵایەتی وبۆ جێگۆڕکێکردنی پەیوەندیە ئابوریەکان ، ژنای بەرهەمهێن ژنێکی کۆیلە  وپلە دونیە ، ژنێک نیە کە لە پەیوەندیەکی ناهاوسەنگا دەمێنێتەوە ، کە بە بێڕێزی وچەوساندنەوە و زەوڵم وسستەم رازی بێت ومل بدات  بۆ چەوساندنەوە.

ئەم ساتەوە وەختە لەبەردەم وێنەیەکی نوێداین بۆ ژن ، هاوکات وێنەیەکی  کۆن بۆ پیاوان ، لە کاتێدا  ژنان  بەشدارن لە ژیانی گشتی لە هەڵگرتنی ئەرک ودواجار  فۆرم ەستراکتۆری خێزان گۆڕانی گەورەی بەسەردا  هاتوە بەڵام دەسەلاتی  سوننەتی کۆمەڵگە  بەتوندی دەیەوێت  دەست بەو ئیماژە   کۆنەی  پیاوەوە بگرێت کە ئێستا وەکو خۆی نەماوە ،  ئەم واقیعە  ڕیشەی سەرەکی زۆریک لەو کێشەو ململانێ وتوندوتیژی و  کێشە  هەمەلایەنانەی کۆمەڵگەی ئێمەیە کە بەدەستیەوە دەناڵێنیت .

خێزانی بابسالار نایەوێت دەستبەرداری ئەو  وێنە وئیماژە   کۆنەکەی (پیاو) هەڵبگرێت ئەگەر لەو پێناوەشدا پەنا بەرێتە بەرچەواشەکردن ودرۆ وهەڵبەستن وفریدانی خەیاڵی گشتی وپەنابردنە بەر خەیاڵی ئایینی وبەر هەموو ئەو هێزە کۆمەلایەتی وچەمکە نەریتی وکۆنەپەرستانەیەش کە وێنەی کۆنەکەی پیاو  دەتوانێت بەرهەم بێنێتەوە. ئاڵۆزبون وزەحمەت بونی  ژیان و گۆڕانی دۆخی ئابوری  وسیاسی وفەرهەنگی ئەو وێنە  ترادیشناڵەیان لە پیاو سەندۆتەوە  هاوکات ڕۆڵی ئەویش وەکو بکەری سەرەکی  سنورداتر کردوە (زیاتر لە کایەی ئابوری وزانستی  ،دیارە  ئەمەش  جارێکی تر دەکەوێتەوە بەردەم دابەشبونێکی چینایەتی وگروپگەریی وتەنانەت خێڵەکیش لە کۆمەڵگەیەکی وەکو کوردستاندا ) . نێری نوێ بە ڕونی دیارە  کە ناتوانێت لەسە بنەمای ڕەگەز ونێربون وپیاوبونی ناتوانێت  بەئەرکەکانی  خۆیدا ڕابگات وەکو  بونەوەرێک لەسەردەمی گۆڕانەکاندا ، کایەی  سیاسی وکایەی ئابوری  کوردستان باشترین بەڵگەی شکستهێنانی پیاوانە لە ئیدارەدانی ژیانی  گشتی  لە کاتێکدا ئەم دوو  کایە  زۆر گرنگە پانتاییەکی گەورە بو کە لە سی ساڵی داهاتودا  پیاوان ئەزمونی زانایی وسەرکەوتن وجوامێری و ژیری وشەهامەتی خۆیانی تێدا ئەزمون بکەن ! لە نێوان دەستگرتن بە وێنە کۆنەکەی  خۆی وئەو شەپۆلە گؤرانکاریانەی خەریکە ئەو وێنەیە ڕادەماڵێت  پیاوان وفەرهەنگی بابسالار لە ململانێیەکی سەخت و دژواردایە .

کە دەڵێین جیهان لە گۆڕانێکی خێراوبەردەوامدایە مانای ئەوە نیە کە تەنها ئامرازەکانی پەیوەندی ودەسکەوتە زانستی وتەکنۆلۆژی و مۆدێلەکانی ژیان لە گۆڕاندایە بەڵکو  ئاماژەی ئەو  گۆڕانە  لەو  کاریگەریانەدا  دەتوانرێت بخوێنرێتەوە کە کاریگەری لەسەر ژیانی مرۆڤ وپەیوەندیە مرۆڤایەتی و بەها ئەخلاقی ومرۆڤایەتیەکان دەکات ،شتێک نیە لە دەرەوەی  مرۆڤ و کاریگەریەک نیە لە دەرەوەی مرۆڤ خوێندنەوەی  بۆ بکرێت . هەربۆیە  هەموو ئەو گۆڕانکاریە  زانستی وسیاسی ومێژووی وتەکنۆلژیانە بە ناو مرۆڤدا  دەکرێت هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت وبخوێندرێتەوە !

کۆمەڵگەی کوردی  ، کۆمەڵگەیەکی پەڕوایزی بێبەرهەمە ،کۆمەڵگەیەکە هێشتا لە ڕوی شارستانی ومەدەنیەوە جڤاتێکە بەرخۆر وپەڕواێزە ، جڤاتێکە هێشتا  قۆناغی فێربونی تێپەڕاندوە چی جای فێرکردن وبەرهەمهێنان بۆ ئەوانی دی ، دیارە ئەمەش سەرەڕای ئەوەی پەیوەستە بەو دۆخە  کۆڵۆنیالی وچەوساندنەوە وسستەم و زوڵمە مێژوویەی کە ڕوبەڕوی بۆتەوە ،بەشێکی تریشی پەیوەستە بەو هەڵکەوتە سایکۆلۆژی وئینسانی ودەرونیەیە کە مرۆڤێکی بەرهەمهێنانوە خەونی گەورەی نەبێت ، مرۆڤێکی پاسیڤ وچاوەڕوان ، مرۆڤێک هەمیشە لە چاوەڕوانیەکی مێژووییدایە بۆ فریادڕەسێک لە پشتی سنورەکانەوە ، دۆستێک ، ڕزگارکەرێکی ئەفسانەیی کە بێت ولەم دۆخە مەینەتیابرە ڕزگای بکات ، مرۆڤی کورد هێشتا لە قۆناغی  ململانێی چاکەو  خراپەدا تەماشای کێشە  زۆر گەورە سیاسیەکانی خۆی ولەوێوە تەفسیری ئەو زوڵمە گەورە  و تاوانە نامرۆڤانانەی دەکات کە دەرهەقی کراون ، ‌ێسا پێی وایە بە کوڕوزانەوە ،نیشاندانی فرمێشک وخوێن ، بە نمایشکردنی شین وشيپۆڕ ونیشاندانی جەستیە منداڵە زیندان بە چاڵکراوەکانی عەرعەر  وسەماوە  دەتوانێت ویژدانی دنیا  بجوڵێنێت ودەتوانێت ،سەرنجی دنیا  بۆسەر ئازارەکانی خۆی راکێشێت ! کارەساتی  مرۆڤی کورد ئەوەیە کە هێشتا هێز ەکاریگەرەکانیشی بەم میکانیزمە تەماشای دنیا دەکەن !