جیهاد موستەفا

حەقیقەت دناڤبەرا هێز و لاوازیێ دا


Loading

د سەردەمێن کەڤن و نوو دا، هژمارەکا بیرمەندان هەول دایە کو سیاسەتێ و مومارەسەکرنا دەستهەلاتێ ب رۆیەکێ جوان و شرین دیار بکەن. هەولا وان ئەو بوو کو سیاسەتێ وەک چالاکیەکا پوزەتیڤ و خزمەتبەخش خۆیا بکەن، دەستهەلات ژى دەرگەهەکە ژ بۆ خزمەتکرنێ و رێکەکە ژ بۆ دابینکرنا ژیانەکا باشتر و بەردەستکرنا بەختەوەریێ. ئێک ژ وان هەولان باژێرێ ئەفلاتۆنى بوو، باژێرەکێ نمونە و بێى کێموکاسى، دادوەرى و زانین و فەزیلەت سیمایێن هەرە گرنگ بوون دناڤ وى باژێرى دا. ل سەرێ هەرەمێ دەستهەلاتێ فەیلەسوف و حەکیمەک هەبوو، ئەو رێڤەبەر و موشەرعێ باژێرى بوو.

سەرەراى باژێرێ ئەفلاتۆنى و گەلەک هەولێن دى، ژ فارابى هەتا حەنا ئارانتێ. لێ سیاسەت وەک پیشەیەکا کرێت و هونەرەکێ نە مرۆڤایەتى هاتە نیشاندان، دەستهەلات ژى وەک ئامرازەکێ ب سەردابرن و خاپاندنێ هاتە وێنەکرن. چونکە چەندى تیور د جوان و نمونەیى بن، پراکتیک تشتەکێ دى دسەلمینیت. هەروەکى سیاسەت و دەستهەلات یان سرۆشتێ مرۆڤى دگۆهریت یان حەقیقەتا مرۆڤى دیار دکەت و هەموو ماسکان ژناڤ دبەت، لەورا و دناڤبەرا ڤان هەردو هەلبژارتنان دا، چەند پرسیارەک خۆ فەرز دکەن، ئەو ژى ئەرێ ئەو کەسێن کو دناڤ جڤاکى دا ب کەسێن هێژا و دەستپاک هاتینە بەرچاڤ، چەوا گۆهرین ب سەردا هاتن پشتى کو دەستهەلاتەک وەرگرتى؟! ئەرێ نهێنى د کووڤە دایە کو مرۆڤەکێ نەرم و دلوڤان، پشتى کو کورسیکەک یان پێپکەکێ کورسیکێ ڤێرا گەهشتى بشێت زۆلمێ ئەنجام بدەت و ژ بۆ ستەم و زۆرداریێ هزار و ئێک هێجەتان ببینیت؟ ئەرێ دەستهەلات پاقژیێ ژناڤ دبەت یان ژى رۆناهیێ ل سەر وێ پیساتیێ ددانیت یا کو دناڤ نەفسا مرۆڤان دا هەیی؟

ل وەلاتێ ئەمریکا، ل سالا 1961ێ، تەجریبەکا زانستى ژ لایێ دەروونناس (ستانلى میلیگرام)یڤە هاتە ئەنجام دان، ئەڤ تەجریبە دەربارەى هندێ بوو کا مرۆڤ تا چ رادە گۆهداریێ ل دەستهەلاتێ دکەت دەمێ دەستهەلات بەرێ مرۆڤى ددەتە رێکەکا نە تەندروست! و کا چەوا مرۆڤەکێ ب رێز و هێژا دشێت بەژداریێ د کارەکێ هۆڤانە دا بکەت! د ڤێ تەجریبێ دا کو ل سەر هزار کەسان هاتبوو ئەنجام دان، وەسا دیار بوو کو مرۆڤێ نورمال دشێت کەسەکى ئەشکەنجەبدەت هەکە فەرمانا ئەشکەنجەدانێ ژ لایێ دەستهەلاتەکا شەرعیڤە هاتەدان، هەروەسا هەکە ڤێ دەستهەلاتێ پشتەڤانى ل وى کەسى کر، هنگێ مومکنە ئەشکەنجەدان ببیتە ئەگەرێ کۆشتنێ. ل وى دەمێ ڤان بەژداربوویان هەست پێ کرى کو مومکنە بەژدارییا وان ببیتە ئەگەرێ کۆشتنێ، وان پرسیارەک دکر: ئەرێ بەرپرسیارەتییا کۆشتنێ ل سەر کێیە؟ ل سەر وى دکەڤیت یان ل سەر ستافێ تەجریبێ دکەڤیت؟ واتە کاردانەڤا وان تنێ ل دۆر بەرپرسیارەتیێ بوو، هەروەکى هەکەر بەرپرسیارەتى ل سەر وان نەبیت، هینگێ ئەشکەنجەدان و کۆشتن کارەکێ ئاساییە، ئەڤ جورێ هزرکرنێ ژى هەر تشتەکێ ب ناڤێ وژدان ژناڤ دبەت. د ئەنجام دا، وەسا دیار بوو کو 90% ژ بەژداربوویان شیان ئاستێ ئەشکەنجەدانێ بگەهینە رادێ کۆشتنێ و ڤى دەرئەنجامى ترسەکا مەزن دناڤ جڤاکێ ئەمریکى دا بەلاڤ کر.

ئەڤ تەجریبە نیشا مە ددەت کو رێژەکا بلند ژ خەلکى د بەرهەڤن زولم و ستەمێ ئەنجام بدەن، پێخەمەت کو مفایەکێ مادى ب دەستڤە بینن، لێ ب وى مەرجى کو بەرپرسیارەتى نەکەڤتیە سەر ملێن وان. ئانکو گرفتا وان نە ئەو بوو کو کەسەک یان کۆمەکا کەسان بوونە قوربانى، بەلکو گرفتا وان ئەو بوو کو بەرپرسیارەتى ل سەر ملێن وان نەبیت. ل ڤێرە دیار دبیت کو ئەو حەقى و راستییا مرۆڤ خۆ پێ دیار دکەت حەقى و راستییەکا سەختەیە، مرۆڤ ل دیف حەقیێ دچیت دەمێ د بەرژەوەندییا مرۆڤى دا بیت، لێ ئەو حەقییا نە د بەرژەوەندییا مرۆڤى دا، رەنگە ب هیچ تشتەکى نەچیت. ل ڤێرە، گۆتنەکا عەلى ئەلوەردى جهێ خۆ دگریت دەمێ دبێژیت: مرۆڤ د باش و پاکن هندى کو د بێ دەستهەلات بن، لێ هەر گاڤا دەستهەلات کەتە د دەستاندا، دێ وەک وان رەفتارێ کەت یێن کو وى رەخنە لێ دگرتن دەمێ وان دەستهەلات هەیى. ل دیماهیێ، مرۆڤ ژ دایکبوویێ کاودان و بەرژەوەندیێن خۆیە، لێ ئەڤ بەرژەوەندییە ب رەوشت و راستى و حەقیێ دهێنە بۆیاغکرن، مرۆڤێ راستیبێژ و حەقدوست هینگێ دیار دبیت دەمێ گەلەک هێز و هەلبژارتن ل بەر سینگێ هەبن، لێ ئەو مرۆڤێ چ پێ چێنەبیت، نەشێت چ تشتان ب سەلمینیت. هەر ژبەر هندێ شوپنهاوەر دبێژیت حەقیقەت ئارمانجا کێمەکا مرۆڤانە.

مرۆڤ خێر و شەڕان دناڤ خۆ دا دهەلگریت، لێ ئەڤ هەردو ئاراستە ل هەموو دەمان دیار نابن، ژبەرکو پێتڤیە دەم و کاودان دگونجاى بن، وەرگرتنا دەستهەلاتێ ژى کاودانەکێ گونجاى درەخسینیت کو ئەو شەڕ و بەرژوەندى و کەرب و گرێکێن دەروونێ د رەفتارێن مرۆڤى دا خۆیا بکەن. دناڤبەرا ڤان هەردو ئاراستەیان دا، پرسیارەک وجودا خۆ دپارێزیت، ئەو ژى ئەرێ ئەو موگناتیسێ دناڤ دەستهەلاتێ دا هەى، رەشاتییا هەموو مرۆڤان بەرەف خۆڤە دکێشیت؟! یان بۆ هەر یاسایەکێ هندەک شەواز هەنە؟!

 

8/6/2018

تایبه‌ت به‌كولتور مه‌گه‌زین –
ڕێنوس و خاڵبه‌ندی تایبه‌ته‌ به‌ نوسه‌ر خۆی.