“ب راستى ژى، ئاڤاهیێ وەزارەتا حەقیقەتێ جوداهى دگەل ئاڤاهیێن دى هەبوو، ئەو ئاڤاهییە وەکو هەرەمەکى بوو، هەرەمەک ژ چیمەنتویا سپى، گەلەکێ بلند بوو، سێ سەد مەتر بوو، لێ دگەل هندێ ژى (ونستون )ى شیا وێ نڤیسینێ بخینیت، ئەوا کو ل سەر ئاڤاهى هاتیە نڤیسین، ئەو ژى شیعارێ حزبێ بوو کو ژ سێ رستەیان پێک هات بوو: شەر ئاشتییە.. ئازادی بەنداتییە … نەزانین هێزە”.
جورج ئورویل / رۆمانا 1984
چارچۆڤێ جیهانگیریێ دا، هاتن و چوون ب لەز و زێدە دبن، لەورا سنۆر بەر ب لاوازبوونێ دچن، دەرگەه دناڤبەرا رۆژهەلات و رۆژئاڤاى، باکۆر و باشۆرێ جیهانێ پتر دبن، لەورا هەر لڤینەکێ باندۆرا خۆ ل سەر هەر چار ئاراستان دکەت. د جیهانگیریێ دا، رۆلێ دەولەتێ و دەزگەهێن فەرمى ب شێوەکى ژ شێوەیان لاواز دبن. د بەرامبەر دا، رۆلێ تاکەکەس و دەزگەهێن نە فەرمى ب هێز دبن، هەر ژبەر هندێ ئێدى تاکەکەس ژى خۆدان باندۆرن، بەلکو باندۆرا وان سنۆران ژى دشەقینیت. جیهانگیرى ب وى شێوازێ کۆ ل جیهانێ جێبەجێ دبیت، سیما و رەهەندێن لیبرال هەلدگریت، لەورا بازرگانى و کەلتور و میدیا پتر بەر ب ئازادیێ دچن. د جیهانەکا ڤەکرى و بێ سانسۆر دا، هەر کەسەک ل گۆرەى دیتن و بەرژەوەندیێن خۆ گۆتاران پێشکێش دکەت، ئازادى و بەرەدەستبوونا ئامرازێن راگەهاندنێ ئەگەرە کو ئەو دیتن و بەرژەوەندی ب شێوەکێ ب لەز و سنۆربر ل جیهانێ بەلاڤ ببن، ب تایبەت پشتى کو سۆشیال میدیایێ جهێ خۆ گرتى وەک بەشەکێ گرنگ ژ ژیان و رۆژانێن مە. ئێدى هەر کەسەکى مینبەرەکا تایبەت هەیە.
ل ڤێرە، ب هەبوونا وێ ئازادى و وان ئامرازێن ل بەر دەست، هندەک پرسیار ژ دایک دبن؛ ئەرێ ل جیهانەکا پر ژ دیتن و هزران … ل جیهانەکا بێى سانسۆر و رێخستن، ئەرێ هەکە هەر کەسەک بانگەکى بدەت، کى دێ د ناڤەرۆکا بانگى گەهیت؟ هەکە هەر ئێک ژ قورنەتەکێ زانیارى و بۆچوونا بدەت، دێ چەوا حەقیقەت و درەوێ ژ ئێک ڤاڤێرین؟ هژمارەکا مەزن ژ ڤەکۆلەر و مەژیان مژوولى ڤان پرسیارانن، دا کو گۆل ژ ستریان بهێنە جۆداکرن.. دا کو دناڤ ڤێ گێلەشۆکێ دا ب سەر حەقیقەتێ هەل ببین. رەنگە ئەڤ پرسیارە و هندەکێن دى، ئەگەر بوون کو (رالف کیێسى) ل سالا 2004ێ کتێبەکێ ل ژێر ناڤونیشانێ (سەردەمێ پاش حەقیقەتێ) بەلاڤ بکەت. پشتى کتێبێ ب دوازدە سالان، فەرهەنگا ئوکسفورد بریار دا کو پەیڤەکا دى ل سەر میراتێ خۆ زێدە کەت، ئەو ژى پەیڤا (post-truth) ئانکو پاش حەقیقەت. ل هەمان سال، ئەڤ پەیڤە وەکو پەیڤا سالێ ژ لایێ ئوکسفوردێڤە هاتە هەلبژارتن، پشتى کو ڤێ پەیڤێ رەنگڤەدانێن مەزن ل سەر سۆشیال میدیایێ ب خۆڤە دیتین، ب تایبەت پشتى کو بریتانیا ژ ئێکەتیا ئەوروپى دەرکەتى و پشتى کو پۆپۆلیزمێ ب بەرچاڤى سەرهلداى. سەرپەرشتیارێن ڤێ فەرهەنگێ دبێژن کو “ئەڤ زاراڤە هاتە هەلبژارتن پشتى کو پشت بەستن ل سەر سۆشیال میدیایێ وەک ژێدەرێ دەنگوباسان زێدەبووى”.
فەرهەنگا ئوکسفورد (سەردەمێ پاش حەقیقەتێ) پێناسە دکەت بـ “ئەو کاودانە کو حەقیقەتا بابەتى کارتێکرنا خۆ ژ دەست ددەت د چێکرنا رایا گشتى دا. ل بەرامبەر ژى، قەناعەتێن تاکەکەسى و هەست پتر رۆلێ خۆ دگێرن و ب سەر حەقیقەتێ دکەڤن”. ب رامانەکا دى، ئێدى ئەو زانیارى و دەنگۆیێن حەقیقەتێ بەرجەستە دکەن، مەرج نینە پشت بەستنێ ل سەر چ بەلگە و ئارگیومێنتان بکەن. چونکە د سەردەمێ نوکە دا، رۆیێ حەقیقەتێ تۆشى گۆهرینێ بوویە، ئێدى ئەو دەنگویێ پتر بەلاڤەدبیت و پتر دهێتە دوبارەکرن و تەکەزکرن، ئەو حەقیقەتە. ئانکو هەر دەنگویەکێ رێژەکا مەزن ژ خەلکى باوەرى پێ ئینا، ئەو دەنگویە دێ جهێ خۆ گریت. ب زمانەکێ سەردەمیانە، ئەو تویتا پتر ریپلەى دبیت، ئەو حەقیقەتە. د سەردەمێ نوکە دا، دەنگویێن سادە و بێ بۆها ب سەر ئاڤێ دکەڤن، یێن کوور ژى مەلەڤان پێ دڤێن تا کو ب سەر هەل ببن.
ل ڤێرە، وەرگر وەکو کەسەکێ نێگەتیڤ سەرەدەریێ دگەل زانیاریان دکەت بێى کو وى چ فلتەر و گۆمان هەبن، لەورا ئەڤ زانیارییە دێ جهێ خۆ کەن، بێى کۆ بەرچاڤ بهێتە وەرگرتن کا ئەرێ ئەڤ دەنگۆیە حەقیقەتێ بەرجەستە دکەت یان درەوێ! چومسکى دبێژیت “خەلکێ بێ فام، گرفتەکا مەزنن بۆ جیهانێ، چونکە ئەو پلانان جێبەجێ دکەن”.
هەر ژ بەر هندێ پرۆپاگەندە ب هەموو تا و رەهەندێن خۆڤە، ژ چارچۆڤێ تیور و بزاڤێن تاک و دەزگەهەکى دەرباز بوویە، بەلکو ئەو ژى بوویە جۆرەکێ پیشەسازیێ. ل دیماهیێ، گرنگە ئاماژێ بدەین کو ئەو سنۆرێ دناڤبەرا حەقیقەتێ و نە حەقیقەتێ دا سنۆرەکێ مژەوییە، پیڤەران ژى گرنگییا خۆ ل دەف رایا گشتى نەمایە، ئەڤ گۆتنە مە بەرەف وان پشنیازان دبەن یێن ژان بۆدریارى پێشکێش کرین دەمێ مرنا واقعى پشنیازکرى، ئەو دبێژیت “د ڤێ جیهانێ دا، پێزانین بەرە بەرە زێدە دبن، لێ رامان بەرە بەرە لاواز دبیت”.
.