پیرەمێرد، سەید حوسێن حوزنی موکریانی،مامۆستا گۆران و فایەق بێکەس لەچاپخانەی ژیان ساڵانی (1934-1938)

قۆناغەکانى ئەدەبى کوردیى


Loading

دانا عەسکەر؛ نوسەر و ڕۆژنامەنوسی کولتوری

قۆناغەکانى ئەدەبى کوردیى و
گرفتى بێسەلیقەیى رەخنەى ئەدەبى کوردى

داناعەسکەر

کاتێک قسە لەبارەى قۆناغەکانى ئەدەبى کوردى دەکەین، ناکرى قسەیەک لەسەر ڕەخنەى ئەدەبى کوردیى نەکەین، بێگومان ڕەخنەى ئەدەبى کوردیى و ئەدەبى کوردیى پەیوەندییەکى تۆکمەیان بەیەکەوە هەیە، قسە لەسەر هەریەک لەم دوو دیدە بەبێ ئەوى تر گرفت بۆ مێژووى ئەدەبى کوردیى دەبێت، هەریەک لەم دوو ژانرە بە سلبى و ئیجابییەوە یەک فەزا کۆییان دەکاتەوە ئەویش فەزاى تیگەیشتن و گرنگیدانە بە میژووى ئەدەب و سەلیقەى ئەدەبیى لە دونیابینى ئێمە بۆ ئەدەبیاتى دونیا و دەوروبەر. هەربۆیە کە قسەیەک لەسەر هەریەک لەم دوو ژانرە دەکەین ئاوڕدانەوەیە لەویتریان، کەواتا سەرچاوەى گرفتى ڕەخنەى ئەدەبى پەیوەندى بە جۆرى تێگەیشتنى ئێمەوە هەیە بە قۆناغەکانى ئەدەبى کوردى، بۆ ئەوەى بتوانین لە ئەرک و گرفتەکانى رەخنەى ئەدەبى کوردى بگەین و، تیشک بخەینە سەر کەموکوڕی و هەوڵە جدییەکانى، پیویستە ئەدەبى کوردى بەچەند قۆناغێک باسى لێوە بکەین، لە هەرقۆناغێک بکەرەچالاکەکانى دەستنیشان بکەین و، قسەیەک لە دیدو دونیابینى و ڕەهەندەکانى ڕەخنە لەم قۆناغەدا بخەینە بەرباس و لێکۆلینەوەوە.

لیرەوە دەگەینە سەر ئەوەى ئاخۆ لەهەریەک لەم قۆناغانەدا ئەدەب وەک دیدو کۆنسێپت  و ڕەخنە، وەک دیدێکى واقیعیانە، ڕیالستیانە،   وەک هەوڵدانێک بۆ تێپەراندنى ئەدەب، لە قۆناغێکەوە بۆ ئەوىتر، یا لە دونیابینییەکەوە  بۆ دونیابینیەکی دى، چەند کاریگەریى پۆزەتیڤى بەسەر دیدى ئیمەوە هەیە، تا چەند رەخنەى ئەدەبى کوردى توانیویەتى ئەدەب وەک دیدێکى واقیعیانە و گونجاو لەگەڵ ێەوتى مێژووى ئەدەب بەگشتیى بخاتە بەر باس و لێکۆڵینەوە، تا چەند ئەزموونى ڕەخنەى ئێمە دەکرێ وەک دیدێکى واقیعیانە تەماشابکەین، لە کاتێکدا قسەى زۆر لەسەر سستى رەخنەى ئەدەبى کوردى دەکرێت.

لەم باسەدا هەوڵمداوە ئەدەبى کوردى بەچەند قۆناغێک بخەمە بەرباس و لێکۆڵینەوە، لەناو هەریەک لەم قۆناغانەدا ڕۆڵى ئەو ”بکەرەچالاکانە” بخەمەڕوو، بەریککەوتنى نێوان قۆناغەکان و گوزەرکردن لە قۆناغێکەوە بۆ ئەوىتر، چ ئەرکێکی بە ئەدەب و ڕەخنەى ئەدەبى بەخشیووە، لەکام یەک لەم قۆناغانە ئەدەب دیدێکى واقیعبینانەى بۆ دونیاى ئێمە هەبووە، رەخنەى ئەدەبى کوردیى لە کوێى ئەم هاوکێشەیەدایە…

هەموو ئەم دەرکەوتانە دەکرێ لەو قۆناغانەدا قسەیان لەبارەوە بکەین، تا ئەوەى بگەینە ئەو بڕوایەى؛ رەخنەى ئەدەبى کوردى چ رۆڵ و کاریگەریى لە ناوەندى ئەدەبى کوردیدا هەیە، ئایا ئەدەبى ئێمە سستە یاخود رەخنەى ئەدەبى نەیتوانیوە ململانێ و خوێندنەوەیەکى لۆژیکى بە ئەدەبى ئێمە ببەخشێت؟ هەر میللەتێک خاوەنى میتۆدى فیکریى و مەعریفیى و دیدگاى گشەکردن بۆ بوارەکانى کۆمەڵایەتى و ئابووریى و پێشکەوتنى پیشەسازیى نەبێت، ناتوانێت ببێتە خاوەنى ئەدەبێکى زیندوو، قۆناغى ئەدەبى کلاسیک لە ئەوروپا لە سەردەمى شۆڕشى پیشەسازى و شۆڕشى فیکریى گەشەى کرد و، توانیى هەنگاوێک بە ئاراستەى دونیابینى نوێ پەل بهاوێت، بۆ ئەو سەردەمە ئەدەبى کلاسیکى کوردیى سوودى لە پێشکەوتنى ئەستەنبول و، ئەدەبى ڕۆمانتیکى ئەستەبوول وەربگرێت، بۆیە ئەستەنبول وێستگەیەکى گرنگ بوو بۆ شاعیرانى کوردى سەردەمى ئەدەبى کلاسیک.

 

قۆناغى یەکەم

ئەم گوتارە، دیسکۆرسە، یا بابڵێن ئەم قۆناغە، دەکرێ بە درێژکراوەى قۆناغى حاجى قادرى کۆیە لەقەڵەمى بدەین، ئەم گروپە لە ساڵى 1919 دەستپێدەکات، واتا لە ڕۆژگارى جەنگى جیهانى دووهەم دەردەکەون، کە بریتین لە کۆمەڵێک شاعیر و چیرۆکنووس، کۆمەڵێک ڕەهەندى کۆمەڵایەتى و فەرهەنگى کۆیاندەکاتەوە، لەوانە دیدى ڕەخنەى کۆمەڵایەتى و گووتارى گەشبینى و مژدە بەخشیى، ئەرکی ئەم گوتارە لە قۆناغێکى دیاریکراو  ڕاستەوخۆ پەیوەندى بە دۆزى نەتەوەوە هەیە، بەردەوام لە هەوڵى ئەوەدان روئیایەکى گەشبینانە بخەنەڕوو، واتا لەڕێگەی دەقەکانیانەوە ڕەهەندى نەتەوەیى دەکەنە خاڵى سەرەکى ئەرکەکانیان.

ئەم گوتارە بۆ قۆناغى دواى گرژیى و ئاڵۆزییەکانى جەنگ، دەکرێت وەک پەیامێک تەماشاى بکەین، مرۆڤ لەو گرژییە ڕزگار بکات، بۆیە لەو چوارچێوەیەدا ئاگایى کۆمەڵایەتى و، گەشبینى و پەیامى مژدەبەخیى سیفەتى سەرەکى ئەم گروپە بوو لە کە بە روونى لە دەقەکانیان دەردەکەوت؛ خەون بینین بە گۆڕانکاریى و پێشکەوتنى کوردستان لە ڕووى کۆمەڵایەتى و ئابوورى و فەرهەنگى لە دەقەکانیان ڕەنگیداوەتەوە، لەو چوارچێوەیەدا ئەگەرچى هەندێ جار کورد وەک نەتەوەیەکى خەوتوو یا بێ ئاگا لەقەڵەم دەدەن. لە هەمانکاتەدا ئەم وێنەیە بۆ کورد بەشێکە لەو ئەرک و مەهامەى ئەوان بەردەوام لە گۆشەنیگایەکى نەتەوەییەوە لێى دەروانن، هەر بۆیە لەپاڵ ئەم روئیا ڕەخنەییە پەیامى مژدەبەخش و بیرکردنەوە و بەرفراوانکردنى ئەقڵى دەدەنە بەرگوێى خەڵک.

 

لە ڕاستیدا ئەم جۆرە بیرکردنەوە و مامەڵەکردنە ئەوەمان بۆ دەخاتەڕوو کە ئەم گرووپە لە شاعیران و چیرۆکنووسانى ئەم قۆناغە، دەیانەوێ پەیامى گەڕانەوە بۆ ئەقڵ بکەنە بەشێکى گرنگ لە بیرکردنەوەى خۆیان بەمەبەستى گۆڕانکاریى ریشەیى لە سستمى کۆمەڵایەتى و فەرهەنگ. خاڵێکى گرنگ لەم قۆناغەى شاعیرانى کوردى تێدا دەژین، کە قۆناغى ڕۆمانتیکە، ئەگەر بەراوورد لەگەڵ قۆناغى ڕۆمانتیکى ئەوروپاى دواى شۆڕشى پیشەسازى و شۆڕشى فیکریى تەماشاى بکەین، ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە، کە ئاڵوگۆڕى تەکنیکى و فیکرى لاى شاعیرانى ئەوروپا، پشتى بەو شۆڕشە زیندووانە بەستووە، وەلێ قۆناغى ڕۆمانتیکى کوردیى، پشتى بە ڕۆماتیکى ئەستنبول بەستووە، واتا کەشى پێشکەوتنى ئەودەمەى ئیستەنبول، خاڵى وەرچەرخانى ئەو قۆناغەیە لە دونیا ڕۆمانتیکی کوردیى…

نموونە زیندووەکانى قۆناغى یەکەم، کە بە قۆناغى مژدە بەخشین ناومان لێناون بریتین لە ” ئەحمەد موختارجاف ، بیکەس ، قانیع ، پیرەمێرد ، جمیل سایب ” کارى ئەم گرووپە لەو قۆناغەدا پەیوەندى بە بوارەکانى فیکر و مەعریفەوە نەبووە، بەڵام لەبەرانبەردا ئەمان لەم دۆخەدا بەدیدێکى ڕەخنەئامێز و مژەدەبەخش کۆمەڵگەیان هێناوەتە سەر ئەوەى بە وریایی و بەئاگاییەوە لە دونیاو دەوروبەر بڕوانن، کات و زمان و شوێن و قۆناغ لە چوارچێوەى ئەم گووتارەدا سەلیقەیەکى ئەکادیمى و مەعریفى نەبوو، بەڵکو بکەرەکانى ئەم قۆناغە لە تەکیە ودیوەخان و مزگەوتەکانەوە روویان لەخەڵک دەکرد. دیدى ڕەخنەیى و مژدەبەخشین لەجێگەى رەخنەى ئەدەبى و لە غیابى  ژانری ڕۆمان لەم قۆناغەدا ڕۆڵى کاریگەرى هەبووە.

کاتێک ئەحمەد موختارجاف قسەیەک لەبارەى بردنى هێڵى شەمەندەفەر بۆ چیاکانى هەورامان دەکات، ئەمە تەنها قسەیەکى ئاسایى نییە، بەڵکوو هەوڵێکە بۆ فراوانکردنەوەى بیرى مرۆڤی  کورد، لێرەدا دەگەینە ئەوەى کە زمان ڕۆڵێکى زۆر کاریگەرى هەیە لە وێنەکردنى دونیایەکى یۆتۆپى، ئەم دونیا یۆتۆپییە ڕەهەندى فیکریى و مەعریفى هەیە، بەڵام لەچوار چێوەى دەنگ و ئاماژە و دەربڕین، ئەم ڕەهەندە زمانەوانیە لە ئەقڵى تاکە کەسییەوە بەرەو ئاماژەیەکى گشتگیر پەل دەهاوێت، چونکە گووتن و چى گووتن لە دەربڕینێکى زمانەوانییەوە دەگوازرێتەوە بۆ وێنەو بیرکردنەوەیەکى گشتیى، بەتایبەت قسەکەرەکانى ئەم قۆناغە لەناو ئاینەوە قسە بۆ خەڵک دەکەن… ئەوەى گرنگە بۆ ئێمە قسەى لە بارەوە بکەین، رۆڵى پیاوانى ئاینە کە زۆرینەیان ئەو شاعیرانە بوون، خەونى ئاین بە خەڵکەوە دەیبەستنەوە، کەواتە دەبێ دیووە جوانەکەى ئاینیش لەم قۆناغەدا بەهەند وەربگرین. خەون یا مژدەى هێنانى هێڵى شەمەندەفەر بۆ ناوچەیەکى شاخاوى، جگە لەوەى وێنەیەکى زمانەوانى و نائەقڵایانە، لە هەمانکاتدا ڕەهەندى ئابوورى و هونەریى و تەکنەلۆجیشى هەیە کە لەو قۆناغەدا ئاماژەى پێدراوە، لێرەوە رەهەندەشاراوەکانى پشت ئەم دیڕە دەردەکەون، کە بیرکردنەوەیە لە هێنان یا نە هێنانى هێڵى شەمەندەفەر بۆشاخەکانى هەورامان. لێرەوە هەستکردن و دەرککردن بە دونیایەک کە پێشتر لە ئەقڵ و زاکیرە و بیرکردنەوەى خەڵکدا غائیبە.

جەختکردن لەسەر بوونى هوشیاریى کۆمەڵایەتى و فەرهەنگى، جەختکردنەوەیە لەسەر تواناى بیرکردنەوە لاى ئەم گرووپە، کە لە ڕاستیدا هوشیارى ئەمان هوشیارى تەکیە و مزگەوت خانەقاکانە، ئەمە بۆخۆى پێچەوانەى قۆناغەکانى دواى خۆیان کە لە دواییدا دیمە سەرى، ئەم جۆرە بیرکردنەوان و خەونە بەرلەوەى خەونێکى نەتەوەیى یا ناسیونالیستى بێت، خەونێکى ئینسانیانەیە بۆ دەربازبوون لە دۆخ و حاڵەتى کۆیلەیى و ناهوشیاریى، بۆیە من بڕوام وایە بکەرەکانى ئەم گرووپە بە شیعرو چیرۆکەکانیان توانیویانە ڕۆڵیکى کاریگەریان هەبێت لە جولانەوەى گوتارى ڕەخنەیى کە دەکرێ بە قۆناغێکى ئەکتیڤ ناویان ببەین. ئەم بڕوایە لەوەوە سەرچاوەى گرتووە، کە ئەدەبى ئێمە لەو قۆناغەدا خاوەن میتۆدیکى ڕەخنەیى و فیکر و مەعریفە نەبووە، لەکاتێکدا بکەرەکانى ئەم قۆناغە لە فەزایەکى کۆمەڵایەتى و فەرهەنگى ناجۆرەوە دەرکەوتوون، بۆیە قسەکردن و خەونبینین بە گۆڕانکاریى ڕیشەیى لە کۆمەڵ و ڕۆشنبیریى کارێکە دەکرێ.

لێرەوە  دەبێت ئەوە بخەینەڕوو، کە زمان و بیریى ڕەخنەیى لە ئەدەبى کوردیدا لەم قۆناغەوە سەرچاوەى گرتووە، ڕاستە لەسەرەتاوە ئاماژەم بەوەداوە کە ئەمان دریژکراوەى قۆناغى حاجى قادری کۆیین، بەڵام دەرکەوتنى ئەمان دەرکەوتنێکى کاریگەرتر و چالاکانەتربووە، بەوەى وەک گرووپ و یەک گووتارى رەخنەی ئاڕاستکراویان هەبووە و، توانیویانە جوڵەیەک بە عەقڵ و بیرکردنەوە بدەن و زمان بەئاڕاستەیەکى فانتازیدا بەرجەستە بکەن. فەنتازیا لەو ڕوانگەیەوە زمان و بیرکردنەوە لەم قۆناغەدا گۆڕانکارییەکى شێوەیى بە خۆوە دەبینێت و بیرکردنەوە بە ئاراستەى گوومانکردن و گۆڕانکاریدا هەنگاو دەنێت. لێرەوە دەگەینە سەر ئەو بڕوایەى کە پەیوەندى نێوان ئێمە و بیرکردنەوە و بوونى شتەکان لە خەیاڵ و هزرى ئێمەدا، دەیان گرفتى هزریمان بۆ دروستدەکات، گرفت بەو مانایەى هزر رووبەڕووى کرانەوە و دونیامان دەکاتەوە، کە چۆن بتوانین لەگەڵ شتگەلەکان هەڵبکەین، ئایا بە گشەکردنى زمان دەتوانین گەشە بە هزر و بیرکردنەوە بدەین؟ بیرمان نەچێت زمان جگە لەوەى دەربڕێکى زمانەوانیى و عەقڵییە، لە هەمان کاتدا دەلالەت و مانایەک دەبەخشێت، کە دەکرێت لە ڕێى ئەو ماناو دەلالەتەوە بیر لە دونیایەکى جیاواز بکاتەوە، کەواتە زمان و بیرکردنەوە دەمانخەنە بەردەم دەیان گریمانە و ئەرکى قورسەوە، زمان کەناڵێکە بۆ گەیاندن و هەڵوێستە لەسەر کردن، دەربڕێکە بۆ قوڵبوونەوە و تێڕامان، دوالیزمى زمان بیرکردنەوە پەیوەندییان بە بوونەوە هەیە، بۆ ئەوەى لەبیرکردنەوەدا زمان بخەینە پێش بوونەوە، پێویستمان بەوەیە لە بوون و بیرکردنەوە بگەین، ئەمەیە کاتێک دێڕێک کە بریتى بێت لە مژدەیەک بۆ گەیاندنى پەیامێک، ئیدى زمان و بیرکردنەوە کارى خۆیان بە بوون دەسپێرن، لێرەوە بیرکردنەوە لەم دێڕە فەزاگەلێکى کراوە لەبەردەممان دەخوڵقێنێت، لەم فەزایەوە زمان و دیدى رەخنەیى سەرهەڵدەدات و ئەگەرەکانى بەردەم گۆڕانکارییە ریشەییەکان لە واقیعى فەرهەنگییدا چەند گرنگە.

 

 

قۆناغى دووهەم؛  ڕۆژگارى جەنگى دووهەمى جیهانى و دواى جەنگ سەرهەڵدەدات ( 1944 – 1947)

گوتارى ئەم نەوەیە لە ڕۆژگارى سەرهەڵدانى گرژیى و ئاڵۆزیدا سەرهەڵدەدات، ئەم گوتارە جیاواز لە گوتار و رەوتى پێش خۆى دەردەکەوێت، گوتارێک دەیان خەون لە یادەوەری نەوەکان دەکوژێت، خەونێک لە هەوڵى ئەوەدایە نەتەوەیەک بخاتە سەر رێچکەکانى مژدە و چاوکراوەیى و بیرکردنەوە.
دەمێک کوشتنى ڕەخنەى ئەدەبى دەستپێدەکات، هۆکارەکەى لە نەبوونى ڕۆمان و چیرۆکدا نییە، بە پێچەوانەوە، لێرەوە بەدواوە ڕۆمان و چیرۆکى کوردى سەرهەڵدەدات، بەڵام کێشەى نەتەوە و ڕۆڵى کورد لە هاوکێشە سیاسیەکان و لەبەرانبەردا ئاراستەى نوسین و ئەدەبیاتى کوردى لەم قۆناغانەدا دەبێتە مایەى کوشتن و لەباربردنى رەخنەى ئەدەبى کوردى. نوسین و ئەدەبیاتى کوردى لەم قۆناغانەدا بارگاوین بە سمبول و زمانى شۆڕشگیڕانە، کە ڕاستەوخۆ دەبێتە ئەدەبی بەرنگاربوونەوە، بۆیە رەخنە لەم کاتەدا نەدەتوانێت قسەیەک لەو بارەیەوە بکات، نەدەتوانێت بێدەنگ بێت، چونکە بێدەنگى رەخنەى ئەدەبیى لە هەر قۆناغێکدا گرفت بۆ ئەدەب و دونیاى ڕۆشنبیریى دروستدەکات، بۆیە کە قسە لەسەر قەیرانى رەخنەى ئەدەبى دەکەین، دەبێ ئەوە بخەیەنە ڕوو کە نەبوونى رەخنە پەیوەندى بە رۆمان و چیرۆکەوە نیە، بە پیچەوانەوە پەیوەندى بە گرفتى دید و روئیاى ئەدەبى ئێمەوە هەیە، بۆیە قەت مومکین نیە ئەم کێشەیە بخەینە پاڵ رۆمان و چیرۆک، چونکە لەڕاستیدا چیرۆک و رۆمانمان هەیە بەڵام ڕەخنەمان نییە، کە ڕەخنەش نەبوو ئەدەب بە تەواوى ژانرەکانیەوە تووشى کێشە و گرفتى چەقبەستویى دەبێت، بەڵام بیرمان نەچێت نووسین و ئەدەبیات لەم قۆناغەشدا خۆى تازەکردەوە، تازەکردنەوە نەک بەو مانایەى بە دیدو ڕوئیاى جیاوازەوە بیردەکەنەوە یا دەنووسن، بەڵکوو بەو مانایەى ئەم قۆناغە، قۆناغى دروستبوونى حیزبى کوردى گڕووتینى دا بە نوسەرى کورد و، حیزب بوو بە دەروازەیەک بۆ کۆکردنەوەى ڕۆشنبیرانى کورد بەڵام لە دەورى حیزب نەک لەدەورى فیکر و بیرو بۆچوونى جیاواز، ئەوەى ئەدەب دابەش دەکاتە سەر دیدى جیاواز ئەویش هەر حیزبە و لەم قۆناغەدا ئەدەبیش دابەش دەکات سەر دوو روئیاى جیاوازەوە.

 

پیرەمێرد، سەید حوسێن حوزنی موکریانی،مامۆستا گۆران و فایەق بێکەس لەچاپخانەی ژیان ساڵانی (1934-1938)

 

قۆناغى سێهەم: گوتارى قۆناغى شەستەکان

تێکهەڵکێشکردن و تێکەڵکردنى ئەدەبى سیاسى بە ئەدەبى بەرگرى و حەماسەت، بێ جوڵەکردنى فیکرو مەعریفەو ئیستاتیکای ئەدەبى لێ دەکەوێتەوە. بەمانایەکى دى جوانى لە ئەدەبدا دادەماڵێت، ئەم گوتارە لەگەڵ بەرپابوونى شۆڕشى چەکداریى دێتەکایەوە، لەم قۆناغەدا قسەکردن لەسەرشۆرَش وخەباتى چەکداریى دەچێتە شوێنى ئەدەب وەک دەرکەوتێکى ئینسانى و فیکرى تەماشا دەکرێت. لەم دۆخەدا ئەدەب لەو ڕۆحە ئیستاتیکى و تەکنیکیەوە دەچیتە دۆخى بەرگرى و حەماسەت، لەم حاڵەتەدا هەرچەند ئێمە باس لە شکستى ئەدەب و وەک حاڵەتێکى فیکریى و ئیستاتیکى و ئینسانى دەکەین، بیرمان نەچێت ئەدەب دەبێتە بەشێک لە پاراستنى زمان لەم هاوکێشە قورسەدا، بۆیە ناچار دەرکەوتە فیکرییەکان دەخاتە پاراوێزى بیرکردنەوە و تێڕامانەوە، نەوەکانى ئەم قۆناغەى ئەدەبى کوردى لەبەردەم دوو بەرداشى قورسى” شوێن و کات ” دان، شوێن وەک ئەو پێگە ئاڵۆز و جەنجاڵەى کە بووەتە بەربەستێکى بڵند لەبەردەم ئاڵوگۆڕەفیکریی و مەعریفیەکان.

کات، تێپەڕاندن و بەجێمان و چەقبەستوویى لە ناو ئەدەبى بەرگری، گورزێکى کوشندەیە لە ئەدەبى کوردیى. ئەم دۆخە ئەوە ناگەیەنێت بڵێین ئەدەبى کوردى هەنگاوى نەنانەوە، نەخێر بە پێچەوانەوە هەنگاوى باشى ناوە، بەڵام هەنگاوەکان نەیانتوانیوە ئەدەبى ئێمەش ببێت بە ئەدەبى دونیایى، ئەمەش رەنگە هۆکارى زۆرى هەبن، یەک لەو هۆکارانە مانەوەى زمانى کوردى وەک زمانێکى لۆکاڵیى، دوو نەبوونى ڕەخنەى جیدى لەم قۆناغەدا کاریگەریى زۆر خراپى بەسەر ئەدەبەوە هەبووە، هەربۆیە ئەوەى ئەدەبى ئێمەى تووشى شکست و چەقبەستوویى کردووە ئەدەب نیە، بەڵکوو رەخنەى ئەدەبییە،
ئەمە نەک بەو مانایەى ئەدەبى ئێمە ئەدەبێکى سەرکەوتوو بووە، نەخێر، بەڵکو بەو مانایەى ڕەخنەى ئەدەبى کوردى لە قۆناغى بەرگرى و حەماسەتدا زاتی نەکردووە دەست بۆ دەق ببات. ترسى تەخوینکردن ڕۆڵى خراپى لە بێدەنگکردنی ڕەخنەى ئەدەبى هەبووە. دیوێکى ترى ئەوەیە کە ئەدەب بۆخۆى بووەتە بەشێک لە مقاوەمەت و بە بەرگى شۆڕشەوە دەنوسێت، سەبارەت بەم جۆرە نووسینە ئەدۆنیس دەڵێت ” ئەدەبى مقاوەمەت جگە لە پووچى هیچیتر نییە ”  ئەم وتەیەى ئەدۆنیس رەنگە بۆ بەشێک لە نوسەرانى قۆناغى مقاوەمەت قورس بێت و هەرس نەکرێت، بەڵام لەڕاستیدا ئەگەر ئێستا تەماشایەکى ئەدەب و گرنگى رۆڵى فیکر و ئیستاتیکا و تێکشکانى زمان بکەین، بۆمان دەردەکەوێت ئەدەبى ریالیستى جگە لە گێڕانەوەى واقیعێکى تاڵ و ئالۆز و بەرنگاربوونەوە، هیچیتر نەبوو بۆ ئێمە، راستە لەو قۆناغەدا بەرنگاربوونەوە دەبێتە پێشمەرجى مانەوەى ئەدەب وەک زمان و کولتور، بەڵام لەواقیعدا ئەدەبى بەرنگاربوونەوە دەکەوێتە کوێى هاوکێشە فیکریى و مەعریفییەکانەوە.

ئێمە نکۆڵى لە ڕۆڵى ئەدەبى ڕیالیستى لەو قۆناغەدا ناکەین، بەڵام بۆ ئێمە بەو پێیەى زمان و ئەدەبى ئێمە نەگەیشتە ئەوىدى، ئەمە گرفتى چەقبەستوویى ئەدەبى ئێمەى ڕاگەیاند، بەڵام لەواقیعدا ئەدەبى ریالیستى لەو قۆناغەدا کاریگەریى بەسەربەشێکى زۆرى وڵاتانى دونیاوە هەبوو، ئێمەش وەک نەتەوەکانى ترى دونیا سوودمان لە ئەدەبى ریالیستى بینى، سوود بەو مانایەى لە رەوتى ئەدەبى دونیا بەجینەماین، لەبەرانبەردا نەمانتوانى کارلەسەر رەخنە وەک چەمکێکى فیکریى و مەعریفى بکەین و، لەناو سیاقى بابەتیانەى دەقدا رەخنە بوونى هەبێت، نەبوونى رەخنە و دەستنەبردن بۆ رەخنە لەو قۆناغەدا دەرئەنجامى سەرهەڵدانى شەڕى نەتەوەیى و خەباتى سیاسى و بزووتنەوەى سیاسى بوو، کە رەخنەگرەکان لە ترسى تەخوین و کەمئەزموونییان ڕەخنە رۆڵى نەبووە و نەیتوانیوە ببێتە بەشێک لەگەڕان بەدووى تازەکردنەوەى رەوتى ئەدەبى کوردى و، ئەدەبى کوردى لەقەیرانى بێ رەخنەیى رزگاربکات، ئەم قەیرانە لە نەبوونى دەقى ئەدەبییەوە سەرچاوەى نەگرتووە، بە پیچەوانەوە لەو قۆناغەدا ئەدەبى کوردى لە لووتکەى بەرنگاربوونەوەدابووە، بەڵام رەخنە لەغیابیدا نەیتوانى ئەدەب وەک دەرکەوتێکى ئینسانى و حەماسى لەیەکتر جیابکاتەوە.

 

لەبەرانبەردا لەو قۆناغەدا دەیان کۆمەڵە چیرۆک و دیوانى شیعرو ڕۆمانیش نوسران، دیارترین نووسەرەکانى ئەو قۆناغە بریتیبوون لەم نووسەرانە (شێرکۆبێکەس، ڕەفیق سابیر، عبداللە پەشێو، لەتیف هەڵمەت، حەمەفەریق حەسەن، حسێن عارف )و چەندانى تر، لە سەرەتای حەفتاکان پاش ئەوەى ئەم نوسەرانە خۆیان هەستایان بە بۆشاییى ئەدەبیى و زەروورەتى گۆڕانکاریى لە ستایل و زمانى و فیکرى ئەدەبى کوردى کرد، ئەگەرچى لەو قۆناغەدا رەخنەى ئەدەبى کوردى نەیتوانى رۆڵى خۆى وەک یەکێک لە کایەگرنگەکانى ئەدەب بەخاتەگەڕ، بەڵام تواناى بیرکردنەوە و راگەیاندنى گروپێک بە ناوى ( ڕوانگە ) بەمەبەستى پرسیارکردن لە چەقبەستوویى زمان و فیکرى ئەدەبى کوردى ئەو کاتە لەسەر دەستى کۆمەڵێک شاعیر و چیرۆکنووس بۆخۆى شڵەقانێکى گەورەبوو.

 

بۆئەوەى بزانین لەمبارەیەوە گرووپى ڕوانگە تاچەند تواناى ئەو گۆڕانکارییەى هەبوو، ئەمە لەو سیاقەوە کە ڕەخنەى کوردى لەم قۆناغەشدا ڕۆڵى زیندووى نەبوو، بۆیە ئەم گرووپە لەبەیاننامەیەکدا خۆیان رادەگەیەنن، لێرەوە جارێکى دى ململانێى ئایدیۆلۆجى لەگەڵ نەیارەکانیان سەر هەڵدەدات و، لە گوتارەکانیاندا یەکدى تەخوین دەکەن… بەڵام لە راستیدا جۆرێک لە گۆڕانکاریى بەدىکرا، وەک ئاشکرایە ململانێ و هەوڵى گۆڕانکاریى لەبوارەکانى فیکر و مەعریفە و ئەدەب هەوڵێکە بۆبەرەوپێشەوە بردنى ئەم بوارانە، کە ئەمە لەگەڵ بوونى مرۆڤدا ئەمیش بونى هەیە، ئەوەى زۆرجار ئەم ململانییە بەئاقارێکى دیدا دەبات جۆرى بیرکردنەوەو تێنەگەیشتنە لە چەمکى ململانێ وەک هەوڵێکى فیکرى و مەعریفى، کە بەشێکى زۆرى دونیاى بەئاراستەیەکى ئەقڵانیدا بردووە. لەیەکێک لە وتارەکان سەبارەت بە دروستبوونى گروپى ڕوانگە قسەلەسەر هۆکارە مەوزووعیەکانى دورستبوونى ڕوانگە دەکات و، باس لە تێپەڕاندنى قۆناغى شەستەکان و نموونەى شۆڕشى خوێندکارانى فەرەنسا و شۆڕشى ئەیلول دەهێنێتەوە، ئەمە وێڕاى ئەو گۆڕانکاریانەى وڵاتانى دەوروبەر…

 

ئەوى پێویستە قسەى لەبارەوە بکرێت ئەوەیە تێپەڕاندنى قۆناغى شەستەکانى ئەدەب و، تێگەیشتن بۆ چەمکى رۆشنبیریى لەو قۆناغەدا دەکرێ گۆڕانکاریى ریشەیى بەدواى خۆیدا بهێنێت و، تەنها لەچوارچێوەى شیعردا کورتنەکرێتەوە، راستە ئێمە ناتوانین خۆمان بەفەرەنسا بشوبهێنین، بۆیە ناشکرێ ئەم دوو شۆڕشە وەک یەک تەماشابکەین، تێپەڕاندنى زمانى سادە و تێگەیشتنى سادە بۆ ئەدەبیات و هەوڵدان بۆ گۆڕانکاریى لەلایەن گروپى روانگە، بۆخۆى کارێکى زۆر گرنگە و هەوڵێکە ناکرێت نکۆڵى لێبکرێت، بەڵام بیرمان نەچێت قسەکردن و هەوڵدان بۆ کارێکى لەو چۆرە سەختە و رەنگە هەروا بەئاسانى نەتوانرێت بەشێوەیەکى ڕەهایى گۆڕانکاریى تیابکرێت، تێپەڕاندنى قۆناغى شەستەکان و روئیاى حەماسى ئەدەبیاتى کوردى، تەنها بڕیاریِک نیە گروپێک بتوانێت بڕیارى لێبدات، ئەم مەسەلەیە پەیوەندى بە بوارى کۆمەڵایەتى و سییاسی و فەرهەنگییەوە هەیە، بۆیە قورسە بتوانرێت سەرکەوتووبێت، هەر خۆیان لەو تارەکانیاندا ئاماژە بە زەروورەتى ئەو گۆڕانکاریانە دەدەن، کەچى لەدواى پەیدابوونى گروپى روانگەش ئەو جۆرە نووسینە لاى بەشێک لەو نووسەرانە بوونیان هەبوو، گۆڕانکاریى لە فۆرمى ئەدەبى، دەبێ لەبوارەکانى زمان و فیکر و مەعریفەدا بێت، بۆیە من بروام وایە ئەوان تەنها توانیویانە تەکانێک بە زمان و دیدى رەخنەیى زیندووبکەنەوە، ئەمەش بۆ ئەو قۆناغە کەم نەبوو، بۆیە دەبینى ئەدەبیاتى کوردى لە فۆرمە حەماسییەکەیدا هەرمایەوە… بۆ نموونە؛ لەسەرەتاى هەشتان شیرکۆبێکەس کۆمەڵە شیعریى ” هەڵۆى سوور” ى نوسى، کەواتە ڕوانگە تەنها لەو فۆرمە زمانەوانیە سادەیە توانیویەتى هەنگاوێک بەرەو پێشەوە بنێت، لە دەقێکدا کاک شێرکۆ دەڵێت ” هەورازى کووڕ پشتى شاخێکى بە عومەرە، بۆ پێشمەرگە دانەویوە” ئەم فۆرمە لەنوسین لەگەڵ ئەو ڕوئیا قوڵەى کە لە بەیاننامەکەیاندا باسیان لێکردووە ناگوونجاوە، من پێشتر قسەم لەسەر دوو دیدى جیاواز کرد، کە گروپى روانگە قسەیان لەبارەوە کردووە، ئەوانیش شۆڕشى خوێندکارانى فەرەنسا و شۆڕشى ئەیلول بوو، کە لەراستیدا دوو روئیاى جیاوازن بۆ قسەکردن و تێگەیشتن بۆ چەمکى رۆشنبیریى، راستە ئەمان لەدیدى واقیعیانەى فەزاى کوردى و دەورووبەرەوە لەم کێشەیە دەڕوانن، بۆیە بۆ ئەو قۆناغە گرنگیدان بە شۆڕشى فەڕەنسا تەنها لەسیاقە گۆڕانکاییەکەیەوە دەبوو ئاوڕى لێبدرێتەوە.

لەشوێنێکى تردا ئەم گرووپە دەڵێن؛ بانگەوازى ئێمە لەگەرووى بیریى نوێى شۆڕشگیرییەوە سەرهەڵدەدات… لە ڕاستیدا بیرى شۆرَشگیریى جگە لە گرژى و ئاڵۆزى قەت مومکین نیە بتوانێت ئەو گۆڕانکارییە ریشەییە بەدواى خۆیدا بهێنێت، راستە بیریى شۆڕشگێڕیى گوزارشت لە نەهامەتییەکانى نەتەوە دەکات، بەڵام بیرمانەچێت لەناو ئەمجۆرە گووتارانەدا بیرێکى توندووتیژ خۆى حەشارداوە. ئەم گوتارە بەزۆرى حکومەتە دەمارگیرەکان بەمەبەستى ئالۆزکردنى بیریى نەتەوەیى، نەتەوەى بەرانبەر ئالۆزتر بکات، لێرەوە گووتارى حەماسى ریگرى لە گەیاندنى فیکر لەناو دەق دەکات، وەک ئەوەى بینیمان قۆناغى شەستەکانى بە قۆناغى مردنى دیدى رەخنەیى ئەژماردەکرا، لەم قۆناغەدا ئەدەب لەخزمەتى نەتەوەدابوو، بۆیە رەخنەگر زاتى ئەوەى نەدەکرد دەست بۆ دەق ببات، ئەوەش لەترسى تەخوینکردنى، بۆیە دەبى ئەوەشمان بیرنەچێت زیندووکردنەوەى رەخنە یەکێکە لە کارە هەرەگرنگەکانى ئەم گرووپە، لەبەرانبەردا ئەوەش هەیە گرووپى روانگە بەشێوەیەکى بەرچاو نەیتوانى لەوقۆناغەدا کاریگەریى راستەوخۆى بەسەر دیدى گشتى ئەدەبى کوردییەوە هەبێت، ئەمە بۆ دووهۆکار دەگەرێتەوە؛

یەکەم: تێگەیشتنى ئێمە بۆ دونیاى ئەدەبیات نەگەیشتبووە ئەوەى بەشێوەیەکى رەها گۆڕانکاریى قبوڵ بکات.
دووهەم: لەبەرانبەر ئەم گرووپە رێگریى و هەوڵدان بۆ سەرنەخستنى ئەم گرووپە لەلایەن نەوەى کۆنەوە هۆکارێکى تر بوو بۆ ئەوەى ئەم گرووپە بەشێوەیەکى بەرچاو دەرنەکەوێت و، ڕاستەخۆ کاریگەریى ئەرێنى هەبێت. هەربۆیە کاتى قسەلەسەر دیاریکردنى قۆناغەکانى ئەدەبى کوردى دەکەین ناتوانین ڕوانگە وەک قۆناغێکى دیاریکراو بخەینەڕوو، لەهەمان کاتدا ناتوانین فەرامۆشیان بکەین.نەبوونى متمانە بەخۆ، یا دڵفراوانیى ئەم گرووپە؟!.

بەشێکى ترى ئەم گۆڤارە بۆ ئەوە تەرخان کراوە کە بەشێک لەبەرهەمەکانى خۆیان گەیاندووەتە دەستى نوسەرانى دەرەوەى گرووپى ڕوانگە، ئەمەش بەو مەبەستەى قسە لەبارەى نوسینیەکانیانەوە بکەن و، دیدوبۆچۆنى خۆیان بخەنەڕوو.یەکێک لەدەرکەوتەکانى گۆڕانکاریى ریشەیى لەدیدو بۆچوونەکان بوونى ململانییە، ئەم ململانییە بۆ ئەوەى نەچێتە خانەی کەسییەوە، دەبێ ململانێکان لەچوارچێوەى تێگەیشتن و گۆڕانکاریى بۆ فیکر بێت، بۆیە پێویست بەوە ناکات گرووپێک لەهەوڵى گۆڕانکاریى لە گوتارى ئەدەبى بێت و پەیامەکەى بخاتە بەردەستى کەسانێکى دى کە لە ڕاستیدا باوەڕیان بەو گووتارە نییە.  ئەمەى ئەوان کردوویانە دەکرێ دوو تەفسیرى بۆ بکرێت، یەکەم: یا ئەمان متمانەیان بەخۆیان و گوتارەکەیان نییە، یاخود دەیانەوەى لە ڕێگەی ئەم گوتارەوە زۆرترین کەس لەدەورى خۆیان کۆبکەنەوە، بۆیە داوایان لەو برادەرانە کردووە بۆچوونى خۆیان سەبارەت بەم گوتارە بنوسن. دەبینى هەندێک لەو کەسانە کۆمەڵێک مەهانەیان هێناوەتەوە یا هەندێکیان دەڵێن بابەتەکانمان نەبینیووە، کە لەراستیدا ئەمەش جۆرێکە لە کەمکردنەوەى ئەم گرووپە. بۆیە بە بڕواى من نەدەبوو ئەم گرووپە بەمشێوەیە کار لەسەر ناساندنى ئەم گرووپە بکەن. ئەوەش رەنگە بۆ کەم ئەزموونى ئەمان بگەرێتەوە، ئەگینا هەوڵدان بۆ گۆڕانکاریى گووتارى رۆشنبیریى پێویستى بە گووتارێکى فیکریى و ئەلتەرناتیڤە بۆ ناساندنى گرووپەکەیان، ئەم ئەزموونە دەبێ لە ڕاستییدا بەوپەڕى باوەڕبەخۆبوونەوە کارلەسەر فیکربکات.

ڕاستە ئەم گرووپە هەوڵێکى جیدیان بۆ گۆڕانکاریى ریشەیى گوتارى ئەدەبى کوردى داوە و، توانیویانە تەکانێک بە ئەدەب بدەن و، لەهەندێک وێستەگەدا گۆڕانکارییان کردووە، بەتایبەتى تێپەڕاندنى زمانى سادە و، کردنەوەى دەرگایەک بۆ گۆڕانکاریى ریشەیى بەڵام لەهەندێک وێستەگەدا سەرکەوتوونەبوون، سەرنەکەوتنى ئەم گرووپە بەشێکى دەگرێتەوە بۆ گرژیى و ئاڵۆزییەکانى کۆمەڵگە و ئەو کێشانەى کە رووبەڕووى کۆمەڵى کوردى دەبنەوە، بۆیە ئەمانیش نەیانتوانى لەوسایکۆلۆجییەتە خۆیان رزگاربکەن، کەواتا دەبێ ئەوەش بڵێین لە هەر گۆڕانکارییەک پێش وەخت کۆمەڵگە قابلییەتى گۆڕانکاریى تێدا بێت، ئەگەر نا گۆڕانکارییەکان ناتوانن وەک ئەزموونێکى زیندوو دەربکەون، هەربۆیەگرووپى روانگەش نەیتوانى کاریگەریى بەسەر سستى رەخنەى ئەدەبى کوردییەوە هەبێت، لەم سەروبەندەدا ئەدەب لە برەودان و رەخنەى ئەدەبى لە دۆخى سستى و بێجولەدایە.

 

قۆناغى چوارەم: قۆناغى هەشتاکان…

لەبارودۆخێکى نالەباردا، دۆخى کوردستان گرژیى و ئالۆزییەکى بەرچاوى پێوەدیاربوو، هەر لەکیمیابارانى هەڵەبجە و ئەنفال و شەڕى خوێناوى عیراق ئیران و، ئاوارەبوون و دەربەدەرو راگواستنى خەڵکى کوردستان بەشێوەیەکى بەرچاو و، بڵاوکردنەوەى ترس و تۆقاندن و بێمتمانیى خەڵک و، قاتوقڕى و برسێتى خەڵکى ئەم ولاتەى هێنایە سەر ئەوەى تەنانەت بۆ بژێوى رۆژانەیان شت و مەکى ناوماڵەکانیان هەرزانفرۆش بکەن.
لەم قۆناغەدا کۆمەڵێک ڕۆشنبیریى گەنج دەردەکەون کە پێچەوانەى هەرسێ گووتارەکەى پێشخۆیان کاریان دەکرد و، تەواوى کایە رۆشنبیریەکانى پێشخۆیان خستە نێو چێوەیەکى گووماناوى و سەرنجتێبڕاو، ئەم کۆمەڵە ڕۆشنبیرە لەو دۆخەى کوردستانەوە ئەدەب و کایە رۆشنبیریە جیاجیاکانیان خستە نێو یەک سەبەتەى بیرکردنەوە، کە ئەویش سەبەتەى بە مرۆڤبوون و گەڕانەوە کەرامەت بۆ مرۆڤى ئەم ناوچەیە.  بە بڕواى ئەوان ئەو هەموو دیدوبۆچوونە جیاوازانەى پێشخۆیان وەڵامى ئەو پرسیارانە ناداتەوە، کە زەروورەتى قۆناغ فەرزیکردووە بەسەریاندا، ئەوان نەک بە تەنها ئەدەب و رەخنەى ئەدەبییان خستە ژێر ڕەخنەى قووڵەوە، بەڵکوو تەواوى کایە رۆشنبیریى و سیاسیشیان خستە نێو بازنەیەکى گوماناوى و بەئاراستەیەکى دیدا کاریان کرد.

سەرەتا لە هەوڵى زیندووکردنەوەى فیکرى کوردى و رۆحى ئینساندۆستیان خستە نێو هاوکێشەى کارەکانیانەوە، ئەم نەویە لەپاڵ ئەو رۆحە حەماسییەى کە هێشتا میللەتى ناچارکردبوو چاو لەشاخ و فیکرى شاخ ببڕەن، دیدێکى قووڵیان خستەبەر ئەدەبى کوردیی و رەخنەى ئەدەبى کوردى بەتایبەتى، ڕۆمانى ” سەگوەڕ ” ى موکرى یەکەم هەنگاوبوو هەناسەیەکى خستەوەبەر رەخنەى ئەدەبى کوردى، هەرچەند نووسینەوەى ئەو ڕۆمانە خاڵى وەرچەرخانى دیدى ئەدەبى کوردیى لەم ناوچەیدا بوو، وەلێ راستەوخۆ تووشى بەگژاچوونەوەیەکى تووند بوەوە. ئەوەى من باسى لێوەدەکەم زیندووکردنەوەى ئەو جورئەتەبوو کە لەقۆناغى شەستەکاندا تووشى شکستخواردووکرابوو، ئەم جیاوازییە لە تێروانین بۆ ئەدەب بە گشتى سەرچاوەکەى دەگەڕێتەوە بۆ جیاوازى بیرکردونەوە و تێڕوانینى جیاواز بۆ ئەدەب و شۆڕش و دەورووبەر، وەک ئەوەى لەقۆناغەکانى تر تەماشاى ئەدەب دەکرا، کە لە ڕاستیدا جگە لەچەقبەستوویى ڕەخنەى ئەدەبى هیچ ئیزافەیەکى نەخستە سەررەخنەى ئەدەبى کوردى، ئەمە جگە لەوەى لە هەریەک لەو قۆناغانە چەندین دەقى ناوازە بەرهەم هاتن و زۆر بەکەمى ئاوریان لیدرایەوە.

لەمێژووى ئەدەبى کوردیدا ناوى زۆر گەورەمان هەیە بۆ ئەوەى لەسیاقى مێژوودا ناوى بەشێک لەو نوسەرانەى مێژووى ئەدەبى کوردى پێکدەهێنن، ئەوە جگە لەوەى لەسیاقى بابەتەکەمدا بە پێى قۆناغ بەشێک لەو ناوانم خستووەتەڕوو، بۆ ئەوەى غەدر لەمێژووى ئەو نوسەرانە نەکەین پێمباشە لەکۆتایى نوسینەکەمدا هەندێک لەو ناوانە بخەینەڕوو کە ڕەخنەى کوردى جگە لەوەى غەدرى لە خۆى کردووە، غەدرى لەو ناوانەش کردووە. نەبوونى ڕەخنەى ئەدەبى بە شێوەیەکى گشتى دەگەڕێتە بۆ نەبوونى ڕەخنەى میتۆدى، یا تیۆریزەنەکردنى ڕەخنە بەمانا ئەکادیمییەکەى دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونى ڕوئیایەکى مەنهەجیانە بۆ رەخنە، بۆیە بە بڕواى زۆرینە ئەوەى وەک ڕەخنە نوسراوە روئیایەکى تاکەکەسییە. ئەمە نەک بەومانایە نییە کە ڕەخنە بوونى نییە، بەڵکو لەو سیاقەوە ئەو قسەیەکراوە کە ڕەخنە نەیتوانیوە کاریگەرى پۆزەتیڤى بەسەر دەرکەوتە ئەدەبیى و رۆشنبیرییەکاندا هەبێت. ئەوەى کراوە خوێندنەوە و ڕەخنەى تاکەکەسی و خوێندنەوەیەکى بابەتیانەیە نەک ئەکادیمیانە، ئەوەى کراوە ئەدەب خۆى لەبرى ڕەخنە کاریگەریى باشى هەبوو، وەک چۆن لەسەرەتاى حەفتاکان گرووپێک لەشاعیر و چیرۆکنووس لەپێناو بەرزڕاگرتنى ئەدەبی ڕوانگە و (گروپى کفریی)یان ڕاگەیاند، وەک چۆن فرەمانایى لەیەک شوناسدا کۆت ناکرێت، بەمشێوەیەش خوێندنەوەى دەق لەیەک مانا و سیاقەدا دیل ناکرێت، ئەوەى نووسراوە تا ئێستا راستە لەیەک مانا و شوناسدا قەتیس نەکراوە، بەڵام بەوپیەى شوناسێکى ئەکادیمى و میتۆدیى نیە، ناکرى بە رەخنەى مەنهەجى ئەژمار بکرێت.

ئەو نوسەرانەى کە لەو قۆناغانەدا بە بابەتێک یا وەکوو نوسەرەیکى دیار دەرکەوتن لەم ڕیزبەندییەدا ناویاندەهێنم و هیوادارم کەس لیم زیزنەبێت ئەگەر ناوێکم بیرچوو دلنیابن لەبیرمچووە؛

لە قۆناغى یەکەمدا؛ ئەحمەد موختاربەگى جاف .بە چیرۆکى ( مەسەلەى ویژدان ) ناسراوە، ئەم چیرۆکە بەشێوەیەکى بەرچاو لێکۆڵینەوەى لەسەرکراوە، هەریەک لە ( د. ئیحسان فوئاد، حسین عارف، عومەرمەعروف، سەباحى غالب ).

لەقۆناغى دووهەمدا؛ گۆران، ڕۆمانى ( ژانى گەل ) ئیبراهیم ئەحمەد، ئەحمەد هەردى.

لە قۆناغى سیهەمدا؛ شیرکۆبێکەس، رەفیق سابیر، لەتیف هەڵمەت، ئەنورقادر، عبداللەپەشێو، رەئوف بێگەرد، محمد موکرى، فوئادى مەجید میسرى، فازیڵ مەلا مەحمود، حسێن عارف، کاکە مەم بۆتانى، جەلالى میرزا کەریم، جەمال شارباژێڕى.

لەقۆناغى چوارەمدا؛  شێرزاد حەسەن، محەمەد موکرى، بەختیارعەلى، ئەحمەدى مەلا، دڵشاد عەبدوڵڵا، هاشم سەراج، کەریم دەشتى، جمال غەمبار، کاروان کاکەسوور، ئیسماعیل حەمەئەمین، هیواقادر … هتد.

ئەم ریزبەندییە لەناوى بەشێک لەونووسەرانە بەشیوەیەکى ڕەها نیە کە تەواو ئیتر ئەدەبى کوردى لەسەر ئەم نووسەرانە تاپۆکرابێت، ئەوە تەنها لەروانگەى خۆمەوەیە کەسێکى تریش دەتوانێت بەئاراستەیەکى دیدا بنووسێت و تەواوى نووسینەکەى من بخاتە ژێر پرسیارەوە، هەر لەم بابەتەدا ئاماژەم بەوەداوە، هیچ خوێندنەوەیەک لەیەک تێگەیشتن و قسەکردن کورتناکرێتەوە، بۆیە ئەم دەربڕینە دەرگاى بەڕووى نووسەرانى تریش کردووەتەوە تاکوو روانگەو بۆچونى خۆیان لەم بارەیەوە بنووسن و بخەنەڕوو، بەم کارەش هەم خزمەت بە نووسینەکەى من دەگەیەنێت و، هەم نووسین دەخاتە بەردەم بەرپرسیارێتییەکى گەورە و دەیخاتە قۆناغێکى ترەوە، کە ئیتر لەبەرانبەر هەر نووسینێک قسەى ترمان هەبێت…

 

تەواو

 

تایبه‌ت به‌ كولتور مه‌گه‌زین – بیروڕاكانی بابه‌ت و ڕێنوس خاڵبه‌ندی تایبه‌ته‌ به‌نوسه‌ر خۆی. كولتور مه‌گه‌زین. ته‌نها دانانی لینكی بابه‌ت ڕێگه‌پێدراوه‌. هه‌موو په‌ره‌گرافێك و پۆستكردنێك بێ دانانی لینك و ناوی نوسه‌ر و گۆڤاره‌كه‌ دژی یاسای كۆپی ڕایته‌ و لێپێچینه‌وه‌ی یاسایی له‌ دوایه‌. ‌