بیرۆه‌كه‌كانی نمایشی (ماراساد)
نمایشى مارا – ساد – دوو چەمکى دژه بۆ شۆرش و ئازادى . لەمیژووى شۆرشی فەرەنسیەوە تاوه‌كو ئێستا هەردەم پرسیارى گەورەى خەڵک ئەوەبووە ئایا شۆرش دەتوانیت خەونەکانمان بکاتە هەقیقەت و قوربانیدان لە شوڕشدا دەبیتە مایەى بەدەستهینانى نان و ئازادى ؟ شەرعیەتى شۆRش و کوشتن و گۆڕینى دەسەڵاتدارانى دوێنى بە دەسەڵاتدارانى ئەمرۆ چی لە ژیانى بەشمەینەت و کۆیلە و مافخوراوان دەگۆریت – ئایا شۆرش پیویستە بۆ ئازادى – ئەگەر وایە، کامه شۆرش؟
گوتارى نمایش لەبەرجەستەکردنى توندوتیژى شۆڕش و بەدینەهینانى خەونەکان و دابڕاندن و جیاخوازى – خۆى دەبینیتەوە – کوشتنى سەرپه‌رشتیار و له‌نمایشی (مارا -ساد ) ته‌نانه‌ت دکتۆرى خەستەخانەکەش لە کۆتایى نمایشدا بەردەوامبوونى توندو تیژى و شۆڕشە – چونکە ژیان بێ ئازادى ماناى نییە تەنانەت ئەگەر شێتیش بین و لە شیتخانەش ژیان بەسەربەرین!
ئاشتى کۆمەڵایەتى وەهمە، حەزى تۆڵەسەندەنەوە لە شۆرش پیرۆزترە و کوشتنى سیمبولى شۆرش لە لایەن کۆردییەوە ئەم مانایە دەبەخشیت ،چونکە مرۆڤەکان زۆرجار خۆشەویستەکەیان یان ئازیزێکیان نیشتمانیانە، کە ئەو کوژرا ئیتر هیچ مانایەک بۆ ژیان و ئازادى یان پاڵەوانى نیشتمان نامێنیت.
هزرى جیاوازى (مارکیز دوساد ) و نوسینەکانى بۆ (شۆڕشکردن بەسەر خود) و بیرى لۆکال و تابۆکانى دین و ئازادکردنى جەستە، قبولکردنى شازە ڕەگەزییەکان و …هتد ئەو شۆڕشەیە کە بە شێتى ناودەبریت و پێویستى دابڕانى لە کۆمەڵ وەک پەتا سەیردەکریت . بۆیە جیاکردنەوەى و دابڕانى تەنها بیرکردنەوەى دەسەڵاتى دواى شۆڕشە، بێگومان ئەمەش بە کاریگەرى تابۆکانى دین و پیاوەکانى تابۆکانى کۆمەلگاى موحافیزکار و سیمبوولەکانى ، داواکارى کۆمەڵ و بێدەنگى دواى شۆرش.
ته‌كینیكی ماراساد
نمایشى (مارا-ساد) بریتیە لە تەکنیکى (شانۆ لە ناو شانۆدا) و ئەوەى لەسەرتەختەى شانۆ جێبەجیدەکریت تەنها نمایشیکى شانۆییە لەنەخۆشخانەیەکى دەروونى بە سەرپەرشتى پزیشک و بەڕێوبەرى نەخۆشخانە و بە هاوکارى نەخۆشەکان و نوسەرى دەق و یەکێک لە کاراکتەرە سەرەکیەکان کە پاڵەوانى شۆرشى فەڕەنسیە و لەوێ چارەسەرى پزیشکى وەردەگریت، له‌وێ نمایشه‌كه جێبەجیدەکریت . تەکنیکى شانۆ لە ناو شانۆدا بۆ سەلماندنى کۆنسیپتى (ئازادى و ڕیزگرتن لە مافەکانى نەخۆش) پێشکەشدەکریت.
نەخۆشخانەکە بریتیە لە (زیندانیکى گەورە) بۆ هەموو ئەو کەسانەى کە پێویستە لە کۆمەڵ دووربخرێنەوە بە گریمانەى ئەوەى کە ئەم جۆرە کەسانە مەترسى بۆ کۆمەڵگه دروستدەکەن. هەرچەند ئەم کەسایەتیانە لە مێژووى پیش نەخۆشخانەدا، کەسایەتى کاریگەر و سەرکردەى گەورە بوون، بەڵام دواى شۆڕش و گۆڕانکارى ئەم کەسانە دەبێت دووربخرێنەوە. ( دوورخستنەوە) یان (دابڕان) لە سیستمى کاگێڕى و پزیشکیدا، بڕیاردانە لە سەر دابڕاندنى کاراکتەرەکان لە واقع و کۆمەڵ. دیاره لەژێر حونجه‌تی کەمکردنەوەى مەترسیەکانیان یان ئەو مەترسیانەى کە دەشیت ببیتە هۆى شیواندنى ئاشتى کۆمەڵایەتى یان گۆڕینى ئەخلاق و ئاکارى کۆمەڵایەتى! بێگومان هەردوو ئامانجەکەش لە کاراکتەرى (مارا و مارکیزدوساد) دا دەبینرێت. دیاره ئایدیۆلۆژیاى (مارا) بۆ شۆڕشى بەردەوام و بیر و هزرى (مارکیز دی ساد) بۆ ئازاد کردنى کۆمەڵ بەئازادکرنى جەستە و حەزەکان، و شکاندنى تابۆکانى دەبنە هاندەر و پاساو بۆ دوورخستنەوە و دابڕانیانیان لەو خەستەخانە دەروونیەدا.
لێره‌دا قسەکردن لە تایبەتمەندیتى و میژووى شۆڕشى فەرەنسى گرنگ نییە کە پاشخانى میژوویى نمایشە – گرنگ نمایشەکە و ئەو تەکنیکانەیە کە نمایش بەرجەستەى کردوون لە پێناو بەرهەمهینانى گوتارى نمایش، کە ئاشکراکردنى هەردوو چەمکى دژ بەیەک بۆ شۆرش و ئازادىیه. کە زۆر بە ئاشکرا لە ڕێگاى (مارا و مارکیز دوساد ) وەک دوو جه‌مسەرى سەرەکى ململانی و کێشمەکیشى سەرەکى بونیادى درامى نمایش ده‌رده‌كه‌وێت. دواجار پانتایى شانۆى بەسەرد هەردوو لادا دابەشکردبوون و حیکایەتخوانیش وەک (یادەوەرى میژوویى) یا ن یاده‌وه‌ری، بەردەوام حیکایەتەکەى یان چیرۆکى شۆڕش و پەرەسەندنى ڕووداوەکانى دەخستەڕوو . لە نیوان باگڕاوندى میژوویى و ئێستایىدا \ نمایش و نەخۆشخانەکەدا. ئیستاى ئێمەش ئامادەبوو بە چەندین ئاماژە و سیمبول.
نمایش لە شێوازیکى نزیک لە شانۆى موزیک بەکاراکردنى موزیک و دەنگ وەک ڕەگەزیکى بنەڕەتى نمایش و موزیشەن وەک کاراکتەر و بەشێک لە پانتایى مرۆیى نمایش دەگاتە نمایشێکى نزیک لە میوزیکال. بۆ یەکەمجارە تەکنیکى موزیک و ڕیتم و گۆرانى لەگەڵ جوڵە و پیرفۆرمانسى جەستەیى ئەکتەرەکان بۆ گوزارشتکردن لە حاڵەت و دۆخى جیاواز بەکاردێت. هەروەها موزیک و جوڵە کاریکەرى کەورەى لە سەر بە نمایشکردنى ڕووداوەکان و دوورکەوتنەوەى ئەکتەرەکان لە تیکەڵابوون و (تەماهی – هەبوون ) کە ئەمەش وەک ڕەگەزیکى بنەڕەتى بوو بۆ دوورخستنەوەى بینەران لە مێژوو یان حیکایەتى نیو نمایش کاریگەرى ئایدیۆلۆژى و هاندانى بیرکردنەوە، لەبرى هاندانى بڕواهینان بە لایەنیک دژى لایەنیکى تر، یاخود سەپاندنى بیریکى تاکڕەوانە زۆر سەرکەووتو بوو.
دیارە تواناى بەرزى میوزیشن و تواناى شانۆیى ئەو وەک بەهایەکى بەرز ئەو تایبەتمەندیتیەى بەدى هینابوو، نمایش وە ک ستراکچەر لە نێوان دراما و کوشتنى دراما و گەیشتن بە دایەلۆگى نیوان بینەران و نمایش بونیادنرابوو – دەرهینەر زور زیرەکانە ئەم دوو کایە دژ بەیەکەى بەکارخستبوو لە پیناو دوو ئامانجی سەرەکى بەستنەوەى بینەر بە نمایش و پاشان دوورخستنەوەى لە نمایش ئەم دوو میکانیزمەش لە یەک کاتدا جیبەجیدەکرا و کاریگەرى گەورەى لەسەر بەرهەمهینانى پەیوەندییەکى نوى کردبوو تا بینەرى نمایش هانبدات بۆ تێفکرین لە نیوان ئایدیلۆژیاى مارا و –بیرى نویخواز و قبوڵنەکراوى (مارکیزدوساد ) کە پانتایى فیکرى نمایش کارى لە سەرکردبوو.
(نمایش لە ناو نمایشدا) ئەو تەکنیکەیە کە ڕوخسارى راستەقینەى شوێنیک نمایشدەکات ، بێگومان زیندانیکى گەورەیە بۆ بیرمەند و شۆڕشگیر و هونەرمەند لە خودی پیانۆژەنى نمایش، کە نیشتەجێى هەمان دۆزەخە و لەدەرەوە نەهاتووە، به‌مانای نمایش لە ناو نمایشدا کەشفکردنێکى ئاشکراى (دەمامکى ساختەى) ئەو شوینەیە کە (دکتورێکى دیکتاتۆر) نوێنەرایەتى دەکات .
شەرعیەتى شۆڕش و دەروێش کردەى کۆمەڵ لە دەورى شۆڕشگێڕان و شەرعیەتى سەرپەراندن و کوشتن لە سینوگرافیا و هێماکانى، لەدیارترین هێماکانێتی کە سیمبوولى شۆرشەکەیە کە ئەویش ئامیرى (گیلۆیتن )یان مقه‌ستی ملشکین – تۆنیکى زۆر توندوتیژ و خوێناوى لە پانتایى شانۆکەدا دروستکردبوو، کە بەرجەستەى ئەو خوێنڕشتنە بێهودەییەى دەکرد، كه شۆڕشى فەڕەنسى نوینەرایەتى کردبوو. وەک شۆرشەکانى تریش، مارا و (ئه‌قڵیه‌تی گیلۆتین ) ، مارا و (هیواى شۆرش و بەشمەینەتان) ، مارا و خەڵک لە دادگاى نێوان ئەو هەروەها کۆردیدا … ئەمانە ئەو مۆتیڤانەن کە زەبرو زەنگى شۆرش و خوێنڕشتن و سازشەکانى دەخەنە ڕوو.
گرافیک؛ Georg Heinrich Sieveking, 1793
لایەنیکى ترى ئەو موتیڤە لایەنە سادی و ماسۆشییەکەى (مارکیز دوسادە) لە کوشتنى سمۆرەکەى دکتۆر و حەز و چێژوەرگرتنى لەئازاردانى جەستەیى خۆى و ئازاردانى جەستەیی بەرامبەر و حەزى سڕکسکردن بەزۆر …هتد.
توندوتیژى سیماى هەردوو شۆڕشەکەیە، سیماى شۆرشەکەى مارا و سیماى دیارى شۆرشەکەى مارکیزدوسادە ، لە ڕەفتار و فیکرى مارکیز دوسادیشەوە، سیکۆلۆجیستى گەورە (سیگمۆند فروید) لە نوسین و ڕەفتارەکانیەوە، بیر و میتۆدى _( سادى – ماسۆشى ) وەک (دوو یەکەى سایکۆلۆژى ) لاى مرۆڤ بەرهەمهێناوە.
نواندن
نواندن لەم نمایشەدا پشت بە ڕیتم و جوڵەى گروپ دەبەستێت و کەمتر کار بە جوڵەى پاڵەوان دەکات، چونکە پاڵەوان لەم نمایشەدا فیکرە نەک کاراکتەر. مارایەکى (زەلیل لە بانیۆکەیدا ) بەبیرى کۆمەڵ دەجوڵێنیت ، مارکیزدوساد لە ناو بەندیخانەکەیدا بە نامەکانى بزاوتى جیاواز دروستدەکات . به‌مجۆره نمایش تواناى بەرهەمهێنانى ئەتمۆسفیریکى لە ڕیتم و جوڵە و دەنگ پێکهێنابوو، كه لە تواناى جەستەیى و دەنگ و تواناى ئەکتەرەکانى نمایشەکەوە هاتبوون. سەرجەم ئەکتەرەکان لە بەرجەستەکردنى ڕۆڵەکانیان سەرکەوتوبوون. بوونى ناوى گەورە و ئەکتەرى بەئەزمون و گەنج و بەهرەمەندى تازە لە نمایشەکەدا، تواناى پانتایى جەستەیى و مرۆیى فراوان و پڕ لەکاریگەرى بوو، کە توانیان بۆ ماوەى (دوو کاتژمێر) بینەران (بێ چرکەو فسكه) لە سەر کورسیەکانیان بەندبکەن.
تەکنیکى نواندن لەم نمایشەدا لە نێوان بەرجەستەکردنى ڕۆڵ و کۆمێنتکردن و ئاماژەدان بە بینەران، کە ئەوان لە نمایشیکه‌دان لەسەر شانۆى نەخۆشخانەیە کارێکى قورس و گران بوو. هەروەها تەریب بوون لەگەڵ ڕیتم و مۆسیقا و گۆرانى بەکارى جەستە و نواندن لەهەمانکاتدا. ئەکتەرى کورد زۆربەى کات لە زۆربەى نمایشەکاندا تەنها وەک توتی ڕۆلەکەى لەبەردەکات و بەنەخشەى دەرهێنەریش لە نمایشدا دەجوڵێت، بەلام لەم نمایشەدا ئەکتەر بیرمەندى ڕۆلى خۆیەتى و خوڵقینەریەتى.
زەمەنى پرۆڤە زەمەنى داهێنانى ئەکتەرە ، بۆیە چەند پرۆڤە درێژ و فراوان بێت، هیندەش گەیشتن بەترۆپکى نواندن زیاتر دەبێت. ناتوانین ڕۆلى دیکۆریست و سینۆگرافی و ڕۆناکى و جلوبەرگ فه‌رامۆش بکەین، کە ڕەنگ و جوانى و مانایان بۆ هەموو یەکەکانى جوڵە و ڕیتم و ئامادەبوون دروستکردبوو، زۆر بەرز و پڕۆفیشناڵ بوون لە کارەکانیاندا .
تەکنیکى نواندن و سینوگرافیا ، بەکارخستنى موزیک و گۆرانى وەک یەکەیەکى بنەرەتى، هه‌روه‌ها بەکارهێنانى تەکنیکى (شانۆ لەناو شانۆدا) ، لەلایەن دەرهێنەرى نمایشه‌وه لەخزمەتى ئامانجێکى گەورەدا بەرجەستەکرابوون. كۆی ئه‌مانه تەکنیکى دوورخستنەوەى بینەران بوو لە ئاستى درامى و تیکەڵاوبوون بوو بەحیکایەت. دیاره لایەنه مێژووییه‌کەى نمایش لە پێناو دروستبوونى پرسیار و گومان بوو لە دوو ئاڕاستەى سەرەکى؛ کە یەکیکیان مارا سەرکردایەتى دەکات ، و ئەویتریشیان ( مارکیز دی ساد). ئەم دوو ئاڕاستە دژ بەیەکە دەبنە پانتایى ئایدۆلۆژى نمایش، کە دەرهینەر بە مەبەست بوارى بۆ بینەر کردبووە، خۆى بڕیار بدات لەگەڵ کامه تێفکرین و ئاڕاستەیه، هه‌روه‌ها بینه‌ر خۆی بڕیار بدات له‌گه‌ڵ كامه تیگەیشتنه ده‌رباره‌ی شۆڕش.
ئەم نمایشە زۆر جیاواز لە نمایشە باوەکانى جیهانى شانۆ لە (کوردستان – ئێراق ) هەنگاویکى مەزنه و بەرەو بەرهەمهێنانى ڕەوتێکى جیاوازى داهینەرانە دەنێت، سەرەتایەکى نوێ بۆ شانۆیەکى جیاواز دروستدەکات .
ته‌واو
تێبینی؛
* نمایشى (مارا – ساد) نوسینی؛ پیتەر ڤایس ، وەڕگیرانى – شێرزاد حسن و دەرهێنانى هونەرمەند ( هیوا فائق ) و نواندنى؛ تەها محمد – تاهر عبدالواحد ، ئاکام تاهیر، و گروپێک لە ئەکتەرى بەهرەمەند .
موزیک و نواندن؛ نوا موکرجى و بەرهەمى؛ (کۆڕى شانۆى با) بە هاوکارى بەڕێوبەرایەتى ڕوشنبیرى و پەیمانگاى هونەرە جوانەکان –لە ٦/١١/٢٠١٦ تا ئێستا بەردەوامە لە سەر تەختەى شانۆى هۆڵى ڕوشنبیرى لە سلێمانى.