تێكستی پیرۆزو ترسی وەرگێڕان


Loading

نووسینی: كارا فاتیح

پێشەكی
ئەم توێژینەوەیە، ناونیشانەكەی بریتییە لە: (تێكستی پیرۆز و ترسی وەرگێڕان) دەیەوێت لە دەوری بابەتێك بسووڕێتەوە و دەستنیشانی ڕەوشەكە ‌و پەنجەنومای ئەو هۆكارانە بكات، كە ئەو دۆخەیان سازكردووە، دۆخێك كە تا ئەندازەیەك ناونیشانی ئەم باسە بەشێوەیەك لە شێوەكان ئاشكرای دەكات، یاخود پەردە لەسەر ئەوە لادەدات، كە ئێمە چی دەكەینە بابەتی هەڤپەڤین‌و لێرەدا دەكەوینە سۆراغی چی، چونكێ‌ كە دەڵێین كتێبی پیرۆز، مەبەستەكەمان ڕوونە، ئەوەی بەنیازین بیكەینە كەرەستەی باس، وەرگێڕانی تێكستی پیرۆزی موسوڵمانان (قورئان)ە. هۆكارەكانی هەڵبژاردنی بابەتی وەرنەگێڕان یان ترس لە وەرگێڕانی تێكستی پیرۆزی لە زۆر سرووت و نەریتی ئایینیدا بۆ سەر زمانی كوردی بۆ گەلێك شت دەگەڕێتەوە، كە لەم توێژینەوەیەدا بەگوێرەی توانا دەمانەوێ پەنجەیان بۆ ڕاكێشین.
ئەم توێژینەوەیە پۆلێنی دوو بەش كراوە، لێرەدا كورتەیەك لەسەر هەر یەك لەم بەشانەی ئەم لێكۆڵینەوەیە پێشكەش دەكەین.
لە بەشی یەكەمدا لەژێر ناونیشانی (تێكستی پیرۆز، پێش كاری وەرگێڕان) باس لەوە دەكرێت كە بۆچی تێكستی ئایینی، كاتێك دەگاتە بەردەست ئەو نەتەوەیەی بە زمانی ئەو تێكستە ئایینییە قسە ناكەن، هەر بە زمانی یەكەم دەمێنیتەوە و هەر بە زمانی خۆی كار لە لایەنگر و هەوادارانی دەكات، لێرەدا سەبارەت بە نەتەوەی خۆمان، مەبەستمان لە ئایینی ئیسلامە، كە لای ئێمەی كورد زۆربەی زۆری سرووت و نەریتەكانی وەك (بانگ، نوێژ، شایەتومان، یاسین و خوێندنی قورئان و هەندێ جۆر دووعا… هتد) هەر بە زمانی عەرەبی ئەنجام دەدرێن و بە زمانی كوردی ئەنجام نەدراون، لێرەدا باس لە هۆكاری ئەم حاڵەتە دەكرێت، لەمەشەوە تیشك دەخرێتە سەر ئەوەی كە لەبەرئەوەی زمانی قورئان وەك یەكەمین تێكستی پیرۆزی ئایینی موسوڵمانان، بریتییە لە عەرەبی، بۆیە زمانی عەرەبی هەژموونی خۆی بەسەر زمانی نەتەوە موسوڵمانە ناعەرەبەكاندا زاڵ كردوە.
لە بەشی دووەمدا لەژێر ناونیشانی (تێكستی پیرۆز، دوای كاری وەرگێڕان)، باس لە پرۆسەی وەرگێڕانی قورئان دەكرێت، ئەوە ڕوون دەكرێتەوە كە بۆچی ماوەیەكی زۆر و بە درێژایی چەندین سەدە ئەم پرۆسەیە ئەنجام نەدراوە، هەروەها باس لەوەش دەكرێت ئێستا سەرەڕای وەرگێڕانی ئەم تێكستە پیرۆزە، بەڵام تائێستا هەموو مامەڵە و پەیوەندییەكی موسوڵمان لەگەڵ ئەم تێكستەدا هەر بە زمانی یەكەمە، خوێندنی قورئان لە هەموو بۆنەو مەراسیمە جۆراوجۆرەكاندا هەر بە زمانی عەرەبییە و بانگ و نوێژ و شایەتومان و هەندێ جۆر دووعا، بە هەمان شێوە هەر وەرناگێڕدرێن، لەمەشەوە ئەوەی شوێنی جەختكردنەوەی زیاترە ئەوەیە، كە ئایا وەرگێڕانی تێكستی پیرۆز چۆنە؟ ئەم تێكستە پیرۆزە چی بەسەر دێ دوای وەرگێڕان و توانای وەرگێڕ لەم كارەدا چەندە و…هتد، هەروەها باس لەو دۆخە دەروونییە دەكرێت كە خوێندنەوەی قورئان بە زمانی یەكەم دروستی دەكا و لە زمانی دووەمدا ئەو سیحرەی نامێنێت.

بەهیوای ئەوەین، لەم نووسینەدا، هزر و بیركردنەوە بەباشی كاری خۆیان كردبێت و بابەتەكەش بابەتێكی ئامانجدار و پێویست و هزر بەرهەمهێن بێت.

بەشی یەكەم/ تێكستی پیرۆز پێش كاری وەرگێڕان

وەك ڕاستییەكی گەلێك سادە، سەرەتای ئەم باسە دەبێت ئەوە بڵێم، لەنێو كولتووری ئێمە و كولتووری سەرجەم كۆمەڵگا موسوڵمانەكان و ئەو گەلانەی هەڵگری بیروباوەڕی ئایینی ئیسلامن، كتێبی پیرۆزی موسوڵمانان، یاخود قورئان، ئەو كتێبەیە كە پیرۆزییەكەی بە گەلێك شێوە و لە چەندین ڕووەوە ئەفسووناویمان دەكات. سەرچاوەگەلی ئایینیی وا لەم كتێبە دەدوێن، كە (قورئانی پیرۆز، گوتاری زاتی خواوەندی مەزنە، كە لە یەك كاتدا ئەزەل ‌و ئەبەد ‌و سەرجەم ڕاستییەكان دەبینێت. س4، ل204) وەها تەماشای ئەم كتێبە دەكرێت، گەر بە بێ ڕێز تەماشای بكەین، یان بە چاوێكی بێ قەدرانەوە لێی بڕوانین، یان تەنانەت ئەگەر بە خراپ ناومان هێنا و بە ناڕاست و درۆ سوێندمان پێ‌ خوارد، ئەوا هیچ دوور نییە، هەروەك چۆن لایان وایە لە ڕابردووشدا زۆرجار شتی وەها ڕووی داوە، كارەساتێك ڕوو بدات یاخود ئەو كەسەی وەها مامەڵەی لەگەڵا قورئاندا كردوە و بەو چەشنە ڕەفتاری نواندووە، بەڵایەكی بەسەردا بێت و تووشی نەهامەتی و ڕۆژ ڕەشییەك بێت، یاخود وەك دەڵێن قورئان بیگرێت. ئەم كتێبە نەك هەر بە سەرچاوەی هەموو زانست و پەروەردە و ڕەوشتی جوان و هەموو شتێكی پەسند و… هتد دەزانرێت و دادەنرێت، بەڵكو وەك دەڵێن (هەموو شتێك لە قورئاندا هەیە، بەڵام هەموو كەسێك ناتوانێت هەموو شتێكی تێدا دەربهێنێت، چونكە وێنە و شێوەی شتان لە قورئانی پیرۆزدا جیاجیا و جۆراوجۆر دەردەكەون. س4، ل353). یان دەڵێن (قورئان سەرگوزشتەی ئەزەلیی كتێبی مەزنی گەردوون ‌و تەرجومانی ئەبەدیی ئەو زمانە جۆربەجۆرانەی بوونەوەرانە، كە ئایاتە تەكوینییەكان دەخوێننەوە، موفەسیری كتێبی هەردوو جیهانی پەنهان ‌و ئاشكرایە، زمانی جیهانی پەنهان (غیب)ە لە جیهانی بینراودا (شهادە)دا. س4، ل 538). ئەگەرچی ئەو (قورئان) تەنها وەك موعجیزەیەكی زمانی خۆیمان بۆ دەردەخا و ناسنامەی خۆیمان پێشكەش دەكات، بەڵام لەنێو فەزای كۆمەڵایەتی و سایكۆلۆژی و ئەقڵیی ئێمەدا بە درككردن و درك نەكردن بەم شێوە موعجیزەیە و بەبێ‌ ئەوەی بزانرێ‌ چۆن و بۆچی و بە چ پێوەرێك موعجیزەیەكی زمانییە و چۆن ئەم ناسنامەیەی خۆی دەسەلمێنێت، كەچی پێشبینی و چاوەڕوانیی گەلێك شێوەی جیاجیای موعجیزەی دیكەی لێ دەكرێ‌، بێجگە لەمەش قورئانی پیرۆز بە سەرچاوەی كۆمەڵێك ئیعجازی تر دادەنرێت لەوانە: پەی بردن بەزۆر هەواڵی نادیار و رووداوی جارێ ڕوونەداو و نەهاتوو بردووە و بەشێوەی جۆراوجۆر باسی كردوون، هەروەها پەی بە لایەنی ناڕوون و پەنهانی ناخی مرۆڤ و نهێنیی گەردوون بردووە. ئەم كتێبە چیرۆك و سەرگوزەشتەی پێغەمبەرانی پێشووی، بەشێوەیەكی ڕاست و دروست گێڕاوەتەوە و خەڵكی لە ژیاننامەو بەسەرهاتیان ئاگادار كردۆتەوە. هەروەها باوەڕداران پێیان وایە شێوازی ڕەوانبێژیی تێكستی قورئان، لە پلەیەكی بێ هاوتادایە، شتێكی تریش كە هەمیشە وەك ئیعجازی قورئان باسی لێوە دەكرێت ئەوەیە، كە هیچ كەس ناتوانێت لەوێنەی ئەم قورئانە بهێنێت یان دابنێت، یان بیڵێ و بینووسێت، وەك لە ئایاتی (88)ی سوورەتی (الاسرا‌و)دا هاتوە: ناتوانن وێنەی ئەم قورئانە بهێنن، ئەگەر هەندێكیشتان پشتیوانیی ئەوانی ترتان بن.)
لای موسوڵمانان، قورئان تەنها ڕێبەرێكی لێزان و زیرەك نییە بۆ دەستگرتنی مرۆڤ لە نێو جەنگەڵا و ساراكانی ژیاندا، بەڵكو بەرجەستەترین و باڵاترین و سەروەرترین مۆدێل و شێوازی هۆشیاریی و ئەقڵیشە، كە بەردەوام دەبێت هۆشیاریی مرۆڤ و ئەقڵی مرۆڤ لەبەردەم ماناكانی ئەودا لەنگەر بگرێ‌ و لەژێر سێبەری ئەودا درێژە بە ژیان بدات. موسوڵمان، قورئانی بە سازگارترین كانی بیركردنەوە زانیوە و دەزانێت، بەشێوەیەك كە هەمیشە دەبێت بیركردنەوەی مرۆڤ لەوێوە تەڕ و پاراو بێت و بە ئاوی ڕەوان و موبارەكی ئەو تینوێتیی خۆی بشكێنێ‌.
قەبارەی ئەستوور و پڕ سامی ئەم كتێبە، شێوازی تایبەت لە خەت و پۆلێنكارییەكەی، كڵێشەی بەرگە جوان و بەهەیبەتەكەی و هاوكات هونەركاریی لاپەڕەكانی بەشێوەیەكی سەیر و بە ئەندازەیەكی زۆر، موسوڵمانی سەرسام كردوە، لەولاشەوە جیاوازیی خوێندنەوەكەی لەگەڵا خوێندنەوەی هەر كتێبێكی دیكەدا جۆرە واقوڕمانێكی ترە و فەزای سایكۆلۆژیی ئەم موسوڵمانەی لە بەرامبەریدا گۆڕیوە. كتێبی پیرۆز (قورئان) لە كۆمەڵگای ئێمەدا كتێبێكی دیارە و تاكی سەری سەرەوەی كەنتۆر و سەرتاق و ڕەفەی ماڵان و ئەو شوێنانەی دەستی منداڵا نایگەنێ‌ كراونەتە جێگەی شیاوی ئەم كتێبە، تا بە هیچ جۆرێك هیچ زیانێكی پێ نەگات و دووربێت لە هەموو دەستتێوەردانێكی ناشایستە. لەوەتەی باوەڕدانی ئەم كتێبە پەیدابوون، ڕۆژانە و لە زۆربەی كاروبارەكانی ژیانی مرۆڤدا بەردەوام سوێند بەم كتێبە خوراوە و تەنها دەستپیادانێك بە بەرگەكەیدا بەسبووە بۆ دڵنیابوون لە كەسی سوێندخۆر و ڕاستگۆیەتیی ئەو و باوەڕپێكردنی. قورئان لە نێو بەرماڵا و ئەو پارچە قوماشانەی حاجییەكان لە حەج دەیانهێنایەوە بەڕێزەوە هەڵگیراوە، یاخود بە پەڕۆی سەر شەخس و موشایەخان ئەم كتێبە پێچراوە و بەمەش هێندەی دیكە ترس و بیمی مرۆڤی ئێمەی پێ زیاد كردوە و ئەو قەناعەتەی زیاتر لەلا چەسپاندوون كە بەبێ‌ دەستی بە دەستنوێژ نەتوانن توخنی ئەم كتێبە بكەون و بەبێ‌ كەشێكی لێوانلێو لەو پەڕی ئارامی و لەسەرخۆیی و بەبێ‌ ماچكردنی بەرگی تەنانەت هەندێ جار تۆزاوی و نوساندنی بە تەختی نێوچەوانەوە نەتوانن دەستی بۆ ببەن و پەڕەكانی هەڵبدەنەوە و وشەیەكی لـێ‌ بخوێننەوە. هەڵسوكەوت و بیركردنەوە و نیگای قورئانخوێنانیش لەم كتێبە پیرۆزە وەها بووە كە سەرچاوەیەكی ئایینی بۆمان ڕوون دەكاتەوە و دەڵێت: (پێویستە لە سەرەتاوە دەستمان بەدەستنوێژەوە بێ‌ ‌و جلوبەرگمان نوێژیی ‌و پاك ‌و خاوێن بێت، هەروەها بە دڵا ‌و هۆشێكی خاوێن ‌و بێگەردەوە لە قورئان بچینە پێشەوە. هەڵوێستمان وەك هەڵوێستی بەندەیەكی دڵسۆز وا بێت، كە نامە ‌و پەیامی خوای پەروەردگاری دەخوێنێتەوە، یان جوانتر وەك سەربازێكی باوەڕداری گوێڕایەڵا‌و بەهێز و گورجوگۆڵا وا بین كە بەلاغات ‌و فەرمانە سەربازی ‌و سیاسییەكانی سەركردەكەی دەخوێنێتەوە ‌و پەلەی ئەوەیەتی زووتر كۆتایی پێ بێت ‌و بچێت پەیڕەوی بكات، ئینجا كە بە دەستنوێژەوە هاتیتە پێش، با ڕوو بە قیبلە دانیشی چاو و ئەندامەكانی ترت بەملاولادا نەگێڕی. س6، ل11)
بۆ ئەوەی زۆر درێژە نەدەین بە شوێن و كاریگەریی ئەم كتێبە لە نێو دونیای ئێمە و ژیانی ئێمەدا، بۆ ڕوون كردنەوەی قسەكانم، بەبێ‌ هیچ زیادەڕەوییكردنێك دەڵێم ئەم كتێبە لە زۆربەی زۆری جموجوڵە كۆمەڵایەتیی و مرۆڤایەتییەكانی ئێمەدا كاریگەرییەكی زۆری هەبووە و تیشكی بڕیار و فرمانەكانی كەوتۆتە سەر سیستمە حقوقییەكانەوە و ئەخلاق و بەها و بیركردنەوەكانی ئێمە سیستماتیزە كردوە، زۆرتر لەسەر ئەم لایەنە گشتی و بەربڵاوە ناڕۆین، ئەوەی مەبەستی ئێمەیە و لێرەدا دەمانەوێت قسەی لەسەر بكەین ئەوەیە، كە وەك دەزانین زمانی ئەم كتێبە زمانێكی دیاریكراوە و زمانی ئێمە نییە، بەبێ‌ زانینی ئەو زمانەی كە كتێبەكەی پێ‌ نووسراوەتەوە، تێگەیشتن و شارەزابوون و سەوداكردنێكی زۆر كەمیش لەگەڵا گەوهەر و ناوەرۆكی ئەم كتێبەدا كارێكی مەحاڵە و گەر هەرچیش بكرێت و هەرچۆنێك كاری لەگەڵدا بكرێت، هەر پڕ هەڵە و پڕ كەموكوڕی دەبێت. لێرەوە گرینگیی كاری وەرگێڕان و بایەخی گواستنەوەی ئەم تێكستە لە زمانە بنچینەكەوە بۆ زمانێكی دیكە دەردەكەوێ‌ و وەك پێویستییەك خۆی دەسەپێنێت، بەڵام پێش هەر شتێك دەبێ‌ بپرسین: ئاخۆ وەرگێڕانی كتێبی پیرۆز (قورئان) بۆسەر زمانێكی دیكە، هێندەی هەر كتێبێكی ئاسایی دیكە كە لە زمانێكەوە وەردەگێڕدرێت بۆ سەر زمانێكی دیكە، كارێكی ئاساییە؟ ئایا هەموو ئەو بەها و گرینگییانەی كتێبەكانی جیهان هەیان بووە لە ساتەوەختی وەرگێڕان و گۆڕینی زمانەكەیاندا، لە وەرگێڕانی قورئانیشدا هەمان بەها و گرینگی بەدی دەكرێت؟ ئایا پرۆسەی وەرگێڕان هەموو مانا و دەلالەتە ئەفسووناوییەكانی تێكستی پیرۆز لە زمانی بنچینەوە بۆ نێو زمانی دووەم دەگوێزێتەوە و كارێكی لەم چەشنە لە قودرەت و توانای وەرگێڕدایە؟ چونكە ئەو بۆچوونانەی زانستییانە لە پرۆسەی وەرگێڕان دەڕوانن پێداگیریی لەسەر ئەوە دەكەن، نەك هەر وەرگێڕانی تێكستێكی پیرۆز و خاوەنی ئەو ڕەوانبیژییەی باسی لێوە دەكرێت، تەنانەت هیچ كارێكی وەرگێڕان ناكاتە تێكستە بنچینەییەكە و هیچ دەقێكی وەرگێڕاو كۆپییەكی و دەقاودەق و سەدلەسەدی دەقە بنچینەییەكە نییە. (چونكە یەكجار زەحمەتە وشەی زمانی یەكەم و دووەمی كاری وەرگێڕان لە مانا و قاڵب و ڕەمزیەتدا یەكسان بن و هەمان بارگە و وزە و توانای دەربڕین و گوزارشت و گواستنەوە و گەیاندنیان هەبێت. س7، ل61) بەڵگە و ڕوونكردنەوە و سەلماندنیش بۆ ئەم قسەیە ئەوەیە (هیچ وەرگێڕێك ناتوانێت هاوتایەكی تەواوەتی دەقی یەكەم بەدەستەوە بدات، بگرە هەندێ بابەتی میناكی زاراوە، ئیدیۆم، نوكتە، پەند و هێمای ڕۆشنبیری و ئەدەبی زۆربەی كات نایەنە وەرگێڕان. س7، ل68)
لای زۆربەمان ئاشكرایە كە هەموو وەرگێڕانێكی سروشتی هەر دەقێكی ئاسایی ئیدی لەلایەن هەر وەرگێڕێكەوە ئەنجام بدرێت، خۆی دووچاری كۆمەڵێك تەنگوچەڵەمە و كێشە دەبێت. ئەوانەی شارەزان و ئەوانەی كاری وەرگێڕانی كتێب و تێكستە جۆراوجۆرەكان دەزانن كە گەلێك شێواز و ڕێبازی جۆربەجۆری وەرگێڕان لە ئارادان، هەروەها هەمیشە وەرگێڕ لە زمانی دووەمدا هەوڵدەدا مۆرك و خاسیەتی تایبەتیی زمانی خۆی بەسەر دەقی وەرگێڕاودا بسەپێنێت، لێرەدا پرسیاری گرینگ و پرسیاری سەرەكیی باسەكەی ئێمە ئەوەیە: ئایا دەقی پیرۆز یان تێكستی قورئان لە وەختی وەرگێڕانیدا بۆ سەر هەر زمانێكی تر، پاش ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵا هەموو ئەم كێشانەدا چۆن ڕزگاری دەبێت و چەندە بەسەلامەتی هەموو مانا و دەلالەت و پەیام و بەهاكانی بۆ خوێنەری زمانی دووەم دەگوێزرێتەوە؟
وەرگێڕانێكمان هەیە پشت بە وشە بە وشە دەبەستێت، لە جێبەجێكردنی ئەم كارەشدا ماناكان و دەستەواژەكان دوور نییە بكەونە بەر لێشاوی كۆمەڵێك مەترسییەوە، لەم ڕووەوە فیتگنشتاین ئاگادارمان دەكاتەوە و دەڵێت: (بەشوێن واتای وشەدا مەگەڕێ، بەڵكو دووی بەكارهێنانی ئەو وشەیە بكەوە. س12، ل23)، هەروەها وەرگێڕانێكمان هەیە لەسەر شێوازی وەرگێڕانی واتا بە واتا كار دەكات، لەمەشیاندا زۆرجار سیحری هەندێ‌ وشە و موفرەداتی زمانی بەتاڵ دەبێتەوە، ئەمە جگە لەوەی (هەندێ جار واتایەك بازنەی بەكارهێنانی بچووك دەبێتەوە و هەندێ جاریش دەكشێ و فراوان دەبێتەوە. س13، ل99). هەروەها ناكرێت حیسابێكی ورد بۆ هەندێ وشە نەكرێ، چونكە لە هەموو تێكستێكدا چەندان وشە هەن كە وەك میتافۆڕ بەكاردەبرێن، میتافۆڕ (بریتییە لە بەكارهێنانی وشەیەك كە مانایەكی جودا لە مانا بنچینەییەكەی بگەیەنێت. س14، ل168) واتە ئەو وشەیەیە كە مانای ڕووكەش و زوو هەستپێكراوی ناگەیەنێت، ئەو مانایە نادات كە لە واقیعدا بەشێوەیەكی ئاسایی بەكاردەهێنرێت، لە لایەكی تریشەوە پابەندبوونی تەواو و ڕەها بە واتاوە بۆ خۆی دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی كۆمەڵێك كێشە و گرفتی و كەلێنی تر، چونكە زۆر فەیلەسووف و زمانەوان لەو باوەڕەدان زمان تەنها لە واتا پێك نایەت، لەم بارەیەوە زمانەوانی ناسراو (دۆمان) دەڵێت: (زمان بونیادێكی خوازراوە ‌و بە مەجاز ‌و لێكچواندن كاردەكات، ئەگەر لەو باوەڕەدا بین كە زمان بەتەواوی پابەندە بە واژەوە، ئەوا ئەو بۆچوونە هەڵەیە. س9، ل48)
هەر دەربارەی كاری وەرگێڕان، نموونەی وەرگێڕانێكی دیكەمان هەیە كە شێوەی كاركردنی وایە شان دەداتە سەر گێڕانەوە، لەم ئاستەی وەرگێڕانیشدا وەرگێڕ دەبێتە سەرچاوەی یەكەمی تێگەیشتنمان لە دەقە وەرگێڕاوەكە، هەروەها وەرگێڕانی تەفسیری و وەرگێڕانی كورتكردنەوەش هەریەكەیان بۆ خۆیان هەڵگری چەندین كێشە و گرفتی جۆربەجۆرن، كە لێرەدا بواری ئەوە نییە ئاماژەیان بۆ بكەین و پەنجەیان بخەینەسەر. ئەمە بێگومان سەرەڕای هەموو ئەو گیروگرفتە زمانی و كلتوورییانەی لە هەر وەرگێڕانێكدا دێنە پێش و دەبنە كۆسپگەلێكی قورس لەبەردەم وەرگێڕدا و وەرگێڕ دەخەنە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی گرینگ و ئاستی توانای ئەم مرۆڤە دەردەخەن، لە وێنەی سیستمی فۆنۆلۆژی و سینتاكس و یەكە زمانییەكان و دەستەواژە و ئیدیۆم و گواستنەوەی میتافۆڕەكان و چەندین كێشەی دیكەی كەڵچەری كە دەبنە زەحمەت و ماندووبوونێكی زۆر بۆ وەرگێڕ و كاردەكەنە سەر پرۆسەكە و ئاستی گەیاندنی مانا و پەیامەكانی بۆ خوێنەر و وەرگر.
شتێكی بەڵگەنەویستە كە وەرگێڕ سەودا و كاری لەگەڵ زماندایە، یان ڕاستر وایە بڵێین وەرگێڕ لەناو زماندا كار دەكات، بیركردنەوە لە زمانیش هێندە سانا نییە، ئاڵۆزیی یەكێكە لە خەسڵەتە دیارەكانی زمان، هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی بیركردنەوەی ئایینی و فەلسەفی و دروستبوونی جۆرێك لە هۆشیاریی لای مرۆڤ، بیركردنەوە لە كرۆك و سەرهەڵدان و دروستبوون و كاركردنی زمان بۆتە خەم و خولیای هزرڤان و فەیلەسووفان و ئایین و پیاوانی ئایینە جۆراوجۆرەكان، تا ئێستاش مەیدانی وتووێژ و پێكداچوونی بۆچوونە جوداكان هەر گەرمە و لە هەمووشی گرینگتر بیركردنەوە لە زمان و كاری زمانەوانی پەلی بۆ زۆر لە لق و كایە جۆربەجۆرە فەلسەفی و كۆمەڵایەتی و دەروونی و مرۆییەكان درێژ كردوە، یان ڕاستتر ئەوان هانایان بۆی هێناوە، لێرەدا بەبێ ڕۆچوون و ڕوونكردنەوەی زۆر كە ڕەنگە پێویستیش بێت، بە كورتی ئاماژە بە هەندێ جۆر بیركردنەوە لە زمان و كاری زمانەوانی دەدەین، لای دوو زانای زمانناسی وەك بلوخ ‌و تراگەر (زمان ڕژێمێكە لە ڕەمزی دەنگە دەستووربەدەرەكان، بە یاریدەی ئەم ڕژێمەیە گرووپێكی كۆمەڵایەتی لە كۆمەڵگایەكدا بەیەكەوە زمانەكە بەكاردەبەن. س 10، ل10) هەروەها زماناسێكی تر كە “هۆڵا” ە (لەو باوەڕەدایە، زمان خۆی فەرمانگەیەكە ‌و بەڕێوەبردنی خۆی، لەدەست خۆیدایە. س10، ل11) یان پێی وایە (مرۆڤەكان ڕەمزەكان لە شێوەی “خوو ” دا بۆ تێكەڵبوون‌و كارتێكردن لە یەكتری بەكاردەبەن. س10، ل12) هەروەها لای زمانناسی بەناوبانگ چۆمسكی (زمان توانایەكی بیۆلۆژییە. س10، ل16) زمان لای فەیلەسووفێكی وەك فەردینان دی سۆسێریش (بریتییە لە سیستەم ‌و یاسای تایبەتیی خۆی هەیە ‌و پێكهاتوەكانی ئەو سیستەمەش یەكگرتوو و هاوواتان ‌و لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت كە سۆسێر بایەخ بە فاكتەر یاخود هۆكارە دەرەكییەكانی زمان وەكو شارستانی‌و سایكۆلۆژی‌و مێژوویی …. هتد نادات. س2، ل38) كارەكانی ئەم فەیلەسووف و زمانناسە بەناوبانگانە لە زۆر كایە و بواری جۆراوجۆردا خراونەتەگەڕ و كەڵكیان لێ وەردەگیردرێت، بۆ نموونە گوتاری زمانەوانیی سۆسێر لەبواری شیكردنەوەی دەروونی كار پێكراوە، هەندێ لە بیرمەندانی ئەم بوارە كەڵكیان لە تێزەكانی سۆسێر وەرگرتوە و كاریان پێ كردوە، یەك لەوانە ژاك لاكانە، (لە دوای شەستەكانەوە ژاك لاكان، وەك شیكەرەوەیەكی دەروونی شوێنی لە ناو فەلسەفەی فەرەنسیدا داگیركردوە، ئەم شوێنەش پەیوەندیی بەوەوە هەیە كە لاكان ناوی وەك نوێكەرەوەیەكی شیكردنەوەی دەروونیی فرۆید لەسەر بناغەی تێكەڵكردنی شیكردنەوەی دەروونیی فرۆید بە وتاری زمانەوانیی سۆسێر. بەم جۆرە هەوڵی لاكان بۆ هاوتاكردنی شیكردنەوەی دەروونی لەتەك وتاری زمانەوانیدا ئەو مۆدێلەی بەرهەمهێنا كە بە مۆدێلی شیكردنەوەی دەروونیی بنەماخوازی ناودەبرێت. س3، ل101) هەروەها ماوەیەكی زۆرە سەرقاڵی و خۆخەریكردنی ئەنسرپۆلۆژییەكان بە جیاوازییە زمانەوانییەكان‌و جیاوازییە كولتوورییەكان بۆتە هۆی ئەوەی بیریاران و توێژەران بیر لە پەیوەندیی نێوان زمان و كۆمەڵگا بكەنەوە.
ئەم كورتە باسكردنە لەسەر زمان و بۆچوونی ئەم فەیلەسووف و زمانناسانە، تەنها بۆ ئەوە بوو، كە بزانین زمان نەك هەر بۆ وەرگێڕێك، بەڵكو بۆ فەیلەسووف و زمانناسانیش، زمان شتێكی خاڵیس و بێ كێشە نییە و وەرگێڕ كاتێك هەر تێكستێك وەردەگێڕێت ڕووبەڕووی تەنگوچەڵەمە و كێشەی زۆر دەبێتەوە و كە جگە لە كەموكوڕییەكانی وەرگێڕ، زمان خۆی خاوەنی ئەم سروشتەیە. هەرگیز لێرەدا لە بایەخی وەرگێڕان كەم ناكەمەوە و دەزانم كە گرینگی و سوود و كاریگەرییان لە هەموو سەردەم و قۆناغە جیاوازەكان و شارستانیەتە جۆراوجۆركاندا وەك خۆر درەوشاوەتەوە، چونكە بەڵگەنەویستە لەلام كە وەرگێڕان توخمێكی سەرەكیی پێشكەوتنی هەر ژیار و كلتوورێكە. بەبێ‌ ئامادەبوونی ئەم توخمە ڕەوتی فیكر و مەعریفەی هەر ناوەند و شوێنێك لە دۆخێكی مەنگ و ئیفلیجدا دەچەقێ‌ و مەحكوم دەبێ بە پاسیڤبوون و پاشكەوتن. بەڵام من لێرەدا لەسەر ئەم لایەنە گرینگەی وەرگێڕان ڕاناوەستم، بەڵكو هەڵوێستەیەك لە ئاست وەرگێڕانی كتێبە پیرۆزەكاندا بە تایبەت قورئان دەكەم. بە بۆچوونی من ئەگەر وەرگێڕانی قورئان گواستنەوەی مانای وشە و ڕستە و دێڕ و ئایات و سورەتەكان بێت لە زمانێكەوە بۆ زمانێكی دیكە، دەبێ‌ بزانین كتێبی پیرۆز (قورئان) هەر بریتی نییە لەم مانایانە و قورئان تەنها كۆمەڵێك مانای سەر وشە و ڕستەكانی پێشكەش بە باوەڕدارانی ناكات. ئەوەش وەك ڕاستییەكی ڕوون ئاشكرایە كە بیركردنەوە و تێڕوانین لە وشە هێندە سانا و بێ سەرئیشە نییە چونكە (وشە بە دیوێك پەیوەندیی وەزیفی ‌و ڕەمزی و سایكۆلۆژی‌و فۆنێمی‌و مۆرفۆلۆژی‌و سینتاكسی بەڕێوەی دەبات، بە دیوەكەی دیكە ئیحا ‌و دەلالەت ‌و تروسكانەوە ‌و هەست ‌و ڕیتم ‌و ئیرادە بەڕێوەی دەبات، بەمانایەكی دیكە دەكەوێتە نێوان جەستە ‌و ڕۆحەوە، ئەگەر لە جەستەدا یەكێتیی وشە ڕۆڵی سەرەكی ببینێت، ئەوا لە ڕۆحدا بە حاڵەتەكانەوە پەیوەست دەبێت، بەو مانایەش درێژبوونی خەیاڵی وشە وەك چۆن بە مێژووی ماناوە بەندە، بەهەمان شێوەش تەقینەوە، مانا ‌و ئیحا ‌و ئیقاع ‌و وزە لێخشاوەكانی ناوەوە ‌و ئەو حاڵەتە چەپێنراوانەی كە بە پیتەوە پەیوەستن ڕۆڵی خۆیان هەیە. س8، ل18)
ئەگەر وەرگێڕان هەوڵێك بێت لەپێناو ئەوەدا تا خوێنەرانی زمانی وەرگێڕ (واتا زمانی دووەم) بتوانن بە ئاسانی لەو تێكستە وەرگێڕاوە تێ بگەن، خۆ زۆر گرینگە بیرمان نەچێت ئیش و مامەڵەی موسوڵمان لەگەڵا قورئاندا تەنها تێگەیشتن نییە لە گەوهەر و كرۆكی كتێبی پیرۆز. لێرەوە دەبینین وەرگێڕ لەبەردەم كتێبێكی ئاساییدا نییە و كاری وەرگێڕانەكەی بەشێوەیەكی ئاسایی ڕێ ناكا، چونكە ئەوەی دەیەوێت و ئەوەی لەسەریەتی بیكات وەك وەرگێڕانی كتێبەكانی تر نییە، بەم پێودانە بێگومان كاری وەرگێڕانی كتێبی پیرۆز (قورئان) جۆرە دەستبۆبردنێكە بۆ ئەم كتێبە وەك هەر كتێبێكی ئاسایی دیكە و هێنانەوە و كردنەوەیەتی بە كتێبێكی ئاساییی وەك كتێبە ئاساییانەی، نووسەرانی ئاسایی دەیانووسن لەبەرئەوە هەموو هەوڵێك بۆ وەرگێڕانی كتێبە پیرۆزەكان، دواجار وەكو خۆركە هەڵدەگەڕێتەوە بۆ زیانگەیاندن بە شوناسی پیرۆزییەكەی، كاری وەرگێڕان وەك بەڵایەك لەو باڵەخانەیەی كە پیرۆزیی تێكستەكە دروستی كردوە، قووت دەبێتەوە. هەرچەندە ئەم بڕیارەمان بەپەلەدا بەڵام پاش كەمێكی تر كە ئەمانەمان ڕوون كردەوە و بەڵگەمان بۆ دروستی ئەم بڕیارەمان هێنایەوە، ئەوساكە تێ دەگەین بێ هۆ نەبووە لە ڕۆژگارە جیاوازەكانی مێژوودا و لە شوێنە جیاجیاكانی جیهاندا، هەموو هەوڵێكی سەرەتایی بۆ وەرگێڕانی هەموو كتێبە پیرۆزەكان یەكەمجار لەلایەن پیاوانی ئایینەوە بەری پێگیراوە و بە گوناه و كوفر و نەشیاو ناودێر كراوە و بە توندی بەرپەرچی هەر هەوڵێكی هەر كەسێك دراوەتەوە بۆ وەرگێڕانی تێكستی پیرۆز، ئەم ڕێگیریكردنە لە وەرگێڕانی كتێبە پیرۆزەكان لەلایەن پیاوانی ئایینەوە، تەنها و تەنها بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە و لەبەرئەوە نەبووە تا بەس خۆیان دەمڕاستبن، بە تەنها خۆیان حوكم و بڕیار و داواكارییەكانی نێو ئەو دەقە پیرۆزانە بە خەڵكی ئاسایی و نەخوێندەوار و زماننەزان بگەیەنن و هەموو كەسێك، بۆ هەموو شتێك و بۆ هەموو پرسیارێك بگەڕێتەوە لای ئەمان، بەڵكو هاوكات بەرگریكردن و پاراستنی ئەو كەشە بەئەفسوونكراوە و سامقوڵخێنە، بووە كە ئەم تێكستانە لەبەر دیدە و دەستی خوێنەواران و نەخوێندەواراندا هەیان بووە و بەشێوەیەكی توند نواندوویانە، بەرپەرچدانەوە و ڕێگریكردن لە وەرگێڕانی قورئان بۆ ئەوە بووە تا ئەم كتێبە شوێنە شیاوەكانی خۆی جێ نەهێڵێت و لە تەنیشت كتێبەكانی دیكەدا دانەنرێ‌ و وەك ئەوان دەستی بۆ نەبرێ‌.
هۆی ئەوەی كە ئەم كتێبە پیرۆزە بۆچی وەرنەگێڕدراوە یان وەرگێڕدراوە بەڵام درەنگ و بەشێوەیەكی نائاسایی، ئەوەیە كە ئەم كتێبە (قورئان) تەنها لە نێو ڕووبەری ئەقڵی و كۆمەڵایەتی ئێمەدا كارناكات، تاوەكو بەلامانەوە ئاسایی بێت بە هەر زمانێك بیخوێنیتەوە، نەخێر ئەم كتێبە هوروژمێكی گەورە بۆ سەر پانتاییی سایكۆلۆژیی مرۆڤی موسوڵمان دەبات. تەنها بەرنامەڕێژیی مۆراڵا و چالاكییەكانی مرۆڤ ناكات تا بڵێین ئاساییە با ئەو یاسا و دەستوورانە بەم زمانە نەبن با بەو زمان بن، خۆ گرینگ ئەوەیە بزانرێت ئەو یاسا و دەستوورانە چین، بەڵكو هێزێكی چالاك لە نەستماندا مۆڵ دەدات تا لەپشت زۆربەی زۆری پرۆسەكانی ئەقڵماندا دەستی بەزەبری خوڵقێنەرانەی خۆی بخاتەكار.

بەشی دووەم/ تێكستی پیرۆز دوای كاری وەرگێڕان

ئەگەرچی نۆسەدەیەك دەبێت ئەم تێكستە پیرۆزە بۆ سەر زمانی ئینگلیزی و پاش ئەویش بۆ سەر چەندین زمانی جۆراوجۆری دیكە وەرگێڕدراوە، بەڵام هەتا نیوەی دووەمی سەدەی بیستەم بەدواوە قورئان نەكراوەتە كوردی. ئەگەرچی هەر بەم خەسڵەتی پیرۆزییەشیەوە نزیكەی چواردە سەدەیە هاتۆتە نێو دونیای كۆمەڵایەتیی و مەعریفی و سایكۆلۆژیی ئێمەوە. هەر ئەم بەكوردینەكردنەشی لەلای ئێمە زیاتر ئەم خەسڵەتی پیرۆزییەی بەرجەستەتر و تۆختر كردۆتەوە. خەسڵەتی پیرۆزیشی زیاتر گەرانتی بە شەریعەت و یاسا و بڕیارەكانی داوە و لە سەروو چالاكی و توانستەكانی ئەقڵی مرۆڤەوە خۆی نمایشكردوە، بەم شێوەیە جۆرێك لە فەنتازیا و بیركردنەوەی بە مرۆڤی ئێمە بەخشیوە و فەنتازیا و بیركردنەوەكانی مرۆڤ خۆی سست و پاسیڤكردوە و لەوێشەوە وەهای تێگەیاندوە تا وەك هێزێكی باڵا تەماشای بكەن و بە كلیلی كردنەوەی دەروازەی هەموو كێشە و ناهەموارییەكان و وەڵامدانەوەی هەموو پرسیارەكانی مرۆڤی بزانن و لە هەمان كاتدا هەموو پرسیار و گومانێكیش بۆ سەر كتێبی پیرۆز ڕیشەكێش بكەن.
لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەم بەدواوە بەشێوەیەكی پچڕپچڕ و هاوكات لەگەڵا هەوڵدان بۆ تەفسیركردنی وشە بە وشە و ئایات بە ئایات، وەرگێڕانی ئەم كتێبە پیرۆزە بەدی دەكرێ‌، هەتا لەم دواییانەدا چەند وەرگێڕانێكی كوردی سەرتاپای تێكستی پیرۆزی قورئان كەوتنە نێو كتێبخانەكانەوە، كە هەریەكەیان لە بەرگێكدا یان زیاتر، كۆی هەر سی جزمەكەی قورئانیان بە وەرگێڕاوی و لەپاڵا تێكستەكەدا بە زمانە بنچینەییەكەی خۆی تێدا جێگا كردۆتەوە. پێموایە هەریەك لەم هەوڵانە و هەموو ئەوانی تریش كە بە نیوەناچڵا و بەشبەش كاری وەرگێڕانی قورئانیان ئەنجامداوە، شایەنی دەستخۆشی و ڕێزلێنانن و پێویستە بە بایەخەوە لێیان بڕوانین، بەڵام ڕەخنەیەك كە لە سەرجەم ئەو هەوڵانە بگیرێت ئەوەیە، هیچ یەكێك لەم وەرگێڕانانە تێكستی قورئانیان وەك هەر تێكستێكی ئاسایی دیكە وەرنەگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی.
لە دەرەوەی تێكڕای ئەو گیروگرفتانەی هەموو وەرگێڕێك لە كاتی وەرگێڕاندا تووشی دەبێ‌، بەبێ‌ ئەوەی ئەم باسەمان تەرخان بێت بۆ قسەكردن لەسەر ئاستی ئەم وەرگێڕانانە و چۆنیەتیی بەئەنجامگەیاندنی ئەم كارانە و بەبێ‌ ئەوەی لێرەدا پەنجە بخەینە سەر لایەنە باش و خراپەكانی نێو پرۆسەی وەرگێڕانی ئەم تێكستە خۆی لەلایەن ئەم وەرگێڕانەوە، واتە بەكورتی بەبێ‌ ئەوەی كاری ئێمە لێرەدا بریتی بێت لە هەڵسەنگاندنی ئەم وەرگێڕانانە و بەراوردكردنی هەردوو زمانەكە بە یەكتری و پەنجەنوماكردنی بەسەهووداچوونەكانی وەرگێڕ، ئاماژە بۆ دوو خەوشی نێو هەریەك لەم پرۆسانەی وەرگێڕانی تێكستی پیرۆز (قورئان) دەكەم. لە تێكڕای ئەم وەرگێڕانانەدا لە دوو ڕووەوە دەستەوەستانی و نابوێریی هەریەك لە وەرگێڕەكان لە ئاست كەشە ئەفسوونزەدەكانی نێو تێكستی پیرۆزدا بەدی دەكەم، كە ڕووی یەكەمیان ئامادەبوونی دەقی پیرۆزە بە زمانە بنچینەییەكەی خۆی و بەهەمان كڵێشە و شێوازی خەتەوە لەپاڵا هەریەك لەو وەرگێڕانانەدا، تەنانەت بەشێوەیەكی زەق و بەرچاوتریش، خەوشی دووەمیان لەو وەرگێڕانانەدا مەبەستم هەوڵدانی وەرگێڕەكانە بۆ سەپاندنی جۆرێك لە تەفسیر بۆ یەك بە یەكی وشە و ئایاتەكان لەگەڵا وەرگێڕانەكەدا.
لێرەوە دەچمە سەر وەڵامدانەوەی پرسیارێكی وەها كە بۆچی ئەم دوو خاسیەتەی نێو ئەو كاری وەرگێڕانانەم بە دوو خەوش و جۆرێك لە دەستەوەستانی و نابوێریی وەرگێڕم ناودێر كرد؟ خۆ ڕەنگە سەبارەت بە ئامادەبوونی دەقی پیرۆز بە زمانە بنچینەییەكەی و لە پاڵا دەقە وەرگێڕاوەكەدا، بیانووی وەرگێڕ ئەوە بێت بڵێت من ئەم كارەم لەبەرئەوە كردوە، تا خوێنەر بتوانێ‌ تێكستە وەرگێڕاوەكە و دەقە بنچینەییەكە لەگەڵا یەكتردا بەراورد بكات، ئەویش هەم لەپێناو فێربوون و شارەزابوونی خوێنەر لە زمانی یەكەمدا و هەم لەپێناوی پەنجەخستنە سەر كەموكوڕیی كاری وەرگێڕانەكە، ئەمە بیانوو بۆ خەوشی یەكەمیان، بیانووی خەوشی دووەمیشیان واتە بۆ كاری تەفسیركردنی وشە و مانای ئایاتەكان لەتەك وەرگێڕانیاندا، لەمەشیاندا وەرگێڕ پێمان بڵێ‌ ئەمەم لەبەر خاتری لێكدانەوە و ئاسانكردنەوە و ڕوونكردنەوەی زیاتردا كردوە بۆ خەڵكی ئاسایی، تا ماناكان و ڕاستییەكان نەشێوێنرێن و خراپ لێك نەدرێنەوە و بەڕاستی بە خەڵكی بگەیەنم. بە بۆچوونی من ئەم دوو بیانووە هیچیان لە جێگەی خۆیاندا نین و هەردووكیان ڕەخنە هەڵدەگرن.
پێشتر ئەوەمان وت كە بەشێكی زۆر لە هۆكاری ئەفسوونزەدەكردنی مرۆڤی ئێمە لەلایەن قورئانەوە دەگەڕێتەوە بۆ شێوەی خەت و قەوارە و كڵێشەی بەرگ و لاپەڕەكان و شێوازە تایبەتییەكەی خوێندنەوەكەی، لەمەوە خۆم وا هەست دەكەم بەسەهوودانەچووبم گەر پێموابێ‌ هەموو ئەو وەرگێڕانانەی كە دەقە بنچینەكەیان دیسانەوە و هەر بە هەمان شێوازی خەت و كڵێشەوە ئامادە كردۆتەوە و لەپاڵا وەرگێڕانەكەدا خستوویانەتە بەر دیدەی خوێنەر بێجگە لە هێشتنەوەی ئەو كەشە ئەفسوونزەدەیەی ئەم دەقە بە زمانە بنچینەییەكەی بەرهەمی دەهێنێ‌، هیچی دیكەی لەپشتەوە نییە، یاخود بێجگە لە ترسان لەوەی ئەم پرۆسەی وەرگێڕانە نەبێتە هۆی دروستبوونی پریشكێك بۆ نێو خەرمانی پیرۆزیی ئەم تێكستە، لێكدانەوەیەكی دیكەی گونجاو هەڵناگرێ‌.
قورئان خۆی لە شوێنێكدا پێمان دەڵێ‌ كە جوانخوێندنی قورئان جۆرێكە لە عیبادەت و خێرە، لەم بارەیەوە لە ئایاتی (91-92) ی سورەتی (النحل) دا هاتووە: (وأمرت أن أكون من المسلمین وان اتلوا القران فمن اهتدی فإنما یهتدی لنفسه.) عیبادەت و خێریش پاداشتی خۆی هەیە، هەروەها گوێلێگرتنی قورئان ئەمیش جۆرێكی دیكەی عیبادەتە و خێرە و جۆرێكی دیكەی پاداشتی هەیە، هەروەك لە ئایاتی (204) ی سورەتی (الاعراف) دا هاتووە: (واذا قری القرا‌ن فاستمعوا له وانصتوا لعلكم ترحمون) گەر ئەزموونی بكەین و تێبینی بكەین لەكاتی خوێندنەوەی قورئان بە زمانێكی دیكە پرۆسەی جوانخوێندنی قورئان مانایەكی نامێنێت، لەبەرئەوە مانایەكی نامێنێ‌، چونكە كاتێ‌ من قورئان بە زمانی خۆم دەخوێنمەوە، ئا لەوكاتەدا ئاواز و مۆزیكی خوێندنەوە لە كاتی وەرگێڕانی ئەم تێكستەدا هەر لە جێگەی خۆیان دەمێننەوە و لەگەڵا وەرگێڕدا بۆ ناو زمانی دووەم نایەن و وەرگێڕ ناتوانێت ئەم گواستنەوەیە ئەنجام بدات، واتە من بەبێ‌ بوونی ئەم ئاوازە قورئان بە زمانی خۆم (كوردی) دەخوێنم. خوێندنەوەی قورئانیش بەبێ‌ ئەم ئاوازە تایبەتییە وەها دەكات ئەو حوزن و ئەو فەزا سایكۆلۆژییە دروست نەبێ‌ وەختێ‌ خوێندنەوەیەكی مۆزیكی و ئاوازدار لە زمانی یەكەمدا بەرهەمی دەهێنێت. وەرگێڕانی ئەم تێكستە پیرۆزە بۆ هەر زمانێكی دیكە سەرئەنجام تێكڕای وشە و دەستەواژە و میتافۆڕ و ئیدیۆم… هتد دەكەونە ژێر دەسەڵاتی وەرگێڕ لە زمانی دووەمدا و تەنانەت خوێنەریش دەتوانێت بە ئاسانی یاری بە وشەكان بكات، دەستەواژەكان بەجۆرێكی دیكە دابڕێژێتەوە، بە چەشنێكی تر تەعبیر لە ماناكان بكا و چۆنی بیەوێ‌ بەو شێوەیە دروستیان بكاتەوە، یان تەنها مەبەستی سەرەكیی ئەوان ناوەرۆك و مانای ئایاتەكان بێت، بێگومان بەو پێیەی كە خۆیان تێی دەگەن، ئیدی بەلایانەوە گرینگ نەبێت لە چ فۆرمێكدا بەرهەمیان دەهێننەوە.
ئەبو داود و بوخاری گێڕاویانەتەوە كە پێغەمبەری موسوڵمانان فەرموویەتی (قورئان بە دەنگ و ئاوازەكانتان خۆش بكەن- زین‌و القران باصواتكم س6، ل13) بەڵام كاتێ‌ قورئان بە زمانێكی دیكە دەخوێنی ئیتر ئەوە لەیاد دەكەیت دەنگت خۆشە یان نا، هیچ بایەخێكی نییە ئەوەی لە قوڕگتەوە دەردەچێت سازگارە یان ناسازگارە، لە خوێندنەوەی قورئاندا بە زمانی وەرگێڕدراو شتێك نامێنێت پێی بوترێت جوانخوێندنی قورئان، چونكە لە زمانی دووەمدا نوونی ساكینە نامێنێ‌، تا ئاگاداربین لە كوێدا ئەم نوونە (أچهار) ەو دەردەكەوێ و دەخوێندرێتەوە، بشزانیت لەوێدا (اقلاب) ەو دەگۆڕێت بۆ دەنگی پیتی (م) چونكە پیتی (ب) ی بەدوادا هاتوە، لەو لای تریشدا ئەم نوونە ساكینە (اخفا‌و) ەو ناخوێنرێتەوە لە شوێنێكی تریشدا (ادغام)ەو تێكهەڵكێشی پیتێكی دیكە دەكرێ‌ وەك لە زمانە بنچینەییەكەدا بەم ڕێسایانە كار لەگەڵ نوونی ساكینەدا دەكرا. لە زمانی یەكەمدا نەبێ‌ لە هەموو زمانێكی دیكەدا ئەوە فەرامۆش دەكەیت كە دوو پیتی (م) یەكیان وەستاو و ئەوی تریان بزواو بوو لەگەڵا یەكدا تێكهەڵكێش دەكرێ‌، ئەگەر بەدوای یەكدا هاتن بەپێی یاسایەكی دیاریكراو پێی دەوترێت حاڵەتی (ادغام). هەروەها گەر پیتی (ب) لەدوای ئەم میمە ساكینەوە هات دەبێتە حاڵەتی (اخفا‌و) و ناخوێنرێتەوە، پیتەكانی (ئەلف، واو، یا‌و) ئەو سێ‌ پیتەن بەپێی چەند مەرج و یاسایەكی تایبەتی لەكاتی خوێندنەوەیان لە زمانی یەكەمدا، دەنگەكەیان درێژ دەكرێتەوە، ئەمەش ئاوازێكی تایبەتی بە خوێندنەوەی قورئان دەبەخشێ‌ و پێی دەگوترێ‌ (مد) و دەبێت قورئانخوێنی زمانی یەكەم بە هیچ جۆرێك لە ڕێساكانی غافڵ نەبێت، ئەم (مد)ەش چەند جۆرێكی هەیە، بەڵام لەكاتی وەرگێڕاندا نە ئەم سێ‌ پیتە و نە هیچ پیتێكی دیكەی لەم چەشنە بوونیان نامێنێ‌ و حاڵەتی (مد) لەناو دەچێ‌، بەم هۆیەشەوە ئەو ئاوازە تایبەتییە دروست نابێ‌ كە لە زمانی یەكەمدا دۆخێكی سەرنجڕاكێشی دروست دەكرد، لەبەرئەوەی لەوەختی خوێندنەوەی قورئاندا بە هەر زمانێكی دیكەی جگە لە زمانی یەكەم هەر بیریشمان نییە (مد) چییە، (مد)ی سروشتی چییە، (مد)ی ناویەك وشە (متصل) كامەیە و لەكوێی تر پێی دەوترێ‌ (مد)ی ناو دوو وشە (منفصل)، چۆن (مد)ی پەیدابوو (عارچ) و پێویست (لازم) بناسینەوە، لە هیچ زمانێكی دیكەدا پیتەكان دابەش ناكرێن بۆ سەر پیتە شەمسییەكان و پیتە قەمەرییەكان، هەتاكو گرینگی بەوە بدەین لە میاندا پیتی (لام)ی نێو ئەلفولامەكان ناخوێنرێنەوە و لەوی تریاندا دەخوێندرێنەوە. كە وشەی (الله)مان وەرگێڕا بۆ هەر زمانێكی دیكە ئیتر پێویست ناكات سەیری دوا پیتی پێش ئەم وشەیە بكەین، تا بزانین ئەگەر ئەم پیتە سەر و بۆر (فەتحە و ضمە) ی هەبوو كەواتە (لامی) وشەی (الله) كە بە قەڵەوی دەخوێندرێتەوە و ئەگەر ژێرە (كسرە)ی هەبوو، لامەكەی بە لاوازی دەخوێندرێتەوە.
وەختێ‌ هەموو ئەم پرەنسیپ و یاسایانەی نێو خوێندنەوەی كتێبی پیرۆز بە زمانی یەكەمی، لەكاتی خوێندنەوەی بە زمانی دووەم هەڵوەشانەوە، ڕاستەوخۆ چەندین نەریت و یاسای دیكە كە خوێنەری زمانە بنچینەییەكە جێبەجێی دەكات، ئەوانیش تێك دەچن، كە خوێندنەوەی قورئان بەبێ‌ هیچ پرەنسیپ و یاسایەك و بەبێ‌ هیچ ڕیتم و مۆزیكایەك بەڕێوەچوو، بەهەڵەداچوون نابێ‌ گەر بڵێم هیچ گۆڕانێكی ئەوتۆ بەسەر فەزای سایكۆلۆژیی ئێمەدا ناهێنێ‌ و جوڵاندنی هەموو بەشەكانی جەستەمان بەو ڕێزە بێ سنوورەی پێشترەوە خامۆش ناكات. لەم سۆنگەیەوە هیچ مانایەكی قورس و پڕ بایەخ بۆ عیبادەت و خێر نامێنێ‌، لەم خوێندنەوەیەدا نە كەسی خوێنەر بەتەمایە قورئانخوێندن بە عیبادەت بۆی بژمێردرێ‌ و نە چاوەڕوانی پاداشتیشە. گوێگریش هیچ سەرسام نابێت بە شێواز و ئاواز و ڕیتمی خوێندنەوەیەكە و، كە بیستی وەك هەر كۆمەڵێك دەنگ و وشە و ڕستە و مانای ئاسایی تر گوێی بۆ ڕا دەدێرێ‌. لە گۆڕانی هەموو ئەم شتانەشەوە زەحمەتە بایەخێك بۆ لەشی پاك و دەستی بەدەستنوێژ و لەسەرخۆیی و بەئەدەبدانیشتن و نەپچڕاندنی خوێندنەوەكە و… هتد، بمێنێ‌ یان سەداسەد پەیڕەوكردنیان گرینگ و مەرج بن و گوێ پێ نەدانیان گووناه بێت.
هەر لە وەرگێڕانی قورئان و خوێندنەوەی بە زمانێكی دیكە، باوەڕێكی تری نێو قورئان دەكەوێتە بەر مەترسییەوە، ئەویش ئەوەیە كاتێك ئەم تێكستە پیرۆزە بۆ سەلماندنی ناوازەیی و بێ‌ وێنەیی خۆی و بۆ ئەوەی گومانمان لەلا نەهێڵێ‌ كە دەقێكی ئاسمانییە، دێت تەحەددا دەكا و بە مرۆڤ، بە تایبەت بەوانەی گومانیان هەیە دەڵێ‌ با لە نموونەی سوورەتێكی ئەم قورئانە شتێكی دیكەمان بۆ بهێنن كە هاوتای ئەمەی نێو قورئان بێت. لە بەرامبەر تێكستی پیرۆزی قورئان بە زمانە بنچینەییەكەی خۆی وا بیر دەكرایەوە كە (ئەم ڕەوانبێژییە خاوەن ئیعجازەی قورئان لە: پاراوی ‌و جوانی ‌و پتەویی هۆنین ‌و ناوازەیی ‌و نامۆیی ‌و باشیی شێوازەكان ‌و تەواوی ‌و بەرزی ‌و خاوێنێتیی ڕوونكردنەوە ‌و هێز ‌و ڕاستیی واتاكان ‌و زمانپاراویی ‌و ڕەوانیی وشەكانییەوە هەڵقوڵاوە. س4 ل541) ئێستا با بزانین ئەم باوەڕە و ئەم داواكارییەی نێو تێكستی پیرۆز بۆچی لەكاتی وەرگێڕان و خوێندنەوەیدا بە زمانێكی دیكە دەكەوێتە بەر مەترسییەوە و خودی داواكارییەكە لەسەر مرۆڤ قورس و جێبەجێكردنی گران نابێت. وەك ئەوەی پێشتر باسمان كرد لە زمانی دووەمدا هەموو پرەنسیپ و مەرجەكانی جوانخوێندنی قورئان وەك ئەوەی لە زمانی یەكەمدا هەن، نامێنن و وەك خۆیان جێبەجێ‌ ناكرێن، سەرەڕای ئەمەش لە هەمان كاتدا چ خوێنەر و چ وەرگێڕ ئازادن لەوەی هەریەك لە ماناكان بە چ شێوازێك و لە چ فۆرمێكدا دادەڕێژنەوە و چۆن تەعبیر لە ناوەرۆك و كرۆكی وشە و ڕستە و ئایاتەكان بكەن. یان ڕاستتر با بڵێین سنوورێكی دیاریكراو هەیە لەبەردەم توانای مرۆڤ بۆ داڕشتنەوە و نازانرێت كێ‌ لە هەموان جوانتر ئەم كارە دەكات و توانای داڕشتن و تەعبیركردنی چ مرۆڤێك لەسەروو توانای هەموانەوەیە، لەبەرئەوە ئەگەر لە زمانی یەكەمدا بە هەر نرخێك بووە ئەو باوەڕەمان قبوڵ كرد كە گوایە كەس ناتوانێت شتێكی دیكە لە نموونەی ئەم ئایات و سوورەتانە بهێنێت و هاوتای ئەوان بێت، ئەوا لە زمانی دووەمدا چڕوپڕیی مانای ئایاتەكان و هێزی گەیاندن و ئاستی دەربڕینیان دەكەوێتە سەر توانا و سەلیقەی مرۆڤێكی ئاسایی كە پێی دەوترێت وەرگێڕ. وەك دەزانین توانا و سەلیقەی وەرگێڕیش وەك هەر مرۆڤێكی تر سنووردارە، ئەو پاراوی ‌و جوانی ‌و پتەویی هۆنین ‌و ناوازەیی ‌و نامۆیی ‌و باشیی شێوازەكان ‌و تەواوی ‌و بەرزی ‌و خاوێنێتیی ڕوونكردنەوە ‌و هێز ‌و ڕاستیی واتاكان ‌و زمانپاراویی ‌و ڕەوانیی وشەكان كە وەك ڕەوانبیژییەك بە پلەی ئیعجاز بۆ قورئان تەماشا دەكرا، ئێستا لە پرۆسەی وەرگێڕاندا لەژێر دەسەڵات و توانا و لێهاتوویی مرۆڤێكی وەرگێڕدان و ئەو بەرهەمیان دەهێنێتەوە و دروستیان دەكاتەوە، بۆیە بەبێ‌ هیچ دەمارگرژی و سەرسووڕمانێك دەشێت چەندان تێكست لە زمانی دووەمدا بخوێنینەوە و بە نموونە بیهێنینەوە، كە لەڕووی زمانەوە گەلێك پاراوتر و لەڕووی دەربڕینەوە هونەریتر و لەڕووی گەیاندنەوە بەهێزتر و لەڕووی ماناشەوە قوڵتر و چڕوپڕتر بن، چونكە ئەو وەرگێڕەی تێكستی پیرۆزی قورئان هەرگیز ناتوانێت نموونەیەكی ئایدیاڵ و سەروو توانای بەشەریمان پێشكەش بكات، هەر بۆیە پێش ئەم كارە زۆر كەس و تەنانەت لە باوەڕدارەكانیش پێیان وا بوو (هەرگیزاو هەرگیز ناگونجێ‌ بەجۆرێكی ڕاستەقینە و بەتەواوەتی قورئانی پیرۆز تەرجەمە بكرێت ‌و ناتوانرێت شێوازی بەرزی ئیعجازە مەعنەوییەكەی بۆ هیچ زمانێك وەربگێڕدرێت، تێگەیاندنی خەڵك لەو چێژ ‌و حەقیقەتەی كە لە شێوازی بەرزی ئیعجازە مەعنەوییەكەی قورئاندان، كارێكی گەلێك دژوارە. س5، ل659).
پاش ئەمانە ئێستا ڕەنگە بە ئاسانی تێ بگەین بۆچی وەرگێڕە كوردییەكانی تێكستی قورئان هەمیشە حەزیان كردوە دەقی قورئان بە زمانە بنچینەییەكەی، واتا بە زمانی یەكەم لەگەڵا وەرگێڕانی كوردییەكەدا بنووسنەوە و زۆریش ئەم كارەیان بە لاوە پێویست و گرینگ بووە، یان دەشێت ئێستا تێ بگەین بۆچی ئەو وەرگێڕانە نەیانوێراوە بەبێ‌ دانانەوە و نووسینەوەی ئەم تێكستە بە زمانی یەكەم، تێكستی پیرۆز وەر بگێڕن. گەر سەیری ئەو كاری وەرگێڕانانە بكەین، دەبینین كە دانان و نووسینەوەی دەقی پیرۆز بە زمانە بنچینەییەكەی بەشێوەیەك بووە كە پێش خوێندنەوەی هەر وشەیەكی وەرگێڕاو هەمان وشەیان بە زمانی یەكەم نیشانداوینەتەوە. ئەوان باش هەستیان كردوە كە ئەگەر بێتو خوێنەر تەنها تێكستە وەرگێڕاوەكە بخوێنێتەوە ئەوا هیچ دوورنییە هەموو ئەو تەمومژەی خوێنەر ئەفسوونزەدە دەكەن بڕەوێنێتەوە، كە لە ئاست ئەم تێكستەدا تووشی بووە و هیچ دوور نییە ئەو دۆخە پڕ سەرسامی و واقوڕمانە كۆتایی پێ بهێنێت و فەزای سایكۆلۆژیش هێور بكاتەوە، هاوكات هیچیش دوورنییە خوێندنەوەی قورئان بە زمانێكی تر و بەبێ‌ هیچ گوێدانە یاساكانی جوانخوێندن و بەبێ‌ هیچ ڕیتم و مۆزیكێك، مانایەك بۆ عیبادەت و خواپەرستی بهێڵێتەوە. گەر ئەمە وا بێت بێگومان گوێلێگرتنیشی هیچ چێژێكی ئەوتۆی تێدا نامێنێ‌ و گۆڕانێك بەسەر باری دەروونیی ئێمەدا ناهێنێ‌، لەبەرئەوە لە هەر دوو بارەكەدا واتە چ لە گوێگرتن و چ لە خوێندنەوەی تێكستی قورئاندا، قورس و زەحمەتە خوێنەر یان گوێگر ئەم كارەی خۆی بە عیبادەتكردن بزانێ‌ و چاوەڕێی پاداشت بێت. ئیمامی غەزالی دەیوت: (ئەگەر لەكاتی خوێندنەوەی قورئاندا غەم و ماتەم داینەگرتنی، ئەوا پێویستە بۆ ئەو دڵە چەشنی بەردەت بگریت كە خوێندنەوەی قورئانیش دایناچڵەكێ‌ و نایگرێنێ‌. س11، ل178) بەڵام خۆ خوێندنەوەی قورئان بە زمانی دووەم، بە وەرگێڕدراوی ئەو تەمە عاتیفییە سادە و ساكارە بەسەر دەروونی خوێنەردا ناكێشێ و بەهۆی خاڵیبوونەوەی ئەم تێكستە وەرگێڕدراوە لە ئاواز و حوزنی دەنگەوە، ئیتر زەحمەتە مرۆڤ بخەنەوە سەر باری شیوەن و ماتەم و هەڵڕشتنی فرمێسكی گەرم و بە كوڵ.
ئەمانەی باسمان كردن هەمووی كۆمەڵێك ترسن كە لە وەرگێڕی تێكستی پیرۆز ئاڵاون و هەر ئەو ترسانە دەیجوڵێنن و ئاراستەی دەكەن. بۆ ئەوەی عیبادەت و خواپەرستیی لە خوێندنەوە و گوێلێگرتنی قورئاندا لە كیس نەچن و یاسا و نەریتەكانی پەیوەندی و جوانخوێندنی قورئان بەردەوام لە مێشكماندا بن و پەیڕەوییان لێ بكەین، هەروەها بۆ ئەوەی ئەو بارودۆخانەی ئەفسوونزەدەمان دەكەن و فەزای سایكۆلۆژیی ئێمە دەشێوێنن هەر لە شوێنی خۆیاندا بمێننەوە و تێك نەچن، وەرگێڕی تێكستی پیرۆز دێت لەكاتی وەرگێڕانەكەیدا، ئەم تێكستەمان بە زمانی یەكەم نیشان دەداتەوە و بەشێوەیەكی بەرچاوتر و ڕوونتر دەیخاتە بەر دیدە و هەستمان، هەروەها بە هەمان خەت و كڵێشە و وێنەی بەرگەوە لە پاڵا وەرگێڕانەكەدا دای دەنێ‌، بەجۆرێكیش دای دەنێ كە وامان لێ بكات بەر لە وەرگێڕانەكان تێكستە بنچینەییەكە ببینین و بخوێنینەوە.
هەموو ئەم بۆچوونانەی لێرەدا خستمانەڕوو ڕەنگە سەرەداوێكی ئەو پرسیارە بێ وەڵامەمان بۆ دەرخەن، كە بۆچی تا ئێستا ئیماندار و بڕوادارەكانی ئێمە نەك هەر بیریان لەوە نەكردۆتەوە ڕۆژێ‌ لە ڕۆژان خوێندنی ئایتەلكورسی و بانگ و نوێژ و یاسینی سەر تەرمی مردوان و فاتیحەی پرسە و چەند شێوەیەكی سڵاوكردن و شایەتومان و هەندێ‌ جۆر دووعامان بۆ سەر زمانی خۆمان بۆ وەربگێڕن، تا ئاسایی بێت هەموو خەڵك بە زمانی خۆیان هەموو ئەمانە بخوێننەوە و گوێیان لێی بێت، نەك هەر هیچ هەنگاوێكیان بۆ ئەنجامدانی ئەمانە نەناوە، بەڵكو زۆر بەتوندی و بەبێ‌ هیچ پاساوێكی شەرعی و بەبێ‌ هیچ بەڵگەیەكی نێو قورئان خۆی، دژ بەم كارانە وەستاونەتەوە. ئەگەرچی لە خوێندن و وتنەوەی هەر یەكێك لەمانەدا بە زمانە بنچینەییەكەی خۆی لەلایەن هەموو خەڵكەوە بە خوێندەوار و نەخوێندەوار و مناڵا و گەورە و خەڵكی گەنج و بە تەمەنەوە، درك بەدەیان هەڵە و خوێندنەوە و وتنەوەی ناڕێكوپێك دەكەین، لەم پەیڕەویكردنەی خوێندنەوە و وتنەوەی تێكستی پیرۆز بە زمانی یەكەم لە لایەن هەموانەوە شێوازێكی هەڕەمەكی و پڕ لە كەموكوڕی هەست پێ دەكەین و وەك ئەوەی جوانخوێندن و یاساكانی خوێندنەوەی ئەو تێكستانە داوامان لێ دەكەن، پەیڕەو ناكرێن، بەڵام هێشتا ئیماندار و بڕوادارەكانی ئێمە ڕاهاتن و بەردەوامبوون لەسەر ئەم هەڵانە و گوناهی ئەم هەڵانە و تێكدانی ئەم یاسایانەی جوانخوێندن بە باشتر و شەرعیتر دەزانن وەك لەوەی هەموو خەڵك بە زمانی خۆیان هەموو ئەمانە بخوێننەوە و لە ڕێورەسم و بۆنە و نەریتەكانیاندا بیانڵێنەوە.
كەواتە لێرەدا دەشێت ئەو بیانووەی وەرگێڕەكانی تێكستی پیرۆز بە دروست نەزانین، كاتێ‌ بڵێن ئێمە لەبەر خاتری خوێنەر و بۆ ئەوەی خوێنەری تێكستەكە بە هەر دوو زمانەكە بەراورد بكات، بە باشی لە زمانی یەكەم شارەزابێت و سوودی لـێ‌ ببینێت، هەروەها خوێنەرە هۆشیارەكانیش بتوانن كەموكوڕیی وەرگێڕانەكە بخەنەڕوو و ڕاستیان بكەنەوە، نادروستیی ئەم بیانووە لەوەدایە كە ئێمەی خوێنەر هێندە زۆر قورئانمان بە زمانە بنچینەییەكە دیوە، هەموومان دەزانین قورئان بە زمانی یەكەم هێندە زۆر و بەربڵاوە ڕەنگە پەیداكردن و بەردەستكەوتنی بۆ هیچ كەسێ ئەستەم نەبێت، ئیتر ڕاستی و دروستی لەوەدا چییە ئەوان بڵێن بۆ شارەزابوون و فێربوونی خوێنەر ئەم كارەمان كردوە، چونكە ئەگەر خوێنەر مەبەستی شارەزابوونی زیاتر و فێربوون بێت لە زمانی یەكەمدا، ئەوا هیچ گرانییەكی تێدا نییە ئەگەر بێت و دوو نوسخە لەم تێكستە بهێنێت، یەكێكیان بە زمانی یەكەم و ئەوی تریان وەرگێڕاو بێت، ئەوسا بەراوردیان بكات و شتی زیاتری لێوە فێربێت، یاخود خوێنەری تایبەتمەند و پسپۆڕ و هۆشیاریش لەم ڕێگەیەوە دەتوانێت وەرگێڕانەكە لەگەڵا دەقە بنچینەییەكەدا بەراورد پێ بكات و بۆچوونی خۆی لەسەر دەرببڕێ‌ و پەنجە بخاتە سەر هەڵە و كەموكوڕییەكانی، هەروەك چۆن ئێمە ڕۆژانە دەبینین و شتێكی ئاساییشە چەندان تێكستی وەرگێڕدراو لە لایەن بەراوردكاران و ڕەخنەگرانەوە هەڵدەسەنگێنرێن و لەگەڵ دەقە بنچینەییەكەدا بەراورد دەكرێن و بۆچوونیان لەسەر دەردەبڕدرێ و ڕەخنەیان لێ دەگیردرێت.
لەلایەكی ترەوە وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا، یەكێكی تر لە خەوش و نابوێرییەكانی ئەو وەرگێڕانانە، بریتییە لە هەوڵدانی ئەو وەرگێڕانە بۆ تەفسیركردنی وشە بە وشە و ئایات بە ئایات لەگەڵا وەرگێڕانەكاندا (جگە لە یەك دوانێكیان كە بەبێ‌ تەفسیر وەرگێڕانی ئەم تێكستەیان ئەنجامداوە) وەك وتیشمان ڕەنگە تەنها بیانوویان ئەوە بێت، تا پرۆسەی تێگەیشتن لەو تێكستە لەلای خەڵكی ئاسایی ئاسان بكرێتەوە و هەموو شتێكیان بۆ ڕوون بكرێتەوە، لە هەمان كاتدا بەر بگیرێت لە شێواندن و خراپ لێكدانەوەی مانا و ڕاستییەكانی ناوی. ڕەخنەی من لەم پرۆسەی تەفسیركردنە لەپاڵا تێكستی وەرگێڕاودا ئەوەیە كە ئەم كارە دەنگی خوێنەر و تەئویلی خوێنەر و لێكدانەوە و تێگەیشتنەكانی خوێنەر لەسەر ئەو تێكستانە دەكوژێ‌، پرۆسەی تەفسیركردنی قورئان هەوڵ دەدا تەنها مانایەك وەك تەنها مانایەكی حەقیقی لە لای خوێنەر بەرجەستە بكات و پەلی خوێنەر بگرێ‌ بۆ گەیشتن بە حەقیقەتێكی موتڵەق، لەوێشەوە پانتاییی مانا و دەلالەتەكانی تێكستەكان تەسك بكاتەوە و بوار نەدات پرۆسەی بەرهەمهێنانی مانا لەلای خوێنەر بكەوێتە گەڕ. بەشێوەیەكی تر تەفسیركردنی ئایاتەكان فرەماناییی ئەو ئایاتانە دەكوژێ‌، لە جێگەی ئەو تەنها مانایەك وەك حەقیقەتێكی موتڵەق دەخاتە بەر دیدەی خوێنەر و خوێنەر لەسەر ڕووبەری بینراو و هەستپێكراوی وشە و موفرەداتەكان ڕادەگرێ‌ و پشتی وشەكان و ئەو دیو موفرەداتەكان و ڕووبەرە نەدیتراوەكانمان پێ‌ فەرامۆش دەكا و ناهێڵێ‌ ڕۆشنایی چاوی ئێمە بگاتە ئەوێ‌. لێرەوە تەفسیركار لەسەر تەواوی مانا و خوێندنەوەی تەواوی وشە و ڕستە و ئایاتەكان دەسەڵاتی خۆی دەسەپێنێ‌ و ڕێگە بە سازدانی ئەو زەمینەیە نادات تاوەكو هەم تێكستی پیرۆز و هەم هۆشیاریی خوێنەر بەڕووی یەكدا بكرێنەوە و پەیوەندیی و سەودا و مامەڵەیەكی پڕ لە ئەفراندن بێتە كایەوە، كە دواجار ئەم پرۆسەیەش دیسان دەچێتەوە خزمەت بەئەفسووناویكردنی مرۆڤەوە، دیسان مرۆڤ بە فەزایەكی سایكۆلۆژیی نائاسایی تەسلیم دەكات و زەبری ئەو هێزە غەیبی و نائەقڵانییە لە نەستدا بەگوڕتر و چالاكتر دەكات، كە لە بەرهەمهێنانی پرۆسە مەعریفی و ئەقڵییەكاندا ڕۆڵێكی گەورە دەبینێ‌ و لەوێشەوە لە سەرجەم مۆراڵا و پەیوەندیی و چالاكیی و كردار و بۆچوونەكاندا ڕەنگدانەوە دەنوێنێت.
پرۆسەی تەفسیركردنی وشە بە وشە و ئایات بە ئایاتی تێكستی پیرۆزی قورئان لە لایەن وەرگێڕەكانی ئەم تێكستەوە، جۆرێكە لە داڕشتنی سادە و ساكاری عاتیفی لەپێناو كۆمەڵێك ئەركی ئایدیۆلۆژیدا، كە سەرەنجام بە كوشتنی ڕەهەندە جۆربەجۆرەكانی زمان و بەرگرتن لە تەقاندنەوەی مانا لای خوێنەر كۆتایی پێ دێت، ئەم داڕشتنە سادە و ساكارە عاتیفییە كە لەپێناو كۆمەڵێك ئەركی ئایدیۆلۆژیدا خۆی زاڵ كردوە، ڕی لە دروستكردنی واقیعێكی تر دەگرێت و خەیاڵ و بیركردنەوەی مرۆڤ ڕام دەكا، چونكە وەك پرۆسەیەكی بەردەوام هەموو ڕۆژێك لە هەموو بۆنە و نەریتە ئایینییەكاندا دووبارە دەبنەوە و بە گوێی هەمواندا دەدرێنەوە.
لە قاڵبدانی بیركردنەوەی مرۆڤ و یەخسیركردنی بە كۆمەڵێك ئەركی ئایدیۆلۆژی بەهۆی تەفسیركردنی وشە بە وشە و ئایات بە ئایاتی تێكستی پیرۆزی قورئان لە لایەن وەرگێڕەكانی ئەم تێكستەوە، ڕێ لە دروستكردنی فەنتازیا دەگرێت، فەنتازیایەك كە دەكرێت وەك جۆرێك لە تەئویلی تایبەت بۆ ئەم تێكستە سەرهەڵ بدات، فەنتازیایەك كە خەیاڵی كۆمەڵایەتی لە چوارچێوەی سنوورە تەسكەكانی واقیعێكی ئامادەكراو ڕزگار بكا و لە جێی وەرگرتنی كۆمەڵێك ئەمر و نەهی و كۆمەڵێك دەستوور و ڕێسای وشك و مرۆڤ جڵەوكەر، سەر لە نوێ هەوڵی دروستكردنەوە و جوانكردنەوەی دونیا بدا و سنوورەكانی نیگا و ڕوانین فراوان بكا و لە جێی گەڕانەوە بۆ مەرجەعیەتێكی ئایدیۆلۆژی كە هەمیشە وەك فریودەرێكی كۆمەڵایەتی و بایەقووشی داهێنان ئامادەیە، مەرجەعیەتێكی مەعریفی و ڕەخنەیی بۆ خۆی بكات بە سەرچاوە.

دەرئەنجامەکان

لەكۆتاییدا و بەكورتی و وەك دەرئەنجامی ئەو هەڵوێستەیەی لە ئاست وەرنەگێڕان یان نائاساییانە و بەدرەنگەوە وەرگێڕانی تێكستی پیرۆزی قورئان بۆ سەر زمانی كوردی كردمان، دەمەوێ‌ ئاماژە بەوە بدەم كە ترسێكی ئیفلیجكەرانە و زیانبەخش دەوری ئەم وەرگێڕانانەی داوە، كە لەم خاڵانەدا پوخت و چڕی دەكەینەوە:
1- ترسێك كە ناهێڵێ‌ وەرگێڕەكان وەرگێڕانێكی ئاسایی وەك وەرگێڕانی هەر كتێبێكی ئاسایی دیكە بۆ تێكستی قورئان بكەن.
2- ترسێك كە ناهێڵێ‌ وەرگێڕانی تێكستی پیرۆز لە بەرگێكی سەربەخۆدا بێ‌ و جیابێت لە زمانی یەكەم.
3- ترسێك كە بوار نادات خوێنەر تەنها لە ڕێگەی تێكستێكی وەرگێڕاوەوە پەیوەندی و لێكدانەوە و تێگەیشتن لەگەڵا تێكستی پیرۆزدا دابمەزرێنێت.
4- ترسێك كە جارێك وەرگێڕ بە كڵێشەی بەرگ و پەڕەكان و شێوازی خەت دەری دەبڕێ‌ و نایەوێ‌ ئەم تێكستە وەك كتێبێكی ئاسایی ببینرێ‌ و بخوێنرێتەوە و دەستی بۆ ببرێت.
5- ترسێك جارێكی تر لە شێوەی ئامادەكردنەوە و نووسینەوەی زمانی یەكەم لە وەرگێڕانەكەدا دەردەكەوێ‌ و ناهێڵێ‌ خوێنەر لە ئاستیدا بێ بەش بێت لە عیبادەت و چاوەڕێی پاداشت بێ‌.
6- ترسێك كە جارێكی تریش لە تەفسیركردندا خۆی دەنوێنێ‌ و دەیەوێ‌ فریاكەوێ‌ وشە و ڕستە و ئایاتەكان نەكەونە بەر ڕێژنەی لێكدانەوە و تێگەیشتنی جۆربەجۆر و لە سەرتاپای ئەم وشە و دەستەواژانە، بەرهەمهێنان و بەرفراوانبوونی مانا نەیەنە ژیانەوە.
7- ترسێك كە ڕێ لە هۆشیاریی خوێنەر دەگرێ و خەیاڵ و بیركردنەوەی لە چوارچێوەیەكی تەسكدا بەند دەكا و ئاراستەیەكی ئایدیۆلۆژییانەی پێ دەدات.
دواجار و وەك دوا مەترسی و دەرەنجامی ئەم مەترسییانەی پێشتر لێی دواین، وەرگێڕەكان پێیان وایە سەرجەم شێوەكانی ئەم مەترسییانە، پێكەوە شێرپەنجە لەنێو گۆشت و خوێنی جەستەی تێكستی پیرۆزدا دەخوڵقێنن.

سەرچاوەکان:

1- قورئان.
2- ئازاد حەمە، ڕەهەندی تێڕامان ‌و جەستەی وتاری ڕۆشنبیری هاوچەرخ، چاپی یەكەم، سوێد، ساڵی 1995.
3- ئازاد حەمە، بیری پۆست مۆدێرنیزم، دەزگای چاپ ‌و بڵاوكردنەوەی موكریانی، چاپی دووەم، هەولێر، ساڵی 2002.
4- سەعیدی نوورسی، سەرجەمی پەیامەكانی نوور (1) وتەكان، و: فارووق ڕەسوڵا یەحیا، ساڵی 2004.
5- سەعیدی نوورسی، سەرجەمی پەیامەكانی نوور (1) مەكتوبات، و: فارووق ڕەسوڵا یەحیا، ساڵی 2005.
6- سەڵاحەدین محەمەد بەهادین، قورئانی پیرۆز چۆن بخوێنینەوە، چاپی یەكەم، ساڵی 2005.
7- حەمەكەریم عارف، خیانەتی حەڵاڵ، بڵاوكراوەی لقی كەركوكی یەكێتیی نووسەرانی كورد، چاپی یەكەم،2010.
8- عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا، خەیاڵی زمان، دەزگای چاپ ‌و پەخشی سەردەم، چاپی یەكەم، سلێمانی ساڵی 2004.
9- تێری ئینگڵتۆن، پاش بونیادگەری، وەرگێڕانی: سەڵاح حەسەن پاڵەوان، دەزگای چاپ ‌و پەخشی سەردەم، چاپی یەكەم، سلێمانی، ساڵی 2003.
10- د. محەممەد مەحوی، زمان ‌و زانستی زمان، بەرگی یەكەم، دەزگای چاپ ‌و پەخشی سەردەم، سلێمانی، ساڵی 2001.
11- الامام محمد الغزالی، أحیا علوم الدین، جز‌و الاول.
12- جون لاینز، علم الدلاله، ترجمە: مجید عبدالحلیم الماشگە، كلیە الاداب، جامعە البصرە.
13- د. علی القاسمی، مقدیمە فی علم المصگلح، بغداد، 1985.
14- د. محمد علی الخولی، معجم علم اللغە النڤری، انكلیزی- عربی، مكتبە لبنان، بیروت، 1982.


بابه‌تی: گۆڤاری مه‌ده‌نیه‌ت ژماره ٣٠