سوره‌تی خوێنی مه‌یو

پۆرترێته‌ قورئانییه‌كان؛ پۆرترێتی سوره‌تی خوێنی مه‌یوو


Loading

دیلان قادر

با له‌ وێناكردنی پیاوێكی ته‌مه‌ن چل ساڵه‌وه‌ ده‌ستپێبكه‌ین كه‌ پیشه‌یه‌تی بۆ خه‌ڵوه‌تكێشان سه‌ردانی ئه‌شكه‌وتێك ده‌كات به‌ ناوی ئه‌شكه‌وتی حه‌راء. ئێمه‌ باسی ساڵی ٦١٠ز ده‌كه‌ین و ئه‌شكه‌وته‌كه‌ ده‌كه‌وێته‌ ده‌ره‌وه‌ی شارۆچكه‌یه‌ك به‌ ناوی مه‌كه‌ له‌ نیمچه‌ دوورگه‌ی عه‌ره‌بی، شارۆچكه‌یه‌ك وا داده‌نرێت سه‌نته‌رێكی بازرگانی كردن بووبێت. خه‌ڵوه‌تكێشانی ئه‌م پیاوه‌ له‌ ئه‌شكه‌وته‌كه‌دا به‌ چه‌شنێكه‌ ده‌گێڕنه‌وه‌ هه‌ندێكجار ئه‌وه‌نده‌ زۆر ماوه‌ته‌وه‌ پێویستی كردووه‌ خواردن له‌گه‌ڵ خۆیدا ببات. له‌ یه‌كێك له‌و مانه‌وانه‌یدا، له‌ شه‌وێكدا، له‌ ناكاو <<كه‌سێك>>ی تر ده‌رده‌كه‌وێت و پێی ده‌ڵێت ”بخوێنه‌وه‌‌”. ئه‌م پیاوه‌ كه‌ ناوی محه‌مه‌د-ه‌ فه‌رمانه‌كه‌ به‌ مانا وشه‌ییه‌كه‌ی لێكده‌داته‌وه‌ و له‌به‌رئه‌وه‌ی خوێنه‌واری نییه‌، وه‌ڵام ده‌داته‌وه‌ و ده‌ڵێت ناتوانم بخوێنمه‌وه‌. كه‌سه‌كه‌ یاخود ده‌نگه‌كه‌، كه‌ دواتر به‌ فریشته‌ جوبره‌ئیل ده‌ناسرێت، باوه‌ش به‌ محه‌مه‌ددا ده‌كات و وه‌ها توند به‌ خۆیه‌وه‌ ده‌ینوسێنێت هه‌رچی هێز هه‌یه‌ له‌ ئازای گیانی داده‌ماڵێت و پاشان لێی ده‌گه‌ڕێت و هه‌مدیسان فه‌رمانی پێده‌كاته‌وه‌، بخوێنه‌وه‌‌، محه‌مه‌دیش ده‌ڵێت ناتوانم بخوێنمه‌وه‌. باوه‌شپێداكردن و گوشین و فه‌رمانكردن دوو كه‌ڕه‌تی تر دووباره‌ ده‌بنه‌وه‌.[1] له‌ كۆتاییدا فریشته‌ی سه‌ردانكه‌ر یه‌كه‌مین دێڕه‌كانی خۆی به‌ ناوی خوداوه‌ ڕاده‌گه‌یه‌نێت:

”بخوێنه‌وه‌‌ به‌ ناوی په‌روه‌ردگارته‌وه‌ كه‌ هه‌ستاوه‌ به‌ خه‌ڵقكردن. مرۆڤی له‌ خوێنی مه‌یو خوڵقاندووه‌. بخوێنه‌وه‌‌، په‌روه‌ردگاری تۆ به‌خشنده‌ترینه‌. به‌ قه‌ڵه‌م هه‌ستاوه‌ به‌ فێركاری. مرۆڤی فێری ئه‌و شتانه‌ كردووه‌ كه‌ نه‌یده‌زانین.” [2]

 

ئه‌وه‌یه‌ سه‌ره‌تای گه‌شتێك و سه‌ره‌تای په‌یوه‌ندییه‌ك كه‌ بیست و دوو ساڵێك درێژه‌ ده‌كێشێت، سه‌ره‌تای له‌دایكبوونی شتێك له‌ ئێستاماندا به‌ قورئان ده‌یناسین. قورئان، ئه‌و وشه‌ عه‌ره‌بییه‌ی به‌ مانای خوێندنه‌وه‌ دێت، خوێندنه‌وه‌ به‌ ده‌نگی به‌رزه‌وه‌، یاخود گێڕانه‌وه‌ی ده‌می، له‌ ده‌ستپێكه‌ له‌ ناكاو و ته‌وژمئاساكه‌یدا به‌ توندییه‌وه‌ به‌ستراوه‌ به‌و سات و جێگه‌یه‌ی تیایدا سه‌ریهه‌ڵداوه‌. ڕه‌نگه‌ له‌وه‌ش پتر، زیاتر به‌سترابێت به‌و كه‌سانه‌ی، به‌و كاره‌كته‌رانه‌ی وته‌كانی قورئانیان بۆ جێهێشتووین و دوور و نزیك به‌ر ده‌ركه‌وتنی وته‌كان كه‌وتوون. محه‌مه‌دی پێغه‌مبه‌ر كاره‌كته‌رێكی مێژووییه‌، مه‌به‌ستیشم له‌ كاره‌كته‌ری مێژوویی ئاماژه‌كردنه‌ به‌و ڕاستییه‌ی كه‌ زانینی ئێمه‌ بۆ ئه‌و زاته‌ زانینێكی دوورده‌سته‌ و زانینێكی وه‌سفئاسایه‌ كه‌ كه‌سانی دیكه‌ بۆ ژیانی كردوویانه‌. ده‌بێت ئه‌وه‌مان له‌ یاد بێت یه‌كه‌مین بایۆگرافی پێغه‌مبه‌ر نزیكه‌ی سه‌ده‌یه‌ك له‌ دوای كۆچی دوایی پێغه‌مبه‌ر و له‌لایه‌ن ئیبن ئیشاقه‌وه‌ نووسراوه‌ته‌وه‌، ئه‌م بایۆگرافییه‌ش له‌ لایه‌ن ئیبن هیشامه‌وه‌ به‌ ده‌ستی ئێمه‌ گه‌یشتووه‌ كه دواتر‌ له‌ سه‌ده‌ی نۆهه‌می زاینییدا به‌ چڕی پێداچوونه‌وه‌ی پێدا كردووه‌ و به‌ خواستی خۆی ئه‌و شتانه‌ی هێشتۆته‌وه‌ كه‌ به‌ گونجاوی زانیون. [3] جێی تێڕامانه‌ كه‌ له‌ ژیاننامه‌كه‌ی ئیبن ئیشاقدا چیرۆكی یه‌كه‌م ده‌ركه‌وتنی جوبره‌ئیل جیاوازه‌ وه‌ك له‌وه‌ی له‌ گێڕانه‌وه‌ی بوخاریدا هاتووه‌. لای ئیبن ئیشاق، محه‌مه‌د گوایه‌ گووتوویه‌تی جوبره‌ئیل له‌ خه‌ونێكدا سه‌ردانی كردووه‌، نه‌ك له‌ ئه‌شكه‌وتێكدا.[4] ئه‌مه‌ و جیاوازی بچووكی له‌م چه‌شنه‌ ده‌ریده‌خه‌ن ئێمه‌ له‌ مه‌مله‌كه‌تی گێڕانه‌وه‌ و چیرۆك سازیداین، به‌وه‌ی هه‌تا جۆری گێڕانه‌وه‌كان جیاواز بن، زیاتر له‌ سه‌رچاوه‌ دوور ده‌كه‌وینه‌وه‌ و ئه‌وه‌ی پێی ده‌گووترێت ڕووداوه‌ ئه‌سڵییه‌كه‌ هه‌تا بێت زیاتر به‌ وزه‌ی خه‌یاڵ خوێچێشت ده‌كرێت.

 

جودا له‌و ئاماژه‌ مێژووییانه‌، سوره‌تی خوێنی مه‌یو جاویدانییه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گری تێدایه‌، گشتگیرییه‌ك كه‌ هه‌ستده‌كرێت ئه‌مه‌ ده‌ستپێكه‌. ئایه‌ته‌كانی سوره‌ته‌كه‌ پڕ و كورتن. ”بخوێنه‌وه‌ به‌ ناوی په‌روه‌ردگارته‌وه‌ كه‌ هه‌ستاوه‌ به‌ خه‌ڵقكردن … په‌روه‌ردگاری تۆ به‌خشنده‌ترینه‌ … به‌ قه‌ڵه‌م هه‌ستاوه‌ به‌ فێركاری.” لێره‌دا سه‌ره‌كیترین وشه‌یه‌ك كه‌ شایه‌نی هه‌ڵوێسته‌ له‌سه‌ركردن بێت وشه‌ی ”بخوێنه‌‌وه‌”یه‌. ئه‌و وشه‌یه‌، سه‌ره‌ڕای فۆڕمه‌ فه‌رمایشتئاساكه‌ی، هاندانێكی به‌جۆش و دڵسۆزانه‌ی له‌ خۆ گرتووه‌. فه‌رمانی خوێندنه‌وه‌ چه‌ندێك ئاماژه‌ بێت به‌ خوێندنه‌وه‌یه‌كی ڕووت، ئه‌وه‌نده‌ش ئاماژه‌یه‌ به‌ تێگه‌یشتن و به‌ ته‌ماشاكردنی دونیا و به‌ خوێندنه‌وه‌ی دیارده‌كان. گه‌ر خوێندنه‌وه‌ كردارێك بێت له‌ سه‌ره‌تادا به‌ میكانیكی بینیندا تێپه‌ڕێت، ئه‌وه‌ ته‌نها له‌ قۆناغی لێكدانه‌وه‌ و تێگه‌یشتنی هزریدایه‌ به‌ مه‌نزڵی خۆی ده‌گات. خوێندنه‌وه‌ و تێگه‌یشتن به‌ تۆكمه‌یی پێكه‌وه‌ گرێدراون و ته‌نانه‌ت له‌ ڕۆژگاری ئه‌مڕۆشماندا و كاتێك ده‌مانه‌وێت كه‌سێك له‌ شتێك تێبگات پێی ده‌ڵێین ”ئاماژه‌كان بخوێنه‌‌وه‌”. هه‌روه‌ها زۆرێك له‌ فێرخوازان و وانه‌بێژانی زمان ئه‌زموونی ئه‌و ده‌ربڕینه‌ ساده‌یه‌یان كردووه‌ كاتێك له‌ قۆناغه‌كانی سه‌ره‌تای فێربوونی زمانێكدا كه‌سێك ده‌ڵێت، ”له‌وه‌ تێناگه‌م، بۆم ناخوێنرێته‌وه‌”. له‌ سوره‌تی خوێنی مه‌یویشدا گومانی تێدا نییه‌ داخوازی خودا له‌ پێغه‌مبه‌ر خوێندنه‌وه‌یه‌كی دابڕاو نییه‌ له‌ ناوه‌ڕۆك و داواكارییه‌كه‌ و فه‌رمانه‌كه‌ له‌ هه‌مان كاتدا فه‌رمانه‌ به‌ تێگه‌یشتن، به‌ تێگه‌یشتنێك به‌ ناوی خوداوه‌، به‌ تێگه‌یشتنێك به‌وه‌ی هه‌موو شته‌كان ده‌چنه‌وه‌ سه‌ر خودای خالق. به‌ مانایه‌كی تر، فه‌رمانه‌كه‌ فه‌رمانه‌ به‌ بینینی جیهان له‌و گۆشه‌یه‌وه‌ كه‌ تاقه‌ خودایه‌كی خاوه‌ن زانینێكی باڵا خالقی جیهانه‌. لێره‌وه‌یه‌ كه‌ دواتر تاقخودایی (توحید) ده‌بێت به‌ یه‌كه‌مین و سه‌ره‌كیترین كۆڵه‌كه‌یه‌ك كه‌ ئاینی ئیسلامی له‌سه‌ر داده‌مه‌زرێت.

 

فه‌رمانی خوێندنه‌وه‌ به‌ دیوه‌ وشه‌ییه‌كه‌یدا بێت یاخود به‌ دیوه‌ فراوانه‌كه‌یدا به‌ مانای تێگه‌یشتن، فه‌رمانێكه‌ سه‌رنجڕاكێشییه‌كی تایبه‌تی هه‌یه‌ چونكه‌ له‌ كاتێكدا هاتۆته‌ خواره‌وه‌ خوێنده‌واری به‌ شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان بوونی نه‌بووه‌. ئه‌وه‌ ته‌نها چه‌ند كه‌سانێكی كه‌م بوون سه‌روكاریان له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌دا هه‌بووه‌ و له‌ ڕاستیدا مه‌زه‌نده‌ ده‌كرێت كه‌ له‌و كاته‌دا له‌ مه‌كه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی توانیویانه‌ بخوێننه‌وه‌ و بنووسن ژماره‌یان له‌ بیست كه‌ست تێپه‌ڕی نه‌كردووه‌[5]. ئێمه‌ باسی ساڵی ٦١٠ی زاینی ده‌كه‌ین له‌ ناو شیرازه‌یه‌كی خێڵایه‌تیدا، له‌ ده‌وروزه‌مانێكدا ژێرخانی ئابووری بازرگانیكردن و مه‌ڕوماڵات به‌خێوكردن بووه‌، ده‌نگێك دێت و به‌ كه‌سێك ده‌ڵێت بخوێنه‌‌وه‌، بخوێنه‌‌وه‌ به‌ ناوی خوداوه‌، به‌ ناوی زانینه‌وه‌، به‌ ناوی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌، به‌ ناوی میهره‌بانییه‌وه‌.

 

”[خودا] به‌ قه‌ڵه‌م هه‌ستاوه‌ به‌ فێركاری”، به‌ مانایه‌كی تر، فێركارییه‌كه‌ به‌ قه‌ڵه‌م ده‌كرێت. قه‌ڵه‌م گرتن و به‌ قه‌ڵه‌م نوسین پرۆسه‌ن و پێویستیان به‌ كات هه‌یه‌، به‌ ئارامگرتن هه‌یه‌، ئه‌مه‌ش ڕه‌نگه‌ یه‌كێك بێت له‌ سه‌ره‌تایترین ڕاستییه‌ك كه‌ ده‌رباره‌ی په‌روه‌رده‌ هه‌بێت، ئه‌وه‌ی په‌روه‌رده‌ پێویستی به‌ كاته‌، ڕاستییه‌ك كه‌ ڕه‌نگه‌ له‌ ئێستادا وه‌ها ساده‌ و ئاشكرا و خودبه‌یانكه‌ر بووبێته‌وه‌ له‌ به‌رده‌م مه‌ترسی به‌لاوه‌خستن و له‌بیرچوونه‌وه‌دا بێت. خودا به‌ قه‌ڵه‌م مرۆڤ فێرده‌كات. به‌ مانایه‌كی تر، خودا كات به‌ مرۆڤ ده‌دات، لێی ده‌گه‌ڕێت به‌ پرۆسه‌ی هه‌ڵه‌ و تاقیكاریدا تێپه‌ڕێت، ئه‌زموونی ده‌خاته‌ به‌رده‌م، لێی ده‌گه‌ڕێت هه‌ڵه‌ بكات و له‌ هه‌ڵه‌كانی فێرببێت، شتگه‌لێكی فێرده‌كات كه‌ نایانزانێت، شتگه‌لێك كه‌ پێویستیان به‌ هه‌ڵسه‌نگاندن و كاته‌ بۆ ئه‌وه‌ی جێگه‌ی خۆیان بگرن. خودا لێره‌دا بوونێكی ئارامگری هه‌یه‌. باوكێكی هه‌مه‌زانه‌ ده‌ستی نه‌وه‌كانی ده‌گرێت و به‌ پرۆسه‌ی فێركردندا ده‌یانبات. خودا هه‌مه‌زانه‌ و خالقه‌ و ڕێنیشانده‌ره‌ و هه‌موو ئه‌م سیفه‌تانه‌ی خوداش وه‌ها ده‌كه‌ن له‌ به‌رامبه‌ردا مرۆڤ لاواز و نه‌زان و وێڵ ده‌ربكه‌وێت. به‌ڵام خودا به‌خشنده‌شه‌، له‌ ڕاستیدا وه‌كو سوره‌ته‌كه‌ ده‌ڵێت خودا ”به‌خشه‌نده‌ترینه‌” و ئه‌وه‌ ئه‌م سیفه‌ته‌یه‌ كه‌ له‌ به‌رامبه‌ر سیفه‌ته‌كانی تردا ئاهێك به‌ مرۆڤ ده‌به‌خشێت و له‌ تۆقین ڕزگاری ده‌كات.

 

دوای بیستنی ئه‌و پێنج ڕسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌، پێغه‌مبه‌ر دڵی ده‌كه‌وێته‌ لێدانێكی توند و ده‌چێته‌ ماڵه‌وه‌ و به‌ هۆی ترس و له‌رزه‌وه‌ به‌ خه‌دیجه‌ی هاوسه‌ری ده‌ڵێت ”دامپۆشه‌، دامپۆشه‌”.[6] لێره‌دا تا چه‌ندێك ده‌كرێت خودی محه‌مه‌د له‌م یه‌كه‌م به‌ریه‌ككه‌وتنه‌دا ببینرێت؟ پیاوێكی ته‌مه‌ن چل ساڵ، له‌ كاروكاسپیدا جێقایم، به‌ڵام كابرایه‌كی پڕ پرسیار و پڕ ئه‌ندێشه‌، كه‌سێكی گومانكار له‌ ڕاست و دروستی په‌رستنی باو له‌ كۆمه‌ڵگاكه‌یدا، كه‌سێكی تا ڕاده‌یه‌ك دووره‌پارێز كه‌ بۆ بیركردنه‌وه‌ ده‌چێته‌ ده‌ره‌وه‌ی سنووری گوند و شه‌وانه‌ له‌ دووری هاوده‌مه‌كانییه‌وه‌ به‌سه‌رده‌بات، له‌ ناو ئه‌شكه‌وتێكدا به‌ تاقی ته‌نیا.

پێغه‌مبه‌ری ئه‌م قۆناغه‌، پێغه‌مبه‌ری سه‌ره‌تا، ئه‌و كه‌سه‌ی هێشتا به‌ یه‌قین نه‌گه‌یشتووه‌ و ناخی جه‌نجاڵه به‌ تێڕامان‌، پێش هه‌موو شتێك كاره‌كته‌ر و پۆرترێتێكی كه‌سێكی سۆفیمان به‌ بیردا ده‌هێنێته‌وه‌. لێره‌وه‌ ئایا جێگه‌ی سه‌رسوڕمانه‌ گه‌ر ئه‌م كه‌سه‌ نه‌خوێنه‌واره‌ و ئه‌م كاره‌كته‌ره‌ خه‌ڵوه‌تكێشه‌ به‌و شێوه‌ بارگاوییه‌ تووشی به‌ریه‌كه‌وتن له‌گه‌ڵ ده‌نگێكی نامۆ بێته‌وه‌ كه‌ پێی ده‌ڵێت بخوێنه‌وه‌‌؟ به‌ ناوی خودای خالقكه‌ری باڵاوه‌ بخوێنێته‌وه‌ كه‌ زانینی به‌ مرۆڤ به‌خشیووه‌؟ ئه‌مێك كه‌ تینووی زانین و تێگه‌یشتنه‌، كه‌ به‌ دوای تاقه‌ سه‌رچاوه‌ی ڕاستیدا ده‌گه‌ڕێت و وێڵی هه‌قیقه‌تی حاشاهه‌ڵنه‌گره‌؟ له‌ ڕاستیدا ئه‌و به‌سه‌رهاته‌ی له‌ ئه‌شكه‌وتی حه‌راءدا به‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ردا دێت پێویستی به‌ ده‌ركه‌وتنی جوبره‌ئیلیش نییه‌. بیستنی ده‌نگی په‌یامهێن و كاردانه‌وه‌ی لاشه‌ به‌ هه‌ستكردن به‌ په‌ستان و ده‌ستلێبه‌ردان و كه‌وتنه‌ دیالۆگی دوولایه‌نه‌ له‌گه‌ڵ بوونێكی نه‌ناسراودا، ئه‌مانه‌ هه‌موویان ده‌كرێت له‌گه‌ڵ هه‌ر كه‌سێكدا ڕووبده‌ن كه‌ كاتێكی زۆری بۆ تێڕامان و خه‌ڵوه‌تكێشان ته‌رخان كردبێت. هه‌ربۆیه‌ ئه‌وه‌ی له‌ به‌سه‌رهاته‌كه‌دا سه‌رنجڕاكێشه‌ ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌ فریشته‌یه‌كی ئیلاهی خۆی بۆ پێغه‌مبه‌ر ئاشكرا كردووه‌، به‌ڵكو ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كه‌سێك له‌وپه‌ڕی چڕبوونه‌وه‌ی ئه‌زموونیدا ده‌نگی بیستووه‌ و هه‌ستكردنه‌ جه‌سته‌ییه‌كانی تیژ بوونه‌ته‌وه‌ و وه‌ڵامی قسه‌ی ده‌نگێكی نه‌ناسراوی داوه‌ته‌وه‌.

هه‌روه‌ها، به‌رجه‌سته‌بوونی په‌یامهێنێكی ئیلاهی چه‌ندێك سه‌رنجڕاكێش ده‌ربكه‌وێت، له‌وه‌ گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ خودی خودا ڕاسته‌وخۆ خۆی بۆ ئه‌م كه‌سه‌ زانینخوازه‌ ئاشكرا نه‌كردووه‌، به‌ڵكو یه‌كێك له‌ ده‌ستوپێوه‌نده‌كانی، فریشته‌یه‌كی ناردووه‌. ئێمه‌ له‌ جێیه‌كی تردا هۆكاری ئه‌م خۆ ده‌رنه‌خستنه‌ی خودا بۆ مرۆڤ ده‌بینینه‌وه‌، یاخود دروستتر، ئه‌م شێوازی ده‌ركه‌وتنه‌ی خودا بۆ مرۆڤ ده‌بینینه‌وه‌، ئه‌ویش له‌ سوره‌تی <<ڕاوێژ>> له‌ ئایه‌تی ٥١دا كاتێك ده‌وترێت:

”خودا قسه‌ی له‌گه‌ڵ هیچ ئاده‌میزادێكدا نه‌كردووه‌ مه‌گه‌ر له‌ ڕێگه‌ی سرووشه‌وه‌ (وه‌حییه‌وه‌) بووبێت، یان له‌ پشتی په‌رده‌وه‌، یان نێردراوێكی ناردبێت و به‌ ڕووخسه‌تی خودا و سرووشئاسا نیازی خودای گه‌یاندبێت، خودا ژیر و سه‌رفرازه‌.” [7]

ئه‌شكه‌وتی حه‌ڕا

لێره‌دا ڕوون نه‌كراوه‌ته‌وه‌ بۆچی خودا ڕاسته‌وخۆ خۆی ده‌رناخات، یاخود قسه‌ له‌گه‌ڵ مرۆڤدا ناكات، به‌ڵام ئاشكرایه‌ هه‌ڕه‌مێكی ده‌سه‌ڵات له‌ نێوان خالق و مه‌خلوقدا هه‌یه‌ و خالق ده‌یه‌وێت له‌ لووتكه‌ی هه‌ڕه‌مه‌كه‌دا وه‌كو بوونێكی هه‌مه‌زان و هه‌مه‌توانا بمێنێته‌وه‌ و هه‌رجۆره‌ دیالۆگێكی ڕاسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ دروستكراوه‌كانیدا ڕه‌نگه‌ له‌ پێگه‌ی كه‌م بكاته‌وه‌ و هه‌ڕه‌شه‌بێت بۆ بانمرۆیی و بانجیهان بوونی. مرۆڤ نه‌زانه‌ و له‌ پێگه‌یه‌كی وه‌ها نزمدایه‌ شایه‌نی ئه‌وه‌ نییه‌ له‌ دیالۆگێكی هاوبه‌رامبه‌ردا بێت له‌گه‌ڵ خودادا. ئه‌م پێگه‌كارییه‌ له‌ په‌یوه‌ندی نمونه‌ی ئه‌و ڕژێمه‌ دیكتاتۆری و ئه‌و شیرازه‌ خێڵه‌كیانه‌مان بیرده‌خاته‌وه‌ كه‌ تیایدا مرۆڤه‌كان به‌ ده‌گمه‌ن نه‌بێت هه‌رگیز ڕووبه‌ڕوو له‌گه‌ڵ سه‌رۆكه‌كاندا قسه‌ ناكه‌ن، به‌ڵكو سه‌رۆكێكمان هه‌یه‌ كه‌ له‌ هه‌ر ده‌ركه‌وتنێكیدا ڕێنمایكه‌ر و خوتبه‌ده‌ره‌ و هه‌رگیز هاوشانی مرۆڤه‌ ساده‌كانی ناو كۆمه‌ڵگا نابینرێت. هه‌روه‌ها، پێگه‌كاری ده‌كرێت نمونه‌ی باوكێكی ده‌سه‌ڵاتخوازمان بیربخاته‌وه‌ كه‌ نه‌وه‌كانی ئاراسته‌ ده‌كات.

 

به‌ڵام له‌ هه‌مان كاتیشدا، ئه‌م پێگه‌كارییه‌ هه‌ڵگری توخمێكی په‌نهان و ئاڵۆزه‌ و خودا وه‌كو بوونێك له‌ ناو چوارچێوه‌یه‌كی ته‌مومژاوی و نه‌بینراو و نه‌ناسراودا ده‌هێڵێته‌وه‌. ئه‌و ته‌لیسمه‌ی ده‌وری خودای داوه‌ ده‌بێته‌ هه‌وێنی سۆفیگه‌رێتییه‌ك كه‌ وا ده‌كات مرۆڤ له‌ كۆتاییدا بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ لای ”دڵ”، ئه‌و تاقه‌ ئۆرگانه‌ی جه‌سته‌ كه‌ ڕاسته‌وخۆ هه‌ست به‌ جوڵه‌ و لێدانی ده‌كه‌ین، ئه‌و ئۆرگانه‌ی له‌ سه‌روه‌ختی نه‌شئه‌ماندا دێته‌ جۆش و له‌ كاتی خه‌مۆكیدا هه‌ست به‌ پوكانه‌وه‌ی ده‌كه‌ین، ئه‌و ئۆرگانه‌ی كه‌ له‌ په‌یوه‌ندیدا به‌ ژیانی ئۆرگانیمانه‌وه‌ له‌ پێش ده‌ماخه‌وه‌یه‌ چونكه‌ له‌ كۆتاییدا ئێمه‌ ده‌توانین وێنه‌ی كه‌سێكی بێده‌ماخ بكه‌ین به‌ڵام ناتوانین وێنه‌ی كه‌سێكی بێدڵ بكه‌ین، به‌ چه‌شنێك كه‌ هه‌ردوو وشه‌ی <<بێده‌ماخ>> و <<بێدڵ>> درێژ بوونه‌ته‌وه‌ بۆ ژیانی مه‌جازیمان و گه‌ر خۆشه‌ویستی و توانای خۆشویستن پێوه‌ری سه‌ره‌كی مرۆڤایه‌تیمان بێت، ئه‌وا سه‌خت نییه‌ له‌ نێوان بێده‌ماخی و بێدڵیدا یه‌كه‌میان هه‌ڵبژێرین. ئێمه‌ گه‌ر هێشتا بێمێشك و بێده‌ماخ و كه‌له‌پووچیش بین ڕه‌نگه‌ هێشتا له‌ تواناماندا بێت له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تردا له‌ په‌یوه‌ندیدا بین، به‌ڵام هه‌رگیز نه‌توانین تا دوا تنۆكی هه‌ستوسۆز له‌ خۆشه‌ویستی و ئیماندا بین گه‌ر دڵسارد و بێدڵ و دڵڕه‌ق بین. ڕه‌نگه‌ هه‌ر ئێره‌ش بێت ئه‌و سه‌ره‌داوه‌ی كرده‌ی باوه‌ڕهێنان به‌ خۆشه‌ویستی و به‌ دڵه‌وه‌ ده‌به‌ستێته‌وه‌، زۆر زیاتر له‌وه‌ی به‌ ده‌ماخ و مێشكه‌وه‌ی ببه‌ستێته‌وه‌. له‌ یادمان بێت كه‌ مێشك ده‌توانێت له‌ زۆر باردا به‌ ئاسانی فریومان بدات. له‌ بێداریماندا هه‌ڵسوكه‌وت و تێگه‌یشتنمان به‌ چه‌شنێك ئاراسته‌ بكات و له‌ كاتی خه‌وتنماندا فه‌نتازیای حه‌رام و وێنه‌ی قه‌ده‌غه‌كراومان پیشان بدات. به‌ڵام دڵ ساده‌خوازه‌. دڵ سافه‌ و به‌ ڕووتی به‌ر جیهان ده‌كه‌وێت و هه‌ر بۆیه‌ش ئاسانتر ده‌شكێت. هه‌ر برینێكی دڵ گه‌ر ساڕێژیش ببێت قه‌تماغێكی به‌سوێی لێ جێده‌مێنێ و گه‌ر خۆشویستنێكی دڵ كاڵیش ببێته‌وه‌ هه‌رگیز به‌ یه‌كجاری له‌ یاده‌وریدا ناسڕێته‌وه‌. بێگومان ده‌بێت ئاگامان له‌وه‌بێت ئه‌م جیاكارییه‌ی نێوان دڵ و مێشك و سیفه‌تپێدانیان تایبه‌تمه‌ندی كلتوورین و له‌ هه‌ندێك كلتووردا به‌ تۆخی ده‌بینرێته‌وه‌ و بۆ زۆرێك له‌ ئێمه‌ی نه‌وه‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست هێجگار ناسراون و <<پڕبه‌دڵ>> لێیان تێده‌گه‌ین.

 

به‌ڵام گه‌ر له‌ ژیانی گشتیدا دڵ به‌ مه‌نزڵی هه‌ستوسۆز دابنرێت، له‌ سۆفیگه‌رێتیدا دڵ مه‌كانه‌تێكی باڵاتری پێده‌به‌خشرێت و دڵ ده‌بێت به‌و به‌شه‌ی به‌ هۆیه‌وه‌ پێی ده‌گه‌ین به‌ ڕوئیا و ئیمان.[8] سۆفی له‌ دڵیه‌وه‌ ته‌ماشای دونیا ده‌كات و دڵی ده‌بێته‌ ئاوێنه‌ی جیهان، هه‌ربۆیه‌ش كه‌سی سۆفی ده‌بێت گرنگییه‌كی تایبه‌ت به‌ دڵی بدات و نه‌هێڵێت وه‌ك ئاوێنه‌ تۆزی له‌سه‌ر هه‌ڵبنیشێت. هه‌روه‌ك چۆن خود پێویستی به‌ پاككردنه‌وه‌یه‌، ئاواهیش دڵ پێویستی به‌ پاككردنه‌وه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت ئاوێنه‌ی واقیع و ڕاستییه‌ هه‌میشه‌ییه‌كان بێت.

هه‌رچۆنێك بێت، ئه‌و پێنج ئایه‌ته‌ی سه‌ره‌تا پڕن له‌ جۆره‌ حیكمه‌تێك كه‌ ته‌نها به‌ نوێ بوونه‌وه‌ و دووباره‌ خوێندنه‌وه‌ به‌ كارایی ده‌مێننه‌وه‌. به‌وه‌ی له‌ هه‌ر سه‌رده‌مێكدا وێنه‌ی جیاوازیان لێ وه‌ربگیرێت و له‌ گۆشه‌ی جیاوازه‌وه‌ لێیان بڕوانرێت. ئه‌م ته‌ماشاكردنه‌ی ئێستا ڕه‌نگه‌ له‌گه‌ڵ سه‌رده‌مێكی دیكه‌دا نه‌گونجێت، ئه‌مه‌ش زۆر ئاساییه‌. زمانی گشتگیری ئه‌و پێنج ئایه‌ته‌ هه‌تاكو ئه‌و ڕاده‌یه‌ جیهان ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌كه‌ن گه‌ر هه‌میشه‌ هه‌ڵبسه‌نگرێندرێته‌وه‌، هه‌ر ئه‌مه‌شه‌ ئه‌م ئایه‌تانه‌ به‌ زیندووی ده‌هێڵێته‌وه‌ به‌وه‌ی له‌ هه‌ر سه‌رده‌مێكدا بێین و بزانین ئێمه‌ ده‌توانین چییان لێ هه‌ڵبكڕێنین. به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌، كوژه‌ری سه‌ره‌كی ئه‌م ئایه‌ته‌ سه‌نگینانه‌ ئه‌وه‌یه‌ هه‌وڵ بدرێت یه‌ك جۆر په‌یام له‌م ئایه‌تانه‌وه‌ وه‌ربگیرێن و به‌ زۆر بسه‌پێنرێن، ئه‌وه‌ی بێین و لافی ئه‌وه‌ لێ بده‌ین ئایه‌ته‌كه‌ یه‌ك جۆر په‌یامی بنه‌ڕه‌تی پێیه‌ و هه‌میشه‌ش هه‌روا ده‌مێنێته‌وه‌. به‌ مانایه‌كی تر، گرنگتر له‌و پرسیاره‌ی ئه‌م ئایه‌تانه‌ ده‌توانن چی به‌ ئێمه‌ بڵێن، ئه‌وه‌یه‌ ئێمه‌ ده‌توانین چی له‌م ئایه‌تانه‌ وه‌ربگرین.

ڕاوه‌ستانی من له‌سه‌ر سوره‌ته‌كه لێره‌دا‌ كۆتایی دێت، هه‌رچه‌نده‌ هیچ قسه‌یه‌كم‌ له‌سه‌ر نیوه‌ی كۆتایی سوره‌ته‌كه‌ نه‌كرد، هۆكاری ئه‌مه‌ش له‌به‌رچاوگرتنی ڕاستییه‌كی مێژووییه، ئه‌وه‌ی‌ كه‌ ته‌نها نیوه‌ی یه‌كه‌می سوره‌ته‌كه‌ له‌و به‌ریه‌ككه‌وتنه‌ی نێوان جوبره‌ئیلی فریشته‌ و محه‌مه‌ددا ڕوویداوه‌. به‌شی دووه‌می سوره‌ته‌كه، چوارده‌ ئایه‌ت،‌ دواتر په‌یدابووه‌، له‌ كاتێكدا ئیسلام بانگه‌شه‌ی بۆ كراوه، نزیكه‌ی دوای ساڵێك له‌ ده‌ركه‌وتنی ئه‌و پێنج ئایه‌ته‌ی له‌ سه‌ره‌وه‌ باسكرا.[9]‌ نیوه‌ی دووه‌می سوره‌ته‌كه‌ باسی ڕێگری لێكردنی <<ئه‌بو جه‌هل>> ده‌كات له‌ پێغه‌مبه‌ر له‌وه‌ی له‌ كه‌عبه‌ نوێژی خۆی بكات و ئایه‌ته‌كان ده‌رباره‌ی ناكۆكی نێوان ئه‌بو جه‌هل و پێغه‌مبه‌رن. ئه‌وه‌ی لێره‌دا هێجگار سه‌رنجڕاكێشه‌ ئه‌وه‌یه‌ له‌ سوره‌تی خوێنی مه‌یودا به‌ر پرۆسه‌ی پێكه‌وه‌گرێدان ده‌كه‌وین. دوو بابه‌تی جیاوازی دوو كاتی جیاواز خراونه‌ته‌ هه‌مان سوره‌ته‌وه‌ و مافی خۆمانه‌ بپرسین چۆن و بۆچی؟ من له‌ به‌شی دووهه‌مدا هه‌وڵده‌ده‌م كه‌مێك باسی ئه‌و ڕێكخستنه‌ بكه‌م كه‌ له‌ به‌ده‌قكردنی قورئاندا به‌كارهێنراوه‌، ڕێكخستێنێك كه‌ جۆرێك له‌ تێكه‌ڵ و پێكه‌ڵی هێناوه‌ته‌ ئاراوه‌ و وا له‌ من ده‌كات له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و ڕیزبه‌ندییه‌ تێكه‌ڵه‌ی سوره‌ته‌كانی قورئان ده‌سته‌واژه‌ی <<چێشتی مجێور>> به‌كاربهێنم.

 

 

(ماویه‌تی)

 

سه‌رچاوه‌كان:

  • ئه‌حمه‌د كاكه‌ مه‌حموود، ته‌فسیری ڕامان، ل.٩٣٠-٩٣١، كتێبی پدف، نۆڤه‌مبه‌ر ٢٠١٨.

  • Sahih al-Bukhari, online: https://sunnah.com/bukhari Nov 25, 2018.

  • Translation of the meanings of The Noble Qur’an in the English Language, Dr. Muhammad taqî-ud-Dîn Al-Hilâlî & Dr. Muhammad Muhsin Khân, KING FAHD COMPLEX FOR THE PRINTING OF THE HOLY QUR’AN, Madinah, K.S.A. p. 842-843, pdf. Nov 2018.

  • Mona Siddiqui, How to Read The The Qur’an, Granta Books, London, 2007.

  • The Message of The Qur’an, translated and explained by Muhammad Asad, The Book Foudation, England, 2012.

  • Mahmoud Hussein, Understanding The Qur’an Today, Saqi Books, Great Britain, 2013.

  • Sufism, Principles and Practice, A lecture by Hamid Algar, Islamic Publications International, USA, 1999.

 

[1] Sahih al-Bukhari, 1-1-3

[2] Translation of the meanings of The Noble Qur’an in the English Language, p. 842-843

[3] Mona Siddiqui, p. 10

[4] Understanding The Qur’an Today, Mahmoud Hussein, p. 30-32

[5] Understanding the Qur’an Today, p. 50

[6] Sahih al-Bukhari, 1-1-3

[7] Mona Siddiqui, p. 10

[8] Sufism, Principles and Practice, A lecture by Hamid Algar, p. 11

[9] The Message of The Qur’an, translated and explained by Muhammad Asad, p.1098

 

تایبه‌ت به‌كولتور مه‌گه‌زین –
ڕێنوس و خاڵبه‌ندی تایبه‌ته‌ به‌ نوسه‌ر خۆی.