کولتوری هاوارکردن و جنێوفرۆشی

کولتوری هاوارکردن و جنێوفرۆشی

ئیسماعیل حەمەئەمین

 

 

 

 

کولتوری هاوارکردن  یەکێکە لەو هۆکارانەی کە خەڵک لە (جەماوەر) وە دەکاتە  (مێگەلی سیاسی).   ئەم کولتورە ڕەگەکانی  لەناو کولتوری عەرەبیدا قووڵە، بەوەی زۆربەی لێکۆڵەرەوانی کولتوریی و سیاسی و فیکری لەسەر ئەوە کۆکن کە سیاسەتی عەرەبی و ئەقڵی سیاسی عەرەبی؛ ئەقڵێکی هاوارکردنە. تاکە بابەتێکیش بۆ هاوارکردن و جۆشدانی هاوارکردن لە هۆشمەندی گشتی خەڵکدا، بابەتی فەلەستین و دژایەتی ئیسرائیلە. مێژووی دەوڵەتە عەرەبیەکان، مێژووی میهرەجاناتی خوتبە و هاوارکردنە لەسەر تی ڤییەکان و بانگەشەی (هەڵدانی جولەکە بۆ ناو دەریا) بووە و تا ئێستاش ئەم قەوانە سوواوە هۆکارە بۆئەوەی مرۆڤی عەرەبی ئاوڕ لە هەژاری و نەبوونی و دیکتاتۆریەت و شۆڤێنیەت و گەندەڵی عەرەبی نەدەاتەوە. ئۆپۆزیسیۆنی عەرەبی و بەتایبەت ئیسلامەویی، دوای پاشەکشەی چەپی عەرەبی لە چوارچێوەی ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فەلەستینی، لە جیاتی بیرکردنەوە لە شێوازی بەرگریکردن، تەنها یەک ئەرکیان هەیە تاوەکو ئەمڕۆ: گەرمکردنی توونی حەمامی میهرەجانی خوتبەدان و بڕووخی و بژییە.

 

ئەم ئەقڵیەتە خەڵکی لە جەماوەری سیاسیەوە کردۆتە (مێگەلی سیاسی) تەنها چاوەڕێی (بتێکە) بۆ ئەوەی بە هویها و هاوارەوە دوای بکەوێت. بەمەش کردەی پشوودان و ئاوڕدانەوە لە مێژوو و وانە فێربوون لە هەڵەکان و بەخۆدا چوونەوە لە ناو خەڵکدا بەرەو نەمان دەچێت. بۆیە ئاسانە هەر گەمژەیەکی سیاسی بەناوی کاریزما بێت کۆمەڵێک قسەی دڵی مێگەلەکە بکات، بێئەوەی بە چاوی ئەقڵانی سەیری مێژوو و ڕۆشنبیری سیاسی و بەرنامەکەی بکەن چەپڵەی بۆ لێدەن ئەوان دوای بکەون.  ئەم نەخۆشی هاوارکردنە دیوێکی تری (فاشیزمە) کاتێک توێژێکی فاشیست پەیدا دەبن بە بەرنامە بۆکراوی ئامانجیان دروستکردنی مێگەلێکی بتپەرستی و سەرکردە پەرستیە ، بە جۆرێک کە ڕۆشنبیریی چالاکیش دەکەوێتە ناو ئەو تەڵەیەوە، تەنانەت فەیلەسوفێکی وەک هایدگەر کەوتە ناو ئەو شەپۆلەی مێگەلیەی  نازیەکان، کە ناسیونال سۆسیالیزم دروستیکردبوو و ئەمەش بووە پەڵەیەکی ڕەش لە ژیانی ئەم فەیلەسوفە گەورەیەدا.

 

 

لە کوردستاندا لەدوای ڕاپەڕینەوە، بە بەرنامەیی هەر لە هاتنی چەپەکان بۆ ناو یەکێتی و هەر لە توانەوەی کۆمەڵە لەناو یەکێتیدا، (کە من خۆم دژی بووم و نەمویست بەشداری یەکەمین کۆنفراسی یەکێتی بکەم) چونکە دەمزانی نەوشیروان موستەفا و مام جەلال بەم تێکەڵیی و چێشتی مجەورییە، هێڵە جیاکەرەوەکانی نێوان چەپ و ڕاست و نەتەوەیی کوێر لەیەکدا دەتوێننەوە. ئێستاش بڕۆ لە یەکێتیەک بپرسە سۆسیال دیموکرات چییە، زمانی تەتەڵە دەکات، ناهەقیشی نییە، چونکە جگە لە چێشتی مجەوری مام جەلال و نەوشیروان نەبێت هیچی تر نییە.  ئەوە مێگەلخوازیە  زیاتر خەستبۆوە کە چەپەکان لێرەو لەوێ هاتنەوەن ناو یەکێتی و لە یاریگای سلێمانی میهرەجانێکیان بۆ سازدان. لەو زەمەنەوە بیرکردنەوەی سیاسی لە کۆی پڕۆسەی بڕیاڕدانی سیاسی نەفیکرا و ئەوەی حیزب دەیەوێت کادێر نییە بەمانای وشە، بەڵکو گوێڕایەڵ و  توونچی کورەی مێگەلی هاواری دەوێت، ئەمەش بە جوانی لە ڕۆژنامەکانی حیزبدا بەرجەستە بووە.

 

 

 

 

 

لە شەڕی ناوخۆدا ئەم کولتوری هاوارکردنە پێچێکی مەترسیداری دا و  بووە کولتوری جنێوفرۆشی. دیارە لەگەڵ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان و پەیدابوونی فەیسبوک، گۆڕان بەتایبەت و هەڵقوڵاو لە حەزی نەوشیروان بۆ شکاندن و جنێو و سووکردن کە جاران لە چوارچێوەی ململانێیەکانی کۆمەڵە و یەکێتیدا بوو،  ڕژایە ناو ئەقڵی جەماوەرییەوە. لەوەش سەیرتر ئەوەیە خواپەرستەکان، ئیسلامیەکان کە باسیان لە میهرەبانی خوا دەکرد، ئەوانیش تووشی ئەم نەخۆشیە بوون، جاران موسوڵمان دەیگووت“ دوعای خێرت بۆ دەکەم بۆئەوەی بێیتەوە سەر ڕێگەی ڕاست“ دوایی ئەمە بووە جنێودان و سووکردن لە مینەبەری مزگەوتەکانەوە، بەجۆرێک وشەی (گەواد) لە مزگەوت و لەمینبەرەوە  بگوترێت.  بەداخەوە مزگەوت و کڵێسا و کەنیشتە و پەرستگا  دەبێت جوانترین و پاکترین شوەنی دونیا بن، کە مرۆڤ تێدا دوور لە جنێو و ناشرینی بەرامبەر خوای خۆی بوەستێت، بەڵام فاشیزمی جنێوفرۆشی شوێنە پیرۆزەکانیش دەکاتە پیسخانە.

 

 

دیوێکی تری ئەم فاشیزمە کۆمەڵێک ڕۆشنبیری کوردن کە خۆیان لێ بۆتە سەرکردەی سیاسی و ڕزگارکەری دونیا. بەداخەوە  ئەمانە  لە لێکۆڵینەوەی جیدییەوە بایان دایە ئەوەی ببنە کلکی گۆڕان و ئیسلامەیەکان و جەماوەرە تووڕەکەیان. ئەوانە  شادومان بوون بەوەی دەبنە مانشێت و کوورەی تۆپخانەی جنێوی ئەم حیزب لەدژی ئەویتر  گەرمدەکەن. کۆتایی گۆڕان دیارە و لێبڕینی مووچە  و بوونە عەرابی لێبڕینی مووچە دەرئەنجامێکە و ئەویتریش بە بنەماڵەبوونی گۆڕاندا لە میراتگرە لەندەنییەکان، لەسەر هاوشێوەی یەکێتی و پارتی و ئەمە قسەی زیاتر هەڵناگرێت… ئەم ڕۆشنبیرانەش لە ڕێگەی ستوونەوە  وەک ئەو توونچیانە وەهان کە بەردەوام  کوورە جنێوفرۆشی و مێگەلخوازیی قانگدەدەن بە ڕستە و دەستەواژەی سەیر و سەمەرە. کۆی ستوونەکان ناتخاتە بەردەم ساتێک وەستان و بیرکردنەوە و دونیابینیەکی نوێی سیاسی کۆمەڵایەتی و ژندۆستی و ژینگەدۆستی و ئاژەڵدۆستی.

 

بەدیوێکی تردا، گەڕان بەدووی (بەدیلی ئامادە) بۆ خستنە جێگەی ئەوەی هەیە، چەقی بیرکردنەوەی مێگەلخوازیی و کولتوری هاوار و جنێوفرۆشیە. وەستان و پشوودانی لۆجیکیانەی سیاسی و بەخۆداچوونەوە بە ئەقڵی هاوارکەری سیاسی نامۆیە. هەر بۆیە سەیر نییە لام کە چەند ڕۆشنبیرێک ببینیم بەدووی کەوڵەکۆنێکی سیاسی نەوە کۆنەکە بن، وەک ئەوەی تێریان لەو نەوە کۆنە کوردییە نەخواردبێت کە بە ڕاست و چەپیانەوە هەزارەها تراژیدییان بەسەر ئەم مییلەتە بێچارەدا، هێناوە.

 

  ئەقڵی هاوارکردن، جنێودان، گەڕان بەدووی ئەڵتەرناتیفی پەلە، هیچیتر نییە جگە لەو فاشیزمەی بەناوی شەڕی گەندەڵییەوە خەون بە فاشیزمێکی ترەوە دەبینێت. پێموایە،  لە هەموو کاتێک زیاتر دەبێت بە خۆماندا بچینەوە، بپرسین؛

• بۆ ستەمکار بەدرێژایی مێژوو لە ناو کوردا سەرەڕای ئەم  ئۆقیانوسە  جنێو و هاوارکردنە لێیان هەر ماونەتەوە؟!

• بۆ کە حیزبی سیاسی دەبێتە بنەماڵە جگە لە بۆڵە بۆڵ کەس لەدژی ناجوڵێت و دەبێتە ئەمری واقیع؟

• خۆ گەر ئەم دەسەڵاتە بەهێز مابێتەوە، بۆ ئەم هەموو هێزە بە چارەکە مووچەش لەگەڵیدایەتی؟

• بۆ کە خۆپیشاندانێک دەبێت پۆلیسی بێ مووچە یەکەم کەسە میل دێنێتەوە؟

• ئایا کۆی میللەت لەسەرەوە هاوار دەکات و لە دڵیشدا ئەم شێوازە حوکمەی بەدڵە؟

• ئەم هەموو کوشتنی ژنە چییە لەم وڵاتەدا؟ ئەم  گەڕانەوەی هۆز و چەک و کۆلکە مەلایە لە کوێوە هاتووە؟  بۆچی ئێمە واین….

 

ئەم پرسیارانە و سەدانی وەک ئەمە لە هەموو بوارێک،  ئەقڵی هاوارکردن  وەڵامی حازربەدەستی پێیە (دەسەڵات) بەڵام گەر لێی بپرسیت کامە دەسەڵاتت دەوێت لەجیاتی؛ سێکۆلاریزم، ئیسلامیزم، ناسیونالیزمی دیموکراسی، سۆسیالیزم، دەوڵەتی کۆمەڵایەتی و هتد. بێگومان نازانێت چۆن وەڵامت بداتەوە، گەر وەڵامیش بداتەوە یان جوێنت پێدەدات، یان تۆمەتبارت دەکات بە پیاوی دەسەڵات و خۆی دەکاتە شۆڕشگێڕی سەر شاشە!

 

لە کۆتایی ئەم نوسینەدا پەرەگرافێکی فەیلەسوفی ئەڵمانی (فردریک نیتچە) م بیرکردنەوە کە لە کتێبی (زەردەشت وەهای گووت*) دەڵێت؛ “ مێگەلی بە هاوار هیچ فێر نەبووە جگە لەوەی بێ بیرکردنەوە و لەبەر هیچ هۆیەک بڕوا بەشتێک بێنێت، جا کێ دەتوانێت ئەمە لە مێشکیان دەربێنێت!“

* Zarathustra IV, Vom höheren Menschen 9