پلاتۆن به (دیۆگینی سینۆپی) دەگووت(سوکراتێکی شێت)…دەشێت (دیۆگین) ئەو لایەنە شێتاتی و زوهدیەتەی لە سوکراتەوە وەرگرتبێت. بەڵام خاڵی وەرچەرخان ئەوەیە کە (دیۆگین) وەک سلۆتێردایک ئاماژەی پێدەدا ئەو فەیلەسوفە بوو؛ لەدەرەوەی (ئاکادیمای پلاتۆنی) دەیفەلسەفاند، زاهیدیک بوو لەنێو کوپەڵەیەکدا دەژیا، ئەوەندە کەمی دەخوارد بەجۆرێک کەهەموو خواردنێکی خۆشی ڕەتدەکردەوە. دیۆگین گوتەیەکی بەناوبانگی هەیە: ئەوەی هیچی نەبێت لەهیچ ناترسێت… ١
دیۆگین تەنها باپیرەگەورەی ( هیپیەکان) نەبوو، کەجوڵانەوەیەک بوون لەشەستەکانی سەدەی بیست، پشتیان کردە ژیانی شمەکخۆری بەرەو سادە ژیان. تەنانەت دیۆگین شۆڕشگێڕیش نییە وەک هەندێک دەیانەوێت وێنەی بکێشن، بەڵکو بیرمەند وڕۆشنبیر وفەیلەسوفێکە، کەهەموو ژیانی لەڕێگەی لاقرتێی و گازگری سینیزمانە ئەوی بەرامبەری توڕەدەکرد وگاڵتەی پێدەکرد، بێگومان نەک لەپێناوی گاڵتەپێکردن، بەڵکو لەپێناوی ئاشکراکردنی ڕاستیەکان لانەدانی لەڕاستەڕێی ژیان.
Diogenes Searching for an
Honest Man, attributed to J. H. W. Tischbein (c. 1780)
لەوبڕوایەدام (دیۆگین) وەک شاعیرێک ژیاوە، شاعیرێک بەجۆرێک لەنێو خەیاڵدا نقومدەبێت، کەچیتر دونیای ڕاستەقینەی لەلا مەبەست نییە. لێرەوە من (دیۆگین) وەک فەیلەسوفیکی شاعیر دەناسم، بەمەش ڕێگەکانی نێوان پلاتۆن ودیۆگین جیادەبنەوە. چونکە ئەو ژیانەی (دیۆگین) وەک زاهیدێک، کەدونیای خەیاڵی فەلسەفی هەمیشە لەلاگرنگتر بووبێت، وەک لە (هەبووە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان) خاڵی شیعریەتی گەورەی ئەو بوو. ئەمەش خاڵی جیاوازیەتی لەگەڵ (پلاتۆن) لەدوایشدا دەتوانین بڵیین جیاوازیه‌تی لەگەڵ نەریتی مارکس لەکۆمۆنیزمدا و لەگەڵ ئەقڵانیەتی موجەڕدی كانتی و ئەبستراکتدا. بەدیوێکی دیکەدا کارکردنی بەو جۆرە سوکراتیە ولەدەرەوەی (ئاکادیمیای پلاتۆنی) ئیرییەکی توندی لەپلاتۆندا هاروژاندووە، بەجۆرێک کەدوای چەندەها سەدە (سلۆتێردایک) لەخوێندنەوەی خۆی بۆ (پلاتۆن)* لەوبڕوایەدایە فەیلەسوفی ڕاستەقینە دیۆگین بووە. ٢
دەشێت ئەم (شێوازی ژیانە) کەلەدوایدا دێینەوە سەری، پلاتۆنی دەهری کردبێت. چونکە چەندە (پلاتۆن) لەکۆمارەکەیدا خەمی دەستبەسەراگرتنی دونیای هەیە بەناوی هەقیقەتەوە، دەئەوەندە خودی هەقیقەت نییە وه‌ك خۆی، چەندە خەمی ئەو نوێنەرایەتی هەقیقەتە لەکۆمارەکەیدا، ئەوەندە هەقیقەت ناخاتە پلەی یەکەمەوە. بەپێچەوانەی (دیۆگینی سینپۆپی) خەمی تەنها ڕیگا ڕۆشنکردنەوە وباسکردن وژیان بووە بۆ هەقیقەت و بەشێوە ژیانێکی زوهدی وشاعیرانە، بەلای ئەویشەوە گرنگ نەبووە نوێنەری هەقیقەت بێت ومۆنۆپۆلی ئەو دونیایە بێت، گرنگ نەبووە لای وەک فەیلەسوفێک ببێتە دەسەڵاتێکی تایبەت، ببێتە دەسەڵاتێک سیاسەت بخاتە ژێر کاریگەری خۆیەوە، لای (دیۆگین) مرۆڤ وهەقیقەت گرنگی خۆیان هەبووە، دیۆگین لەهیچ نەترساوە، چونکە خاوەنی ئاکادیما نەبووە و دەوڵەتیش لەخەیاڵیدا نەبووە، بەڕای من ئەمە وێنەی ڕاستەقینەی ڕۆشنبیرە و وێنه‌كانی دیكه كه‌به‌ناوی هه‌قیقه‌ته‌وه خوتبه ده‌ده‌ن ، جگه له‌به‌رهه‌مێنه‌ری فۆرمه‌كانی فاشیزم نه‌بن هیچی ترنین، جا هه‌قیقه‌ته‌كه هه‌ر شتێك بێت.
خاڵێکی دیکە وەک پێشتر ئاماژەمان پێداوە ئەوەیە (بیری شمولی – تۆتالیتاریزم) لای پلاتۆن لەوەدا خۆی بەرجەستە کردبوو، کەدەبێت هەموو بەها هونەرییەباڵاکانی ژیان، کە (شیعرە)، لەکۆمارەکەیدا بچێتە دەرەوە. دەبێت لەکۆماری ئەفڵاتوندا شاعیرەکان، خەیاڵزەدەکان، خەوبینەرەکان، داهێنەرەکانی هونەری شیعر وپەخشان بچنە جێگەی کۆیلەکان، گەر ئێمە خەیاڵی خۆمان فراونبکەین وخۆمان بخەینە جێگەی پلاتۆن وەک سەرۆکی ئەو کۆمارە ئایدیالیە، نمونەییە، دەبێت چی لەشاعیرەکان، لەهونەرمەندەکان، لەهونەری باڵابکەین؟ بێگومان لەبەرئەوەەی خاوەنی ئەقڵانیەتێکی فەلسەفین، ڕاتسیۆنالین بەمانا گشتیەکەی، ئەوا دەبێت کارێکی دیکە بۆ شاعیران بدۆزینەوە، ئەویش ئەوەیە بیانکەینە (کۆێلەی دەسەڵاتی فەیلەسوفەکان) دەسەڵاتی ئەوانەی کۆمار دەپارێزن، بەمانای فیگوری هونەرمەند، شاعیر، چیرۆکنوس بچنە ڕیزی نەفام و کۆیلەکان وکاری قورسیان پێبکرێت. بەمەش وێناکردنی هونەرمەندە وەک (برسیەکی ئەبەدی ) وەک کەسێک کەناتوانێت سیاسەت بکات، وەک یەکیک کەلەدەرەوەی متمانەکان بژیت، وەک یەکێک کەدەبێت هەمیشە برسی بکەیت وگومانت لێی هەبێت.
ئەم سکێچكردنه لەپلاتۆنەوە دێتە نێو بیری سیاسی دونیایەوە، بەڕای من، بەردەوام خۆی دووبارە دەکاتەوە. سوودی هونەر لەسوستێمە شمولیەکاندا لەوەدا خۆی دەبینیەوە، کەبەشکۆمەندی جەنگاوەرو حیکمەتی دەوڵەتدا هەڵبدات. گەر لەدەرەوەی ئەم کڵێشەیە گەمەی خۆی بکات، ئەوا دژایەتی دەکرێت وسنووردار دەکرێت. ئەم کڵێشەیە بەوەی شاعیرەکان هەڕەشەن بۆسەر ژیان، سکێچێکی پلاتۆنیە و وەردەرنانی شاعیرەکان لەکۆماری پڕ فەزیلەتی پلاتۆنیدا، نەریتێکە کەهەموو دەسەڵاتە سیاسیەکان بەپڕاوپڕی پراکتیزەیان کردووە.
دیارە ئەم تێزه تەنها ڕێگه‌یه‌كه بۆ خەیاڵ، کەڕێگەمان دەدات لەو خەیاڵە پلاتۆنیە ترسناکە تێبگەین، کەئەکادیمای خۆی دەخاتە خزمەت بیرێکی دەسەڵاتخوازیەوە ولەکتێبی (کۆمار) تەعبیر لەخۆیدەکات. بەمەش بەڕای من لەگەڵ (مارکس) یەکدەگرێتەوە، بەوەی خاوەن یۆتۆبیایەکە تێدا جوڵەی مرۆڤەکان وشێوازی ژیانیان دیاریکراوە. هەر دوو فیگورەکە بەڕای من، چ پلاتۆن و چ مارکس، لەم خاڵەدا، ناتوانن لەوە تێبگەن لەدەرەوەی ئاکادیما، یان پارتە کۆمۆنیستەکان، فەیلەسوف دەتوانێت ڕۆڵێ خۆی ببینێت! به‌دیوێكی تردا، هەردووکیان (پلاتۆن و مارکس ) لەدژی فیگوری گاڵتەجاڕێکی پۆزەتیڤ، سینیکارێکی پۆزەتیڤی وەک (دیۆگینی سێنۆپی) جەنگاون، شەڕی (دیۆگین) بەڕای من شەڕی خەیاڵی شاعیرە بۆ هەقیقەت لەدژی ناشرینی دونیا. ئیدی بەڕیزانم لەپلاتۆنەوە تادەگاتە فەیلەسوفانی پۆست مۆدێرن، یان ئەنتی مۆدێرن، پلاتۆن درێژە بەخۆی دەدات لەدژی فیگوری فەیلەسوفی گاڵتەجاڕ.
بەڵام پێویستە ئاماژە بەوەبدەم کە لە(فردریک نیتچە) وە ئەم (فیگورە دیۆگینیە) جارێکیتر دووبارە لەدایکبوونەوە بەخۆیەوە دەبینێتەوە و دەگەشێتەوە، بەڕای من فەلسەفەی (نیتچە) ئەو گازگرتنە سەگیە سینیکارە، زیندوو دەکاتەوە کەفەلسەفەی مۆدێرن لەخۆیدا بەندیکردبوو. پێموایە مۆدێرنە (یۆتۆبیایەکی پلاتۆنیە) دەبێتە یەکێک لەحکایەتە گەورەکان، بەڵام لەپۆست مۆدێرنەکانەوە، لە(نیتچە)وە بەتەواوەتی ئەم حکایەتە دەبێتە ووردە حکایەت و بەر ڕەخنە دەکەوێت.
ئاوەها لە دیۆگینی سینۆپیەوە دووشت فێردەبین
یەکەمیان؛ ئەوەیە کەمەرج نییە لەئاکادیمایەکانی حیکمەتەوە، لەدەزگاکانی سیاسەتەوە، لەئایدۆلۆژیاوە، لەکەنیسەو مزگەوت وسیناگۆگەکەوە فێری هونەری ژیان بین!
دووهەم؛ ئەوەیە کەمەعریفەی ڕووت مانای دڵسۆزیە بۆ ژیانێکی پڕ زوهدیەت و کەمخواردەیی و بێ تەماعی، هەر کاتێک مەعریفە وزانست بببێت بەبەشێک لەدەسەڵاتێک لایەنە زوهدی ئیستیکەیەکەی ونبکات، نابێت بەئیلهامبەخش، بەڵکو بەبەشێک لەدەسەڵاتێکی دیسپۆت.
هەر لەبەرئەوە گەر ئاکادیما فێرمانبکات چۆن ببین بەڕۆشنبیری مەسلەکی وفەرمی دەسەڵاتێکی دیاریکراو، ئەوا سینیکاریکی وەک (دێۆگین) فێرمان دەکات چۆن خۆمان خوشبووێت و چۆن شکۆداری خۆمان بپارێزین و ئێسکی پاشەکان لەگەڵ ئێسکی سەگەکاندا تێکڵ بکەین و لەجوادکردنەوەیدا پیشانی ئەسکەندەری مەقدۆنی بدەین، بێگومان بێئەوەی ترسی ئەوەمان هەبێت بەشمشێرێک ملمان بپەڕێنێنن، چونکە مرۆڤی مەشقکاری زوهدی خاوەنی هیچ نییە لێی بترسێت ونیبکات. نوکتەیەک هەیە لەگریکەوە دەڵێت؛ گوایە دیۆگین زیاتر لەنەوەد ساڵ ژیاوە، کەتاقەتی ژیانی نەماوە بڕیاریداوە هەناسە نەدات، خۆی وەک مەشقکارێکی گەورە وەستاوە لەهەناسە هەڵکێشان و مردووە .
سه‌رچاوه‌كان:
-
1.Margot Aigner, Diogenes von Sinope, Ein griechischer Philosoph der Antike, der lebte wie ein Hippie, Blog 18.02.2008.
-
2.Peter Sloterijk, Philosophische Temperamente: Von Platon bis Foucault, Diderich Verlag 2009
