گرنگی جیۆپۆلەتیکی نەوت بۆ کورد

کێشەی ھەرە گەورەی ئینسانی کورد ئەوەیە کە لە دیدێکی نیشتیمانیی کوردستانیی پرسەکان و ترسەکان نەدەبینێت نەهەڵدەسەنگێنێت. نە دەسەڵات، پارتی و یەکێتی، نە ئۆپۆزسیۆن، کۆمەڵ و گۆڕان و یەکگرتو، نەبەشێکی زۆر لە ڕوناکبیرانی کورد، تا ئێستا نەیانتوانیەوە و نایانەوێت لە قاڵب‌و دیدگا تەسکە حیزبییەکانیان دەرچن و پرسە ناوخۆیی‌و ھەڕەشە دەرەکییەکان لەبان حیزب و گوتارە سواوە سادەگۆییەکان ببینن. لێرە بە قسەکردن لەسەر گرنگی نەوت هەوڵدەدەم تیشک بخەمە سەر ئەم دەردە گەورەیەی کورد کە ئەگەر تێینەگات ناتوانێت لە پەراوێزی ڕووداوەکان دەربچێت‌و ببێتە ژمارەیەک لە هاوکێشە ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتییەکان.

ئینسانی کورد لە گرنگی‌و سەنگی نەوت‌ لە هاوکێشە ناخۆییەکان‌و ئیقلیمییەکان‌و جیهانییەکان نەگەیشتوە. نەوت تەنیا دەبەستێتەوە بە تەماح‌و چاوچنۆکی کۆمەڵێک بەرپرس‌و دەسەڵاتدار. کورد نایەت نەوت وەک کەرەستەیەک‌و فاکتەرێک ببینێت‌و بەکاریبێنێت لە هاوکێشە ناوخۆییەکان‌و ئیقلیمییەکان‌و نێودەوڵەتیەکان.

کورد تا ئێستا درکی ئەوەی نەکردوە یان نازانێت کە عێراق کاتێک دەیەوێت دەست بەسەر نەوتی کوردستان دابگرێت تەنیا مەبەستی ئەوە نییە کە نەوتی کەرکوک بدزێت، واتە ئەمە تەماحی چەند بەرپرسێکی عێراقی نییە، بەڵکو عێراق وەک دەوڵەت مەبەستیەتی کە پێگەی کورد لە هاوکێشە ناوخۆییەکان لاوازبکات‌و کورد ملکەچی داواو فەرمانەکانی خۆی بکات.

ئینسانی کورد نەوت‌و داهاتی نەوتی لە پرسی موچە بچوککردۆتەوە. خۆ ئەگەر ئەوەش پرسێک یان ڕەهەندێکی پرسەکە بێت ئەوە مانای ئەوە نییە کە دەبێت کورد بێت دەستەبەرداری نەوت بێت بۆ بەغدا تاوەکو موچەی بۆ دابینبکات بەڵکو دەبێت ئینسانی کورد یەخەی دەسەڵاتدارانی هەرێم بگرێت‌و بدڕێت تاوەکو موچە بۆ خەڵک زامنبکەن‌و مافەکانی بۆ بگێڕنەوە.

ئەو کەس‌و لایەنانەی کە دەیانەوێت نەوت ڕادەستی بەغدا بکەن، یان دانوسان لەسەر ئەم کاڵا گرنگە بکەن، بۆ ئەوەی لەبەردەستی دەسەڵاتدارانی هەرێمی دەربێنن، ئەوە ئەوان ڕاستناکەن کە تەنیا بۆ زامنکردنی موچە دەیانەوێت ئەو سەودایە بکەن،چونکە لەڕاستیدا مەبەستی ئەوان لاوازکردنی نەیارەکەیانە کە پارتی‌و یەکێتین.

بەداخەوە ئەوان لەوە نەگەیشتون یان درکی ئەوەیان نەکردوە کاتێک نەوت ڕادەستی بەغدا دەکەن ئەوە نەتەوەیەک بێهێز دەکەن‌و تەرازوی هێز بەلای نەیارانێک دەشکێننەوە کە هەر خودی خۆیان پێش دەسەڵات زەرەری تێدادەکەن. نەوت نابێ‌و ناکرێت تەسلیم بەغدا بکرێتەوە، ئەوەی ئەم کارە دەکات گەورەترین ناهەقی بەرابەر میللەتێک دەکات. ئەوەی داوای ئەمە دەکات کەمترین ئاگایی لە زانستی سیاسەت‌و سیاسەتی هێزو جیۆپۆلەتیکی نەوت نیە.

ئەو سادەگۆیانەی کە دەڵێن؛ شەڕەکە لەسەر نەوتە یان کورتریدەکەنەوە دەڵێن لەسەر چاڵە نەوتەکانی ئاڤانەو بای حەسەنە، ڕاستدەکەن بەڵام نەک بەو تێگەیشتنە سادەی ئەوان. کێ بێ ئەم ڕاستییە نەزانێت، خۆ ئەوە ئەمڕۆ نییە شەڕو ململانێی کوردو عێراق لەسەر ئاڤانەو بای حەسەنە. گوندەکەی ئێمە، گابەرەکە، کە ڕاست کەوتۆتە نێوان چاڵە نەوتەکانی بای حەسەن‌و ئاڤانە، دوو جار لە تەمەنی مندا سوتێنراوەو ڕوخێنراوە تەنیا لەبەرئەوەی دانیشتوانەکەی کوردبوون‌و لەو ناوچانە دەژیان.

ڕاستییەکە ئەو قسەیە نیە بەڵکو ئەوەیە کە ئەوە حکومەتی عێراقییە، جا لە بەرگی حەرەس قەومی بووبێت لە شەستەکان، لە بەرگی بەعس بووبێت لە حەفتاکان‌و هەشتاکان، لەبەرگی داعش بووبێت لەم سەدەیە یان لەبەرگی حەشدی شەعبی بێت دوێنێ‌و پێرێ، شەڕ بۆ نەوت دەکەن و گوندی کوردان دەسوتێنن. بەڵام وەک گوتم ئەوانیش بۆ چاوچنۆکیان نییە بەڵکو بۆ لاوازکردنی پێگەی کوردە لە ناو عێراق‌و لە ناوچەکەو لە جیهان.

ئەگەر کورد بەرگری لە ئاڤانەو لە بای حەسەن بکات ئەوە بەرگری لە حەق‌و خاک‌و نیشتیمان دەکات کەچی کاتێک حکومەتی عێراقی یان حەشدی شەعبی دێت ئەوە بۆ دزینی نەوت‌و زەوتکردنی مافەکانی تۆ لەو ناوچانە دێت‌و دەکوژێت‌و تاڵانیشدەکات. کەواتە کاتێک کورد شەڕ بۆ ئاڤانە بۆ بای حەسەن دەکات شەڕ لە دژی چاوچنۆکی دەکات نەک لەبەر چاوچنۆکی.

عێراق بەگێڕانەوەی ئەو ناوچانە دەیەوێت باڵادەستی خۆی لە عێراق زامنبکات‌و کورد لاوازو پەراوێزبکات‌. عێراقییەکان زۆر باشتر لە کورد لە سەنگی نەوت گەیشتون. ئەوان سەدام حوسین‌و تاریق عەزیز فێریکردون کە کورد نەوتی کەرکوکی هەبێت جیادەبێتەوە، نەوتی کەرکوکی نەبێت هەتا دنیا ماوە بە ملکەچی لە عێراق سەردەنێتەوە. ئەوەی یەک لاپەڕەی لە مێژووی کورد لە عێراق خوێندبێتەوە ئەم قسانەی سەدام‌و تاریقی دەیانجار بەرچاوکەوتوە.

گرنگی ئەم دوو چاڵە نەوتەو چاڵە نەوتەکانی دیکە لە هاوکێشە ئیقلیمییەکان لە هەڵوێستی تورکیاو ئێران دەردەکەوێت. ئەوەی بیەوێت لە گرنگی سەنگی نەوت بگات با بەدواداچوونێکی کرۆنۆلۆجی بۆ هەڵوێستی ئێران‌و تورکیا بۆ پرسی سەربەخۆیی کوردستان لەماوەی چەند مانگی ڕابردودا بکات. ئەوکات ئەوەی بەزەقی بۆ دەردەکەوێت کە ئێران‌و تورکیا تەنیا کاتێک دژی ڕیفراندۆم‌و ڕاپرسی ڕاوەستانەوە کە کورد بڕیاری دا ڕیفراندۆم ناوچە دابڕاوە دەوڵەمەند بە نەوتەکانیش بگرێتەوە. ئەم دوو وڵاتە کێشەیان لەگەڵ کوردستانێکی سەربەخۆ نییە کە ناوچە دابڕاوەکان نەگرێتەوە چونکە ئەوان دەزانن دەوڵەتێکی کوردی بێ ناوچە نەوتییەکان دەوڵەتێکی لاوازی کۆیلەی لێدەردەچێت.

کورد دەبێت لەوە تێبگات کە ئەوە پرس‌و سەنگی نەوتە تورکیاو ئێرانی کردوە بە دژە سەربەخۆیی نەک بەس لەبەرئەوەی ئەوان دژی کوردن. کورد دەبێت لێرەوە جارێکی دیکە لە سەنگی نەوت بڕوانێتەوە، بزانێت کە گرنگی نەوت لەوەدایە کە وادەکات کورد سەربەخۆو سەروەرو ئازاد بێت. بێ نەوت کورد کۆیلەی ئێران‌و عێراق‌و تورکیا دەبێت ئەگەر وڵاتیشی هەبێت. بۆیە دەبێت لەو دیدە حیزبییە تەسکانەوە دەربچێت‌و وێنە گەورەکە ببینێت.

بەهەمانشێوە، کورد دەبێت بزانێت کە ئەمریکاش کێشەی نەبوو لە ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بێ ناوچە دەوڵەمەند بە نەوتەکان، چەندینجاریش ئەمەیان ڕاشکاوانە ڕاگەیاند. ئەمریکا پێیوایە کە کورد بە گێڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکان‌و نەوتەکەی ژێری دەبێت بە ژمارەیەک لە هاوکێشەکان‌و چیدی نایکات بە داشی دامە.

کورد دەبێت بزانێت کاتێک وڵاتێکی وەکو سعودیە پشتیوانی لە ئەمریکا مسۆگەر دەکات پەیوەندی بەوەوە نییە کە دیبلۆماتی سعودی لە دیبلۆماتە کوردییەکان عاقڵترو بەهێزترن بەڵکو لەبەرئەوەیە کە نەوتی سعودیە سەنگی خۆی هەیە لە هاوکێشە ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتییەکان.

لەکۆتایی دەمەوێت ئەوە بڵێم کە ئەوەی من باسی دەکەم قسەکردن نییە لەسەر دنیا لە دیدیکی عاتیفی‌و ئەخلاقی. دیدی عاتیفی‌و ئەخلاقی ناتوانێت گۆڕانکارییەکانی دنیا شەنوکەو بکات.

من باس لە مافەکانی مرۆڤ‌ ناکەم، ئەمانە کێشەگەلێک کە گرنگی خۆیان هەیە بەڵام کورد دەبێت ئەو پرسانە نەکاتە بەهانە بۆ باڵادەستکردنی ئەوانی دیکە بەڵکو لەناوخۆ چارەسەریان بکات.

من باس لەوە دەکەم کورد بۆئەوەی لە دنیاکەی خۆی‌و لە دنیاکەی دەوروبەری تێبگات دەبێت لە هاوکێشەی هێزو پۆلیتیکی هێز بگات لە پەیوەندییە نێوەدەوڵەتییەکان. کورد دەبێت لە جیوپۆلەتیکی نەوت بگات. دەبێت لە سەنگ‌ و پێگەی نەوت بگات. دەبێت خۆی خاوەندارێتی نەوتەکەی بکات دەنا نە سەنگی دەبێت نە پێگە، نە بە ئازادی‌و سەربەخۆیی دەگات نە دەوڵەت.